docpobierz tutaj
download 
Reklamacja Transkrypt
pobierz tutaj
Agenda Terytorialna Unii Europejskiej 2020 W kierunku sprzyjającej społecznemu włączeniu, inteligentnej i zrównoważonej Europy zróżnicowanych regionów przyjęta na nieformalnym spotkaniu ministrów ds. planowania przestrzennego i rozwoju terytorialnego 19 maja 2011 r. w Gödöllő na Węgrzech PL 1 Agenda terytorialna 2020 – W kierunku sprzyjającej społecznemu włączeniu, inteligentnej i zrównoważonej Europy zróżnicowanych regionów AGENDA TERYTORIALNA UNII EUROPEJSKIEJ 2020 I. Spójność terytorialna jako wspólny cel Na rzecz bardziej harmonijnego i lepiej wyważonego stanu Europy (1) My, ministrowie odpowiedzialni za planowanie przestrzenne i rozwój terytorialny, we współpracy z Komisją Europejską i przy aprobacie Komitetu Regionów, dokonaliśmy przeglądu zainicjowanej w 2007 r. Agendy Terytorialnej i zgodnie przyjmujemy nową Agendę Terytorialną Unii Europejskiej 2020 (AT2020). (2) AT2020 uwzględnia najnowsze tendencje rozwojowe zawarte w zaktualizowanym dokumencie Stan i perspektywy terytorium UE, w sporządzonym przez Komisję Piątym raporcie na temat spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej (Piątym raporcie kohezyjnym) oraz w strategii Europa 2020. (3) Stwierdzamy, że AT2020 stanowi ramy polityki ukierunkowane na działania i służące wsparciu spójności terytorialnej w Europie, która jest nowym celem Unii Europejskiej (UE) ustanowionym na mocy Traktatu z Lizbony (art. 3 TUE). W AT 2020 zakreślone zostają cele zgodne z ramami czasowymi najważniejszych dokumentów strategicznych do 2020 r. (4) Celem AT2020 jest zapewnienie strategicznych wytycznych rozwoju terytorialnego, wsparcie włączania wymiaru terytorialnego do różnych dziedzin polityki, na wszystkich szczeblach rządów oraz zagwarantowanie realizacji strategii Europa 2020 zgodnie z zasadami spójności terytorialnej. (5) Uważamy, że realizacja określonych w strategii Europa 2020 celów inteligentnego, zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu możliwa jest wyłącznie pod warunkiem uwzględnienia terytorialnego wymiaru strategii, ponieważ szanse rozwojowe poszczególnych regionów są zróżnicowane. (6) Z zadowoleniem przyjmujemy propozycję Komisji Europejskiej, zawartą w Piątym raporcie na temat spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, dotyczącą lepszego uwzględnienia spójności terytorialnej w Polityce Spójności. Polityka Spójności stanowi najważniejsze ramy, za pośrednictwem których UE może stawić czoła wyzwaniom rozwoju terytorialnego i pomóc wyzwolić potencjał terytorialny na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym i ponadnarodowym. AT2020 nie ma na celu modyfikowania porozumień przygotowywanych na przyszłość, takich jak na przykład następna perspektywa finansowa czy kolejny pakiet legislacyjny w zakresie funduszy strukturalnych, ale podkreśla znaczenie uwzględniania w nich wymiaru terytorialnego. (7) Na mocy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (art. 174 i 175), polityki i działania Unii we wszystkich dziedzinach powinny przyczyniać się do zwiększania spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Z tego względu podmioty odpowiedzialne za opracowywanie i wdrażanie polityk sektorowych powinni wziąć pod uwagę zasady i cele Agendy Terytorialnej 2020. Zbieżność polityk szczebla UE z krajowymi ma zasadnicze znaczenie dla spójności terytorialnej. Większość polityk ma znaczący wpływ na przestrzeń i w różnorodny sposób oddziałuje na możliwości rozwojowe terytoriów. Koordynacja polityk sektorowych w poszczególnych dziedzinach, służąca optymalizacji skutków terytorialnych i maksymalizacji spójności, może w znacznym stopniu zwiększyć ich efektywność i pomóc uniknąć, na wszystkich szczeblach terytorialnych, negatywnych następstw niespójnej polityki. Dzięki zintegrowanemu rozwojowi terytorialnemu możliwe jest osiągnięcie równowagi pomiędzy zrównoważonym rozwojem, konkurencyjnością i spójnością społeczną. (8) Naszym zdaniem, spójność terytorialna to zbiór zasad harmonijnego, efektywnego i zrównoważonego rozwoju przestrzennego. Daje ona równe szanse obywatelom i przedsiębiorstwom, bez względu na ich miejsce zamieszkania lub siedzibę, pozwala także w najpełniejszy sposób wykorzystać ich potencjał terytorialny. Spójność terytorialna wzmacnia zasadę solidarności w celu wspierania konwergencji między gospodarkami terytoriów najlepiej i słabiej rozwiniętych. 2 Agenda terytorialna 2020 – W kierunku sprzyjającej społecznemu włączeniu, inteligentnej i zrównoważonej Europy zróżnicowanych regionów (9) Spójność terytorialna stanowi jakościowe dopełnienie mechanizmów solidarności oraz pokazuje, że najlepszym rozwiązaniem jest dostosowanie możliwości rozwojowych do uwarunkowań danego obszaru. Niektóre regiony mogą potrzebować pomocy zewnętrznej, aby znaleźć swoją ścieżkę zrównoważonego rozwoju, przy czym należy zwrócić szczególną uwagę na regiony słabiej rozwinięte. Coraz większego znaczenia nabierają współzależności na poziomie regionalnym, co wymaga ciągłego budowania sieci współpracy i integracji między różnymi regionami UE na wszystkich właściwych szczeblach terytorialnych. (10) Wzywamy państwa, regiony, miasta (w tym małej i średniej wielkości), inne terytoria oraz polityki