Ekokomunikacja

nauka
Izabela SKAWIŃSKA-LUTHER
Ekokomunikacja –
historia i perspektywy
Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej, seria: Organizacja i Zarządzanie,
Nr 42, Rok 2006
7RWRNS\cb J[]bT^ũ VJ WJ LNU^ Y[cNMVRX]X`ž R O^WTLSXWJUWž RMNW]bORTJLS¢
TXV^WRTJLSR NTXUXPRLcWNS [Xc^VRJWNS SJTX VNMRJUWb Y[XLN\ Y[cNTJc^
RWOX[VJLSR WJ ]NVJ] ĵ[XMX`R\TJ cN \cLcNPßUWbV ^`cPU¢MWRNWRNV
RW]N[Mb\LbYURWJ[WNPX cJT[N\^ cSJ`R\TJ X[Jc Y[cbKURŖNWRN ]NS
[XcY[cN\][cNWRXWNS ` T[JSJLQ `b\XTX [Xc`RWR¢]bLQ McRNMcRWb TXV^WRTJLSR
Y^KURLcWNS CN `cPU¢M^ WJ XP[JWRLcXWb cJ\ßK YXU\TXS¢cbLcWbLQ
Y^KURTJLSR WJ^TX`bLQ WJ ]NW ]NVJ] Y[JLJ XYRN[J \R¢ Y[cNMN `\cb\]TRV
WJ Ŕ[ßMũJLQ cJP[JWRLcWbLQ ` ]bV \cLcNPßUWRN WJ WRNVRNLTX
R JWPUXS¢cbLcWNS UR]N[J]^[cN Y[cNMVRX]^ X[Jc MXT^VNW]JLSR Ŕ[ßMũX`NS
Słowa kluczowe: ekokomunikacja, ekomarketing, eko-PR, environmental relations
1. Wprowadzenie
ELV]P^ OLYPU OeTPOeTYd YL`VZbPU b bdM]LYdX V]LU` Z]Le
VZYZ_LNUP e YTÙ ebTÙeLYP `bTOLNeYTLUÙ b YLU[]Z^_^ed ^[Z^ÇM
bd^e`VTbL]VT2ZZRWP>NSZWL]Z]Le2ZZRWP;ZVLe`UÙZYPŇP
[ZUíNTPVZX`YTVLNUTb[ZbTÙeLYT`eZNS]ZYÙĦ]ZOZbT^VL`Ňd
bLYPUP^_b;ZW^NPNZYLUbdŇPUbZOYTP^TPYT`OZVZX`YTVLNUT
b ^PY^TP _]LY^WZVLNdUYdX T TYQ]L^_]`V_`]LWYdX 3L^čZ ZOYZ
^eÙNP^TíMPe[ZĦ]POYTZOZPVZVZX`YTVLNUTb^PY^TPbdXTLYd
TYQZ]XLNUT[ZULbTL^TíbdčÙNeYTPbebTÙeV`e[`MWTVLNUÙk;`MWTN
=PWL_TZY^w_PZ]TL[]LV_dVL[P]^[PV_dbdu-=ZebLOZb^VTPU
_`% PVZ ;= FH Z]Le eL]d^PX ^[ZčPNeYPU PVZVZX`YTVLNUT
b[`MWTVLNUT=PRTZYLWYPRZ.PY_]`X0VZWZRTNeYPRZYL0`]Z[í
ĥ]ZOVZbÙTB^NSZOYTÙFH=ZeNeL]Zb`UP]ÇbYTPŇ[]ePRWÙO
[]ZR]LXÇbWTNeYTP[Zb^_LčdNSbZ^_L_YTNSWL_LNSVTP]`YVÇb
^_`OTÇb OZ_dNeÙNdNS ZNS]ZYd Ħ]ZOZbT^VL Z]Le VZX`YTVLNUT
^[ZčPNeYPUYL[ZW^VTNS`NePWYTLNS[Lď^_bZbdNST[]dbL_YdNS
?LVT^_Z_YdTY^_]`XPY_M`OZbd]PWLNUTULVVZX`YTVLNULPVZ
WZRTNeYLYTPUP^_bYTNS`beRWíOYTZYdULVZZ^ZMYd[]ePOXTZ_
YL`NeLYTLFH/WL[]edVčLO`%b@>,^TPOPX^eVÇčbdŇ^edNS
ZQP]`UP XZŇWTbZĦÛ ^[PNULWTeLNUT T LŇ $ V`]^d []ePOXTZ_ZbP
e_PU OeTPOeTYd F$H
2. Zakres ekokomunikacji
0VZVZX`YTVLNULUP^_ZM^eL]PXZbd^ZVTX^_Z[YT`[PYP_]LNUT
^[ZčPNeYPUTZO`ŇdXeYLNePYT`eL]ÇbYZb^QP]ePVZX`YTVL
NUTb_dXVZ][Z]LNdUYPUULVTZNS]ZYdĦ]ZOZbT^VL9TPV_Ç
NeP]bTPNWT[TPN!
]ed MLOLNeP `bLŇLUÙ ŇP XL ZYL YLbP_ NSL]LV_P] VZY^_d_`
`UÙNd]ePNedbT^_ZĦÛ^[ZčPNeYÙF!H6ZX`YTVLNULPVZWZRTNeYL
NPNS`UP ^Tí bTíV^eÙ YTŇ TYYP OeTPOeTYd VZX`YTVLNUT ]ÇŇYZ
]ZOYZĦNTÙ XP_ZOZWZRTT T eLRLOYTPď čÙNeÙN b ^ZMTP PWPXPY_d
VZX`YTVLNUT [ZWT_dNeYPU ^[ZčPNeYPU T XL]VP_TYRZbPU WZM
MTYR` ^[ZY^Z]TYR` OMY\MUSZUZSa Z]Le ]PVWLXd OeTPYYTVL]
^_bL T [`MWTN ]PWL_TZY^ 9L [ZeTZXTP [ZOXTZ_ZbdX OZ_dNed
[]ePOPb^ed^_VTXTY^_d_`NUT[Lď^_bZbdNSR]`[^[ZčPNeYdNS
Z]RLYTeLNUT [ZeL]eÙOZbdNS XPOTÇb Z]Le []ePO^TíMTZ]^_b
[Z] ]d^
ELV]P^PVZVZX`YTVLNUTYL[ZeTZXTPQ`YVNUZYLWYdXZMPUX`UP
XPNSLYTeXd V^e_Lč_ZbLYTL Z[TYTT [`MWTNeYPU ĦbTLOZXZĦNT
PVZWZRTNeYPU Z]Le eLNSZbLď []ZPVZWZRTNeYdNS [L]_dNd[L
NUí ^[ZčPNeYÙ ULVZ UPOPY e QTWL]Çb YZbZNeP^YPU OPXZV]LNUT
L _LVŇP b[čdbd YL eLNSZbLYTL VZY^`XPYNVTP Z]Le ]ZebÇU
[]edULeYdNSOWLĦ]ZOZbT^VL_PNSYZWZRTTT[]ZO`V_Çb[Z]]d^
5LVZOeTPOeTYLYL`VZbLVZX`YTVLNULPVZWZRTNeYL^_LYZbT
[ZčÙNePYTP XTY PWPXPY_Çb _LVTNS Od^Nd[WTY ULV ^ZNUZWZRTL
[ZWT_ZWZRTLYL`VTZXPOTLNSYL`VTZĦ]ZOZbT^V`eL]eÙOeLYTP
TXL]VP_TYRZ]Le TYŇdYTP]TL
8TXZŇP[ZUíNTPPVZVZX`YTVLNUT[Zb^_LčZOZ[TP]ZbWL_LNS
Z^TPXOeTP^TÙ_dNSCCbTPV`eULbT^VZVZX`YTVZbLYTLVbP^_TT
Ħ]ZOZbT^VL YL_`]LWYPRZ V^e_Lč_ZbLčZ ^Tí U`Ň ZO [ZYLO ^_`
WL_ =ZebÇU PVZVZX`YTVLNUT UP^_ YTPebdVWP OdYLXTNeYd& UPRZ
eL]d^` YTP ^[Z^ÇM [ZXTYÙÛ b [`MWTVLNUT Z bdNeP][`UÙNdX
NSZÛ[]ePV]ZUZbdXNSL]LV_P]eP
#$
nauka
nauka
3. Geneza i rozwój ekokomunikacji
=ZebÇUW`OeVZĦNTUP^_YTPZOčÙNeYTPebTÙeLYdeVZY_LV_PXeP
ĦbTL_PX ePbYí_]eYdX L eL_PX e YL_`]Ù 7PNe [ZOZMYTP ULV
OZ^e`VTbLYTP ^Tí [ZNeÙ_VÇb [`MWTN ]PWL_TZY^ bP bNeP^YdNS
P[ZVLNS]ZebZU`W`OeVZĦNT_LV`[L_]dbLYTPŅ]ÇOPčPVZVZX`
YTVLNUT Y[ U`Ň b []PST^_Z]dNeYdNS XLWZbTOčLNS ^VLWYdNS XL
YTPbTPWVT^PY^F!H;ZUíNTPPVZVZX`YTVLNUTbbÙ^VTXYL`VZ
bdX ]Ze`XTPYT` L eL_PX ULVZ QZ]Xd VZX`YTVLNUT [`MWTNe
YPU[Zb^_LčZbVZY_PVĦNTP]ZebZU`_]ePNSOeTPOeTY%ZNS]ZYd
Ħ]ZOZbT^VL V_Ç]PU P`]Z[PU^VTP [ZNeÙ_VT ZOYZ_ZbLÛ XZŇYL
b CA44 bTPV` VZX`YTVLNUT ULVZ Q`YVNUT ^[ZčPNeYPU Z]Le eUL
bT^VL[Z^_]ePRLYTLYL_`]dULVZ[]ZMWPX`^[ZčPNeYPRZeL[Z
NeÙ_VZbLYPRZbWL_LNS[TíÛOeTP^TÙ_dNS[Z]YTPNZZOXTPYYÙ
TY_P][]P_LNUí b F H
;]Z_Z_d[d VZX`YTVLNUT PVZWZRTNeYPU ZV]PĦWZYPU ULVZ
bdXTLYL TYQZ]XLNUT YL _PXL_ Ħ]ZOZbT^VL []ed `ŇdNT`
$
TY^_]`XPY_Çb VZX`YTVLNUT [`MWTNeYPU
FH eYLUOeTPXd U`Ň b P[ZNP bNeP
^YZbTV_Z]TLď^VTPU b BTPWVTPU -]d_LYTT
b [Z^_LNT eZ]RLYTeZbLYdNS VLX[LYTT
YL ]ePNe ZNS]ZYd RL_`YVZbPU FH 5PO
YLVŇP XTXZ [Z^_í[`UÙNPU TY^_d_`NUZYLWT
eLNUT T TY_P]YLNUZYLWTeLNUT ZNS]ZYd YL_`]d
[ZO VZYTPN C4C bTPV` eLLYRLŇZbLYTP
[Lď^_bL Z]Le Z]RLYTeLNUT ^[ZčPNeYdNS
[TP]b^eP VZYR]P^d XTíOedYL]ZOZbP
[]ZMWPXd PVZWZRTNeYP `ed^VLčd NSL]LV
_P] _PXL_dVT ZRÇWYZ[`MWTNeYPU OZ[TP]Z
[Z 44 bZUYTP ĦbTL_ZbPU F$H >eNePRÇW
YTP YL []ePčZXTP WL_ ^ePĦÛOeTP^TÙ_dNS
T ^TPOPXOeTP^TÙ_dNS XTYTZYPRZ ^_`WPNTL
]ZebÇU ^[ZčPNeYPU OPML_d PVZWZRTNeYPU
`WPRč []ed^[TP^ePYT` b ZMWTNe` bd]LŅ
YPRZ ^VLŇPYTL Ħ]ZOZbT^VL beXZŇZYPRZ ]`NS` ZMdbL_PW
^VTPRZ XL^ZbP LVNUP []Z_P^_LNdUYP [ZNeÙ_PV OeTLčLWYZĦNT
2]PPY[PLNP Z]Le VZY_]ZbP]^UT bZMPN PVZ[ZWT_dVT [Lď^_b
b[]ZbLOePYTP PYP]RTT L_ZXZbPU ]`NS ETPWZYdNS
7T_P]L_`]L []ePOXTZ_` XTWNed YL _PXL_ b[]ZbLOePYTL
b ŇdNTP [ZUíNTL PVZVZX`YTVLNUT YL ĦbTPNTP 5PRZ []PV`]^Z
]LXTMdčdZV]PĦWPYTL%TYQZ]XLNULPVZWZRTNeYLQZbU^[ZYQZ`MX
UZR[^YM`U[ZeLRLOYTPYTLPVZWZRTNeYPQZbU^[ZYQZ`MXU__aQ_
^_Z^`YVT PVZWZRTNeYP QZbU^[ZYQZ`MX ^QXM`U[Z_ Z]Le ĦbTLOZ
XZĦÛ PVZWZRTNeYL QO[X[SUOMX McM^QZQ__ V_Ç]P `ŇdbLYP
Mdčd [Zb^ePNSYTP b WT_P]L_`]eP U`Ň [ZO VZYTPN WL_ ^TPOPX
OeTP^TÙ_dNS [Z] eL^ZMd -]T_T^S 7TM]L]d S__[%NL_LWZR`P
MW`V Z]Le -TMWTZ_SPV OP] @YTaP]^T_LP_ 7`PYPM`]R S__[%
bbb`M`YTW`PYPM`]ROPNRTMTYbbbZ[NXPY` ;TP]b
^eP [`MWTVLNUP ZOYZ^eÙNP ^Tí OZ PVZVZX`YTVLNUT b _d_`WP
L eL_PX OWL [ZUíNTL VZY^_d_``UÙNP [ZULbTLčd ^Tí b @>,
BTPWVTPU -]d_LYTT Z]Le b 9TPXNePNS b [ZčZbTP
WL_ Z^TPXOeTP^TÙ_dNS 5LVZ ^bZT^_Ù NPe`]í `eYLÛ
XZŇYL []LNí k6ZX`YTVLNUL PVZWZRTNeYLu 9 7`S
XLYYL eYLYPRZ ^ZNUZWZRL T MLOLNeL VZX`YTVL
NUT [`MWTNeYPU V_Ç]L `VLeLčL ^Tí b =19 b $#!
