Zał 8. Dokumenyacja Techniczna -konserwatorska

DOKUMENTACJA KONSERWATORSKA
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
ELEWACJA KOŚCIOŁA P.W. MATKI BOSKIEJ KRÓLOWEJ POLSKI
UL. POZNAŃSKA W GORZOWIE – KARNINIE
PARAFIA RZYMSKO-KATOLICKA P.W. PODWYśSZENIA KRZYśA
66-446 DESZCZNO 61
I . Krótki opis obiektu
Kościół orientowany, murowany, tynkowany, wybudowany w latach 1822 – 23 na miejscu
dawnego kościoła zniszczonego przez poŜar; w stylu późnego klasycyzmu z
charakterystycznymi elementami stylu „Rundbogenstill”, w typie opracowanym przez K.F.
Schinkla. Podstawą wykonania budowli był projekt mistrza budowlanego Block’a, zachowany
w dokumentach. W r. 1828 dobudowano od zachodu wieŜę. Boczne dobudówki – do wieŜy ze
schodami na emporę i przedsionkami w elewacjach płn. i płd., zakrystia i prezbiterium
powstały na początku XX w., w 1904 r. Działka kościelna łącznie z cmentarzem ogrodzona, z
murowaną bramą.
Kościół jest budowlą jednoprzestrzenną na rzucie prostokąta z dostawioną od zachodu wieŜą
na rzucie kwadratu. Od wsch. pięcioboczne niŜsze od korpusu prezbiterium i połączona z nim
wąskim łącznikiem zakrystia, na rzucie kwadratu. Obie elewacje boczne korpusu – płn. i płd.
ukształtowane podobnie, przez symetrycznie rozmieszczone duŜe szerokie dwupoziomowe
otwory okienne i portale wejściowe w niewielkich ryzalitach. Dolna część otworów poniŜej
gzymsu kordonowego - prostokątna, górna zamknięta łukiem. Okna wypełnione szkleniem
witraŜowym. Wokół otworów profilowane opaski wykonane w tynku. Pod okapem
profilowany gzyms. Ściany pokryte tynkiem fakturalnym „ barankiem”, w przyziemiu niski
cokolik z odsłoniętej cegły W otworach wejściowych dwuskrzydłowe drzwi taflowe ze
skromną rytą dekoracją na środkowej płycinie w formie krzyŜa i wąskim prostokątnym
naświetlem. Trójkondygnacyjna wieŜa zwieńczona jest ośmioboczną drewnianą latarnią z
ostrosłupowym hełmem. Elewacje wieŜy podzielone na poziomy profilowanymi gzymsami
kordonowymi. Na kaŜdym poziomie płyciny i otwory ukształtowane jak okna i otwory
drzwiowe w elewacjach bocznych korpusu – w dolnym, w elewacji zach. prostokątne drzwi, w
środkowym płycina w części prostokątnej podzielona na dodatkowo trzy pola , w górnym
podobnie – tu w środkowym polu drewniane Ŝaluzje na poziomie dzwonu, w części półkolistej
umieszczono drewniane okrągłe tarcze zegarowe. W ścianach dobudówek wieŜy prostokątne
płyciny , od płn. i płd. z otworami okiennymi . Ściany prezbiterium i zakrystii równieŜ
przeprute otworami okien – wysokimi, prostokątnymi, zamkniętymi łukiem od góry.
Naczółkowy dach kościoła i hełm wieŜy kryte blachą ocynkowaną. Hełm zwieńczony kulą ,
chorągiewką wiatrowskazu i krzyŜem.
Wnętrze kościoła przykryte stropem płaskim drewnianym, pobielonym i pierwotnie
polichromowanym. WzdłuŜ ścian nawy i od zachodu ( tu na chórze muzycznym prospekt
organowy) drewniane empory wsparte na doryckich gładkich drewnianych kolumnach. W
prezbiterium niewielki ołtarz neogotycki z 1904 r, drewniany, na murowanej mensie, w nawie
kościoła ustawione na drewnianych panelach podłogi, drewniane zblokowane ławki, posadzka
poza nimi kamienna z duŜych płyt marmurowych. Sklepienie prezbiterium konchowe, z
nałoŜonymi Ŝebrami wybiegającymi z centralnego zwornika, pierwotnie polichromowane.
II. Materiał i technika wykonania
Kościół murowany z czerwonej cegły ceramicznej na zaprawie wapiennej. Pokryty tynkiem
fakturalnym cementowym, nieoryginalnym. Tynk pierwotny wapienny boniowany i dekoracje
elewacji – profile gzymsów i opasek okiennych ciągnione w tynku wapiennym, obecnie
pokryte szlichtą cementową. Podobnie cementem pokryty cokolik ceglano – kamienny ( w
dolnej partii kamień granitowy – łamany, u góry rolka ceglana), w partiach dobudowanych w
1904 r. cokół całkowicie ceglany, tynkowany. Stolarka drzwiowa oraz odeskowanie latarni i
Ŝaluzje w oknach wieŜy z drewna sosnowego, malowane olejno. Podobnie tarcze zegarowe.