sektorowe na wszystkich właściwych szczeblach aby przyczyniały się do realizacji wspólnych europejskich priorytetów terytorialnych. Ściślejsza współpraca między nimi pozwoli zwiększyć ich zdolność do skuteczniejszego reagowania na najważniejsze wyzwania, przed którymi stoi Europa. Wierzymy, że taka współpraca ma istotne znaczenie dla wspierania inteligentnego i zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu oraz spójności terytorialnej w UE. (11) Sądzimy, że terytorialnie ukierunkowane podejście do kształtowania polityki jest korzystne dla spójności terytorialnej. Wielopoziomowe zarządzanie służy realizacji zasady pomocniczości w oparciu o koordynację horyzontalną, politykę opartą na faktach i badaniach oraz zintegrowany rozwój obszarów funkcjonalnych. Ma to na celu wyzwolenie potencjału terytorialnego za pomocą strategii rozwojowych opartych na lokalnej i regionalnej znajomości potrzeb oraz wykorzystywanie konkretnych atutów i czynników zwiększających konkurencyjność obszarów. Obszary mogą wykorzystywać swój potencjał terytorialny do wdrażania optymalnych rozwiązań w zakresie rozwoju długofalowego i w ten sposób przyczyniać się do realizacji celów strategii Europa 2020. (12) Zróżnicowanie terytoriów uważamy za potencjał rozwojowy, a kluczowe znaczenie w tym kontekście ma unikalna tożsamość wspólnot lokalnych i regionalnych. Obszary o wspólnym potencjale lub stojące przed podobnymi wyzwaniami mogą współpracować przy poszukiwaniu wspólnych rozwiązań oraz wykorzystywać swój potencjał terytorialny dzięki wymianie doświadczeń. Terytoria - często graniczące ze sobą - których potencjały się uzupełniają, mogą połączyć siły i wspólnie wykorzystać swoją przewagę konkurencyjną, tworząc dodatkowy potencjał rozwojowy. (13) Jesteśmy przekonani, że sprzyjające włączeniu społecznemu, zrównoważone i efektywne wykorzystywanie terytorium i zasobów Europy stanowi kluczowy element dla osiągania spójności. Lepsze wykorzystywanie terytorium może mieć pozytywny wpływa na rozwój gospodarki, równy dostęp do usług publicznych, infrastrukturę i dobra publiczne oraz mądre zarządzanie zasobami naturalnymi i kulturowymi. II. Wyzwania i szanse rozwoju terytorialnego Siły napędowe i ich aspekty terytorialne (14) Opierając się na najważniejszych konkluzjach zawartych w zaktualizowanym dokumencie Stan i perspektywy terytorium UE, zwracamy uwagę na najistotniejsze wyzwania terytorialne. Jesteśmy przekonani o potrzebie zintegrowanego podejścia mającego na celu przekształcenia owych wyzwań w szanse na zrównoważony i harmonijny rozwój terytorialny. Rosnące zagrożenie globalizacją: zmiany strukturalne po światowym kryzysie gospodarczym (15) Społeczności lokalne i regionalne doświadczają przyspieszonej globalizacji, a ich podatność na wstrząsy zewnętrzne stale rośnie. W niektórych przypadkach zagraża to nawet dobrobytowi, zrównoważonemu rozwojowi oraz stabilności miast i regionów. Te konsekwencje jeszcze bardziej uwidoczniły się w trakcie niedawnego kryzysu finansowo-gospodarczego. Długofalowe skutki kryzysu w różny sposób wpłynęły na szanse rozwojowe poszczególnych terytoriów, zróżnicowany jest także okres potrzebny do poprawy gospodarczej koniunktury oraz zakres możliwych interwencji. Kryzys może być szansą na przekształcenie gospodarki w bardziej zrównoważoną i efektywniej wykorzystującą zasoby, pod warunkiem podjęcia odpowiednich działań restrukturyzacyjnych. 3 Agenda terytorialna 2020 – W kierunku sprzyjającej społecznemu włączeniu, inteligentnej i zrównoważonej Europy zróżnicowanych regionów (16) Globalizacja może spowodować istotne konsekwencje terytorialne na szczeblu unijnym, krajowym, regionalnym i lokalnym. Metropolie i inne regiony zurbanizowane, centra rozwoju o znaczeniu międzynarodowym i globalnym są atutami sprzyjającymi rozwojowi całego terytorium europejskiego pod warunkiem, że inne regiony, aby skorzystać z ich dynamiki, stworzą z nimi w powiązania sieciowe. Potencjał lokalny i szczególne cechy terytorialne mają coraz większe znaczenie dla zdolności regionów do stawiania czoła wstrząsom zewnętrznym oraz ich przezwyciężania. Wyzwania związane z integracją w UE i coraz większą współzależnością regionów (17) Pogłębianiu i poszerzaniu integracji UE zagrażają czynniki wewnętrzne, na przykład regiony podzielone granicami administracyjnymi czy różnice pomiędzy państwami członkowskimi w zakresie dyscypliny budżetowej i wzajemnych zobowiązań. Z uwagi na rosnącą współzależność regionów zmiany w jednym regionie Europy mogą powodować reperkusje na innych obszarach. Nadal utrzymuje się podział na centrum i peryferia, nawet na poziomie krajowym. Istotne znaczenie ma spójność na granicach zewnętrznych, ponieważ rozbieżności pomiędzy systemami prawnymi, społecznymi i politycznymi powodują poważne konsekwencje, zwłaszcza w zakresie migracji i wymiany handlowej. Zwiększająca się współzależność regionów generuje zapotrzebowanie na lepsze połączenia na szczeblu globalnym, europejskim i krajowym. Lokalne i regionalne bariery dla integracji mogą być przyczyną niewystarczającego wykorzystania ludzkich, kulturowych, gospodarczych i ekologicznych zasobów regionów przygranicznych oraz nasilać ich problemy związane z peryferyjnym położeniem i wykluczeniem społecznym. Terytorialnie