]ZV` _d_`č Z]dRTYLč` k:PVZWZRT^NSP 6ZXX`YT
VL_TZYu Z]Le LXP]dVLď^VÙ []LNí k0YaT]ZYXPY_LW
NZXX`YTNL_TZY LYO [`MWTN ]PWL_TZY^ SLYOMZZVu
0 -]`NPvL 3L]]T^ZYL T TY e $## ]ZV` B WL_LNS
OeTPbTíÛOeTP^TÙ_dNS ZMZV _P]XTY` PVZVZX`YTVL
NUL eLNeí_Z NZ]Le NeíĦNTPU `ŇdbLÛ [ZUíÛ ^[PNULWT
^_dNeYdNS ULV PVZ;= PVZXL]VP_TYR V^e_LčNPYTP
PVZWZRTNeYP LYR QZbU^[ZYQZ`MX QPaOM`U[Z YTPX
AYcQX`NUXPaZS QO[`MUZYQZ` PVZVZX`YTVLNUL
[]ePO^TíMTZ]^_b LYR QZbU^[ZYQZ`MX O[^\[^M`Q
O[YYaZUOM`U[Z YTPX [QW[X[SU_OTQ AZ`Q^ZQTYQZ_
W[YYaZUWM`U[ZL_LVŇP[ZUíNTLeMTZ]NeP%VZX`YT
VLNUL ^[ZčPNeYL eTPWZYL VZX`YTVLNUL LYR S^QQZ
O[YYaZUOM`U[Z_ Z]Le ZO $$ ]ZV` w VZX`YT
VLNUL YL ]ePNe e]ÇbYZbLŇZYPRZ ]ZebZU` LYR
_a_`MUZMNXQ O[YYaZUOM`U[Z YTPX :MOTTMX`USWQU`
_W[YYaZUWM`U[Z
B?LMPWT^NSL]LV_P]deZbLYZ[Z^eNePRÇWYPP_L[d
]ZebZU`VZX`YTVLNUTYL_PXL_Ħ]ZOZbT^VLYL_`]LW
YPRZ
nauka
Tabela 1. Periodyzacja rozwoju komunikacji nt. środowiska i ekokomunikacji (opracowanie własne)
2MfM
;W^Q_
/TM^MW`Q^e_`eWM
5Z_`^aYQZ`e
3ĎÈcZU MW`[^fe
VZX`YTVLNUL bdULĦYTLUÙNZPX[T ZM]Le Y[ ]d^`YVT ĦNTPYYP UíedV
7 [ Y a Z U W M O V M [ZNeÙ_VT ST^_Z]TT
čZbNd ^eLXLYT eYLNSZ]ed
]dNeYL Y_ YL_`]d ULVZ Z_ZNePYTL Z[ZbTPĦÛ []ePO^_LbTPYTP ]d_`Lč
UZ`Q^\Q^_[ZMXZM
W`OeVZĦNT
L]_dĦNT
NečZbTPVL
^dXMZWP LX`WP_d P_N
6 Z X ` Y T V L N U L
[`MWTNeYL
^_L]ZŇd_YZĦÛ
MLOLNeP O`NSZbYT eYLNSZ]ed
^_L]LYTP Z WZRTNeYP W`M `Ňd_VZbP [`MWTNd^_dVL]P_Z]dVL^e_`VLLV_d
Ħ]POYTZbTPNeP
T XPOdNd eL]eÙONd T bčLĦNTNTPWP
^[ZU]ePYTP& YL_`]L ULVZ eL^ÇM
[Lď^_bZbP
w OZ ZV CA44 b
eTPX^Nd
6 Z X ` Y T VZ b L Y T P
[]ZMWPXÇb ebTÙ
eLYdNSePĦ]ZOZbT
^VTPX YL_`]LWYdX
CA44 b
w [Zč C4C b
]Z^YÙNL ĦbTLOZXZĦÛ []ZMWPXÇb
Ħ]ZOZbT^VL YL_`]LWYPRZ T b[čdb`
W`OeTYLeULbT^VLYL_`]LWYPNSL]LV
_P] ^LYVNUZY`UÙNd W`M L[PWLNdUYd
[`MWTNd^_dVL YL`VL VLX[LYTP
LVNUP [WLVL_d `WZ_VT XZbd
TY^_]`XPY_d VZX`YTVLNUT [Lď^_bZ
bPU
PWT_d ^[ZčPNeYP YL_`]LWTĦNT
T kSZMMdĦNTu čZbNd T WPĦYTNd
YL`VZbNdeL]eÙONdTbčLĦNTNTPWP
eTPX^Nd
4Y^_d_`NUZYLWTeLNUL
TTY_P]YLNUZYLWTeLNUL
PVZVZXX`YTVLNUT
[Zč C4C b
w [Zč CC b
]Z^YÙNL ĦbTLOZXZĦÛ [Z_]ePM
VZX`YTVLNUL [Lď^_bZbL T WZMMTYR [Lď^_bZ Z]RLYTeLNUP ZNS]ZYd
ZNS]ZYd ZM^eL]Çb YL_`]LWYdNS
VLX[LYTP VZYR]P^d
[]ed]ZOd YL`VZbNd
T PWPXPY_Çb Ħ]ZOZbT^VL
/PML_L Y_ Ħ]ZOZ
bT^VL
$ $#
ZNS]ZYL Ħ]ZOZbT^VL ULVZ []ZMWPX VZX`YTVLNUL [`MWTNeYL XPOTL [Lď^_bZ T [L]_TP Z]RLYTeLNUP
[`MWTNeYd& ]Z^YÙNL bLRL _PXL_dVT XL^ZbP VLX[LYTP VZX`YTVLNUL ZNS]ZYd []ed]ZOd T 92:^
b ^[ZčPNePď^_bTP
[ZWT_dNeYL
YL`VZbNd
/TLWZR Y_ Ħ]ZOZ
bT^VL
$#
w [ZNeÙ_PV
CC4 b
[Zb^_LYTP [ZUíNTL eLbZO` Z]Le
[ZObLWTY _PZ]P_dNeYdNS [ZbTÙeL
YTPeP^_]L_PRTÙOeTLčLYTL[]ePNTíNTP
e TYYdXT OeTPOeTYLXT VZX`YTVLNUT
W`M bNTPWPYTP b ^eP]^eP VZYNP[NUP
VZX`YTVLNUL [`MWTNeYL L ^eNePRÇW
YTP UPU VZYV]P_YP TY^_]`XPY_d ;=
NLX[LTRYTYR VZX`YTVLNUL XL]VP
_TYRZbL T^^`P^ XLYLRPXPY_ .>=
T_O
[Lď^_bZ T [L]_TP TY^_d_`NUP
XTíOedYL]ZOZbP Z]RLYTeLNUP
ZNS]ZYd []ed]ZOd Z]Le TYT
NUL_dbd ^[ZčPNeYP YL`VZbNd
]Z^YÙNd `OeTLč[]ePO^TíMTZ]^_b
;P]^[PV_dbL% PVZ
VZX`YTVLNUL ULVZ
^d^_PX ^[ZčPNeYd
YTPOLWPVL
[]ed^ečZĦÛ
VZY^ZWTOLNUL OTLWZR` TY^_]`XPY
_Çb T LV_Z]Çb XZŇP OZ[]ZbLOeTÛ
OZ [Zb^_LYTL ZOOeTPWYPRZ ^LXZ
]PQWPV^dUYPRZ^d^_PX`^[ZčPNeYPRZ
bd_bZ]ePYTP ^Tí bčL^YPRZ eTY_P
R]ZbLYPRZVL_LWZR`TY^_]`XPY_Çb
`_bTP]OePYTP eLbZO` [Zb^_LYTP
_PZ]TT T Od^Nd[WTYd YL`VZbPU
VZY^ZWTOLNUL `NeP^_YTVÇb OeTíVT
VZZ[P]LNUT LV_Z]ed R]`[ZbT
beXZNYTPYTP ]ZWT eLbZOZbdNS
XPYPOŇP]ÇbPVZVZX`YTVLNUT
;]Z[ZYZbLYP []ePOeTLčd NeL^ZbP ]Ze`XTLYP ^Ù ULVZ Z_bL]_P
4. Ekokomunikacja w praktyce
4.1. Początki ekokomunikacji
6ZX`YTVLNUL PVZWZRTNeYL b CC4 bTPV` ]ÇŇYT ^Tí ML]OeZ ZO
[TP]bZbeZ]` e C4C ^_`WPNTL []ePOP b^ed^_VTX [ZO beRWí
OPXLV_Z]ÇbTY^_]`XPY_L]T`XZ]LeZ^LOePYTLbVZY_PVĦNTP
^[ZčPNeYdXFH0VZVZX`YTVLNUÙeLUXZbLWT^Tí[ZNeÙ_VZbZ
YTPWTNeYT[TZYTP]edZNS]ZYdYL_`]dY[_bÇ]NL[ZUíNTLPVZWZRTT
0 3LPNVPW L _LVŇP =`OZWQ -P]RYP] ,WTNP 3LXTW_ZY Ned 5ZSY
8`T] FH -d VZX`YTVZbLÛ []ZMWPXL_dVí []ZPVZWZRTNeYÙ
VZ]ed^_LWT ZYT e XLYTQP^_Çb `WZ_PV bd^_Ù[TPď Z]Le ^[Z_VLď
bR]ZYTPZ^ÇM[ZOZMYTPXdĦWÙNdNSQZ]L[ZWT_dNeYP]PQZ]XL
_Z]^VTP YL`VZbP T_[ 8P_ZOd _P NPNSZbLč bd^ZVT ^_Z[TPď
TYOdbTO`LWYPU[P]^bLeUTZ]LeTY_P][P]^ZYLWYdNSL]LV_P]>eNeP
RÇWYÙ]ZWíZOPR]LčZb_PUQLeTPeLLYRLŇZbLYTP[`MWTNd^_ÇbP^P
T^_Çb T OeTPYYTVL]ed Z [ZRWÙOLNS []ZPVZWZRTNeYdNS F"H /Z
VLYZY` XP_ZO PVZVZX`YTVLNUT OZčÙNedčd eL_PX _LVTP TY^_]`
XPY_dULVL]_dV`čd[]L^ZbPP^PUPM]Z^e`]dZ]LeV^TÙŇVTwYTP
]eLOVZZbdOŅbTíV`]ZXLY_dNeYdX.eí^_ZZOebTP]NTPOWLčd
ZYP TYOdbTO`LWYP [ZRWÙOd T ^dX[L_TP L`_Z]Çb bZMPN YL_`]d
T RL_`YVÇb ZOWPRčP ZO YL`VZbdNS Q`YOLXPY_Çb T ]Ze`XTP
YTL[]ed]ZOdULVZ^d^_PX`ečZŇZYdNSeLWPŇYZĦNTF#H4^_Z_Yd
b[čdb YL [Z^_]ePRLYTP Ħ]ZOZbT^VL XTLč ]ÇbYTPŇ bNePĦYTPU
^ed ]ZebÇU YL`V []ed]ZOYTNedNS ZM`a^MX _OUQZOQ_ Z]Le P_Z^
YL_`]dbV`W_`]ePT^e_`NPY[XZ_dbL]VLOdU^VTYL_`]LWTeX
V_Ç]P ^[ZbZOZbLčd ZRÇWYd be]Z^_ `b]LŇWTbTPYTL YL _PXL_d
ebTÙeLYPePĦ]ZOZbT^VTPXFH
B[ZčZbTPC4CbTPV`eLNeí_Z_bZ]edÛb0`]Z[TP[]dbL_YP
T^[ZčPNeYPZ]RLYTeLNUPYL]ePNeZNS]ZYdYL_`]d=ZebTULčd^Tí
NeP]bTPNWT[TPN!
