Kamienie dekoracyjne w gmachu A-0 AGH

Dr in¿. Józef Myszka,
asystent w Katedrze Geologii Kopalnianej, wspólnie z profesorem
R. Krajewskim bada³ z³o¿a rud
manganu w Tatrach, póŸniej poœwiêci³ siê hydrogeologii i przeszed³ do pracy w Przedsiêbiorstwie Hydrogeologicznym.
Prof. dr hab. Czes³aw Peszat,
absolwent Wydzia³u Matematyczno-Przyrodniczego Uniwersytetu
Jagielloñskiego. Przez ponad 20
lat by³ kierownikiem Katedry Z³ó¿
Surowców Skalnych, a przez 4 lata
prodziekanem Wydzia³u. Przez ca³e ¿ycie naukowe prowadzi badania o charakterze podstawowo-z³o¿owym, których celem by³o poszerzenie metodyki poszukiwañ
surowców skalnych, ich rozpoznawania, oceny i ochrony. Wieloletnie
badania stworzy³y podstawy metodyczne dla prac wykonywanych
przez jego uczniów. Zawsze pogodny, uœmiechniêty i ¿yczliwy ludziom.
Prof. dr hab. in¿.
Stanis³aw Plewa,
(nieobecny z powodu uroczystoœci
kombatanckich, odbywaj¹cych siê
dok³adnie w tym samym czasie, na
których panu profesorowi, jako ¿o³nierzowi zbrojnie walcz¹cemu
o niepodleg³oœæ Polski w czasie
wojny, nadano stopieñ oficerski),
wicedyrektor Miêdzyresortowego
Instytutu Geofizyki, kierownik Pracowni Geofizyki Wiertniczej, specjalista z zakresu geofizyki wiertniczej i geotermii. Zainicjowa³ wyk³ady z petrofizyki dla studentów specjalnoœci geofizycznej. Organizator
laboratorium petrofizycznego. Œciœle wspó³pracowa³ z Instytutem
Górnictwa Naftowego i Gazownictwa w Krakowie oraz Wydzia³em
Wiertnictwa Nafty i Gazu AGH.
Mgr Boles³aw Schiller
jest absolwentem Uniwersytetu Jagielloñskiego. Bibliofil i erudyta,
bardzo uczynny kolega, wspieraj¹cy wszystkich sw¹ bibliofilsk¹ wiedz¹. Zajmowa³ siê histori¹ geologii
oraz mioceñskimi ma³¿oraczkami
i otwornicami. Wieloletni pracownik
biblioteki wydzia³owej, o du¿ych
zas³ugach w jej organizacji.
Dr in¿. Irena Stasik,
po kilku latach pracy w Przedsiêbiorstwie Geologicznym, rozpoczê³a pracê na naszym Wydziale,
gdzie jako ceniony nauczyciel akademicki zajmowa³a siê petrologi¹
ska³ solnych.
Dr in¿. Wincenty Smolak,
mi³oœnik koni, gór oraz sielskiego
¿ycia jako „Wolny Kmieæ”, a tak¿e
mi³oœnik geofizyki, a w szczególnoœci metod magnetycznych. Cz³o-
BIP 96 – Listopad 2001 r.
wiek ¿yczliwy, oddany przyjacio³om, pielêgnuj¹cy tradycje polskiej
kawalerii.
Prof. dr hab. in¿. Stefan Œliwiñski,
od dzia³alnoœci kombatanckiej
w Batalionach Ch³opskich, poprzez studia i ekspedycje naukowe
do Mongolii, po d³ugoletni¹ dzia³alnoœæ naukow¹ i dydaktyczn¹
w Akademii Górniczo-Hutniczej.
Zawsze by³ patriot¹ swojej uczelni.
Docent dr in¿.