zróżnicowane demograficzne i społeczne wyzwania, marginalizacja grup szczególnie podatnych na te wyzwania (18) Europa stoi w obliczu narastających, zróżnicowanych terytorialnie wyzwań demograficznych. Starzenie się społeczeństwa i spadek liczby ludności spowodują zmiany w wielu regionach, w tym w rolniczych i peryferyjnych, oraz wywołają poważne skutki dla spójności społecznej i terytorialnej, świadczenia usług publicznych, rynku pracy i mieszkalnictwa. W innych regionach liczba ludności wzrasta i pojawiają się inne problemy. Znaczna migracja wewnątrz Europy po rozszerzeniu UE oraz imigracja, głównie ze słabiej rozwiniętych krajów spoza UE, to zarówno szczególne wyzwania jak i szanse, zwłaszcza dla obszarów miejskich. (19) Wykluczenie z obiegu społeczno-gospodarczego z pewnością ma istotne przełożenie terytorialne. W regionach charakteryzujących się niską dostępnością, słabymi wynikami gospodarczymi, brakiem szans społecznych, infrastruktury społecznej i innymi szczególnymi uwarunkowaniami terytorialnymi występuje wyższe ryzyko wykluczenia. W końcowym efekcie na niektórych obszarach miejskich i wiejskich często dochodzi do koncentracji grup narażonych na wykluczenie i mniejszości etnicznych, co utrudnia ich integrację. Oficjalne statystyki mogą jednak nie ujawniać w pełni tego problemu, jeżeli obszary te są częścią większych jednostek administracyjnych. Zmiana klimatu i zagrożenia ekologiczne: skutki zróżnicowane geograficznie (20) Wpływ zmian klimatu na europejską przestrzeń jest bardzo zróżnicowany w poszczególnych typach regionów geograficznych zarówno pod względem rodzaju zmian jak i stopnia podatności regionów na zachodzące zmiany. Zwiększone ryzyko podnoszenia się poziomu morza, suszy, pustynnienia, powodzi i innych zagrożeń naturalnych wymaga zróżnicowanej terytorialnie reakcji. Regiony mają różne możliwości przystosowania do zmian klimatu i łagodzenia ich skutków w swoich strategiach, poprzez zmniejszanie emisji gazów cieplarnianych i dostosowanie swoich systemów społeczno-gospodarczych do gospodarki niskoemisyjnej. Zmiana klimatu może również tworzyć nowe szanse rozwojowe, na przykład w rolnictwie, zielonej gospodarce i produkcji energii odnawialnej. Wyzwania związane ze zmianami klimatu podkreślają konieczność terytorialnej koordynacji polityki, zwłaszcza w zakresie klimatu, energetyki, gospodarki wodnej, rolnictwa, mieszkalnictwa, turystyki i transportu. (21) W całej Europie występuje zróżnicowana jakość powietrza, gleb i wód, a zanieczyszczenie powietrza i hałas powodują poważne problemy zdrowotne. W niektórych przypadkach jest to skorelowane 4 Agenda terytorialna 2020 – W kierunku sprzyjającej społecznemu włączeniu, inteligentnej i zrównoważonej Europy zróżnicowanych regionów z nierównością społeczną. Różnice w dostępie do czystego powietrza, wody i gleby występują nie tylko między krajami i regionami, ale również między obszarami miejskimi i wiejskimi, oraz w samych miastach. Wyzwania energetyczne wysuwają się na pierwszy plan i zagrażają konkurencyjności regionów (22) Niektóre regiony europejskie stoją w obliczu wyzwania polegającego na zapewnieniu bezpieczeństwa dostaw energii, w warunkach znacznego uzależnienia od importu paliw kopalnych lub przy specjalizacji w działalności energochłonnej. Problemy bezpieczeństwa energetycznego zaostrza dodatkowo duży import energii z krajów trzecich, narażonych na niestabilność gospodarczą lub polityczną. Rosnące ceny energii i rosnący poziom emisji zwracają uwagę na konieczność wprowadzenia zrównoważonych rozwiązań energetycznych, takich jak wykorzystanie potencjału odnawialnych źródeł energii lub zastosowanie bardziej ekologicznych, niskoemisyjnych rodzajów działalności gospodarczej. Niedostateczna infrastruktura energetyczna i współzależności wynikające z istniejących sieci wskazują na potrzebę dywersyfikacji wytwarzania i dostarczania energii, a także rozwoju rynku energii i pogłębiania jego integracji. Niektóre terytoria, na przykład wyspy oraz obszary peryferyjne lub słabo zaludnione, mogą być bardziej podatne na niedobory energii i jej wzrastające ceny, podczas gdy niekontrolowana suburbanizacja przyczynia się do wysokiego, niezrównoważonego zużycia energii. Malejąca różnorodność biologiczna, wrażliwe dziedzictwo przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe (23) Elementem kapitału terytorialnego i tożsamości terytoriów jest dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe. Wartości ekologiczne, jakość środowiska naturalnego i wartości kulturowe mają kluczowe znaczenie dla pomyślności i perspektyw gospodarczych oraz zapewniają unikalne szanse rozwojowe. Nadmierna eksploatacja tych zasobów, służąca zaspokojeniu wzrastającego zapotrzebowania, oraz zagrożenia przemysłowe mogą spowodować poważne szkody i zagrozić rozwojowi przestrzennemu. Urbanizacja, intensyfikacja rolnictwa i rybołówstwa, rozwój infrastruktury transportowej i innej, zwłaszcza realizowane w sposób terytorialnie nieskoordynowany, mogą stać się źródłem poważnych problemów ekologicznych. Również rosnąca i nieskoordynowana eksploatacja przestrzeni i zasobów morskich może mieć wpływ na zrównoważony rozwój terytorialny. Zmiany w sposobie wykorzystywania gruntów i mórz, urbanizacja oraz turystyka masowa zagrażają kapitałowi kulturowemu i krajobrazom oraz mogą prowadzić do fragmentacji siedlisk przyrodniczych i korytarzy ekologicznych. Uwzględnianie charakteru obszarów historycznych i kulturowych, a także przeznaczonych pod rozwój i zabudowę, może pomóc w zwiększeniu ich spójności i podwyższeniu jakości tworzonego tam środowiska. III. Terytorialne priorytety dla rozwoju Unii Europejskiej (24) Uważamy, że wyzwania stojące przed rozwojem terytorialnym wymagają wspólnych działań, a tam, gdzie to konieczne, wspólnych wysiłków na rzecz sprostania im i wykorzystania potencjałów terytorialnych. Dlatego wskazujemy sześć priorytetów terytorialnych dla UE, które mogą się przyczynić do skutecznej realizacji strategii Europa 2020. 