ZYPYTPebdVWP[]íŇYTP[]ePUX`UÙNYTPMLbPX]ZWíRčÇbYdNS
LV_Z]Çb YL L]PYTP VZX`YTVLNUT PVZWZRTNeYPU ;ZNeÙ_VZbZ
XTLčd ZYP WZVLWYd NSL]LV_P] T ^V`[TLčd PVZWZRTNeYTP []ePVZ
YLYdNSTOPLWT^_ÇbebdŇ^edNS^QP]^[ZčPNeYdNS/Z_d[ZbPRZ
eP^_Lb` TY^_]`XPY_Çb VZX`YTVLNUT _dNS Z]RLYTeLNUT YLWPŇLčd
L[PWPT[P_dNUPOZbčLOeĦbTPNVTNSTO`NSZbYdNS`WZ_VTT[WL
VL_d VLWPYOL]ePZ]Le [ZNe_ÇbVTT[`MWTVLNUP ]ZNeYPF#H
4.2. Ekokomunikacja
w pierwszej połowie XX wieku
9L []ePčZXTP bTPV` C4C T CC WTNeML NečZYVÇb YTPV_Ç]dNS
Z]RLYTeLNUT eYLNeÙNZ be]Z^čL 9L []edVčLO Z]RLYTeLNUL eLčZ
ŇZYL[]ePe=-P]RYP]Lb,`^_]TTWTNedčLb#$"]ZV`ZVZčZ
_d^NečZYVÇbF#HBdXTLYLTYQZ]XLNUTebTPWZ_d^TíNeYÙ
[`MWTNeYZĦNTÙZ]LeTY_P]LVNULeTYYdXTTY^_d_`NULXTbdXLRLčd
ZO b^[ZXYTLYdNS Z]RLYTeLNUT eL^_Z^ZbLYTL YZbdNS TY^_]`
XPY_Çb VZX`YTVZbLYTL Z]Le eXTLYd ^_]`V_`]d Z]RLYTeLNdU
YPU&LVNUPeLNeíčdVZYNPY_]ZbLÛ^TíYLVZYV]P_YdNS_PXL_LNS
T[]ePV^e_LčNLÛbVLX[LYTP^VTP]ZbLYPOZVZYV]P_YdNSR]`[
OZNPWZbdNS [Zb^_Lčd WTNeYP MT`]L Z]Le R]`[d ]PRTZYLWYP
9TPV_Ç]PZ]RLYTeLNUPbdVLedbLčd^TíYTPebdVčÙ[]PNdeUÙOeTL
čLYTLTLV_dbYZĦNTÙbZOOeTLčdbLYT`YLWTOP]ÇbZ[TYTT[`MWTNe
YPU Z]Le NTLčL []LbZOLbNeP /eTĦ YLebLWTMdĦXd _P OeTLčLYTL
\aNXUO MRRMU^_ WZMMTYRTPX T []ZQP^UZYLWYdX R[aZP^MU_UZSUQY
9L []edVčLO WT^_L []ZXTYPY_YdNS NečZYVÇb YTPXTPNVTPRZ
-`YOQ`P]AZRPW^NS`_eZMPUXZbLčLbWL_LNS$!$YTP
_dWVZV]ÇWÇbBT]_PXMP]RTTT>LV^ZYTTZ]LeNP^L]eLBTWSPWXL
44WPNe]ÇbYTPŇVZ]ZYZbLYPRčZbd>ebPNUT=`X`YTT-`čRL
$
nauka
nauka
]TT L YLbP_ LXP]dVLď^VTPRZ []PedOPY_L B BTW^ZYL T TYO`
^_]TLWT^_ÇbY[=-Z^NSLEbTÙePVWTNedčb$]ZV`[ZYLO
_d^NečZYVÇbeZ]RLYTeZbLYdNSbR]`[]PRTZYLWYdNS
T^TPOeTMí RčÇbYÙ F#H
/eTíVT[Z^_í[`UÙNPU]PbZW`NUT^[ZčPNeYPUZ]Le_LV^edMVTPX`
]ZebZUZbTZ]RLYTeLNUTYL]ePNeZNS]ZYd[]ed]ZOdYL[ZNeÙ_V`
CC bTPV` eXTPYTL ^Tí [L]LOdRXL_ TNS VZX`YTVLNUT% e []Z
NP^` ZR]LYTNeZYPRZ OZ PWT_ ^[ZčPNeYdNS Z]Le R]ZYL WTOP]Çb
Z[TYTT VZX`YTVLNUL PVZWZRTNeYL ^_LčL ^Tí Y`]_PX e eLčZŇPYTL
kOZ_dNeÙNdX b^ed^_VTNSu F#H Bd]LePX _PRZ Mdčd OeTLčL
YTLZ_bL]_P_d[`/eTPď:NS]ZYd;_LVÇbb-P]WTYTPb$
]ZV`WZ_P]TPZ]LeTY_PY^dbYdOTLWZReOeTPYYTVL]eLXTT[`MWT
Nd^_LXT 9TPV_Ç]P ebTÙeVT VZ]ed^_Lčd YLbP_ e `^č`R XZYT_Z
]TYR`[]L^dTNWT[[TYRÇbbdOLbLčdbčL^YPXTP^TíNeYTVTT[T^XL
ebTÙeVZbP Z]Le Z]RLYTeZbLčd [ZVLed VTYPXL_ZR]LQTNeYP OWL
^eP]^ePU[`MWTNeYZĦNT Y[ b ^eVZčLNS F#H
-Pe[]PNPOPY^ZbdX []edVčLOPX []ZQP^UZYLWYPU OeTLčLWYZĦNT
^_Z^`YVZbZ XčZOdNS UP^eNeP Z]RLYTeLNUT ZNS]ZYd YL_`]d YL
[ZNeÙ_V` CC ^_`WPNTL MdčL XTíOedYL]ZOZbL VLX[LYTL []eP
NTbVZ ^_Z^ZbLYT` [TÇ] [_LVÇb b XZOeTP OLX^VTPU eZ]RL
YTeZbLYL b @>, BTPWVTPU -]d_LYTT T 9TPXNePNS b WL_LNS
$$ =Pe`W_L_PX VLX[LYTT Mdč [PčPY ^`VNP^ WZMMTYR`
b[Z^_LNTOd]PV_dbOZ_dNeÙNdNSbbZe`[TÇ]TZNS]ZYd[_L
VÇb PReZ_dNeYdNS YTP _dWVZ bP b^[ZXYTLYdNS V]LULNS T YL
TNS_P]PYLNSeLXZ]^VTNSWPNe]ÇbYTPŇb_LVTNSV]LULNSVZWZ
YTLWYdNS ULV 1]LYNUL T -PWRTL F#H
4.3. Lata 1950-1980
=ZebÇU]`NS`TVZX`YTVLNUTYL]ePNeZNS]ZYd[]ed]ZOdbVTP
]`YV` OPML_d ZRÇWYZ^[ZčPNeYPU []eP]bLčd bZUYd ĦbTL_ZbP
Z]Le V]ded^ RZ^[ZOL]Ned b WL_LNS Ob`OeTP^_dNS /Z[TP]Z
bWL_LNS[TíÛOeTP^TÙ_dNSeP^ečPRZbTPV`_PXL_dVLPVZWZRTNeYL
b0`]Z[TPeLNeíčL[Zb_Ç]YTPYLMTP]LÛeYLNePYTLZRÇWYZ^[Z
čPNeYPRZ F"H ?dXNeL^PX eXTLYd [ZWT_dNeYP b [TP]b^ePU
[ZčZbTP CC bTPV` b[čdYíčd YL []ePXTLYd b ^_]`V_`]eP
[ZOXTZ_ZbPU VZX`YTVL_Z]Çb PVZWZRTNeYdNS /Z Z]RLYTeLNUT
^[ZčPNeYdNS T []dbL_YdNS V_Ç]dNS ]ZWL YL L]PYTP PVZVZX`
YTVLNUT UP^_ YLOLW bTZOÙNL OZčÙNedčd TY^_d_`NUP [Lď^_bZbP
YL`VZbNdXPOTLZ]Le[]ePO^TíMTZ]^_bL;`MWTVLNUP`VLe`UÙNP
O]LXL_dNeYd ]ZeXLNS ^VLŇPYTL Ħ]ZOZbT^VL T UPRZ b[čdb YL
W`OeT ULV k>TWPY_ >[]TYRu = .L]^ZY ^[ZbZOZbLčd be]Z^_
ĦbTLOZXZĦNT PVZWZRTNeYPU ^eP]^edNS XL^ ^[ZčPNeYdNS 0VZ
VZX`YTVLNUL e [`YV_` bTOePYTL XP_ZOdVT `WPRčL [ZbZWYPU
[]ZQP^UZYLWTeLNUT L VZWPUYÙ P`]Z[PU^VÙ NPe`]Ù b []ZNP^TP UPU
]ZebZU` ^_Lč ^Tí []ePčZX WL_ ^ePĦÛOeTP^TÙ_dNS T ^TPOPXOeTP
^TÙ_dNS B _dX NeL^TP []ZMWPXd eLYTPNed^eNePYTL Ħ]ZOZbT
^VL eYLWLečd NZ]Le bTíV^ed bdOŅbTíV b XL^^ XPOTLNS Y[
[TP]b^eP L]_dV`čd b YTPXTPNVTNS XLRLedYLNS k/P] >[TPRPWu
T k-TWO OP] BT^^PY^NSLQ_u ^_LUÙN ^Tí []ePOXTZ_PX Od^V`]^`
[`MWTNeYPRZFH=ÇbYTPŇ[]ZNP^TY^_d_`NUZYLWTeLNUTPVZVZX`
YTVLNUTYLM]LčbWL_LNS^TPOPXOeTP^TÙ_dNSbd]LŅYPUOdYLXTVT%
b $" ]ZV` b @>, [ZbZčLYL eZ^_LčL @> 0YaT]ZYXPY_LW
;]Z_PN_TZY ,RPYNd b 0`]Z[TP ]ZV _PY ZV]edVYTí_Z ]ZVTPX
ZNS]ZYd []ed]ZOd L b VZWPUYdNS WL_LNS [Zb^_Lčd b V]LULNS
P`]Z[PU^VTNS YL]ZOZbP T ]PRTZYLWYP `]eíOd T TY^_d_`NUP O^
Ħ]ZOZbT^VLB]ZV`$"`VLeLč^Tí[TP]b^ed]L[Z]_6W`M`
=edX^VTPRZ V_Ç]d [Z]`^edč []ZMWPX O]LXL_dNeYPRZ ^_LY`
Ħ]ZOZbT^VLYL_`]LWYPRZF"Hb>_`__RL]NTPZOMdč^Tí[TP]b
$
^ed [Z bZUYTP XTíOedYL]ZOZbd VZYR]P^ YL _PXL_ ZNS]ZYd
Ħ]ZOZbT^VL B @>, ]Ze[ZNeíčL ^bZUÙ OeTLčLWYZĦÛ Z]RLYTeL
NUL 2]PPY[PLNP V_Ç]L YTPMLbPX ^_LčL ^Tí YLUML]OeTPU TYYZ
bLNdUYdX[Z[`WL]deL_Z]PXVbP^_TTPVZWZRTNeYdNST_]LQTčLOZ
[ZO]íNeYTVÇb e eLV]P^` VZX`YTVLNUT [`MWTNeYPU T ;= [Z]
F"!H?LVŇP[`MWTVLNUPTZOV]dNTLYL`VZbPY[OZ_d
NeÙNP VbP^_TT ZeZYZbPU b $" ]ZV` Z]Le V^TÙŇVT T Y`]_d
^ZNUZWZRTNeYZQTWZeZQTNeYP[]edNedYTčd^TíOZ]Ze[]eP^_]ePYTP
YTL_PXL_dVTZNS]ZYd[]ed]ZOd;ZVLŅYdbe]Z^_ĦbTLOZXZĦNT
PVZWZRTNeYPUb0`]Z[TPZM]Le`UPYL^_í[`UÙNdNd_L_%kB^TP][
YT` $" ] $ []ZN ZMdbL_PWT =19 YTP ^čd^eLčZ UP^eNeP YTN
YL_PXL_ZNS]ZYdĦ]ZOZbT^VL=ZV[ÇŅYTPUMdčZTNSU`Ň_dWVZ
# []ZNu _č`XL`_ FH
4^_Z_YPOWLeLRLOYTPďYTYTPU^ePRZL]_dV`č`^Ù]ÇbYTPŇeXTLYd
b_PXL_dNPPVZVZX`YTVLNUTV_Ç]PYL^_Ù[Tčd[Z44bZUYTPĦbTL
_ZbPUL^eNePRÇWYTPbWL_LNS^TPOPXOeTP^TÙ_dNS[Z[]ePOYTPRZ
^_`WPNTL:TWP[ZNeÙ_VZbZVbP^_TPZNS]ZYdYL_`]dLeL_PX
T VZX`YTVLNUT PVZWZRTNeYPU OZ_dNedčd eL^ZMÇb Ħ]ZOZbT^VL
ZM^eL]ÇbYL_`]LWYdNSTRL_`YVÇbZ_dWPbO]`RTPU[ZčZbTP
CC bTPV` VZYNPY_]ZbLčd ^Tí ZYP YL ^eVZOWTbdNS PXT^ULNS
T ^VLŇPYT` Ħ]ZOZbT^VL Z]Le YL bdYTVLUÙNdNS ^_ÙO eLR]ZŇP
YTLNS OWL W`OeVZĦNT ;]eP^`YTíNTP [`YV_` NTíŇVZĦNT b _PXL
_dNP ZOebTP]NTPOWTčZ ^Tí b eXTLYTP _P]XTY` kZNS]ZYL []ed
]ZOduLYRZM`a^Q\^[`QO`U[ZYTPX:M`a^_OTa`fYLkZNS]ZYL
Ħ]ZOZbT^VLuLYRQZbU^[ZYQZ`MXO[Z_Q^bM`U[ZYTPXAYcQX`
_OTa`fZ]LebbdZO]íMYTPYT`^Tí[Z^eNePRÇWYdNSZM^eL]Çb
ZNS]ZYd% RL_`YVZbPU MTZ_Z[Çb XTPU^VTPU V]LUZM]LeZbPU
eL^ZMZbPUT_O
@bTOZNeYTPYTP ]ZWT NečZbTPVL b YPRL_dbYdX []ePZM]LŇLYT`
Z_ZNePYTLYL_`]LWYPRZXTLčZ]ÇbYTPŇYTPMLRL_PWYdb[čdbYL
]PLVNUP ^PV_Z]L []ZO`VNdUYPRZ ;]ePO^TíMTZ]^_bL [ZNeÙ_
VZbZ ZO[ZbTLOLčd YTPNSí_YTP YL YLNT^V ^[ZčPNeYd T WPRT^WL
NdUYd >edMVZ UPOYLV OZ[L^ZbLčd ^Tí T YL`Nedčd bdVZ]ed^_d
bLYTL _]PYO` []ZPVZWZRTNeYPRZ b NPWLNS XL]VP_TYRZbdNS
E [ZOXTZ_Çb OPML_d PVZWZRTNeYPU [ZbZWT []ePZM]LeTčd ^Tí
ZYP b OZMTP [ÇŅYdNS WL_ Z^TPXOeTP^TÙ_dNS b kPVZLV_Z]Çbu
TkPVZVZX`YTVL_Z]Çbu?PYOPYNUL_L]ZebTULčL^TíOdYLXTNe
YTP b VZWPUYdNS WL_LNS LŇ [Z LV_dbYd `OeTLč VZX`YTVLNUT
VZ][Z]LNdUYPU b V^e_Lč_ZbLYT` ZMWTNeL VZX`YTVLNUT PVZWZ
RTNeYPU ZO WL_ OeTPbTíÛOeTP^TÙ_dNS FH ;ZYLO_Z [ZO VZYTPN
WL_ Z^TPXOeTP^TÙ_dNS [ZULbTčd ^Tí ZRÇWYZOZ^_í[YP []ZO`V_d
PVZWZRTNeYP^eNePRÇWYTPŇdbYZĦÛPVZWZRTNeYLZ]Le[]ZO`V_d
[]edULeYP Ħ]ZOZbT^V` W`M PYP]RZZ^eNeíOYP ^[]eí_ ,2/
Ħ]ZOVTNed^_ZĦNTT_[
B[ZčZbTPWL_Z^TPXOeTP^TÙ_dNS^eNePRÇWYTPObLbdOL]ePYTL
eOZXTYZbLčd[`MWTNeYÙPVZOPML_í[ZVLe`UÙNULVML]OeZUP^_
ZYL eLWPŇYL ZO NedYYTVÇb ePbYí_]eYdNS% eMZXML]OZbLYTP
^_L_V` 2]PPY[PLNP k=LTYMZb BL]]TZ]u b [ZMWTŇ` 9ZbPU
EPWLYOTT [ZONeL^ LVNUT []ePNTbVZ []ÇMZX L_ZXZbdX Z]Le
VL_L^_]ZQL Y`VWPL]YL b .eL]YZMdW` .SZÛ e`[PčYTP ]ÇŇYPU
YL_`]d ZML bdOL]ePYTL b^_]eÙ^Yíčd Z[TYTÙ [`MWTNeYÙ LV_d
bTe`UÙN OZ_dNSNeL^ YP`_]LWYdNS ZOMTZ]NÇb VbP^_TT PVZWZ
RTNeYdNS YL [ZeTZXTP TYOdbTO`LWYdX ^[ZčPNeYdX T TY^_d_`