Zdzis³aw Œmietañski,
wielokrotny Dziekan naszego Wydzia³u, a tak¿e dyrektor Instytutu
Hydrogeologii i Geologii In¿ynierskiej. Da³ siê poznaæ jako znakomity organizator, inicjator wielu dokonañ i wdro¿eñ. Do praktyki hydrogeologicznej wprowadzi³ metody
modelowania analogowego. Wspó³autor wielu prac naukowych i opracowañ wa¿nych dla gospodarki
narodowej. Za swoj¹ dzia³alnoœæ
zawodow¹, spo³eczn¹ i zwi¹zkow¹
wielokrotnie odznaczany.
Dr Teresa Œmigielska
w pracy naukowej prowadzonej
w Katedrze Paleontologii zajmowa³a siê badaniami fosylnych otolitów
i paleogeñskich nummulitów obszaru Karpat i zapadliska przedkarpackiego, tworz¹c liczne opracowania i monografie o charakterze paleontologiczno-stratygraficznym. W ramach pracy dydaktycznej prowadzi³a zajêcia z paleontologii, przybli¿aj¹c studentom œwiat
wymar³ych roœlin i zwierz¹t.
Prof. dr hab. in¿. Zbigniew Wilk,
cz³onek Polskiej Akademii Umiejêtnoœci, wspó³twórca polskiej szko³y
hydrogeologii górniczej. Kierownik
Zak³adu Hydrogeologii Górniczej.
Cz³onek kilku Komisji i Komitetów
Naukowych zwi¹zanych z dzia³alnoœci¹ górnicz¹. Autor kilku monografii naukowych. Promotor i recenzent wielu prac doktorskich i habilitacyjnych. Do chwili obecnej Redaktor Naczelny Rocznika Polskiego Towarzystwa Geologicznego.
Prof. dr hab. Witold ¯abiñski,
absolwent wydzia³u Matematyczno-Przyrodniczego UJ. Pracowa³
w AGH od 1951 roku, cz³onek korespondent PAN, by³ dyrektorem
Instytutu Geologii i Surowców Mineralnych, kierownikiem Zak³adu
Mineralogii i Geochemii, Przewodnicz¹cym Zarz¹du G³ównego Polskiego Towarzystwa Mineralogicznego, przewodnicz¹cym Komitetu
Nauk Mineralogicznych PAN; Redaktor Naczelny Mineralogia Polonica. Ceniony za wszechstronn¹ wiedzê specjalista w zakresie
mineralogii wêglanów i krzemianów.
Dr hab. in¿. Jacek Rajchel prof. AGH
Zak³ad Geologii Ogólnej i Matematycznej
Kamienie dekoracyjne
w gmachu A-0 AGH
Jubileusz 50-lecia Wydzia³u Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska jest wyj¹tkow¹ okazj¹ dla jego
absolwentów do kolejnego – ale
tym razem geologicznego – spojrzenia na gmach A-0. Ten najstarszy z budynków Akademii Górniczo-Hutniczej jest siedzib¹ w³adz
Uczelni oraz jubileuszowego Wydzia³u i prezentuje najbogatszy zestaw dekoracyjnego kamienia ze
wszystkich gmachów Uczelni.
Budynek A-0 posiada kamienny cokó³ z bloków triasowego (ret)
piaskowca dolskiego. Pochodzi on
z N obrze¿enia Gór Œwiêtokrzyskich z kamienio³omu w Do³ach Biskupich ko³o Kunowa i nazywany
jest tak¿e piaskowcem kunowskim
lub wituliñskim. Jest to zwiêz³y
œrednioziarnisty piaskowiec kwarcowy o spoiwie krzemionkowo-ilastym i barwie kremowej lub jasno¿ó³tej. By³ on eksploatowany od
pocz¹tku XVII wieku jako surowiec
architektoniczny, obecnie nie jest
wydobywany.