1. Wspieranie policentrycznego i zrównoważonego rozwoju terytorialnego (25) Podkreślamy, że policentryczny i zrównoważony rozwój terytorialny UE ma kluczowe znaczenie dla osiągania spójności terytorialnej. Współpracujące ze sobą, w ramach układu policentrycznego, najlepiej rozwinięte miasta i regiony Europy zapewniają wartość dodaną i funkcjonują jako centra przyczyniające się do rozwoju swojego szerszego otoczenia. Polityka rozwoju miast również odgrywa istotną rolę w tym kontekście. Policentryczna polityka rozwoju terytorialnego powinna wspierać konkurencyjność terytorialną całego terytorium UE, również poza centralnym „pięciokątem” (tzw. Pentagonem). Zachęcamy miasta do innowacyjnego tworzenia sieci, co może pozwolić im na poprawę ich konkurencyjności w wymiarze europejskim i globalnym oraz wspierać dobrobyt gospodarczy działający na rzecz zrównoważonego rozwoju. 5 Agenda terytorialna 2020 – W kierunku sprzyjającej społecznemu włączeniu, inteligentnej i zrównoważonej Europy zróżnicowanych regionów (26) Jednocześnie dążymy do rozwoju policentrycznego na poziomie makroregionalnym i transgranicznym, a także – w stosownych przypadkach – krajowym i regionalnym. O ile to możliwe, należy unikać polaryzacji w skali krajowej między stolicami, obszarami metropolitalnymi a miastami średniej wielkości. Miasta małej i średniej wielkości mogą odgrywać istotną rolę na szczeblu regionalnym. Działania podejmowane w ramach polityki powinny przyczyniać się do zmniejszenia silnej terytorialnej polaryzacji gospodarek oraz unikania dużych nierówności regionalnych na terytorium europejskim poprzez likwidowanie wąskich gardeł ograniczających wzrost, zgodnie ze strategią Europa 2020. 2. Wspieranie zintegrowanego rozwoju w miastach oraz regionach wiejskich i na obszarach o szczególnych uwarunkowaniach (27) Oświadczamy, że przy stanowieniu polityki przestrzennej na wszystkich szczeblach należy uwzględnić cele i problemy wskazane przez ministrów odpowiedzialnych za rozwój miast w Karcie Lipskiej na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich oraz w deklaracjach z Marsylii i Toledo w sprawie rozwoju miast. Popieramy wszystkie wysiłki na rzecz uczynienia miast siłą napędową inteligentnego i zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu, jak również uczynienia ich atrakcyjnym miejscem zamieszkania, pracy, inwestowania i turystyki. Z tego względu zalecamy stosowanie zintegrowanego i wielopoziomowego podejścia do rozwoju miast i polityki rewitalizacji. Współpraca miast i tworzenie połączeń między nimi może przyczynić się do długofalowego inteligentnego rozwoju regionów miejskich w różnej skali. O ile to konieczne, miasta powinny działać poza swoimi granicami administracyjnymi i koncentrować się na regionach funkcjonalnych, w tym na obszarach podmiejskich. (28) W rozwoju różnego rodzaju obszarów wiejskich należy wziąć pod uwagę ich cechy specyficzne. Obszary wiejskie, peryferyjne i słabo zaludnione mogą wymagać poprawy dostępności, wsparcia przedsiębiorczości i tworzenia silnego potencjału lokalnego. Niektóre obszary wiejskie będące terytoriami o dużej wartości kulturowej i przyrodniczej znajdują się w trudnej sytuacji. Wspieramy ochronę i zrównoważone wykorzystywanie ich kapitału terytorialnego oraz zapewnianych przez niego funkcji i usług ekologicznych. Konieczne może się okazać zwrócenie szczególnej uwagi na słabiej rozwinięte peryferyjne obszary wiejskie i obszary słabo zaludnione, gdzie znajdujące się w trudniejszej sytuacji grupy społeczne często padają ofiarą segregacji. W przypadku silnie wyludniających się obszarów należy opracować rozwiązania długofalowe, służące utrzymaniu ich aktywności gospodarczej poprzez tworzenie większej liczby miejsc pracy, zapewnienie atrakcyjnych warunków życia oraz usług publicznych dla mieszkańców i przedsiębiorstw. Na obszarach wiejskich, na których ważnym sposobem użytkowania gruntów nadal jest rolnictwo i leśnictwo, istotne znaczenie ma unowocześnienie tego sektora poprzez wydajnie wykorzystujące zasoby inwestycje w nowe i alternatywne sektory oraz ochronę wysokiej jakości gruntów uprawnych i funkcji ekologicznych. (29) Dostrzegamy zróżnicowane powiązania, które mogą łączyć obszary miejskie i wiejskie w całej Europie, sięgające od obszarów podmiejskich aż po peryferyjne regiony wiejskie. Należy honorować wzajemną współzależność miast i obszarów wiejskich poprzez zintegrowane zarządzanie i planowanie oparte na szerokim partnerstwie. Z zadowoleniem przyjmujemy opracowywane na