NUZYLWYdX F"H B ZO[ZbTPOeT YL RWZMLWYP eLR]ZŇPYTL OWL
Ħ]ZOZbT^VL T W`OeVZĦNT [Zb^_Lčd XTYT^_P]^_bL O^ Ħ]ZOZbT
^VLTPYP]RTTL_ZXZbPUL]`NS[]ZPVZWZRTNeYd[Zed^VLčbTPW`
^dX[L_dVÇbZ]Le`_bTP]OeTč^bZUÙ]LNUíMd_`B$#"]ZV`
B^[ÇWYZ_L 0`]Z[PU^VL [ZbZčLčL =ZV :NS]ZYd ĥ]ZOZbT^VL
nauka
L YL [ZeTZXTP YL]ZOZbdX eZ]RLYTeZbLYZ /YT :NS]ZYd
ĥ]ZOZbT^VL ĥbTLOZXZĦÛ eLR]ZŇPď PVZWZRTNeYdNS be]Z^čL
b ^VLWT XTíOedYL]ZOZbPU ]ÇbYTPŇ OeTíVT [ZRčíMTLUÙNPU ^Tí
OPMLNTPYL _PXL_ ZeZY`
4.4. Lata dziewięćdziesiąte XX wieku
: TWP b WL_LNS Z^TPXOeTP^TÙ_dNS `XLNYTLčd ^Tí b PVZVZX`
YTVLNUT []ePOP b^ed^_VTX _]PYOd e [Z[]ePOYTPU OPVLOd FH
Z _dWP WL_L OeTPbTíÛOeTP^TÙ_P eLZbZNZbLčd ^eP]PRTPX YZbZ
ĦNT eL]ÇbYZ b ^QP]eP ZNS]ZYd Ħ]ZOZbT^VL Z]Le VZX`YTVLNUT
^[ZčPNeYPU T XL]VP_TYRZbPU ULV T b ]ZebZU` VZYNP[NUT [L]
_dNd[LNUT ^[ZčPNeYPU ULVZ Q`YOLXPY_` OPXZV]LNUT =Pe`W_L
_PX MdčZ eL^_Z^ZbLYTP b VZX`YTVLNUT PVZWZRTNeYPU YZbdNS
XP_ZOTTY^_]`XPY_Çb[ZbZO`UÙNPbe]Z^_VZX[WPV^ZbZĦNT
_PRZ eULbT^VL PbZW`NUL PVZXL]VP_TYR` L _LVŇP beXZNYTP
YTPQ`YOLXPY_ÇbPVZVZX`YTVLNUTZ]RLYTeLNUT[ZeL]eÙOZbdNS
_eb _]ePNTPRZ ^PV_Z]L
ETY^_]`XPY_LWYZXP_ZOZWZRTNeYPRZ[`YV_`bTOePYTLT^_Z_Yd
b _dX NeL^TP Mdč []ePOP b^ed^_VTX ]ZebÇU TY_P]YP_` T _PNS
YTV TYQZ]XL_dNeYdNS ]PbZW`NUZYTe`UÙNdNS NLčZV^e_Lč_ []ZNP
^Çb bdXTLYd TYQZ]XLNUT b VTP]`YV` kRWZMLWYPU bTZ^VT TYQZ]
XLNdUYPUu FH 5LVZ ŇP QPYZXPY _PY eZ^_Lč bdNeP][`UÙNZ
Z[T^LYdXTY[]ePe YL`VT Z VZX`YTVLNUT [`MWTNeYPU [Z]F
T $H L`_Z]VL YTYTPU^ePU []LNd NSNTLčLMd eb]ÇNTÛ `bLRí YL
UPRZ bdM]LYP ^V`_VT OWL []LV_dVT PVZVZX`YTVLNUT 9LWPŇd OZ
YTNS YTPbÙ_[WTbTP ^_Z[YTZbP []ePYZ^ePYTP Ħ]ZOVL NTíŇVZ
ĦNT OeTLčLď VZX`YTVLNdUYdNS T PO`VLNdUYdNS [ZeL]eÙOZbdNS
Z]RLYTeLNUT[]ZPVZWZRTNeYdNSZ]LeTYTNUL_dbTY^_d_`NUZYLWYdNS
bVTP]`YV`YZbdNSXPOTÇb:[T^dbLYPeULbT^VZXL_`^eP]
^ed eL^TíR YTŇ b ^PV_Z]eP VZXP]NdUYdX BdYTVL _Z []ePOP
b^ed^_VTXebTíV^edNSZR]LYTNePďQTYLY^ZbdNSL_dX^LXdX
bTíV^ePU bLRT VZ^e_Çb b [WLYZbLYT` VZX`YTVLNUT b ^PV_Z
]eP YTPVZXP]NdUYdX 6Z^e_d TY^_]`XPY_Çb TY_P]YP_ZbdNS
^_]ZYdTY_P]YP_ZbPLVNUPXLTWTYRZbPYPb^WP__P]dNdMP]LV
_dbTeX QZ]L Od^V`^dUYP Ned X`W_TXPOTL b [Z^_LNT QOM^P_
RTP]W`MOP^V_Z[ÇbT_Ob[Z]ÇbYLYT`OZTY^_]`XPY_Çb_]L
OdNdUYdNS ]PVWLXL \aNXU_TUZS PaPY_d ^Ù Z bTPWP XYTPU^eP
9TP]ZebTÙeLYL [ZeZ^_LUP VbP^_TL OZ_L]NTL OZ NLčPRZ ^[ZčP
NePď^_bL L eL_PX ZRÇWYL PQPV_dbYZĦÛ TY_P]YP_ZbPU PVZVZ
X`YTVLNUT Z]Le []ZMWPX ^Q]LRXPY_L]deZbLYTL ^_]L_PRTT
6ZWPUYdXT^_Z_YdX[]ZNP^PXV^e_Lč_`UÙNdXPVZVZX`YTVLNUí
bWL_LNSOeTPbTíÛOeTP^TÙ_dNSMdč]ZebÇUPVZXL]VP_TYR`Z]Le
PVZVZY^`X[NUT 0VZWZRTNeYd XL]VP_TYR []Z[LR`UP eTY_PR]Z
bLYP ^[ZU]ePYTP YL MTeYP^ []ePe []deXL_ PVZ]ZebZU` FH
EL^LOd PVZXL]VP_TYR` ZMPUX`UÙ eL_PX NLčZV^e_Lč_ []ZNP^`
[]ZO`VNdUYPRZ%ZOZO[ZbTPOYTPRZ[Zed^VLYTLTbdVZ]ed^_L
YTL eL^ZMÇb [Z[]ePe RZ_Zbd []ZO`V_ LŇ [Z UPRZ []ZXZ
NUí FH >VTP]ZbLYd UP^_ ZY OZ []ZPVZWZRTNeYPRZ ZOMTZ]Nd
V_Ç]d e YTPWTNeYPRZ kST[[^LLV_dbT^_du WL_ ^ePĦÛOeTP^TÙ_dNS
Z XLčPU ^TWP YLMdbNePU []ePZM]LeTč ^Tí b XL^ZbPRZ VWTPY_L
ĦbTLOZXPRZeLR]ZŇPďOWL^bZUPRZeO]ZbTLTZ_ZNePYTLZ]Le
[]LRYÙNPRZ []ZO`V_Çb YL_`]LWYdNS ĦbTPŇdNS T Z^eNeíOeLUÙ
NdNS eL^ZMd YL_`]LWYP F$H B [WLYZbLYT` XL]VP_TYRZbdX
[ZULbTč^Tí]ÇbYTPŇ[L]LXP_]VZY^`XPY_LPV^_]PXLWYTP[]Z
PVZWZRTNeYPRZ []LRYÙNPRZ VZ]ed^_LÛ bdčÙNeYTP e PVZWZRTNe
YdNS []ZO`V_Çb /WL ZM` _d[Çb VZY^`XPY_Çb [Zb^_Lčd
WTNeYP OeTĦ b 0`]Z[TP ELNSZOYTPU ^VWP[d PVZWZRTNeYP ZQP
]`UÙNP VZX[WP_YÙ [LWP_í []ZO`V_Çb kPVZu Z]Le ^[PNULWYP
NeP]bTPNWT[TPN!
kPVZ[ZOZMYPu WTYTP []ZO`V_Çb QT]X VZYbPYNUZYLWYdNS ZQP
]ZbLYP b ^`[P]XL]VP_LNS B _dX VZY_PVĦNTP [Zb^_Lč _PŇ
_]PYO _eb QO[XMNQXUZSa ^d^_PX ZeYLVZbLď eL [ZXZNÙ P_d
VTP_TWZRZeL]ÇbYZ^LXdNS[]ZO`V_ÇbULVT[]ePO^TíMTZ]^_b
Z]LeTNSXP_ZOeL]eÙOeLYTLY[08,>/PXP_P]0`]Z[PU^VL
>_ZV]Z_VL B ZM^eL]eP VZX`YTVLNUT []ePO^TíMTZ]^_b YL^_Ù
[Tč]ZebÇUOeTPOeTYdVZX`YTVLNUT]dedVL^U_WO[YYaZUOM`U[Z
>U_UW[W[YaZUWM`U[ZNed_PŇV]ded^ZbPUO^U_U_O[YYaZUOM`U[Z
7^U_QZW[YaZUWM`U[Z []ePNTYLUÙNdNS ^Tí e VZX`YTVLNUÙ PVZ
WZRTNeYÙ
?dXNeL^PX YZbP TY^_]`XPY_d bP^ečd ]ÇbYTPŇ OZ VLYZY`
OeTLčLď TY^_d_`NUT [Lď^_bZbdNS ebTÙeLYdNS e _PXL_dVÙ
ZNS]ZYd Ħ]ZOZbT^VL 9L bd]ÇŇYTPYTP b ZV]P^TP WL_ OeTP
bTíÛOeTP^TÙ_dNS eL^č`R`UÙ []ePOP b^ed^_VTX OeTLčLYTL b NPW`
^[Z[`WL]deZbLYTLTOPTe]ÇbYZbLŇZYPRZ]ZebZU`Z]Le]PR`
WL]YTP []ZbLOeZYP MLOLYTL ĦbTLOZXZĦNT PVZWZRTNeYPU ZMd
bL_PWTb;ZW^NPZO$$]ZV`FHb9TPXNePNSZO$$!
]ZV`FH
;ZO^`XZb`UÙN]ZebLŇLYTLYL_PXL_PVZVZX`YTVLNUTbWL_LNS
OeTPbTíÛOeTP^TÙ_dNS XZŇYL ^_bTP]OeTÛ [Z^_í[`UÙNd []ZNP^
[]ZQP^UZYLWTeLNUT_PUOeTPOeTYdYLNZXTLčb[čdb_LVŇP]ZebÇU
MLOLď YL`VZbdNS b _PU OeTPOeTYTP 9PRL_dbYTP YL ]ZebÇU
VZX`YTVLNUT PVZWZRTNeYPU b[čdYíčd kPQPV_d e`ŇdNTLu QTWZeZQTT
[]ZPVZWZRTNeYPU Z]Le w [L]LOZV^LWYTP w M]LV O]LXL_dNeYdNS
eULbT^VTVL_L^_]ZQeNedXebTÙeLYdUP^_M]LVZO[ZbTPOYTPRZ
]PeZYLY^`XPOTÇb F$H
4.5. Ekokomunikacja na początku XXI wieku
B CC4 bTPV` NZ]Le ML]OeTPU T^_Z_YP ^_LUÙ ^Tí b VZX`YTVL
NUT [ZUíNTL k^dXP_]TLu T kTY_P]LVNULu @NeP^_YTNd PVZVZX`YT
VLNUT bV]ZNedWT b TY_PY^dbYd OTLWZR NePRZ OZbZOPX UP^_
be]Z^_ WTNeMd b^[ÇWYdNS TYTNUL_db T OeTLčLď Y[ [L]_YP]^_bL
[`MWTNeYZ[]LbYP OeTLčLWYZĦÛ ^[ZčPNeYL []ePO^TíMTZ]^_b
5`ŇZOO]`RTPU[ZčZbdWL_OeTPbTíÛOeTP^TÙ_dNSVZX`YTVL_Z]ed
^eNePRÇWYÙ `bLRí eLNeíWT [ZĦbTíNLÛ VbP^_TT ULVZĦNT []ePVL
eÇb Z]Le []ZMWPXZX YTP _dWVZ OZ_L]NTL e TYQZ]XLNULXT OZ
bdM]LYdNS R]`[ ZOMTZ]NÇb LWP []ePOP b^ed^_VTX eLV_dbT
eZbLYTL _dNS R]`[ b VTP]`YV` eLNSZbLď []ZPVZWZRTNeYdNS
TVZY^`XPYNVTNS;]ZNP^_PYeRZOYdUP^_eZRÇWYÙ_PYOPYNUÙ
b VZX`YTVLNUT [`MWTNeYPU bdYTVLUÙNÙ e []eP^dNPYTL TYQZ]XL
NdUYPRZ ZOMTZ]NÇb Z]Le e bdYTVÇb MLOLď YLO b[čdbPX
VZX`YTVLNUTYLTNSeLNSZbLYTL
=ZebTULUÙ ^Tí ]ÇbYTPŇ YZbP VZYNP[NUP ZO[ZbTPOeTLWYZ
ĦNT ^[ZčPNeYPU []ePO^TíMTZ]^_b Z]Le XP_ZOd VZX`YTVLNUT
[`MWTNeYPUb_dXVZ][Z]LNdUYPUXLUÙNPMPe[ZĦ]POYTb[čdb
YL PVZVZX`YTVLNUí W`M b]íNe TY_PR]`UÙNP MLOLYd QPYZXPY
b^eP]^eÙNLčZĦÛ/Z_LVTNSYLWPŇÙT__aQ_YMZMSQYQZ`eL]eÙ
OeLYTP []ZMWPXLXT N[^\[^M`Q _[OUMX ^Q_\[Z_UNUXU`e ZO[ZbTP
OeTLWYZĦÛ ^[ZčPNeYL []ePO^TíMTZ]^_b Ned O[^\[^M`Q QZbU^[Z
YQZ`MX^Q\[^`UZS^[]LbZeOLYTLPVZWZRTNeYPb]LXLNSL`Od_`
[]ePO^TíMTZ]^_b8P_ZOd_PeYLYPMdčdU`ŇbNePĦYTPUUPOYLV
OZ[TP]Z ZO YTPOLbYL eLNedYLUÙ MdÛ ^eP]ePU []LV_dVZbLYP
EL]eÙOeLYTPVZX`YTVLNdUYdXVZY_PV^_PXOeTLčLWYZĦNT[]ePO
^TíMTZ]^_b bdXLRL ]Ze[ZeYLYTL T Oč`RZQLWZbPU k[TPWíRYLNUTu
_PXL_Çb OZ_dNeÙNdNS QT]Xd FH 9LWPŇÙ OZ _dNS _PXL_Çb
]ÇbYTPŇ eLRLOYTPYTL PVZWZRTNeYP w U`Ň NSZNTLŇMd eP beRWíO`
YL ^bÙ []LbYÙ YL_`]í BZMPN ]Z^YÙNPRZ b[čdb` OeTLčLď
[]ePO^TíMTZ]^_b YL NLčZV^e_Lč_ RWZMLWYPRZ ŇdNTL ^[ZčPNeYPRZ
$
nauka
nauka
[ZYZ^eÙ ZYP ZO[ZbTPOeTLWYZĦÛ YTP _dWVZ eL MPe[ZĦ]POYTP
^V`_VT^bPULV_dbYZĦNTebTÙeLYPUe[]ZO`VNUÙT`^č`RLXT:O
VZ][Z]LNUT ZNePV`UP ^Tí NZ]Le NeíĦNTPU bVčLO` b _bZ]ePYTP
kWP[^ePRZ U`_]Lu NZ []ePVčLOL ^Tí MPe[ZĦ]POYTZ YL Oč`RZQL
WZbd UYMSQ QT]X F$H B _LVTX `UíNT` N[^\[^M`Q OU`UfQZ_TU\
YTP XZŇP eLM]LVYÙÛ bÙ_V` PVZWZRTNeYPRZ V_Ç]d []ePO^Tí
MTZ]^_bL XZRÙ ]ZebTULÛ VZ]ed^_LUÙN e TY^_]`XPY_Çb .>=
TXL]VP_TYR`Y[eOMa_Q^QXM`QPYM^WQ`UZS_[OUMXX[NNeUZSNed
_[OUMXMPbQ^`U_UZS>eNePRÇWYÙ]ZWíbO`ŇdNS[]ePOPb^ed^_
VTX YZ_ZbLYdNS YL RTPčOeTP []ePO^TíMTZ]^_bLNS ZOR]dbLUÙ
]ZNeYP ^[]LbZeOLYTL e OeTLčLWYZĦNT []ZPVZWZRTNeYPU .eí^_Z
XLUÙ ZYP [Z^_LÛ MTWLY^` QTYLY^ZbPRZ LWMZ ]L[Z]_` _a_`MUZM
NUXU`e T bdOLbLYP ^Ù b QZ]XTP ^LXZOeTPWYPU W`M OZOL_V` OZ
]ZNeYPRZ ^[]LbZeOLYTL B 9TPXNePNS ]L[Z]_d OZ_dNeÙNP
OeTLčLWYZĦNT PVZWZRTNeYPU T YLVčLOÇb YL Ħ]ZOZbT^VZ bdOL
bLYP ^Ù ]ÇbYTPŇ []ePe TY^_d_`NUP ^LXZ]eÙOZbP
