Nauki o Ziemi w badaniach podstawowych

rytem. Wystêpuje on w formie
mi¹¿szych ¿y³ ko³o Z¹bkowic Œl¹skich. Jest ska³¹ drobno- i równokrystaliczn¹, o bez³adnej, zbitej
strukturze. Posiada drobne, ¿ó³tawe ziarna skaleni (plagioklazy
30–47% i skaleñ potasowy 6–17%),
kwarcu (6–16%) oraz biotytu, hornblendy i augitu (30–50%).
Marmur ze Stronia Œl¹skiego,
tzw. Bia³a Marianna, to ska³a œrednio- lub gruboblastyczna, o barwie
bia³ej w popielate, zielone, czarne
lub ró¿owe pasiaste i chmurkowate desenie. Ta zró¿nicowana barwa
wynika z obecnoœci biotytu, muskowitu, flogopitu, amfibolu (tremolit i aktynolit), diopsydu, epidotu
i skaleni, a tak¿e kwarcu, a¿ do modyfikacji w erlan. Marmur ten zawiera mezo- i mikrofa³dy zwi¹zane
z ich wczesn¹ tektogenez¹. Wystêpuje on w formie pok³adów i soczewek o mi¹¿szoœci do 150 m,
w obrêbie serii stroñskiej, zbudowanej z ³upków mikowych i kwarcowych, kwarcytów, amfibolitów,
gnejsów, eklogitów i granulitów.
Odmienne ozdobne kamienie
zastosowano na kru¿ganku i korytarzach N czêœci I-go piêtra, a s¹ nimi
wapienie z Morawicy z pasami zlepieñca zygmuntowskiego (fot. 3).
Wapieñ jurajski, czyli tzw. „marmur
Morawica”, pochodzi z rejonu tej
miejscowoœci, na S obrze¿u Gór
Œwiêtokrzyskich. Jest to zwiêz³y, zbity wapieñ wieku oksfordzkiego, barwy kawowej, be¿owej lub popielatej
w ciemniejsze plamki. W podstawowej mikrytowej masie zawiera on
onkoidy oraz amonity (fot. 4), belemnity i g¹bki, a rzadziej ramienionogi, ig³y g¹bek, otwornice i fragmenty je¿owców, a tak¿e ziarna kwarcu.
Powszechnie posiada dwie generacje szwów stylolitowych, zwi¹zanych z odmiennymi kierunkami wywo³uj¹cych je ciœnieñ. Zarówno stylolity, jak i skamienia³oœci, s¹ w posadzce kru¿ganka doskonale widoczne. Najczêœciej s¹ nimi skalcyfikowane, kielichokszta³tne g¹bki,
rzadziej rostra belemnitów i muszle
amonitów, np. Peltoceras sp. widoczny po lewej stronie pos¹gu St.
Staszica.
Zlepieniec zygmuntowski, tzw.
„zygmuntówka”, to chyba najbardziej dekoracyjny surowiec kamienny w Polsce. Jego nazwa pochodzi od kolumny pomnika króla
Zygmunta III Wazy w Warszawie,
stanowi¹cej jego podstawê w latach 1643–1885. Jest to zlepieniec
(lub brekcja) barwy brunatno-czerwonej, z³o¿ony z klastów be¿owych lub brunatnych wapieni,
a rzadziej dolomitów dewoñskich,
18
spojonych obfitym, czerwonym lepiszczem wêglanowo-¿elazistym.
Wielkoœæ klastów oscyluje od kilku
do kilkunastu cm. Zlepieniec ten
jest produktem intensywnej erozji
œwie¿o uformowanego orogenu
hercyñskiego przysz³ych Gór Œwiêtokrzyskich. Wg aktualnych pogl¹dów by³ on akumulowany w warunkach suchego klimatu, w formie
aluwialnych sto¿ków i delt w strefie
transgreduj¹cego cechsztyñskiego
morza 250 mln lat BP. Zlepieniec
zawiera dwie generacje hydrotermalnego kalcytu ¿y³owego, widoczne w posadzce kru¿ganku.
Starsza (synsedymentacyjna) nie
przecina otoczaków ska³y i posiada rdzawe, ¿elaziste smugi o równoleg³ym u³o¿eniu do przebiegu
¿y³y, œwiadcz¹ce o pulsacyjnym
charakterze jej wype³niania. M³odsza przecina klasty, lepiszcze i ¿y³y
starszej generacji i zbudowana
jest z blokowo-palisadowego bia³ego i miodowego kalcytu z wtr¹ceniami galeny i siarczków miedzi.
Najstarszym miejscem pozyskiwania „zygmuntówki” (od XVI w.) by³
i jest nadal kamienio³om Jerzmaniec na S stoku Czerwonej Góry
k/Chêcin.