Prowadz¹ce do budynku A-0
schody, coko³y zdobi¹cych fronton
pomników (fot. 1), a tak¿e schody
do g³ównego holu wykonane s¹
z granitu strzegomskiego. Ten popielato-niebieskawy granit pochodzi z intruzywnego batolitu usytuowanego w bloku przedsudeckim
pomiêdzy Strzegomiem a Sobótk¹. Proces intrudowania odbywa³
siê tu w czterech etapach, z ró¿nych ognisk magmowych, daj¹c
kilka petrograficznych odmian.
Podstawow¹ odmian¹ jest granit
hornblendowo-biotytowy, sk³adaj¹cy siê z ziaren bia³ego skalenia (ortoklazu i oligoklazu), popielatego
lub dymnego kwarcu i blaszek biotytu, a lokalnie hornblendy. Jest to
ska³a o teksturze fanerokrystalicznej, rzadziej fanerokrystaliczno-porfirowatej, o œrednicy ziaren kwarcu
i skalenia 3–7 mm, a biotytu 2–4
mm. Pozosta³e odmiany posiadaj¹
zwiêkszon¹ iloœæ biotytu lub muskowitu, obu tych mik lub granatu.
W ca³ym masywie wystêpuj¹ ¿y³y
kwarcowe, pegmatyty, aplity, druzy
i geody, powsta³e w warunkach
stygniêcia przesyconej wod¹ magmy. Zawieraj¹ one ponad 60 minera³ów takich jak: kwarc górski,
dymny lub morion, mikroklin, albit,
ponadto fluoryt, epidot, granat, turmalin, aksynit, kalcyt, amazonit, or-
toklaz, biotyt, muskowit i strzegomit.
W wielu miejscach schodów i posadzki A-0 widoczne s¹ ksenolity,
szliry biotytu i hornblendy oraz ¿y³y
i geody bia³ego lub ró¿owego ortoklazu, mlecznego albitu i dymnego
kwarcu, o kryszta³ach do kilku centymetrów. Minera³y te tworz¹ zrosty
i zbliŸniaczenia, a skalenie zawieraj¹ makroskopowo widoczne pertyty lub teksturê pismow¹. Wiek
tych granitów przyjmowany jest na
górny karbon – dolny perm, a wg
badañ radiometrycznych 270–330
mln lat BP. Historia jego wydobycia
siêga czasów prehistorycznych,
czego dowodem s¹ kamienio³omy
z tego okresu na NW zboczach
góry Œlê¿y oraz znajduj¹ce siê tam
pras³owiañskie rzeŸby kultowe wykonane z wystêpuj¹cej tu odmiany
granitu z granatami.
Posadzka holu to mozaika p³yt
granitu karkonoskiego, z którego
wykonano tak¿e schody do dziekanatu (fot. 2) i na wy¿sze kondygnacje, z pasami sjenitu z Przedborowej i marmuru ze Stronia Œl¹skiego.
Granit karkonoski pochodzi
z Micha³owic ko³o Szklarskiej Porêby, z najwiêkszego batolitu granitów dolnoœl¹skich o rozmiarach
60 × 20 km. Tworzy on dwie odmiany teksturalne: równoziarnist¹ i powsta³¹ w wyniku jej metasomatycznego przeobra¿enia – fanerokrystaliczno-porfirowat¹. Z uwagi na
du¿¹ zawartoœæ skaleni alkalicznych i plagioklazów granit ten zas³uguje na nazwê monzonitu. Jest
on wieku œrodkowo-karboñskiego, a badania radiometryczne
wrostków uraninitu w biotycie okreœlaj¹ go na 299,8–301,8 mln lat.
W budynku A-0 zastosowano fanerokrystaliczno-porfirowat¹ odmianê granitu o œrednioziarnistym tle
z ró¿owych skaleni, popielatego
kwarcu i czarnego biotytu, z hipidiomorficznymi, czêsto zbliŸniaczonymi kryszta³ami ró¿owego mikroklinu œrednicy do 8 cm. Posiadaj¹
one brudnobia³¹ obwódkê albitu
i wrostki plagioklazu, kwarcu i biotytu, usytuowane równolegle do
œcian ziarna. Granit posiada ciemne szliry biotytowe i jasne aplitowe,
a tak¿e elipsoidalne ksenolity i nieliczne ¿y³y aplitowe i pegmatytowe.