szczeblu lokalnym strategie ukierunkowane terytorialnie, uwzględniające lokalne warunki. Miasta małej i średniej wielkości odgrywają kluczową rolę na obszarach wiejskich; z tego względu należy zwiększyć dostępność centrów tych miast z powiązanych z nimi obszarów wiejskich, aby zapewnić niezbędną dostępność miejsc pracy i usług publicznych. Władze regionów metropolitalnych muszą też mieć świadomość swojej odpowiedzialności za rozwój dalej położonych, otaczających je obszarów. (30) Przypominamy, że szczególne uwarunkowania geograficzne w znacznym stopniu wpływają na szanse rozwojowe wielu regionów i krajów członkowskich UE, co uwzględniono także w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (art. 174). Strefy przybrzeżne, wyspy, w tym państwa wyspiarskie, obszary górskie, równiny, doliny rzek i pojezierza, a także inne rodzaje terytoriów charakteryzują się szczególnymi – często transgranicznymi – cechami lub zmagają się z poważnymi, trwałymi ograniczeniami geograficznymi lub demograficznymi, takimi jak niska gęstość zaludnienia, które negatywnie wpływają na ich potencjał rozwojowy. Regiony najbardziej oddalone (art. 349) cechują specyficzne i trwałe 6 Agenda terytorialna 2020 – W kierunku sprzyjającej społecznemu włączeniu, inteligentnej i zrównoważonej Europy zróżnicowanych regionów ograniczenia, wynikające zwłaszcza z odległości od kontynentu, ale także szczególnego kontekstu międzynarodowego. Podmioty z różnych państw i regionów mogą wspólnie i w sposób zintegrowany wyzwolić te szczególne potencjały i rozwiązać istniejące problemy. 3. Integracja terytorialna w transgranicznych i ponadnarodowych regionach funkcjonalnych (31) Uważamy, że integracja terytoriów w drodze współpracy terytorialnej może być istotnym czynnikiem wspierającym konkurencyjność globalną. Dzięki temu można lepiej wykorzystać takie cechy jak cenne dziedzictwo przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe, sieci miast i rynki pracy podzielone granicami. W tym kontekście należy zwrócić uwagę na obszary położone przy granicach zewnętrznych UE. Integracja i współpraca terytorialna mogą stworzyć masę krytyczną potrzebną dla rozwoju, zmniejszenia gospodarczej, społecznej i ekologicznej fragmentacji oraz budowania wzajemnego zaufania i kapitału społecznego. Transgraniczne i ponadnarodowe regiony funkcjonalne mogą wymagać właściwej koordynacji polityki między różnymi krajami. (32) Popieramy ponadnarodową i transgraniczną integrację regionów, wykraczającą poza projekty współpracy i koncentrującą się na rozwoju i efektach o prawdziwym znaczeniu transgranicznym lub ponadnarodowym. Europejska współpraca terytorialna powinna zostać lepiej uwzględniona w krajowych, regionalnych i lokalnych strategiach rozwoju. 4. Zapewnienie globalnej konkurencyjności regionów w oparciu o silne gospodarki lokalne (33) Przypominamy, że rozwój zintegrowanych w skali globalnej sektorów gospodarczych i silnych lokalnych gospodarek może zwiększyć konkurencyjność gospodarczą. Kluczową rolę może odegrać wykorzystywanie kapitału społecznego i zasobów terytorialnych oraz rozwój innowacji i inteligentnych, terytorialnie ukierunkowanych strategii specjalizacyjnych. Elementy globalne i lokalne wzajemnie się wzmacniają i są ze sobą powiązane, dlatego należy je rozwijać równolegle. Kluczowe znaczenie ma wzmocnienie badań, kapitału ludzkiego i potencjału innowacyjnego oraz wprowadzanie na rynek nowych koncepcji. (34) Ponadto włączenie lokalnych uwarunkowań, cech i tradycji do gospodarki globalnej ma istotne znaczenie dla wzmocnienia lokalnego odzewu i ograniczenia podatności na czynniki zewnętrzne. Skutecznymi narzędziami mogą być: usprawnienie gospodarki poprzez rozwój lokalnych produktów i rynków oraz otoczenia biznesowego, zapewnienie szkoleń dopasowanych do warunków lokalnych, częściowa samowystarczalność oraz tworzenie zwartych i silnych społeczności lokalnych. Należy chronić i zwiększać potencjał innowacyjny wszystkich regionów. Dywersyfikacja gospodarki lokalnej może przyczynić się do zmniejszenia podatności na czynniki zewnętrzne. 5. Usprawnienie powiązań terytorialnych na rzecz obywateli, społeczności i przedsiębiorstw (35) Uważamy, że dla spójności terytorialnej istotne znaczenie ma mobilność, a także sprawiedliwy, cenowo i przestrzennie, dostęp do usług publicznych, informacji i wiedzy. Zapewnienie usług i ograniczenie barier infrastrukturalnych może zwiększyć konkurencyjność oraz ułatwić zrównoważony i harmonijny rozwój terytorialny Unii Europejskiej. Ważne jest zwłaszcza zagwarantowanie dostępu do transportu drogowego, kolejowego, wodnego i lotniczego, a także do innych elementów infrastruktury, na przykład szerokopasmowego Internetu i transeuropejskich sieci energetycznych. Popieramy zdecentralizowane, wydajne, bezpieczne i przyjazne dla środowiska wytwarzanie energii odnawialnej i niskoemisyjnej oraz korzystanie z niej. (36) Popieramy efektywne rozwiązania w zakresie transportu intermodalnego, zwłaszcza w regionach miejskich, jak też połączenia morsko-lądowe oraz wydajne połączenia lotniczo-kolejowe. Rosnące znaczenie powiązań globalnych sprawia, że potrzebny jest zrównoważony transport międzykontynentalny, w tym szersze korzystanie z połączeń lądowych z Azją. Zasadniczym