Innym skalnym surowcem dekoracyjnym jest w budynku A-0
œrodkowodewoñski (¿ywet) wapieñ
z Bolechowic k/Chêcin, tzw. „marmur bolechowicki”. Stanowi on parapety wiêkszoœci okien, a tak¿e
przyœcienne ³awy przy g³ównym
wejœciu. Jest to wapieñ barwy
jasno- i ciemnobrunatnej, niekiedy
z odcieniem fioletowym lub czerwonymi, plamistymi „chmurkami”.
Zawiera liczne skamienia³oœci –
ga³¹zkowate Amphipory sp. i kuliste Stromatopory sp., w kszta³cie
bulastych, wielopow³okowych osobników, zarówno w pozycji przy¿yciowej, jak i w formie obroœniêtych
sinicowymi pow³okami onkolitów.
W mniejszej iloœci s¹ tu bia³e, gruboskorupne ma³¿e Megalodon sp.
i œlimaki Lexonema sp., a tak¿e kolonijne i osobnicze Tetracorallia sp.
Wapienie te posiadaj¹ jedn¹ lub
dwie generacje nieregularnych ¿y³ek bia³ego lub ró¿owego kalcytu.
Rzadziej tworz¹ one tzw. spêkania
kulisowe, w postaci ¿y³ek uporz¹dkowanych ukoœnie wzglêdem osi
danego szeregu. Wapienie te wystêpuj¹ w ³awicach do 3 m mi¹¿szoœci i ods³aniaj¹ siê w wielu
punktach Gór Œwiêtokrzyskich.
Innymi elementami kamiennego wystroju gmachu A-0 s¹ pami¹tkowe tablice. Najbardziej oryginaln¹ stanowi fragment wielkiego
g³azu wmurowany w pobli¿u wejœcia do auli, w ho³dzie prof. Waleremu Goetlowi, rektorowi Uczelni
(fot. 5). Pochodzi on z masywu
krystalicznego Tatr, sk¹d zosta³ wyniesiony w jêzorze lodowca i z³o¿ony w morenie doliny Chocho³owskiej. Nale¿y on do odmiany drobnokrystalicznego, bia³ego granitu
mikroklinowo-albitowego z muskowitem. Granit tatrzañski uwa¿any
jest za intruzjê póŸno- lub postkinematyczn¹ orogenezy hercyñskiej, wieku od karbonu po perm.
Po lewej stronie holu znajduj¹
siê dwie marmurowe tablice poœwiêcone uczestnikom tajnego nauczania w czasie II wojny œwiatowej. Po prawej stronie wmurowano
tablicê z marmuru s³awniowickiego
ku czci honorowych cz³onków Stowarzyszenia Wychowanków AGH.
Równie¿ po prawej stronie g³ównych schodów umieszczono tablicê poœwiêcon¹ zas³u¿onym dla
AGH. Ta ostatnia zosta³a wykonana z wapienia z piêknymi szwami
stylolitowymi i licznymi onkoidami.
Na kru¿ganku I. piêtra, po prawej stronie auli, znajduje siê marmurowa tablica ku pamiêci profesorów AGH, którzy zginêli z r¹k okupanta. Na kru¿ganku II. piêtra, nad
aul¹, znajduj¹ siê dwie marmurowe
tablice ku czci prof. K. Bohdanowicza, z których wy¿sz¹ wykonano
z bia³ego, plamiœcie popielatego
marmuru karraryjskiego.
Opracowano w Zak³adzie Geologii Ogólnej
i Matematycznej Wydzia³u Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, w ramach tematu badawczego nr 11.11.140.808.
4
Muszla amonita widoczna w p³ycie „marmuru Morawica” w korytarzu pierwszego
piêtra budynku A-0
Nauki o Ziemi
w badaniach podstawowych
Co kry³y treœci 32 artyku³ów
w grupie tematycznej zatytu³owanej: „Nauki o Ziemi w badaniach
podstawowych”
prezentowane
w opas³ym tomie 27. Kwartalnika
AGH „Geologia” i Materia³ach Konferencji?
Najliczniej prezentowana by³a
tematyka geologiczna dotycz¹ca
biostratygrafii g³ównie Karpat, zapadliska przedkarpackiego, ale i innych obszarów Po³udniowej Polski.