Sjenit z Przedborowej to ska³a
ciemno-stalowej barwy, bêd¹ca de
facto sjenodiorytem lub granodio-
17
rytem. Wystêpuje on w formie
mi¹¿szych ¿y³ ko³o Z¹bkowic Œl¹skich. Jest ska³¹ drobno- i równokrystaliczn¹, o bez³adnej, zbitej
strukturze. Posiada drobne, ¿ó³tawe ziarna skaleni (plagioklazy
30–47% i skaleñ potasowy 6–17%),
kwarcu (6–16%) oraz biotytu, hornblendy i augitu (30–50%).
Marmur ze Stronia Œl¹skiego,
tzw. Bia³a Marianna, to ska³a œrednio- lub gruboblastyczna, o barwie
bia³ej w popielate, zielone, czarne
lub ró¿owe pasiaste i chmurkowate desenie. Ta zró¿nicowana barwa
wynika z obecnoœci biotytu, muskowitu, flogopitu, amfibolu (tremolit i aktynolit), diopsydu, epidotu
i skaleni, a tak¿e kwarcu, a¿ do modyfikacji w erlan. Marmur ten zawiera mezo- i mikrofa³dy zwi¹zane
z ich wczesn¹ tektogenez¹. Wystêpuje on w formie pok³adów i soczewek o mi¹¿szoœci do 150 m,
w obrêbie serii stroñskiej, zbudowanej z ³upków mikowych i kwarcowych, kwarcytów, amfibolitów,
gnejsów, eklogitów i granulitów.
Odmienne ozdobne kamienie
zastosowano na kru¿ganku i korytarzach N czêœci I-go piêtra, a s¹ nimi
wapienie z Morawicy z pasami zlepieñca zygmuntowskiego (fot. 3).
Wapieñ jurajski, czyli tzw. „marmur
Morawica”, pochodzi z rejonu tej
miejscowoœci, na S obrze¿u Gór
Œwiêtokrzyskich. Jest to zwiêz³y, zbity wapieñ wieku oksfordzkiego, barwy kawowej, be¿owej lub popielatej
w ciemniejsze plamki. W podstawowej mikrytowej masie zawiera on
onkoidy oraz amonity (fot. 4), belemnity i g¹bki, a rzadziej ramienionogi, ig³y g¹bek, otwornice i fragmenty je¿owców, a tak¿e ziarna kwarcu.
Powszechnie posiada dwie generacje szwów stylolitowych, zwi¹zanych z odmiennymi kierunkami wywo³uj¹cych je ciœnieñ. Zarówno stylolity, jak i skamienia³oœci, s¹ w posadzce kru¿ganka doskonale widoczne. Najczêœciej s¹ nimi skalcyfikowane, kielichokszta³tne g¹bki,
rzadziej rostra belemnitów i muszle
amonitów, np. Peltoceras sp. widoczny po lewej stronie pos¹gu St.
Staszica.
Zlepieniec zygmuntowski, tzw.
„zygmuntówka”, to chyba najbardziej dekoracyjny surowiec kamienny w Polsce. Jego nazwa pochodzi od kolumny pomnika króla
Zygmunta III Wazy w Warszawie,
stanowi¹cej jego podstawê w latach 1643–1885. Jest to zlepieniec
(lub brekcja) barwy brunatno-czerwonej, z³o¿ony z klastów be¿owych lub brunatnych wapieni,
a rzadziej dolomitów dewoñskich,
18
spojonych obfitym, czerwonym lepiszczem wêglanowo-¿elazistym.