elementem zintegrowanego systemu transportowego powinien być dalszy rozwój sieci transeuropejskich (TEN-T), łączących największe centra europejskie, stolice europejskie, regiony metropolitalne i węzły TEN. Istotna jest poprawa połączeń między sieciami pierwszego i drugiego rzędu. Rozwój sieci drugiego rzędu jest ważny, zwłaszcza na szczeblu regionalnym i lokalnym. Wspieramy dostępność do miast stanowiących 7 Agenda terytorialna 2020 – W kierunku sprzyjającej społecznemu włączeniu, inteligentnej i zrównoważonej Europy zróżnicowanych regionów centra obszarów peryferyjnych, w których kombinacja niekorzystnych czynników społecznych i gospodarczych może doprowadzić do marginalizacji grup znajdujących się w trudnej sytuacji. W razie konieczności należy rozwijać połączenia transportowe pokonujące bariery geograficzne, na przykład między wyspami i terytoriami zamorskimi. 6. Zarządzanie i budowanie powiązań między ekologicznymi, krajobrazowymi i kulturowymi walorami regionów (37) Podkreślamy, że sprawnie funkcjonujące systemy ekologiczne oraz ochrona i wspieranie dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego to ważne warunki rozwoju zrównoważonego w długim okresie. Naszym wspólnym zadaniem jest zapewnienie ich właściwego funkcjonowania, ochrony i rozwoju. Szczególnie ważne jest wspólne zarządzanie ryzykiem uwzględniające zróżnicowane specyficzne cechy geograficzne. Popieramy włączanie systemów ekologicznych i obszarów chronionych, ze względu na ich wartości przyrodnicze, do sieci infrastruktury ekologicznej na wszystkich szczeblach. (38) Należy chronić wysoką wartość europejskich krajobrazów miejskich i wiejskich oraz rozwijać ich jakość. Wykorzystanie atutów obszarów o bogatym krajobrazie przyrodniczym i kulturowym może wymagać szczególnej troski. Uzupełnieniem ochrony może być tworzenie przyjaznych środowisku miejsc pracy oraz wzmocnienie funkcji rekreacyjnych. Kluczowe znaczenie ma lokalne, regionalne i ponadregionalne zarządzanie dziedzictwem kulturowym i przyrodniczym. Popieramy ochronę i rewitalizację dziedzictwa oraz korzystanie z niego w ramach terytorialnie zorientowanego podejścia. Istotny jest również wzrost poczucia tożsamości regionalnej i lokalnej poprzez wzmocnienie świadomości i odpowiedzialności społeczności lokalnych i regionalnych za ich wyjątkowe wartości środowiskowe, krajobrazowe, kulturowe i inne. IV. Urzeczywistnienie spójności terytorialnej UE Mechanizmy zarządzania i wdrażania (39) Uważamy, że Traktat z Lizbony niesie ważne następstwa dla przyszłości polityki rozwoju terytorialnego w Europie. Państwa członkowskie i instytucje UE są wspólnie odpowiedzialne za wspieranie spójności terytorialnej i dlatego powinny wspólnie wdrażać AT2020. (40) Zdajemy sobie sprawę, że poprawa spójności terytorialnej wymaga skutecznej koordynacji różnych dziedzin polityki, podmiotów i mechanizmów planowania, a także stworzenia wiedzy terytorialnej i dzielenia się nią. Instrumenty wdrażania i kompetencje w tym zakresie leżą w gestii instytucji UE, państw członkowskich, władz regionalnych i lokalnych oraz podmiotów prywatnych. Dla zarządzania różnymi obszarami funkcjonalnymi oraz dla zapewnienia proporcjonalnego i skoordynowanego wsparcia ze strony podmiotów lokalnych, regionalnych, krajowych i europejskich, zgodnie z zasadą pomocniczości, niezbędne są wielopoziomowe systemy zarządzania. Wymaga to pionowej i poziomej koordynacji między organami decyzyjnymi na różnych szczeblach i w ramach polityk w różnych sektorach, aby zapewnić zgodność i synergię. Koordynacja terytorialna polityk (41) Jesteśmy przekonani, że uwzględnienie wymiaru terytorialnego oraz koordynacja polityki unijnej i sektorowych polityk krajowych to filary wspierania spójności terytorialnej. Większość polityk sektorowych na każdym szczeblu zarządzania może znacznie zwiększyć skuteczność i doprowadzić do osiągnięcia synergii z innymi politykami, o ile zostanie wzięty pod uwagę wymiar i wpływ terytorialny. (42) Uwzględnienie wpływu terytorialnego przy opracowywaniu polityki może zapobiec powstawaniu barier realizacyjnych oraz niezamierzonych skutków ubocznych dla innych polityk czy na innych terytoriach. W poszczególnych politykach należy uwzględniać różnice terytorialne, a podejmowane działania powinny być dostosowane do danego rodzaju terytorium. W planowaniu należy zaś stosować podejście terytorialne, co poprawi wykorzystanie kapitału terytorialnego. 8 Agenda terytorialna 2020 – W kierunku sprzyjającej społecznemu włączeniu, inteligentnej i zrównoważonej Europy zróżnicowanych regionów (43) Koordynacja polityki na każdym szczeblu zarządzania może przyczynić się do wytworzenia skutecznego powiązania między politykami sektorowymi. Koordynację terytorialną należy wesprzeć za pomocą takich instrumentów jak ocena oddziaływań terytorialnych, koordynacja mechanizmów planowania i monitorowanie zorientowane terytorialnie. Podkreślamy, że polityka UE w różnym zakresie i w różny sposób może przyczynić się do realizacji priorytetów terytorialnych UE, co pokazały przykłady ze zaktualizowanego dokumentu Stan i perspektywy terytorium UE. Mechanizmy realizacji spójności terytorialnej (44) Apelujemy o zastosowanie bardziej strategicznego podejścia w celu zwiększania spójności