W drzwiach okucia i zewnętrzne zawiasy - Ŝelazne, kute, szyldy i klamki Ŝelazne odlewane.
Okna szklone witraŜowo w listwach ołowianych i stalowych ramach. Stopnie przy drzwiach
wejściowych od płn. płd. i zach. kamienne, piaskowcowe, do zakrystii stopień granitowy.
Posadzka wewnątrz kościoła z płyt marmurowych.
III. Stan zachowania i przyczyny zniszczeń
Podczas dobudowy zakrystii i prezbiterium w 1904 r. skuto część oryginalnych profilowań lub
przekształcono je pokrywając nowym tynkiem. Dalsze przeróbki nastąpiły w okresie
powojennym. W roku 1970 przeprowadzono remont mocno juŜ uszkodzonej pierwotnej
elewacji. Pokryto wtedy pierwotne, kształtowane w bonie tynki wapienne grubą warstwą
fakturalnej zaprawy cementowej, która wkrótce doprowadziła do prawie całkowitej degradacji
pozostałego pod nią oryginalnego tynku wapiennego. Dodatkowym czynnikiem niszczącym
były nieszczelne pokrycie dachu i oblachowania i system odprowadzania wody z dachu i
rozszczelniona betonowa opaska wokół budynku. Wnikająca poprzez spękania i odspojenia
zaprawy woda opadowa i podciągana z gruntu spowodowała degradację słabszej spodniej
warstwy wapiennej wyprawy, dalsze spękania i odwarstwienia tynków od ceglanego podłoŜa.
Kolejnym etapem zniszczeń było złuszczenie duŜych partii tynków albo do pierwotnej równieŜ
uszkodzonej powierzchni albo aŜ do ceglanego muru. W nadproŜach okien widoczne są
spękania muru powstałe najprawdopodobniej z powodu znacznego obciąŜenia cięŜkim
transportem drogi przebiegającej w bezpośredniej bliskości działki kościelnej. Ciągłe wstrząsy
spowodowały powstanie pęknięć muru w nadproŜach, w jednym z okien na tyle silne ,Ŝe pękło
równieŜ witraŜowe okno. W okresie kolejnego remontu w 1989 r. wymieniono zniszczoną
oryginalną ceramiczną dachówkę na pokrycie z blachy cynkowej. Oryginalne elementy
drewniane w duŜym stopniu pozbawione ochronnej warstwy farb olejnych ( szczególnie te w
wyŜszych partiach – odeskowanie latarni, Ŝaluzje, tarcze zegarowe) uległy powierzchniowemu
wypłukaniu i osłabieniu, farba łuszczy się nie chroniąc juŜ drewna.
Kamienne piaskowcowe stopnie zewnętrzne dość silnie wytarte, granitowe w dobrym stanie.
Stalowe ramy w oknach powierzchniowo skorodowane.
RównieŜ stan wnętrza kościoła nie jest najlepszy. Prawie całkowitemu zniszczeniu uległa
polichromia na stropie, jeszcze zupełnie dobrze widoczna na przedwojennych fotografiach.
Wszystkie drewniane elementy wnętrza jak drzwi, empory, prospekt i ławki zostały
przemalowane. Kamienna marmurowa posadzka naturalnie zuŜyta, wytarta.
IV. Wnioski i załoŜenia konserwatorskie
Obecnie trwają przygotowania do podjęcia remontu elewacji kościoła. Pierwszym etapem było
wykonanie w 2006 r. inwentaryzacji konserwatorskiej, została ona opracowana przez mgr inŜ.
arch. Henryka Kustosza łącznie z zaleceniami konserwatorskimi do projektowanego remontu.
Na jej podstawie i na podstawie wytycznych konserwatorskich otrzymanych z Urzędu
Konserwatora Zabytków w Gorzowie w r. 2008 projekt remontu elewacji opracował mgr inŜ.
Benedykt Drgas. W.w. dokumenty z Urzędu Woj. konserwatora Zabytków znane mi są z
odpisu zamieszczonego w projekcie. Celem planowanych prac oprócz przywrócenia obiektowi
dobrego stanu technicznego jest powrót do jego oryginalnego wyglądu, utraconego podczas
kolejnych niefachowo prowadzonych remontów. Tym samym naleŜy zwrócić szczególną
uwagę na konserwację zachowanych oryginalnych elementów i odtworzenie zniszczonych w
ich pierwotnym kształcie. Jednak przed wykonaniem projektu nie zostały przeprowadzone
badania oryginalnej kolorystyki tynków i elementów stolarskich przez uprawnionego
konserwatora, tak więc przedstawiony projekt kolorystyczny moŜe ulec zmianie po wykonaniu
tych badań podczas juŜ prowadzonego remontu. NaleŜy równieŜ podczas usuwania wtórnych
tynków i profili wykonać inwentaryzację zachowanych oryginalnych profili do ponownego
odtworzenia i wytypować lepiej zachowane fragmenty detalu do zachowania i renowacji.