Wielkoœæ klastów oscyluje od kilku
do kilkunastu cm. Zlepieniec ten
jest produktem intensywnej erozji
œwie¿o uformowanego orogenu
hercyñskiego przysz³ych Gór Œwiêtokrzyskich. Wg aktualnych pogl¹dów by³ on akumulowany w warunkach suchego klimatu, w formie
aluwialnych sto¿ków i delt w strefie
transgreduj¹cego cechsztyñskiego
morza 250 mln lat BP. Zlepieniec
zawiera dwie generacje hydrotermalnego kalcytu ¿y³owego, widoczne w posadzce kru¿ganku.
Starsza (synsedymentacyjna) nie
przecina otoczaków ska³y i posiada rdzawe, ¿elaziste smugi o równoleg³ym u³o¿eniu do przebiegu
¿y³y, œwiadcz¹ce o pulsacyjnym
charakterze jej wype³niania. M³odsza przecina klasty, lepiszcze i ¿y³y
starszej generacji i zbudowana
jest z blokowo-palisadowego bia³ego i miodowego kalcytu z wtr¹ceniami galeny i siarczków miedzi.
Najstarszym miejscem pozyskiwania „zygmuntówki” (od XVI w.) by³
i jest nadal kamienio³om Jerzmaniec na S stoku Czerwonej Góry
k/Chêcin.
Innym skalnym surowcem dekoracyjnym jest w budynku A-0
œrodkowodewoñski (¿ywet) wapieñ
z Bolechowic k/Chêcin, tzw. „marmur bolechowicki”. Stanowi on parapety wiêkszoœci okien, a tak¿e
przyœcienne ³awy przy g³ównym
wejœciu. Jest to wapieñ barwy
jasno- i ciemnobrunatnej, niekiedy
z odcieniem fioletowym lub czerwonymi, plamistymi „chmurkami”.
Zawiera liczne skamienia³oœci –
ga³¹zkowate Amphipory sp. i kuliste Stromatopory sp., w kszta³cie
bulastych, wielopow³okowych osobników, zarówno w pozycji przy¿yciowej, jak i w formie obroœniêtych
sinicowymi pow³okami onkolitów.
W mniejszej iloœci s¹ tu bia³e, gruboskorupne ma³¿e Megalodon sp.
i œlimaki Lexonema sp., a tak¿e kolonijne i osobnicze Tetracorallia sp.
Wapienie te posiadaj¹ jedn¹ lub
dwie generacje nieregularnych ¿y³ek bia³ego lub ró¿owego kalcytu.
Rzadziej tworz¹ one tzw. spêkania
kulisowe, w postaci ¿y³ek uporz¹dkowanych ukoœnie wzglêdem osi
danego szeregu. Wapienie te wystêpuj¹ w ³awicach do 3 m mi¹¿szoœci i ods³aniaj¹ siê w wielu
punktach Gór Œwiêtokrzyskich.
Innymi elementami kamiennego wystroju gmachu A-0 s¹ pami¹tkowe tablice. Najbardziej oryginaln¹ stanowi fragment wielkiego
g³azu wmurowany w pobli¿u wejœcia do auli, w ho³dzie prof. Waleremu Goetlowi, rektorowi Uczelni
(fot. 5). Pochodzi on z masywu
krystalicznego Tatr, sk¹d zosta³ wyniesiony w jêzorze lodowca i z³o¿ony w morenie doliny Chocho³owskiej. Nale¿y on do odmiany drobnokrystalicznego, bia³ego granitu
mikroklinowo-albitowego z muskowitem. Granit tatrzañski uwa¿any
jest za intruzjê póŸno- lub postkinematyczn¹ orogenezy hercyñskiej, wieku od karbonu po perm.
Po lewej stronie holu znajduj¹
siê dwie marmurowe tablice poœwiêcone uczestnikom tajnego nauczania w czasie II wojny œwiatowej. Po prawej stronie wmurowano
tablicê z marmuru s³awniowickiego
ku czci honorowych cz³onków Stowarzyszenia Wychowanków AGH.