terytorialnej. Ważną kwestią jest opracowywanie i wdrożenie zintegrowanego rozwoju lokalnego i regionalnego. Proces wdrażania i monitorowania strategii Europa 2020 powinien lepiej odzwierciedlać wymiar terytorialny oraz uwzględniać zróżnicowaną sytuację wyjściową i szczególne uwarunkowania krajowe, regionalne i lokalne. (45) Uważamy, że dla wspierania zrównoważonego rozwoju terytorialnego Unii Europejskiej kluczowe znaczenie mają Polityka Spójności oraz polityka rozwoju obszarów wiejskich, dzięki swojemu zintegrowanemu charakterowi i międzysektorowej naturze. (46) Popieramy pogłębienie wymiaru terytorialnego Polityki Spójności w następujących kwestiach: wzmacniania mechanizmów mogących zapewnić koordynację terytorialną działań podejmowanych w jej ramach; poprawy terytorialnego wymiaru wszystkich etapów działań w ramach programowania strategicznego, ewaluacji i monitorowania; zapewnienia możliwości działania programom i projektom – zintegrowanym i terytorialnie ukierunkowanym oraz włączenie różnych funduszy do strategii regionalnych. (47) Zachęcamy do dostosowania strategii i programów tak, aby odpowiednio odzwierciedlały specyficzne uwarunkowania różnych terytoriów. Przyszłe dokumenty strategiczne i programy powinny integrować kwestie terytorialne, uwzględniając priorytety AT2020. Popieramy wypracowywanie eksperymentalnych sposobów podchodzenia do zintegrowanego rozwoju lokalnego w różnych kontekstach terytorialnych. O ile to konieczne, w proces programowania należy włączyć podmioty regionalne i lokalne. 1. Wzmocnienie spójności terytorialnej na szczeblu UE (48) Zwracamy się do instytucji UE, aby uczestnicząc w opracowywaniu i wdrażaniu polityki UE brały pod uwagę zasady AT2020 i dzieliły się nimi z zainteresowanymi podmiotami i sieciami. (49) Podkreślamy, że na szczeblu UE należy wypracować lepsze monitorowanie i ewaluację rozwoju terytorialnego oraz skuteczności działań na rzecz spójności terytorialnej, a jednocześnie sprawić, aby nie wzrosło obciążenie administracyjne państw członkowskich z tego tytułu. W funkcjonujących unijnych wymogach oceny, monitorowania i ewaluacji, w tym w ramach funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności oraz realizacji strategii Europa 2020, należy uwzględnić właściwe zagadnienia terytorialne. (50) Zintegrowaną ocenę wpływu wszystkich istotnych polityk i programów UE należy nadal rozwijać w oparciu o wkład zainteresowanych podmiotów. Celem wzmocnienia wymiaru terytorialnego przeprowadzanych przed każdą inicjatywą legislacyjną przez Komisję Europejską ocen jej skutków, apelujemy do Komisji Europejskiej o uwzględnienie w tych ocenach kwestii terytorialnych oraz zwracamy się do Komitetu Regionów o zapewnienie wkładu w tym zakresie ze strony władz regionalnych i lokalnych. (51) Podkreślamy, że w świadomym procesie podejmowania decyzji na szczeblu UE potrzebne jest silne wsparcie metodologiczne oraz kompleksowa wiedza terytorialna. W tym kontekście szereg instytucji może zapewnić cenny wkład. Sugerujemy zawarcie priorytetów i wyzwań wskazanych w AT2020 w działaniach badawczych w ramach programu ESPON. Ponadto, skupienie się w większym stopniu na spójności terytorialnej oraz chęć przyczynienia się do realizacji strategii Europa 2020 będą wymagały poszerzenia wiedzy i udzielenia wsparcia metodologicznego zainteresowanych podmiotów. W porozumieniu z Komisją Europejską należy dostosować obecny status, rolę i rezultaty programu 9 Agenda terytorialna 2020 – W kierunku sprzyjającej społecznemu włączeniu, inteligentnej i zrównoważonej Europy zróżnicowanych regionów ESPON w przyszłych okresach tak, aby lepiej zaspokajać potrzeby europejskiego procesu tworzenia polityk odnośnie rozwoju terytorialnego i spójności terytorialnej. 2. Wspieranie spójności i międzyregionalnym terytorialnej na szczeblu transgranicznym, ponadnarodowym (52) Uznajemy, że działania podejmowane na szczeblu transgranicznym, ponadnarodowym i międzyregionalnym odgrywają kluczową rolę w realizacji priorytetów terytorialnych zawartych w AT2020. Europejska współpraca terytorialna doprowadziła do znaczącej mobilizacji potencjału zaangażowanych miast i regionów. Nadal jednak istnieje możliwość poprawy, zwłaszcza odnośnie wzmocnienia autentycznej integracji terytorialnej poprzez wsparcie zrównoważonego wzrostu rynków dla pracowników, konsumentów i MŚP, a także lepszego dostępu do usług prywatnych i publicznych. W tym kontekście zwracamy uwagę na znaczenie elastycznego programowania terytorialnego, pozwalającego na prowadzenie dostatecznie elastycznej współpracy o różnym zakresie terytorialnym, uwzględniającej specyficzne uwarunkowania regionalne. (53) Zalecamy ukierunkowanie inicjatyw współpracy terytorialnej na rzecz długofalowych celów spójności terytorialnej, w oparciu o doświadczenia w ramach byłego komponentu B inicjatywy wspólnotowej INTERREG oraz obecnych programów ponadnarodowych. W tym kontekście wkład wnieść mogą również zintegrowane strategie makroregionalne, których skuteczność jest obecnie weryfikowana w regionach Morza Bałtyckiego i Dunaju. Dlatego zalecamy, aby w przyszłości nadal wspierać to podejście bazujące na ewaluacji osiągniętych rezultatów obecnie wdrażanych europejskich strategii makroregionalnych. (54) Zwracamy uwagę na