PowyŜej przedstawione wytyczne są zgodne z pismem WKZ. Prace te powinien wykonać lub
nadzorować uprawniony konserwator w ramach nadzoru konserwatorskiego nad
prowadzonymi pracami renowacyjnymi.
V. Proponowany program prac renowacyjnych
1. Tynki i detal architektoniczny
- usuniecie tynków cementowych mechanicznie – odkucie ( elewacje korpusu, apsydy
i wieŜy wraz z dobudówkami łącznie z cokołem) z ewentualnym odsłonięciem zachowanych
fragmentów oryginalnych tynków wapiennych wraz z określeniem zakresu i formy
pierwotnego boniowania ( opracowanie nad oknami i na elewacjach przybudówek z 1904 r.)
- przegląd i wytypowanie fragmentów detalu architektonicznego do zachowania po renowacji
wraz z przygotowaniem przekrojów prawidłowych profili do odtworzenia
- usunięcie zniszczonych partii tynków do powierzchni ceglanego muru – mechanicznie –
odkucie wraz z doczyszczeniem powierzchni muru z resztek zniszczonej wyprawy
i pogłębieniem fug przed ponownym tynkowaniem przez piaskowanie, oczyszczenie
kamiennego cokołu z resztek zaprawy przez piaskowanie ( stosować granulacje
piasku kwarcowego 300µ….)
- wypełnienie i sklejenie rys w murze metodą Helifix
- impregnacja pasa muru w przyziemiu do wysokości 1m środkiem przeciw grzybowym
w roztworze wodnym – np. f-my Optosan – Optolith SLK Fungith
- wykonanie nowych tynków dwuwarstwowych z zaprawy wapienno-trasowej
z wypełniaczem jak w zaprawie oryginalnej ( wygląd tynków do określenia podczas trwania
prac przez nadzór konserwatorski) z odtworzeniem boniowania i zniszczonego detalu
architektonicznego ( opaski i gzymsy)– stosować trasową zaprawę firmową
np. f-my Optholith lub Sto Ispo lub po dobraniu odpowiednich proporcji mieszaną
na budowie, o składzie - spoiwo : wypełniacz - 1:3. Skład spoiwa – 3 cz. wapna
hydratyzowanego, 1 cz. wapna trasowego
- wykonanie fugowania kamiennego i ceglanego cokołu zaprawą Fugentrassmortell
f-my Optolith lub Sto Ispo w odpowiednio dobranym kolorze ( dobrać do
kolorystyki elewacji) – kolor i formę fugi określi nadzór konserwatorski
- malowanie tynków i detalu wg oryginalnej kolorystyki na podstawie badań –
zatwierdzi nadzór konserwatorski - farbą silikatową lub silikonową np. f-my Sto Ispo
2. Elementy drewniane
- określenie na podstawie badań kolorystyki i formy drewnianych tarcz zegara wieŜowego
- oczyszczenie powierzchni drewna ze starych powłok malarskich metodą termiczną
( nagrzewnica) i mechanicznie (szlifowanie)
- klejenie pęknięć, uzupełnienie ubytków ( flekowanie lub kitowanie kitem trocinowym
akrylowym) wraz ze szlifowaniem uzupełnień
- wykonanie na nowo koniecznych do wymiany fragmentów – elementy latarni
- zabezpieczenie drewna przed poraŜeniem biologicznym i przeciw poŜarowo –
Ogniochron/Impregnator F 40 P ( środek solny rozpuszczalny w wodzie) jako
pierwszy w kolejności i środek rozpuszczalnikowy przeciw owadom i grzybom
Fongitol – impregnacja dopiero po całkowitym wysuszeniu drewna po
poprzedniej impregnacji
- impregnacja drewna na ciepło pokostem, a następnie dwukrotne malowanie farbami
olejnymi półmatowymi w kolorze wg badań, rekonstrukcja tarcz zegarowych wg
oryginału ( na podstawie badań)
3. pokrycie dachu wraz z opierzeniami blacharskimi
- wykonanie prac wg projektu mgr inŜ. B. Drgasa – czerwona ceramiczna dachówka
karpiówka w koronkę, pokrycie hełmu wieŜy, elementy dekoracji szczytów ( sterczyny
z kulami, chorągiewka wiatrowskazu i pokrycie drewnianego krzyŜa) ,opierzenia gzymsów
i parapetów, orynnowanie - blacha miedziana
4. Teren wokół budynku
NaleŜy wykonać wg projektu mgr inŜ. B. Drgasa – opaska drenująca i odprowadzenie wody
opadowej z bezpośredniej bliskości budynku