4Y^_]`XPY_d VZX`YTVLNdUYP ^_LUÙ ^Tí b CC4 bTPV` ML]OeZ
bLŇYdXT YL]eíOeTLXT V^e_Lč_ZbLYTL []ZPVZWZRTNeYPRZ T []Z
^[ZčPNeYPRZbTeP]`YV`[]ePO^TíMTZ]^_bLbZMPNNePRZeYLU
O`UÙ ZYP NZ]Le ^eP]^eP eL^_Z^ZbLYTP ?LV ^TWYP `XZNYTPYTP
^Tí[]ePO^TíMTZ]^_bb]ZWTLV_Z]ÇbYLL]PYTPPVZVZX`YTVLNUT
XZŇPMdÛbTOeTLYPb]ÇŇYdXĦbTP_WP@6`NV]L_eL]R`XPY
_`UP ŇP []ZbLOeT _Z OZ k[L]_dV`WL]deLNUTu T k^d_`LNUZYTeX`u
bZMPN[]ePVLeÇb[]ZPVZWZRTNeYdNSLeL_PXOZTNSZOMTZ]`
b ^dXMTZeTP e _PXL_dVÙ []ZO`V_ZbÙ T b VZY^PVbPYNUT TNS
^PWPV_dbYPRZ bO]LŇLYTL F H 9L^_Ù[TÛ XZŇP _LVŇP ZOb]Ç
NPYTP OZ_dNSNeL^ZbPRZ ^d^_PX` PVZWZRTNeYdNS bL]_ZĦNT
b^[ZčPNePď^_bTP`_]L_LeL`QLYTLbZMPN[]ePVLeÇbebTÙeL
YdNS e PVZWZRTÙ Z]Le TNS ^_Z[YTZbL OPR]LOLNUL
5. Ekokomunikacja w nauce
EL]d^PbZW`NUTVZX`YTVLNUTPVZWZRTNeYPUULVZeULbT^VLZ^eP
]ZVTX eL^TíR` ^[ZčPNeYdX YTP MdčMd VZX[WP_Yd MPe OdR]P
^UT YL _PXL_ ]ZebZU` _PU OeTPOeTYd b VZY_PVĦNTP YL`VZbdX
.PWPXYTYTPU^ePRZ[`YV_`YTPUP^_ZO[ZbTPOŅYL[d_LYTPNed
VZX`YTVLNUí PVZWZRTNeYÙ XZŇYL ZV]PĦWTÛ ULVZ ^LXZOeTPWYÙ
Od^Nd[WTYí YL`VZbÙ WPNe eZM]LeZbLYTP YL`VZbPRZ _`M`a_
]a[ eULbT^VL b `UíNT` XTíOedYL]ZOZbdX
5.1. Badania i teorie
;ZNeÙ_VTYL`VZbdNSMLOLďYLOPVZVZX`YTVLNUÙYLWPŇd`XTPU
^NZbTÛ b WL_LNS Z^TPXOeTP^TÙ_dNS CC bTPV` F H NZ YTP
ZeYLNeLŇPPWPXPY_dVZX`YTVLNUTPVZWZRTNeYPUYTPMdčdbNeP
ĦYTPU []ePOXTZ_PX MLOLď b ]LXLNS TYYdNS Od^Nd[WTY bTPOed
;ZOZMYTPULV_ZMdčZeYL`VZbÙ[P]^[PV_dbÙ\aNXUO^QXM`U[Z_
Ned TYYdNS OeTPOeTY VZX`YTVLNUT [`MWTNeYPU FH [ZULbTčL ^Tí
ZYL b ^_Z^`YV` OZ PVZVZX`YTVLNUT [Z Oč`RTX ZV]P^TP T^_
YTPYTL eULbT^VL b bdXTL]eP []LV_dNeYdX ;ZO^_LbZbÙ ]ÇŇ
YTNÙUP^__`UPOYLVYL`VZbP`[ZOXTZ_ZbTPYTP]ÇbYZWPRWPOZ
[Zb^_LYTLYLebd[ZUíNTLULVb^[ZXYTLYZbdŇPUk:OV]dNTPu
YL`VZbP PVZVZX`YTVLNUT L bčLĦNTbTP e OeT^TPU^ePU [P]^[PV
_dbd[Z^eNePRÇWYdNSNeíĦNT^VčLOZbdNSeULbT^VLY[PVZ;=
YL^_Ù[TčZbOZMTPTY_PY^dbYPRZMLOLYTLOeTPOeTYVZX`YTVLNUT
[`MWTNeYPU B eLWPŇYZĦNT ZO V]LU` bdUĦNTZbPRZ VZX`YTVLNUL
PVZWZRTNeYL `^d_`ZbLYL eZ^_LčL b VZY_PVĦNTP _PZ]TT ^ZNUZ
WZRTNeYdNS 9TPXNd Y`]_` [`MWTN ]PWL_TZY^ T OeTPYYTVL]^_bL
BTPWVL-]d_LYTLT@>,eL]eÙOeLYTLTXL]VP_TYR`@>,Ned
_PŇ VZX`YTVLNUT ^[ZčPNeYPU ULV _Z UP^_ b ;ZW^NP /Z[TP]Z
$
bZMPNOZU]ePbLYTLTbe]Z^_`VZX[WPV^ZbZĦNTeULbT^VLPVZ
VZX`YTVLNUTeLNeíčd[ZULbTLÛ^Tí[]ÇMd_bZ]ePYTLXZOPWTZ[T
^ZbdNS bdULĦYTLUÙNdNS _PY QPYZXPY 8TLčd T YLOLW XLUÙ ZYP
NSL]LV_P] LYLWZRTNeYd OZ [ZO^_Lb _PZ]P_dNeYdNS Z[]LNZ
bLYdNS OWL VZX`YTVLNUT [`MWTNeYPU 9LUbLŇYTPU^eP [`MWTVLNUP
MLOLUÙNP _PZ]P_dNeYP L^[PV_d PVZVZX`YTVLNUT _Z b[ZXYTLYL
U`Ň[]LNLF!HZ]Le[ZedNUPFHF"HTF H;]PePY_`UÙZYP
[]ePOPb^ed^_VTXZOYTP^TPYTPOZ_PZ]TT^d^_PXZbdNSZ[T^`
UÙN PVZVZX`YTVLNUí ULVZ Z_bL]_d ^d^_PX PWPXPY_Çb _LVTNS
ULVLV_Z]ed^`M^d^_PXXL^^XPOTÇbT_[[ZbTÙeLYdNSXTíOed
^ZMÙTeZ_ZNePYTPXePbYí_]eYdXeL[ZXZNÙbTPWZ[ZeTZXZ
bdNS]PWLNUT[Z]]d^T4^_Z_YPUP^_]ÇbYTPŇeL[ZNeÙ_VZ
bLYP[]ePe7`SXLYLZOYTP^TPYTPbVZY_PVĦNTPPVZVZX`YTVLNUT
OZ^LXZ]P[]ZO`VNUT^d^_PX`Ma`[\[UQ_U_;ZYLO_ZeULbT^VL
bPbYÙ_]eXPOTLWYPbZOYTP^TPYT`OZ[]ePVLeÇbPVZWZRTNeYdNS
`YLZNeYTLUÙ _PZ]TP MSQZPM_Q``UZS XZOPW \aNXUO M^QZM_ Z]Le
XZOPWNdVW`ŇdNTLbTLOZXZĦNT
5.2. Edukacja wyższa w Europie
:[T^P`]Z[PU^VTPUPO`VLNUTbdŇ^ePUbOeTPOeTYTPPVZVZX`YT
VLNUTYL^_]íNeLbTPW`[]ZMWPXÇbOZ_dNeÙNdNSXTY[Zed^VL
YTL ZO[ZbTPOYTNS OLYdNS ML]TP] UíedVZbdNS Z]Le TY_P]Od
^Nd[WTYL]YPRZNSL]LV_P]`MLOLYPRZeLRLOYTPYTL6ZX`YTVLNUí
PVZWZRTNeYÙULVZ[]ePOXTZ_XZŇYLMZbTPXeYLWPŅÛeL]ÇbYZ
b ZQP]NTP OdOLV_dNeYPU VTP]`YVÇb PVZYZXTNeYdNS Y[
b]LXLNSeL]eÙOeLYTLĦ]ZOZbT^VTPXW`MXL]VP_TYR`^[ZčPNe
YPRZ _PNSYTNeYdNS Y[ ZOYZĦYTP OZ QZ]X TY_P]YP_ZbdNS
PVZVZX`YTVLNUT W`M [Zed^VTbLYTL TYQZ]XLNUT Z Ħ]ZOZbT^V`
^[ZčPNeYdNSTS`XLYT^_dNeYdNS[]ePOPb^ed^_VTXbZM]íMTP
YL`VZVZX`YTVLNUTTXPOTLNSVZX`YTVLNUT^[ZčPNeYPUOeTPY
YTVL]^_bL^ZNUZWZRTTNed[ZWT_ZWZRTTULVTebTÙeLYdNSeYL`VÙ
Z Ħ]ZOZbT^V` B eLWPŇYZĦNT ZO V]LU` PWPXPY_d VZX`YTVLNUT
PVZWZRTNeYPUeYLWPŅÛXZŇYL]ÇbYTPŇb^_LčPU^dXMTZeTPeTYYÙ
OeTPOeTYÙ YL`V ULV _Z UP^_ Y[ b 9TPXNePNS b ^_Z^`YV` OZ
Od^Nd[WTYdkMLOLď^ZNUZWZRTNeYZPVZWZRTNeYdNSuYTPX_[fUM
X[QW[X[SU_OTQ 2[^_OTaZS W`M _[fUMXcU__QZ_OTMR`XUOTQ AYcQX`
R[^_OTaZS W`M b BTPWVTPU -]d_LYTT b ^_Z^`YV` OZ PO`VLNUT
PVZWZRTNeYPULYRQZbU^[ZYQZ`MXQPaOM`U[ZV_Ç]L]Ze`XTLYL
UP^_bLYRWZUíedNeYPU_]LOdNUTYLO]eíOYTPb^_Z^`YV`OZPVZ
VZX`YTVLNUT
;ZONeL^ []LNd YLO YTYTPU^edX L]_dV`čPX L`_Z]VL [Z^TLOLčL
[Z_bTP]OeZYP TYQZ]XLNUP XZŇWTbZĦNT ^[PNULWTeLNUT b MLOLYPU
OeTPOeTYTP YL @YTbP]^d_PNTP b 7`PYPM`]R` 4Y^_T_`_ 6ZX`
YTVLNUT0VZWZRTNeYPUL[ZYLO_ZZVTWV`YL^_`ZQP]_LNS[]ePO
XTZ_ZbdNS YL ^_`OTLNS bdŇ^edNS b 9TPXNePNS RčÇbYTP
b ]LXLNS VTP]`YVÇb PVZYZXTNeYdNS T YL`V Z Ħ]ZOZbT^V`
2Z]ePU bdRWÙOL ^d_`LNUL b ,`^_]TT T BTPWVTPU -]d_LYTT ROeTP
^[Z_VLÛ ^Tí XZŇYL UPOdYTP e YTPWTNeYdXT ZQP]_LXT []ePOXTZ
_ZbdXT Y[ YL @YTbP]^d_PNTP BTPOPď^VTX Ned YL @YTbP]
^d_PNTP5ZSYL 8ZZ]Lb7TaP][ZZW`
5.3. Europejskie konferencje i sympozja
;ZOZMYÙ _]`OYZĦÛ ^[]LbTL OZ_L]NTP OZ OLYdNS Z P`]Z[PU
^VTNS VZYQP]PYNULNS YL _PXL_ PVZVZX`YTVLNUT E ePM]LYdNS
[]ePeL`_Z]VíTYQZ]XLNUTbdYTVLŇPb0`]Z[TPYTPZOMdbLUÙ
^Tí eULeOd [ZĦbTíNZYP bdčÙNeYTP _PU _PXL_dNP :OMdbL ^Tí
YL_ZXTL^_bTPWP^[Z_VLďeL]ÇbYZYL`VZbNÇbULVT[]LV_d
VÇb Z _PXL_dNP [ZV]PbYPU ROeTP VZX`YTVLNUL PVZWZRTNeYL
nauka
UP^_[]PePY_ZbLYLULVZUPOYZeeLRLOYTPď/Z_LVTNSVZYR]P
^Çb YLWPŇd Y[ QZ]`X 0,>D0.: " Z]RLYTeZbLYP
b^[ÇWYTP []ePe `YTbP]^d_P_d b 8LYNSP^_P]eP T >LL]WLYOeTP
Z]Le ,VLOPXTí 0VZYZXTNeYÙ b BTPOYT` [ZĦbTíNZYP XP_Z
OZXPbLW`LNUTe]ÇbYZbLŇZYPRZ]ZebZU`b_dXVZX`YTVLNUT
9L^eNePRÇWYÙ`bLRíeL^č`R`UÙ^[Z_VLYTLZ]RLYTeZbLYP[]ePe
TY^_d_`NUP T Z]RLYTeLNUP []ZPVZWZRTNeYP Z]Le NZ]Le NeíĦNTPU
[]ePe []ePO^TíMTZ]^_bL ?PRZ ]ZOeLU` VZYR]P^d Z]RLYTe`UÙ
eL]ÇbYZ XTYT^_P]^_bL Y[ VZYQP]PYNUL b ]LXLNS []ZUPV_`
MLOLbNePRZYTPXTPNVTPRZ8TYT^_P]^_bLĥ]ZOZbT^VL[_k2bLč
_ZbYd]ZebÇUeL]eÙOeLYTLĦ]ZOZbT^VTPXub ]ZV`FH
ULV T LRPYNUP ]eÙOZbP T `YTUYP Y[ [WLYZbLYL XTíOedYL]Z
OZbLVZYQP]PYNULYL_PXL_eL]eÙOeLYTLTTYYZbLNUTbĦ]ZOZbT
^V` b BTPOYT` w S__[%bbbPXL^NZYQP]PYNP!L_ Z]Le
[LYP`]Z[PU^VTP W`M ]PRTZYLWYP Z]RLYTeLNUP []ZPVZWZRTNeYP
Y[ " 8TíOedYL]ZOZbL ,VLOPXTL b >_ 8L]TPY_LSW b ]ZV`[_k0VZVZX`YTVLNULwZObTPOedOZOeTLčLYTLueZ]RLYT
eZbLYL[]ePe9TPXTPNVÙ1`YOLNUíYL]ePNeĥ]ZOZbT^VL/-@
FH:eYLNePYT`[]ePO^TíMTZ]^_b]ÇbYTPŇTb_dX[`YVNTP
ĦbTLONed Y[ XTíOedYL]ZOZbd VZYR]P^ eZ]RLYTeZbLYd []ePe
YTPXTPNVTPVZWPUP/P`_^NSP-LSY,2YL_PXL_e]ÇbYZbLŇZ
YPRZ]ZebZU`VZWPTb@YTT0`]Z[PU^VTPUYLV_Ç]deL[]Z^eZYZ
PV^[P]_Çb b _dX YL`VZbNÇb e V]LUÇb NečZYVZb^VTNS
S__[%bbbOMOP^T_P`XbPW_MP]TNS_OP^_L]_S_XW 5LV
bdYTVLe[ZOLYdNS[]edVčLOÇbYL`VLbOeTPOeTYTPPVZVZX`
YTVLNUT [ZOÙŇL eL []LV_dVÙ V_Ç]L UP^_ _` TX[`W^PX OZ MLOLď
LYTPZOb]Z_YTP
5.4. Europejska literatura przedmiotu
E [ZOZMYdXT _]`OYZĦNTLXT ULV b []ed[LOV` P`]Z[PU^VTNS
VZYQP]PYNUT_PXL_dNeYdNSXLXdOZNedYTPYTL]ÇbYTPŇbZMPN
[P]TZOdVÇbT^P]TTYL`VZbdNSEPM]LYTPOLYdNSYLTNS_PXL_
bdXLRL eYLUZXZĦNT YL`VZbZ[`MWTNd^_dNeYPRZ V]LUZM]Le`
PVZVZX`YTVLNUT T PVZWZRTT b OLYdX V]LU` NZ YTPXZŇWTbP
UP^_ MPe []eP[]ZbLOePYTL ^d^_PXL_dNeYdNS MLOLď YL ^eP]ZVÙ
^VLWí ;]edVčLOPX [P]TZOdNeYPU [`MWTVLNUT YL`VZbPU YL _PXL_
PVZVZX`YTVLNUTL^[T]`UÙNPUOZeL^TíR`[LYP`]Z[PU^VTPRZUP^_
Bibliografia
,S]PY^ -TXMZP^P ;=2WZ^^L] TY_P]YP_Zbd ^čZbYTV [`MWTN ]PWL
_TZY^ S__[%bbb[]RWZ^^L]OP
,]XM]PNS_ B ,aPYL]T`^ 3 ]PO 4^_ ;`MWTN =PWL_TZY^ PTYP BT^
^PY^NSLQ_* BP^_OP`_^NSP] AP]WLR :[WLOPY $$
-L_eYP]02P^NSTNS_POP^9L_`]`YO@XbPW_^NS`_eP^b%-P]TNS_P
OP] ,97 ! $$ -LdP]T^NSP ,VLOPXTP Q`P] 9L_`]^NS`_e
`YO 7LYO^NSLQ_^[QWPRP 7L`QPY $$
--B>PYTZ]PY?]PYO8¼]V_PMMb8L]VP_TYR/]AZ^^PY;L]_YP]
9P`^^ !