Liczne i interesuj¹ce by³y tematy
z zakresu sedymentologii utworów
fliszowych i innych, by³y te¿ przyk³ady zastosowañ geologii matematycznej dla rozwi¹zywania niektórych problemów sedymentologii
oraz o strukturach diagenetycznych
w Karpatach. Du¿e opracowanie
poœwiêcono œrodowisku sedymentacji górnojurajskich budowli wêglanowych na przyk³adzie ska³ okolic
Ogrodzieñca, ze schematem przypuszczalnego przebiegu sedymentacji. W dwóch pracach przedstawiono wybrane problemy dotycz¹ce z³o¿a solnego Wieliczki.
Uczestnicy sesji zapoznali siê
z tematyk¹ z zakresu mikropaleontologii w ujêciu klasycznym, ale te¿
np. w zastosowaniu do rozwi¹zywania zagadnieñ tektoniki w Be³chatowie. By³ artyku³ o obecnoœci
okrzemek w marmurach proterozoicznych (!!) – opisano nowe gatunki okrzemek, nadaj¹c jednemu
z nich nazwê Bolewskia, dla upamiêtnienia zas³ug, obecnego na
uroczystoœciach, naszego seniora
mineralogii Pana Profesora Andrzeja Bolewskiego.
Mineralodzy i petrografowie
przedstawili m.in. udane wyniki
syntezy rzadkiego minera³u ikaitu,
pogl¹d na genezê nefrytu z Jordanowa oraz aktualny stan rozpoznania kompleksu metamorficznego
Ziemi Wedel Jarlsberga na Spitsbergenie (jako pok³osie wypraw
polarnych AGH).
Geofizycy przedstawili 6 bardzo
ciekawych opracowañ. Uwagê zwraca³a prezentacja zaproszonych
z PAN z Warszawy kolegów geofizyków, dotycz¹ca nowych programów badañ sejsmicznych struktury litosfery na obszarze Europy
Œrodkowej.
By³y te¿ dwie prace na temat
kamiennego wystroju naszego
gmachu A-0 im. Walerego Goetla
i krakowskich budynków sakralnych z XVII w.
W artyku³ach pokaza³a siê te¿
kosmiczna tematyka mineralo-
BIP 96 – Listopad 2001 r.
Prof. dr hab. in¿. Andrzej Manecki, prof. dr hab. in¿. Aleksander Garlicki,
prof. dr hab. in¿. Edeltrauda Helios-Rybicka
Nauki o Ziemi w badaniach podstawowych,
z³o¿owych i ochronie œrodowiska
na progu XXI wieku
Omówienie artyku³ów opublikowanych w Kwartalniku AGH Geologia (Tom 27, Zeszyt 2-4)
i Materia³ach Konferencyjnych Jubileuszu 50-lecia Wydzia³u
giczna i geofizyczna, prezentowana przez pracowników Wydzia³u,
a wiêc tematyka „nie z tej Ziemi” –
dotycz¹ca badañ materii naszego Uk³adu S³onecznego. Nale¿y
ten fakt nie tylko odnotowaæ, ale
w nastêpnej sesji jubileuszowej
uwzglêdniæ w tytule grupy tematycznej np. „Nauki o Ziemi i nie z tej
Ziemi w badaniach podstawowych”.
To w najwiêkszym skrócie grupa tematyczna badañ podstawowych. Jak mawia³ wybitny fizyk polski, profesor tej uczelni Marian
Miêsowicz „nauki podstawowe to
lokomotywa, która ci¹gnie nauki
stosowane”.
Nauki o Ziemi
w badaniach z³o¿owych
Badaniom z³o¿owym w naukach o Ziemi poœwiêcono 15 publikacji w Kwartalniku AGH Geologia
i 30 w Materia³ach Konferencyjnych Jubileuszu 50-lecia Wydzia³u.
Najwiêcej prac dotyczy ró¿nych
dzia³ów geofizyki – g³ównie w zastosowaniu do poszukiwañ wêglowodorów i badañ regionalnych..
Wœród prezentowanych prac sejsmicznych mo¿na wymieniæ: analizê polaryzacji trójsk³adowych zapisów sejsmicznych z kopalni Rudna, sejsmostratygraficzn¹ interpretacjê danych sejsmicznych z rejonu Niepo³omic (zapadlisko przedkarpackie), badania sejsmiczne
w poszukiwaniach z³ó¿ rud i soli
oraz cykl artyku³ów poœwiêconych
zastosowaniu nowych metodyk
badawczych przy sejsmicznym poszukiwaniu z³ó¿ wêglowodorów.
Równie¿ prace z zakresu geofizyki
wiertniczej przedstawiaj¹ najnowsze metody wykorzystania pomiarów otworowych do rozpoznawania parametrów petrofizycznych
oœrodka geologicznego, g³ównie
pod k¹tem akumulacji wêglowodorów. Prezentowane s¹ równie¿ prace z wykorzystania metody magnetotellurycznej w Karpatach oraz
badania emisji akustycznej.