Równie¿ po prawej stronie g³ównych schodów umieszczono tablicê poœwiêcon¹ zas³u¿onym dla
AGH. Ta ostatnia zosta³a wykonana z wapienia z piêknymi szwami
stylolitowymi i licznymi onkoidami.
Na kru¿ganku I. piêtra, po prawej stronie auli, znajduje siê marmurowa tablica ku pamiêci profesorów AGH, którzy zginêli z r¹k okupanta. Na kru¿ganku II. piêtra, nad
aul¹, znajduj¹ siê dwie marmurowe
tablice ku czci prof. K. Bohdanowicza, z których wy¿sz¹ wykonano
z bia³ego, plamiœcie popielatego
marmuru karraryjskiego.
Opracowano w Zak³adzie Geologii Ogólnej
i Matematycznej Wydzia³u Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, w ramach tematu badawczego nr 11.11.140.808.
4
Muszla amonita widoczna w p³ycie „marmuru Morawica” w korytarzu pierwszego
piêtra budynku A-0
Nauki o Ziemi
w badaniach podstawowych
Co kry³y treœci 32 artyku³ów
w grupie tematycznej zatytu³owanej: „Nauki o Ziemi w badaniach
podstawowych”
prezentowane
w opas³ym tomie 27. Kwartalnika
AGH „Geologia” i Materia³ach Konferencji?
Najliczniej prezentowana by³a
tematyka geologiczna dotycz¹ca
biostratygrafii g³ównie Karpat, zapadliska przedkarpackiego, ale i innych obszarów Po³udniowej Polski.
Liczne i interesuj¹ce by³y tematy
z zakresu sedymentologii utworów
fliszowych i innych, by³y te¿ przyk³ady zastosowañ geologii matematycznej dla rozwi¹zywania niektórych problemów sedymentologii
oraz o strukturach diagenetycznych
w Karpatach. Du¿e opracowanie
poœwiêcono œrodowisku sedymentacji górnojurajskich budowli wêglanowych na przyk³adzie ska³ okolic
Ogrodzieñca, ze schematem przypuszczalnego przebiegu sedymentacji. W dwóch pracach przedstawiono wybrane problemy dotycz¹ce z³o¿a solnego Wieliczki.
Uczestnicy sesji zapoznali siê
z tematyk¹ z zakresu mikropaleontologii w ujêciu klasycznym, ale te¿
np. w zastosowaniu do rozwi¹zywania zagadnieñ tektoniki w Be³chatowie. By³ artyku³ o obecnoœci
okrzemek w marmurach proterozoicznych (!!) – opisano nowe gatunki okrzemek, nadaj¹c jednemu
z nich nazwê Bolewskia, dla upamiêtnienia zas³ug, obecnego na
uroczystoœciach, naszego seniora
mineralogii Pana Profesora Andrzeja Bolewskiego.
Mineralodzy i petrografowie
przedstawili m.in. udane wyniki
syntezy rzadkiego minera³u ikaitu,
pogl¹d na genezê nefrytu z Jordanowa oraz aktualny stan rozpoznania kompleksu metamorficznego
Ziemi Wedel Jarlsberga na Spitsbergenie (jako pok³osie wypraw
polarnych AGH).
Geofizycy przedstawili 6 bardzo
ciekawych opracowañ. Uwagê zwraca³a prezentacja zaproszonych
z PAN z Warszawy kolegów geofizyków, dotycz¹ca nowych programów badañ sejsmicznych struktury litosfery na obszarze Europy
Œrodkowej.
By³y te¿ dwie prace na temat
kamiennego wystroju naszego
gmachu A-0 im. Walerego Goetla
i krakowskich budynków sakralnych z XVII w.
W artyku³ach pokaza³a siê te¿
kosmiczna tematyka mineralo-
BIP 96 – Listopad 2001 r.