-PY_PWP2]PO-P]`Q^QPWO;`MWTN=PWL_TZY^;=1P]Y^_`OT`X>_`
OTPYMLYO ;= 6ZWWPR -P]WTY 6ZXX`YTVL_TZY 8LYLRPXPY_
$$#
-PY_PWP 2 0TYQ`PS]`YR TY OTP ?SPZ]TP `YO ;]LcT^ OP] :PQQPY_WTNS
VPT_^L]MPT_ YTPZ[`MWTVZbLYd ^V]d[_ @YTaP]^T_LP_ 7PT[eTR 7T[^V
-P]PY^ 3 ;]ZeP^^P OP] ?SPXL_T^TP]`YR TY [`MWTeT^_T^NSPY 6ZYQWTV
_PY 0]PTRYT^XLYLRPXPY_ 8POTPY]P^ZYLYe `YO 8ZMTWT^TP]`YR
OP]®QQPY_WTNSVPT_LX-PT^[TPWaZY.L^_Z]`YO-]PY_>[L]BP^_
OP`_^NSP] AP]WLR BTP^MLOPY -WLNV > ;`MWTN =PWL_TZY^ /ZX BdOLbYTNed ,-. BL]^eLbL
$$#
NeP]bTPNWT[TPN!
k0YaT]ZYXPY_LW0O`NL_TZY.ZXX`YTNL_TZYLYO>`^_LTYLMTWT_du
[ZO ]PO B 1TSWZ :OYZ^eÙN ^Tí [Z ]Le VZWPUYd OZ 9TPXTPN
ULVZ[]edVčLO`XLXdOZNedYTPYTLe^P]TÙ! [`MWTVLNUTk4YT_TL
_TaPY Q`P] @XbPW_^NS`_eu 4YTNUL_dbd YL ]ePNe :NS]ZYd ĥ]Z
OZbT^VL_č`XL`_eYTPXTPNVTXbdOLYTPXk0YaT]ZYXPY_LW
0O`NL_TZY.ZXX`YTNL_TZYLYO>`^_LTYLMTWT_de491@/T^^V`
^TZY^MPT_]LPRPu 4Y^_d_`_` 6ZX`YTVLNUT 0VZWZRTNeYPU YL @YT
bP]^d_PNTPb7`PYPM`]R`TeP^ed_LXTYL`VZbdXTkEPT_^NS]TQ_
Q`P] ,YRPbLYO_P @XbPW_QZ]^NS`YRu NeL^Z[T^XZ YL`VZbP
YL _PXL_ PX[T]dNeYdNS MLOLď Ħ]ZOZbT^VL _č`X L`_ Z]Le
e_ZXPX b]LXLNSk>_`OTPYe`]6ZXX`YTVL_TZY^bT^^PY
^NSLQ_u ,YLWTed e OeTPOeTYd YL`V Z VZX`YTVLNUT _č`X L`_
F"H 9TP_]`OYZ eL`bLŇdÛ ŇP Z^_L_YTP beXTLYVZbLYP ^P]TP
YTP^V`[TLUÙ^TíbdčÙNeYTPYLOeTPOeTYTPPVZVZX`YTVLNUT
6]Ç_VT[]ePRWÙOP`]Z[PU^VTNSXZYZR]LQTTT[`MWTVLNUTYL`VZbdNS
e ZM^eL]` PVZVZX`YTVLNUT eLbTP]L ^[T^ WT_P]L_`]d Nd_ZbLYPU
bYTYTPU^edXL]_dV`WP;ZYLO_ZL`_Z]VLePM]LčLOLYPOZ_dNeÙNP
[ZYLO"XTíOedYL]ZOZbdNS[`MWTVLNUTeMLOLYPRZeLV]P^`
5.5. Nauka o ekokomunikacji
z perspektywy amerykańskiej
E ZOXTPYYÙ ^d_`LNUÙ ^[Z_dVLXd ^Tí b ,XP]dNP ;ÇčYZNYPU
9LU^eP]^eÙ ZQP]_Ù []ePOXTZ_Çb T ^[PNULWTeLNUT ebTÙeLYdNS
e VZX`YTVLNUÙ PVZWZRTNeYÙ Od^[ZY`UÙ MPe bÙ_[TPYTL `YTbP]
^d_P_d LXP]dVLď^VTP ,Ň $ TY^_d_`NUP YL`NeLYTL bdŇ^ePRZ
ZQP]`UÙ V`]^d _PRZ []ePOXTZ_` b @>, L ^TPOPX w XZŇWT
bZĦÛ ^[PNULWTeLNUT 4^_YTPUP UPOPY TY^_d_`_ YL @YTbP]^d_PNTP
7ZdZWT b 9ZbdX :]WPLYTP T [TíÛ XTíOedbdOeTLčZbdNS UPO
YZ^_PV MLOLbNeZYL`VZbdNS bd^[PNULWTeZbLYdNS b PVZVZ
X`YTVLNUT_ebOQZ`Q^_F$H;ZYLO_ZZO$$]ZV`NZObL
WL_L ZOMdbL^Tíb @>,VZYQP]PYNUL YL`VZbL [ZĦbTíNZYL _PU
_PXL_dNPS__[%`RLPO`NZNPE[P]TZOdVÇbYL`VZbdNSYL
`bLRíeL^č`R`UÙ[]ePOPb^ed^_VTXYL^_í[`UÙNP[ZedNUP%k0YaT
]ZYXPY_LW.ZXX`YTNL_TZYDPL]MZZVuk,[[WTPO0YaT]ZYXPY
_LW0O`NL_TZYLYO.ZXX`YTNL_TZYuk5Z`]YLWZQ0YaT]ZYXPY_LW
0O`NL_TZYu Z]Le XLRLedY k;`MWTN @YOP]^_LYOTYR ZQ >NTPYNPu
[`MWTV`UÙNdbTPWPL]_dV`čÇbYLMLOLYd_PXL_F$H
-Z]RP]^B6ZXX`YLWP@XbPW_;=bT]V^LXRP^_LW_PYBLcXLYY
8`PY^_P] $$$
-]LYO 6 0OP] 6 ;ZQP]W , :PVZWZRT^NSP 6ZXX`YTVL_TZY TY
/P`_^NSWLYO BP^_OP`_^NSP] AP]WLR :[WLOPY $$"
-]TNVbPOOP1;P_P]^@]PO@XbPW_VZXX`YTVL_TZYwaZXBT^
^PY e`X 3LYOPWY 0]TNS >NSXTO_ AP]WLR -P]WTY -`YOP^XTYT^_P]T`X QÐ] @XbPW_ 9L_`]^NS`_e `YO =PLV_Z]^TNSP]
SPT_ @XbPW_MPb`^^_^PTY TY /P`_^NSWLYO 0]RPMYT^^P PTYP]
]P[]LP^PY_L_TaPY -PaZPWVP]`YR^`XQ]LRP -`YOP^XTYT^_P]T`X
-ZYY -P]WTY $$!
-`YOP^XTYT^_P]T`XQÐ]@XbPW_9L_`]^NS`_e`YO=PLV_Z]^TNSP]SPT_
@XbPW_XLYLRPXPY_ TX ,`QM]`NS 8T_ 0]QLS]`YR `YO YP`PY
4X[`W^PY TY OTP E`V`YQ_ -`YOP^XTYT^_P]T`X -P]WTY -`]RP] ? ĥbTLOZXZĦÛ PVZWZRTNeYL ^[ZčPNePď^_bL [ZW^VTPRZ
4Y^_d_`_ 2Z^[ZOL]VT ;]eP^_]ePYYPU T 8TP^eVLWYTN_bL BL]^eLbL
.`WMP]_^ZY35PQQP]^/-P^^P]>_ZYP/?P]]PWW8>ZNTLW;ZWT_T
NLW LYO 0NZYZXTN .ZY_Pc_^ TY ;`MWTN =PWL_TZY^% ?SPZ]d LYO
.L^P^ 70, 3TWW^OLWP $$
/P[ZP>/PWTNL_S5,P[WT0W^PYMPP]8]PO.ZXX`YTNL_TZYLYO
;`MWTN ;L]_TNT[L_TZY TY 0YaT]ZYXPY_LW /PNT^TZY^ 8LVTYR >_L_P
@YTaP]^T_d ZQ 9Pb DZ]V ;]P^^ ,WMLYd $ nauka
nauka
6ZX`YTVLNUL [`MWTNeYL UP^_ OeTPOeTYÙ ObZULVZ eLWPŇYÙ ZO
eXTLY b ^eP]ZVZ [ZUí_dX Z_ZNePYT` ^[ZčPNeYdX% e UPOYPU
^_]ZYd UP^_ ML]ZXP_]PX _]PYOÇb T TYYZbLNUT e O]`RTPU eLĦ
[ZOXTZ_PXeXTLYFHE_PRZbčLĦYTP[ZbZO`VZX`YTVLNUL
PVZWZRTNeYL YTP _dWVZ ZOebTP]NTPOWL OdYLXTVí []ePXTLY ^[Z
čPNeYdNS ]ZebÇU _PNSYTNeYd XPOTLWYd T_O LWP ^LXL b ^ZMTP
ULVZ^d^_PXZ_bL]_dOeTLčLYTNedXVL_LWTeL_Z]bV_Ç]dXeMTP
]LUÙ ^Tí Y`]_d e Z_ZNePYTL ^d^_PXZbPRZ T [ZOWPRLUÙ []ZNP
^ZX ]LQTYLNUT T VZYNPY_]LNUT Bd^ZVT ^_Z[TPď ]PWLNUT e Z_ZNeP
YTPX ePbYí_]eYdX bdULĦYTL ]LYRí LY_dNd[ZbLYTL _]PYOÇb
b MLOLYPU OeTPOeTYTP :_ZNePYTP ^d^_PX` PVZVZX`YTVLNUL
UP^_[ZYLO_ZML]OeTPUečZŇZYPYTŇTYYdNSOeTPOeTYVZX`YTVLNUT
[`MWTNeYPU B ebTÙeV` e _dX U`Ň WTNeML MPe[ZĦ]POYTNS NedY
YTVÇb b[čdb` UP^_ ZO[ZbTPOYTZ bTíV^eL NSZÛMd Z eXTLYd
T eULbT^VL eLNSZOeÙNP b ^LXPU YL_`]eP [Z] ]d^ -ZOŅNP
_P XZŇYL eR]`[ZbLÛ bPOč`R bTPW` V]d_P]TÇb 5POYÙ e XZŇWT
bZĦNTVL_PRZ]deLNUTb[čdbÇbUP^_[ZOeTLčYLZRÇWYP_PYOPYNUP
b ^[ZčPNePď^_bTP _]PYOd OZ_dNeÙNP LV_Z]Çb PVZVZX`YTVL
NUT_PYOPYNUPbXPOTLNSXL^ZbdNSZ]Le[]ePXTLYdbTOZNeYP
bPbYÙ_]e ^LXPRZ ^`M^d^_PX` PVZVZX`YTVLNUL
FH XZRÙ ^[ZbZOZbLÛ be]Z^_ ĦbTLOZXZĦNT PVZWZRTNeYPU
b0`]Z[TPĥ]ZOVZbPUTB^NSZOYTPUZ]LeTY_PY^dQTVLNUí^_Z^`Y
VZbZYT^VTPUb_dX]PRTZYTP[L]_dNd[LNUT^[ZčPNeYPU=ZebÇU
eYLNePYTL NeL^` bZWYPRZ FH Z]Le eLTY_P]P^ZbLYTL _`]d^_dVÙ
FH ]ZV`UP [Zed_dbYTP OWL PVZ_`]d^_dVT L NZ eL _dX TOeTP
OWL VZX`YTVLNUT b _PU OeTPOeTYTP , 2]PRZ]d T TYYT b^VLe`UÙ
YL _PYOPYNUP V` NZ]Le WP[^ePX` eZ]RLYTeZbLYT` ^Tí ^[ZčP
NePď^_bLTR]`[YLNT^V`F HL-=ZebLOZb^VLYLPbZW`NUí
VZY^`XP]deX` FH :MTP _PYOPYNUP ^`RP]`UÙ NZ]Le bTíV^ed
YLNT^V []ZPVZWZRTNeYd ULVTPX` MíOÙ [ZOOLbLYP ]eÙOd TY^_d
_`NUPT[]ePO^TíMTZ]^_bLBZO[ZbTPOeTYL_í[]P^Uí[Zb^_L
bLÛMíOÙNZ]LeWTNeYTPU^ePVZZ[P]LNUP[Z]F"T#HEXTLYd
b [T]LXTOeTP bTPV` V` _eb ^TbPU ]PbZW`NUT FH Z]Le ebTÙ
eLYP e YTXT []eP^`YTíNTP eL^ZMÇb QTYLY^ZbdNS b VTP]`YV`
Z^ÇM ^_L]^edNS FH b[čdYÙ YL XP_ZOd R[aZP^MU_UZSa []ZPVZ
WZRTNeYdNSZ]RLYTeLNUTBPOč`ROLYdNSe ]ZV`YTPXTPNNd
^PYTZ]ed []ePeYLNeLUÙ []ZN ^bZUPRZ OZNSZO` YL NečZY
VZ^_bZ b Z]RLYTeLNULNS T VW`MLNS b _dX []ZPVZWZRTNeYdNS
FH B V]LULNS eLNSZOYTNS ROeTP YL PXP]d_`]í []ePNSZOeTÛ
MíOÙ b YL^_í[YdNS WL_LNS Z^ZMd e []ZPVZWZRTNeYPRZ [ZVZ
WPYTL !#v `OeTLč _PY ebTíV^ed ^Tí 2PYP]LWYTP eLZM^P]bZbLÛ
XZŇYLYTP_dWVZb@YTT0`]Z[PU^VTPUV^e_Lč_ZbLYTP^TíZOWL_
^[ZčPNePď^_bLOZM]ZMd_`FH5LVbdYTVLeST^_Z]TT]ZebZU`
PVZVZX`YTVLNUT UPU ZV]P^d be]Z^_ZbP []ed[LOLčd YL NeL^d
PVZYZXTNeYPRZ \^[_\Q^U`e [Z] ?LM -ZRLNPYTP ^Tí ^[ZčP