Mniej prac traktuje o badaniach
z³ó¿ ropy i gazu (8) oraz z³ó¿ rud
BIP 96 – Listopad 2001 r.
i soli (8). Badania z³ó¿ ropy i gazu
dotycz¹ okreœlenia parametrów
zbiornikowych i warunków hydrodynamicznych ró¿nych formacji
geologicznych, modelowania procesów naftowych itp. Publikacje
zwi¹zane z solami kamiennymi
w Polsce omawiaj¹: kras solny
w z³o¿u Wieliczka, wystêpowanie
materii organicznej w nadk³adzie
z³o¿a Wojnicz ko³o Tarnowa, geochemiê utworów solnych Bochni
oraz petrochemiczn¹ charakterystykê soli bitumicznych piêtra
PZ 2 w K³odawie. Odrêbna grupa
publikacji zosta³a poœwiêcona polskim z³o¿om z³ota oraz wystêpowaniom cynku i o³owiu na monoklinie przedsudeckiej, jak te¿ rudom
darniowym w Polsce.
W pozosta³ych 7 pracach przedstawiono badania z³o¿owe o charakterze regionalnym, badania z³ó¿
wêgli, geostatystyczn¹ ocenê parametrów z³o¿owych oraz geologiê
gospodarcz¹.
Publikacje w Kwartalniku AGH
Geologia koñczy omówienie badañ naukowych i kszta³cenia geologów naftowych w historii Wydzia³u Geologii, Geofizyki i Ochrony
Œrodowiska AGH.
I. Geologia œrodowiska
– Ochrona obiektów geologicznych, z wykorzystaniem zaawansowanych technik.
– Metodyka opracowywania map
geologiczno-gospodarczych
jako narzêdzia dla samorz¹dów
lokalnych do planowania przestrzennego.
– Surowce skalne w drogownictwie a ograniczenia œrodowiskowe.
– Wykorzystanie wód w balneologii.
II. Metod wykorzystywanych
w ochronie i in¿ynierii
œrodowiska
– Ochrona obiektów architektonicznych, z wykorzystaniem zaawansowanych technik konserwacji kamienia budowlanego.
– Rozwój i rola metod geofizycznych w ochronie i in¿ynierii œrodowiska takich jak:
• Mikrograwimetria,
• Metody magnetyczne, geoelektryczne i georadarowe,
• Metody sejsmiczne w zastosowaniach do lokalizacji
ognisk wstrz¹sów górniczych
w kopalniach,
• Metoda radonowa do poprawy bezpieczeñstwa w kopalniach, w których wystêpuj¹
wstrz¹sy i zawa³y.
III. Badañ modelowych
w ochronie i in¿ynierii
œrodowiska
– Wody i energia geotermalna,
badania modelowe.
– Likwidacja kopalñ a problemy
odwadniania, badania modelowe.
IV. Badañ z zakresu hydrogeochemii, geochemii i geotechniki œrodowiska oraz
geochemii obszarów
zurbanizowanych
– Podziemne magazynowanie
gazu i wywo³ywane zmiany
geochemiczne na powierzchni.
– Badania metali œladowych
w glebach.
– Rozmieszczenie i mobilizacja
metali ciê¿kich w œrodowisku
rzeki Odry – zmiany na przestrzeni lat.
– Wykorzystanie t³a hydrogeochemicznego jako podstawy
zarz¹dzania zbiornikami wodonoœnymi.
– Badania chemiczne odpadów
przemys³u Zn-Pb-Cu; stabilizacja metali ciê¿kich.
– Badania geotechniczne i fizykochemiczne dla potrzeb konserwacji zabytków.
Nauki o Ziemi
w ochronie œrodowiska
Sesja poœwiêcona by³a szeroko
pojêtym geologicznym aspektom
ochrony œrodowiska – pocz¹wszy
od historii, rozwoju i roli Seminarium Kszta³towania i Ochrony Œrodowiska im. W. Goetla w naszej
Uczelni, które mia³o s³u¿yæ przygotowaniu kadr kierowniczych górnictwa, hutnictwa i innych przemys³ów
wydobywczych do dzia³añ „zgodnych z prawami przyrody”, zapewniaj¹cymi ochronê zasobów przyrody i dbanie o trwa³oœæ ich u¿ytkowania w przysz³oœci.
W tym duchu, w przedstawionych prezentacjach, mo¿na przeœledziæ rozwój i ogromn¹ rolê nauk
o Ziemi w Ochronie Œrodowiska.
Mo¿na wyodrêbniæ szereg grup
tematycznych z zakresu:
Prof. J. Rajchel przy swoim posterze
19