NePď^_bL Z]Le [ZVZYLYTP MÙOŅ eLčLRZOePYTP VZYQWTV_Çb PVZ
YZXTNeYdNS _LVTNS ULV MPe]ZMZNTP eLčLXLYTP ^d^_PX` PXP
]d_LWYPRZb[čdYÙMPe[ZĦ]POYTZYL[P]^[PV_dbdVZX`YTVLNUT
PVZWZRTNeYPU]ÇbYTPŇ b;ZW^NP
6.1. Przemiany w społeczeństwie
>[ZĦ]ÇO T^_Z_YdNS OWL OeTPOeTYd PVZVZX`YTVLNUT []ZNP^Çb
eLNSZOeÙNdNS b OeT^TPU^edX ^[ZčPNePď^_bTP P`]Z[PU^VTX
b WT_P]L_`]eP []ePOXTZ_` bdXTPYTL ^Tí []ePOP b^ed^_VTX
RWZMLWTeLNUíFHTeXTLYdbL]_ZĦNTF#H;]ePbTOdbLYP`UPO
YZWTNPYTPYZ]XTeLNSZbLďZ]Le[Z[]LbLOZ^_í[`OZbTPOed
6.2. Aktorzy i zmiany ich dotyczące
6ZWPUYÙR]`[íNedYYTVÇbbLŇYdNSOWL]ZebZU`PVZVZX`YTVL
NUT ^_LYZbTÙ eXTLYd OZ_dNeÙNP UPU eZ]RLYTeZbLYdNS `NeP^_YT
VÇb% TY^_d_`NUT []ePO^TíMTZ]^_b Z]Le _eb _]ePNTPRZ ^PV_Z]L
B ^QP]eP [ZWT_dNeYPU T^_Z_Yd MíOeTP [Z^_í[`UÙNd ]ZebÇU WPRT
^WL_`]dTbdXZRÇbPVZWZRTNeYdNSF H=ÇbYTPŇ]ZebÇU@YTT
5.6. Perspektywy
7TNeML [`MWTVLNUT MLOLď T MLOLNed _PXL_` NSZÛ YTPbTPWVL
b [Z]ÇbYLYT` Y[ e OeTPOeTYÙ [`MWTN ]PWL_TZY^ ^_LWP ]ZĦYTP
=ZebÇU YL`VZbPU Od^Nd[WTYd PVZVZX`YTVLNUT ^eNePRÇWYTP
b 0`]Z[TP XZŇYL eL_PX `eYLÛ eL UPOPY e T^_Z_YdNS _]PY
OÇb;ZeZ^_LčP_PYOPYNUP]ZebZU`MLOLYPUOeTPOeTYdZ[T^LYZ
b VZWPUYdX[`YVNTP
6. Trendy w ekokomunikacji
/P]YMLNS - ;`MWTN =PL_TZY^ Q`P] ,MQLWW :PVZWZRTP LW^ ?SPXL
ZPQQPY_WTNSP] 6ZXX`YTVL_TZYBP^_OP`_^NSP] AP]WLR :[WLOPY
$$#
0YO]P^,1TY`^86ZZ[P]L_TaP7ZP^`YRPYTYOP]@XbPW_[ZWT_TV
b% EPT_^NS]TQ_ Q`P] ,YRPbLYO_P @XbPW_QZ]^NS`YR >ZYOP]SPQ_
,YLWd_TNL AP]WLR -P]WTY 0YaT]ZYXPY_LW .ZXX`YTNL_TZY =P^Z`]NP .PY_P] 0YaT]ZYXPY
_LW .ZXX`YTNL_TZY /PR]PP ;]ZR]LX^ TY _SP @YT_PO >_L_P^
9Z]_SP]Y ,]TeZYL @YTaP]^T_d S__[%bbbNZXXYL`PO`PN]N
OPR[]ZRS_X_Z[
0^^ .S ]PO .`W_`]P _PNSYZWZRd NZXX`YTNL_TZY ?ZbL]O^ LY
TY_P]N`W_`]LW RWZMLW aTWWLRP >_L_P @YTaP]^T_d ZQ 9Pb DZ]V ;]P^^
,WMLYd 0`]Z[PLY 0YaT]ZYXPY_LW ,RPYNd , YPb 8ZOPW ZQ 0YaT]ZYXPY_LW
.ZXX`YTNL_TZYQZ]0`]Z[P1]ZX.ZY^`X[_TZY_Z@^PZQ4YQZ]
XL_TZY $$$
0`]Z[PLY 0YaT]ZYXPY_ 4YQZ]XL_TZY LYO :M^P]aL_TZY 9P_bZ]V
OPQTYTNULOZ^_í[YLYL^_]ZYLNSS__[%bbbPTZYP_P`TY_RPXP_
NZYNP[_*N[(! WLYRNZOP([W
1L^^WP] 8 .dMP]8ZOP]YP 8POTPYPaZW`_TZY RWZMLWP 9P_ebP]VP
`YO OTP 6ÐY^_P OP] 6ZXX`YTVL_TZY >[]TYRP] AP]WLR BTPY
$$$
1TWSZB]PO.ZXX`YTNL_TYR>`^_LTYLMTWT_d0YaT]ZYXPY_LW0O`NL
_TZY .ZXX`YTNL_TZY LYO >`^_LTYLMTWT_d AZW`XP # ;P_P] 7LYR
AP]WLR 1]LYVQ`]_ LX 8LTY $!
2]PRZ]d,]PO;`MWTN=PWL_TZY^b[]LV_dNPBdOLbYTN_bZ;]Z
QP^UZYLWYPU >eVZčd -TeYP^` 6]LVÇb $$"
2]PbP] , 6YZPOWP]-`Y_P 0 ;L[P 6 AZRPW , ]PO @XbPW_
VZXX`YTVL_TZY :PQQPY_WTNSVPT_^MTWO`YR `YO @XbPW_MTWO`YR TY
2]Z^^NS`_eRPMTP_PY ;= 6ZWWPR -P]WTY AP]WLR -P]WTY
3LLY 2 OP ]PO @XbPW_MPb`^^_^PTY `YO 8L^^PYXPOTPY ;P]
^[PV_TaPY ZPVZWZRT^NSPY 6ZXX`YTVL_TZY ,VLOPXTP AP]WLR
-P]WTY $$ 3LWOP] 1 ]PO ;`MWTN =PWL_TZY^ Q`P] OPY BLWO 0TY BZ]V^SZ[
XT_ /T^V`^^TZY^MPT_LPRPY L`^ BT^^PY^NSLQ_ `YO ;]LcT^ AP]WLR
=PTYSL]O 1T^NSP] 8ZYLNST`X $$
3LY^PY,]PO?SP8L^^8POTLLYO0YaT]ZYXPY_LW4^^`P^7PTNP^
_P] @YTaP]^T_d ;]P^^ 7PTNP^_P] $$
4YQZ]XLNUPZZQP]_LNS^_`OTÇbTeLV]P^TP[]ePOXTZ_ZbdXOZ^_í[YP
[Z[]ePe ^P]bT^ TY_P]YP_Zbd @NePWYTP[W S__[%bbb`NePWYTP
[W Z]Le YL ^_]ZYLNS TY_P]YP_ZbdNS ^eVÇč bdŇ^edNS
6LNedď^VL 8 >TPYVTPbTNe 5 ;T^L]^VT E 6ZeTL]PV 8 ;ZO^_Lbd
VZX`YTVLNUT ^[ZčPNeYPU b ZNS]ZYTP []ed]ZOd =PRTZYLWYP .PY
_]`X0VZWZRTNeYP=0.;ZW^VLS__[%bbb]PNZ]R[WVZX`YTVL
NULVZXS_XW.PWP
68- 68- ?]PYONSPNV ! .S]T^_Z[S 6LX[^ 8L]VPYMP]L_`YR
-P]WTY !
6ZaL]TVB0YaT]ZYXPY_LW3T^_Z]d?TXPWTYPTY_P]YP_ZbLMLeLOLY
dNS S__[%PYaT]ZYXPY_LWST^_Z]dZ]R
nauka
0`]Z[PU^VTPU FH MíOÙNPU XTY T^_Z_YdX Ņ]ÇOčPX OZ_LNUT
T Q`YO`^ed PVZWZRTNeYdNS b[čdYTP [Zed_dbYTP YL MLOLYP eUL
bT^VZ 0V^[P]NT []ePbTO`UÙ [ZYLO_Z OLW^eP beXZNYTPYTP ^Tí
PVZVZX`YTVLNUT VZ][Z]LNdUYPU F H Z]Le VZYNP[NUT O[^\[^M`Q
OU`UfQZ_TU\ 6 BZUNTV b^VLe`UP Y[ YL _PYOPYNUP ]ZebZUZbP
Z[Z\^[RU`MPbQ^`U_UZSTU__aQMPbQ^`U_UZSF#H>-WLNVYL`XZN
YTPYTP[ZedNUTXL]VP_TYR`^[ZčPNeYPRZF$HL-=ZebLOZb^VL
YL]ZebÇUPVZ^[ZY^Z]TYR`FHBZMPNbe]L^_LUÙNPU[]P^UTYL
[]ePO^TíMTZ]^_bL F H []ZNP^ VZXP]NULWTeLNUT PVZVZX`YTVLNUT
YL^TWT^Tí4Y_P]P^`UÙNLb_dX[`YVNTPUP^_ZOb]Z_YZĦÛ_PU_PY
OPYNUTb[Z]ÇbYLYT`OZOeTPOeTYd[`MWTN]PWL_TZY^ROeTPb]Le
e ]ZebZUPX eULbT^VL VZXP]NULWTeLNUL `^_í[`UP eL^_Z^ZbLYT`
[]Z^[ZčPNeYPX` FH -LOLNeP _PXL_dVT Z]RLYTeLNUT [ZeL]eÙ
OZbdNS _LV T^_Z_YdNS OWL ^d^_PX` PVZVZX`YTVLNUT b^VLe`UÙ
ZO Oč`Ň^ePRZ NeL^` YL ^TWYP _PYOPYNUP ]ZebZUZbP _]ePNTPRZ
^PV_Z]LFHZ]Lebe]Z^_LV_dbYZĦNTR]`[^[ZčPNeYdNSF!H
NZ [Zed_dbYTP b[čdYTP YL VZX`YTVLNUí []ZPVZWZRTNeYdNS
Z]RLYTeLNUT [ZeL]eÙOZbdNS
6.3. Media
=ÇbYTPŇbXPOTLNSeLNSZOeTbTPWP[]ePXTLYV_Ç]Pb[čdbLUÙ
YL NLčZV^e_Lč_ VZX`YTVLNUT PVZWZRTNeYPU /Z YLUT^_Z_YTPU^edNS
YLWPŇd b^[ZXYTLYL b [`YVNTP ]PbZW`NUL PWPV_]ZYTNeYL
b]Le e UPU ]P[P]V`^ULXT ;]eP^`YTíNTP ]ÇbYZbLRT bĦ]ÇO
TY^_]`XPY_Çb PVZVZX`YTVLNUT V` YZbdX XPOTZX XZŇYL
eLZM^P]bZbLÛ U`Ň ZO ULVTPRZĦ NeL^` FH ;Z]_LWP TY_P]YP
_ZbP[P_dNUPPWPV_]ZYTNeYPYPb^WP__P]dTPWPV_]ZYTNeYPMLed
OLYdNS[]eP^ečdOZ^_LYOL]OÇbb[Z]_QZWTZVZX`YTVLNUTPVZ
WZRTNeYPU9ZbZĦNTÙUP^_bdVZ]ed^_LYTP_PWPQZYTTVZXÇ]VZbPU
OWLNPWÇb[]ZXZNUTĦ]ZOZbT^VLY[^P]bT^TYQZ]XLNdUYdYTP
XTPNVTPU Z]RLYTeLNUT 9,-@ T Z[P]L_Z]L AZOLQZYP =ZebL]
^_bTPYTP XPOTÇb b VTP]`YV` bÙ^VTNS _PXL_dNeYdNS VLYLčÇb
_PWPbTedUYdNS T ^[PNULWT^_dNeYdNS XLRLedYÇb FH `XZŇWTbT
ebTíV^ePYTP WTNeMd ZQP]_ YL _PXL_ PVZWZRTT 4OÙNL b [L]eP eP
^[PNULWTeLNUÙ XPOTÇb eXTLYL bdXLRLď b ^_Z^`YV` OZ OeTPY
YTVL]ed eLZbZN`UP [Zb^_LYTPX []ZQTW` ]P[Z]_P]LPV^[P]_L
6]ePXTY^VT84Y_P]LV_TaP@Y_P]YPSXPY^VZXX`YTVL_TZY4Y_P]YP_
4Y_]LYP_/L_PYMLYVPY:YWTYP/TPY^_P`YO-`^TYP^^?ALW^-L`
^_PTYPP]QZWR]PTNSP]®QQPY_WTNSVPT_^L]MPT_4Y^_T_`_QÐ]8POTPYPY
_bTNVW`YR `YO 6ZXX`YTVL_TZY 2XM3 486 1]LYVQ`]_ LX 8LTY
$$#
6`V]L_e @ @XbPW_MTWO`YR `YO @XbPW_VZXX`YTVL_TZY TY OP]
8POTPYRP^PWW^NSLQ_ TX BLYOPW ?]PĦÛ bd^_Ù[TPYTL b ]LXLNS
VZYQP]PYNUT k7`^_ L`Q E`V`YQ_u BTPOPď $$$ bbb^_LQQ`YT
XL]M`]ROP iV`NVL]_eOZbYWZLOa_aTPYYLb[OQ
7`SXLYY9:PVZWZRT^NSP6ZXX`YTVL_TZYBP^_OP`_^NSP]AP]WLR
:[WLOPY $##
8PLOZb^ / ]PO ?SP 7TXT_^ :Q 2]Zb_S @YTaP]^P -ZZV^ 9Pb
DZ]V $"
9L_`]^NS`_eM`YO/P`_^NSWLYO9,-@PA5LS]PQ`P]8PY^NS
`YO9L_`]XL_P]TLčdbQZ]XTPPWPV_]ZYTNeYPUS__[%bbbYLM`
OPX$X$JS_XW QQ
:__XLY 5 2]PPY 8L]VP_TYR :[[Z]_`YT_TP^ QZ] 4YYZaL_TZY 9?.
-`^TYP^^ -ZZV^ 7TYNZWYbZZO $$#
;TWWXLYY B 0YaT]ZYXPY_LW .ZXX`YTNL_TZY >d^_PX^ ,YLWd^T^ ZQ
0YaT]ZYXPY_LWWd =PWL_PO 4YQZ]XL_TZY 1WZb^ b% .]PXP]^ ,
2]PaP 6]PO @XbPW_TYQZ]XL_TV v -LYO 8P_]Z[ZWT^
AP]WLR 8L]M`]R ;ZWZY^Vd80YaT]ZYXPY_LW8L]VP_TYR%>_]L_PRTP^;]LN_TNP?SPZ]d
LYO =P^PL]NS ?SP 3LbZ]_S ;]P^^ -T]RSLX_ZY $$ NeP]bTPNWT[TPN!
_LVŇP b ^_Z^`YV` OZ _PXL_dVT PVZWZRTNeYPU /eTíVT _PX`
bd[PčYTZYL eZ^_LYTP W`VL b [Z^_LNT []eP^_]ePYT XPOTLWYPU
OWL _PXL_dVT []ZPVZWZRTNeYPU VZW`XYd ]P^Z]_d NeL^ [ZMU^
V_Ç]Ù^`RP]`UÙbdYTVTMLOLď0`]Z[PU^VTPU,RPYNUTĥ]ZOZbT^VL
FH =ZebL]^_bTPYTP _PXL_dNeYP XPOTÇb `čL_bT _PŇ `VTP
]`YVZbdbLYTP []ePVLeÇb _eb _L]RP_ZbLYTP FH -L]OeZ
bLŇYÙ_PYOPYNUÙUP^_[]ePbTOdbLYdbe]Z^_eYLNePYTLXPOTÇb
bVZX`YTVLNUTPVZWZRTNeYPUFHT^[ZčPNeYPUY[YQPUMMPb[
OMOe F#H Z]Le bTOZNeYL U`Ň ZO WL_ [Z^_í[`UÙNL XPOTLWTeLNUL
ŇdNTL ^[ZčPNeYPRZ F H b _dX ZM^eL]Çb ebTÙeLYdNS e PVZWZ
RTÙ ?]`OYZĦNTÙ V_Ç]Ù MíOÙ X`^TLčd [ZVZYLÛ []ePVLed []Z
PVZWZRTNeYP MíOeTP be]Z^_ _eb ^e`X` TYQZ]XLNdUYPRZ FH
LeL_PX[]ZMWPX^V`_PNeYPRZOZ_L]NTLOZ[]ed_čLNeLYdNSbTP
WZXL TYQZ]XLNULXT ZOMTZ]NÇb
6.4. Przemiany wewnątrz subsystemu
?dXNeL^PX ]ÇbYTPŇ b ^LXdX []ZNP^TP XPOTLWYPU bdXTLYd
TYQZ]XLNUT YL _PXL_ Ħ]ZOZbT^VL eL`bLŇdÛ XZŇYL ]ÇŇYPRZ
]ZOeLU` []ePXTLYd /Z YLUT^_Z_YTPU^edNS YLWPŇd YTPbÙ_[WTbTP
k`ebdNeLUYTPYTPu PVZVZX`YTVLNUT F H , 2]PbP] b^[ZXTYL
b _dX VZY_PVĦNTP Z kZOO]LXL_deZbLYT`u []ePVLeÇb PVZWZ
RTNeYdNS F!H L 6 0OP] Z YZ]XLWTeLNUT T kZO[ZWL]deZbLYT`u
[]ZNP^`FH:M^P]b`UÙZYTeLNSbTLYTP[Z[`WL]YPUbWL_LNS
Z^TPXOeTP^TÙ_dNS]PWLNUTkečPYTPPVZWZRTNeYP[]ePO^TíMTZ]^_bZ
TOZM]P[]ZPVZWZRTNeYPTYTNUL_dbdTZ]RLYTeLNUPukEXLRLYTL
/LbTOL e 2ZWTL_PXu ULV ZV]PĦWL ^Tí XP_ZOd OMY\MUSZUZSa
Z]RLYTeLNUT 2]PPYL[PLNP `^_Ù[Tčd VZZ[P]LNUT T VZXP]NULWTeL
NUT /LWPU TOÙNÙ []ePXTLYÙ UP^_ OdQP]PYNULNUL T ]ZeR]LYTNePYTP
[]ePVLeÇb F"H 6 ;L[P `eYLUP eL [P]^[PV_dbTNeYTP bLŇYÙ
TY_P]]PWLNUí^TPNTZbÙT]PRTZYLWYÙLV_Z]ÇbPVZWZRTNeYdNSF!H
, 2]PbP] T 7 1TWSZ eRZOYT ^Ù ŇP VW`NeZbL OWL beXZNYTP
YTL eLNSZbLď PVZWZRTNeYdNS MíOeTP Z[P]LNUZYLWTeLNUL bTPOed
LeL_PXTY^_]``UÙNdNSL]LV_P]TYQZ]XLNUTb[]ePVLeLNSPVZWZ
RTNeYdNSZO[ZbTPOYTZF"TH
5POYÙ e T^_Z_YdNS _PYOPYNUT ULVTP XZŇPXd eLZM^P]bZbLÛ
beLNeÙ_VLNSU`ŇOeTĦUP^_[Z^_í[`UÙNL[]ZQP^UZYLWTeLNULPVZVZ
=Z^^XLYY?:PQQPY_WTNSVPT_^L]MPT_`YOTS]0TYQW`^^L`QOTP8POTPY
b% 8POTL ;P]^[PV_TaPY 3 $$
=ZebLOZb^VL - ;`MWTN =PWL_TZY^ ?PZ]TL []LV_dVL [P]^[PV_dbd
>_`OTZ 0XVL BL]^eLbL >L]RPLY_,8L]VP_TYRbZ]RLYTeLNULNSYZY[]ZQT_:QTNdYL0VZYZ
XTNeYL 6]LVÇb >NSLNV 6 @XbPW_VZXX`YTVL_TZY LW^ ?SPZ]TPWLYO^NSLQ_ 0TYP
\`LWT_L_TaP >_`OTP `PMP] 2]`YOZ]TPY_TP]`YRPY /TQQP]PYePY `YO
?SPZ]TPMPe`PRP OP] @XbPW_VZXX`YTVL_TZY :PVZX AP]WLR
8ZYLNST`X >NSP]WP] ; 8LYLRPXPY_ OP] 6]T^PYVZXX`YTVL_TZY% ?SPZ]TP
`YO ;]LcT^ e`X 1LWW -]PY_ >[L] 3PWMTYR 7TNS_PYSLSY -L^PW
$$!
>NSW`P_P]33PPXLYY6]PO4YQZ]XL_Ta`YOWPMPYOTR^NS]PTMPY
wQ`P]^@XbPW_MPb`^^_^PTY-PT_]LPRPOP],VLOPXTPQ`P]9L_`]
`YO@XbPW_^NS`_e-LOPYB`P]__PXMP]R-LYO#BT^^PY^NSL
Q_WTNSP AP]WLR^RP^PWW^NSLQ_ >_`__RL]_ BZUNTV 6 ;`MWTN =PWL_TZY^ BTL]dRZOYd OTLWZR e Z_ZNePYTPX
,RPYNUL BdOLbYTNeL ;WLNP_ BL]^eLbL BZWQ 2 ;P`VP = 8PS] ;L]_TeT[L_TZY O`]NS YP`P 8POTPY /L^
/P`_^NSP4Y^_T_`_Q`P]0]bLNS^PYPYMTWO`YR/40B-L]_PW^XLYY
AP]WLR -TPWPQPWO $"
nauka
nauka
X`YTVLNUTTVZX`YTVL_Z]ÇbVbP^_TTZNS]ZYdĦ]ZOZbT^VLFH
BdYTVLZYLebdŇPUZ[T^LYdNS[]eP^čLYPVL_LVŇPe]Ze[ZeYL
YTL [Z_]ePMd `ŇdbLYTL b []ZNP^TP VZX`YTVLNUT PVZWZRTNeYPU
YZbdNS ^V`_PNeYdNS XP_ZO T TY^_]`XPY_Çb 4 _LV b VLX[L
YTLNS YL ]ePNe Ħ]ZOZbT^VL NZ]Le NeíĦNTPU ^[Z_VLÛ ^Tí XZŇYL
e TY_PR]LNUÙ TY^_]`XPY_LWYÙ b []ePVLeLNS e TYOdbTO`LWTeLNUÙ
TOZ^_Z^ZbLYTPXOZ^_dWÇbŇdNTLF HZ]LeeNZ]LebTíV^edX
eYLNePYTPX MLOLď T PbLW`LNUT [ZOUí_dNS OeTLčLď TYQZ]XLNdU
YdNSFHBVZX`YTVLNUTPVZWZRTNeYPU^_Z^`UP^TíNZ]LeNeí
ĦNTPU eL^LOd VZX`YTVLNUT ^_]L_PRTNeYPU T ^dXP_]dNeYPU F$H NZ
UP^_ bdXZRTPX UPU ^V`_PNeYZĦNT b YLONSZOeÙNPU []ed^ečZĦNT
F#H - =ZebLOZb^VL b^VLe`UP YL be]Z^_ []ZQP^UZYLWTeX`
VZX`YTVLNUT ^[ZčPNeYPU FH 6 0OP] YL ]ZebÇU []ZQP^UZYLW
YPUOeTPOeTYdPVZVZY^`W_TYR`TPVZXPOTLNUTFH,`_Z]ed[ZO
V]PĦWLUÙ [ZYLO_Z NZ]Le bdŇ^eÙ ]LYRí XP_ZO [`MWTN ]PWL_TZY^
b MLOLYPU OeTPOeTYTP [Z] NSZNTLŇMd F# T H
6.5. Perspektywy
:[T^LYP [Zed_dbYP _PYOPYNUP T eXTLYd ^[ZbZO`UÙ be]Z^_
VZX[WPV^ZbZĦNT eULbT^VL PVZVZX`YTVLNUT ]ZebÇU b^[Çč
[]LNd eLWPŇYZĦNT T OTLWZR` [ZXTíOed UPU `NeP^_YTVLXT Z]Le
[Z^_í[ b OeTPOeTYTP YL`VZbPU =Pe`W_L_PX MíOeTP eLZ^_]eP
YTP R]LYTN ^d^_PX` Z]Le bd_bZ]ePYTP OLWPVZ TOÙNPU ^[PNdQTVT
BZMPN_PRZbčLĦNTbPbdOLUP^TíMdÛ[]ZRYZeZbLYTPbOč`Ň
^edX ZV]P^TP PbZW`NUT ^d^_PX` PVZVZX`YTVLNUT b VTP]`YV`
TYOdbTO`LWYPRZ eTY_PR]ZbLYPRZ ^`M^d^_PX` ^[ZčPNeYPRZ
QZbU^[ZYQZ`MX ^QXM`U[Z_ ULV _Z UP^_ ZMPNYTP e OeTPOeTYÙ [`MWTN
]PWL_TZY^[Z] ?LM $#
6.6. Perspektywy dla Polski
B WT_P]L_`]eP []ePOXTZ_` Z]Le b Z[TYTLNS OZ_dNeÙNdNS ]ÇŇ
YPRZ ]ZOeLU` MLOLď _]PYOÇb FH []ePbTO`UP ^Tí eRZOYTP
`XZNYTPYTP [ZedNUT ZNS]ZYd Ħ]ZOZbT^VL b ^[ZčPNePď^_bTP
FH OLW^ed ]ZebÇU PVZVZX`YTVLNUT FH T be]Z^_ bdOL_VÇb
YL []ePVLe VbP^_TT PVZWZRTNeYdNS FH BdXTPYTZYP bdŇPU
[]ZNP^d^ÙTMíOÙbYTPOLWPVTPU[]ed^ečZĦNTXZ_Z]PXT^_Z_YdNS
[]ePXTLYbOeTPOeTYTPPVZVZX`YTVLNUTb0`]Z[TP;Z]ÇbY`UÙN
^_L_`^ _PRZ eULbT^VL b V]LULNS bd^ZVZ ]ZebTYTí_dNS T b ;ZW
^NPXZŇYLĦXTLčZb^VLeLÛYLYTŇ^ed^_Z[TPď]ZebZU`VZX`
YTVLNUT PVZWZRTNeYPU b YL^edX V]LU` T _dX ^LXdX YL ^[Z]dNS
]ZeXTL]ÇbZM^eL]keLWPRčZĦNTOZYLO]ZMTPYTLuBZMPNZ[T^L
YdNS ^TWYdNS _PYOPYNUT ]ZebZUZbdNS MLOLYPRZ eULbT^VL Z]Le
^eNePRÇWYPRZ eLTY_P]P^ZbLYTL LV_Z]Çb VZX`YTVLNUT PVZWZ
RTNeYPU T ^[ZčPNeYPU YZbdXT V]LULXT NečZYVZb^VTXT XZŇYL
ZNePVTbLÛ ŇP [Z^_í[ M]LYŇZbd T YL`VZbd PVZVZX`YTVLNUT
b;ZW^NPUP^__dWVZVbP^_TÙNeL^`
5fMNQXM?WMcUĐ_WM8a`TQ^^_`OTZbLčL8L]VP_TYRT;`MWTN
=PWL_TZY^YL,VLOPXTT0VZYZXTNeYPUb;ZeYLYT`@YTbP]
^d_PNTP 3`XMZWO_L b -P]WTYTP Z]Le @YTbP]^d_PNTP b 7T[
^V` >eWTQd eLbZOZbP eOZMdčL XTY b LRPYNULNS --/:
3TWWLYO6YZbW_ZYb8TYT^_P]^_bTPĥ]ZOZbT^VLZ]Le[ZeL
]eÙOZbdNS Z]RLYTeLNULNSZNS]ZYd []ed]ZOd
,`_Z]VL NSí_YTP []edUXTP TYQZ]XLNUP OZ_dNeÙNP [ZW^VZUí
edNeYdNS [`MWTVLNUT T ^[PNULWT^_Çb e eLV]P^` VZX`YTVLNUT
PVZWZRTNeYPU [ZOLO]P^PX%TeLMPWL^VLbTY^VL+[^[]Z]R[W