szczególną wartość dodaną oraz wsparcie instrumentów europejskich służących wymianie dobrych praktyk oraz tworzeniu projektów innowacyjnych i transferu wiedzy między zaangażowanymi organizacjami, na przykład programy sieciowe i międzyregionalne (INTERREG IVC, INTERACT, URBACT). (55) Działania na obszarach morskich mają istotne znaczenie dla spójności terytorialnej w Europie. W europejskim środowisku morskim gwałtownie zwiększa się zakres takiej działalności gospodarczej jak wytwarzanie energii i transport. Należy rozwiązać konflikty związane z użytkowaniem morskiej przestrzeni i zapewnić równowagę między różnymi interesami poprzez współpracę w ramach morskiego planowania przestrzennego. Ramowa Dyrektywa w sprawie Strategii Morskiej oraz Zintegrowana Polityka Morska UE wymagają skoordynowanych działań ze strony państw członkowskich w zakresie morskiego planowania przestrzennego. Takie planowanie należy włączyć w obecne systemy planowania, aby umożliwić harmonijny i zrównoważony rozwój morsko-lądowego kontinuum. (56) Korzystając z ostatnich doświadczeń, należy w stosownych przypadkach w pełni wykorzystać nowe szanse stwarzane przez instrument prawny w postaci europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej (EUWT). Co więcej, należy wykorzystać mechanizm dobrowolnej koordynacji działań w ramach EUWT w zakresie planowania w tych regionach przygranicznych, w których uznaje się to za wartość dodaną. (57) Z zadowoleniem przyjmujemy wszelkie inicjatywy podejmowane przez władze publiczne na różnych szczeblach, przyczyniające się do rozwoju długofalowych strategii terytorialnych na obszarach przygranicznych, oraz zwracamy się do Komisji Europejskiej o zapewnienie w razie konieczności niezbędnego wsparcia. 3. Wzmocnienie wkładu państw członkowskich w spójność terytorialną (58) Przypominamy, że w kontekście krajowym najważniejszym zadaniem władz krajowych, regionalnych i lokalnych jest opracowanie „skrojonych na miarę” koncepcji, celów i narzędzi służących wzmocnieniu rozwoju terytorialnego, przy wykorzystaniu zasady pomocniczości oraz terytorialnie ukierunkowanego podejścia zbieżnego z podejściem i działaniami na szczeblu UE. Zadaniem władz państw członkowskich jest określenie własnych strategii i właściwych środków, jakie mają zamiar przyjąć, zależnie od ich uwarunkowań geograficznych, kultury politycznej oraz systemu prawnego i administracyjnego. 10 Agenda terytorialna 2020 – W kierunku sprzyjającej społecznemu włączeniu, inteligentnej i zrównoważonej Europy zróżnicowanych regionów (59) Zachęcamy państwa członkowskie do włączenia zasad spójności terytorialnej do krajowych polityk sektorowych i polityki zintegrowanego rozwoju oraz mechanizmów planowania przestrzennego. Władze odpowiedzialne za politykę rozwoju terytorialnego na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym powinny w miarę możliwości za pomocą swoich planów działań zmierzać do wzmocnienia spójności terytorialnej. (60) Uwzględnienie wpływu terytorialnego i terytorialna koordynacja polityk ma szczególne znaczenie na szczeblu krajowym i regionalnym. Koordynację taką należy wspomagać przez uwzględnianie wymiaru terytorialnego podczas oceny i monitorowania, a tym samym dalsze wzmocnienie znaczenia analizy terytorialnej dla oceny oddziaływań. Aspekty terytorialne można włączyć do regularnych krajowych i europejskich raportów i ewaluacji związanych z Polityką Spójności i strategią Europa 2020, unikając niepotrzebnej biurokracji. (61) Zachęcamy regiony i miasta do opracowywania i przyjmowania zintegrowanych strategii i planów zagospodarowania przestrzennego, celem zwiększenia skuteczności wszystkich działań podejmowanych na danym terytorium. W tym kontekście, oprócz mechanizmów koordynacji i planowania, kluczowe znaczenie ma podnoszenie świadomości, dostarczanie informacji terytorialnej i zapewnianie wsparcia metodologicznego. Z zadowoleniem przyjmujemy opracowanie Ram Referencyjnych Miasta Zrównoważonego jako otwartego i elastycznego narzędzia ułatwiającego miastom inicjowanie projektów rozwojowych – bardziej zrównoważonych i służących włączeniu społecznemu. (62) Zachęcamy państwa członkowskie do wzmocnienia procesu gromadzenia danych regionalnych i miejskich mających istotne znaczenie dla rozwoju terytorialnego i spójności terytorialnej. Dane te powinny być porównywalne i przekazywane Komisji Europejskiej w celu włączania ich do europejskich zbiorów danych zawierających informacje nie budzące zastrzeżeń pod względem metodologii. Zachęcamy Komisję Europejską do promowania gromadzenia europejskich danych regionalnych i miejskich, mających znaczenie z punktu widzenia rozwoju terytorialnego i spójności terytorialnej. Usprawniłoby to działanie instytucji krajowych i europejskich. Wytyczne dla przyszłych działań (63) Uważamy następujące zadania za istotne i sugerujemy ich realizację w niedalekiej przyszłości, celem włączenia terytorialnych priorytetów AT2020 do debat politycznych i procesu decyzyjnego na szczeblu UE i w państwach członkowskich. (64) Zwracamy się do kolejnych prezydencji i instytucji UE o wsparcie wdrażania AT2020 za pomocą odpowiednich narzędzi i działań. W tym celu należy regularnie organizować spotkania z przedstawicielami tych instytucji. (65) Zwracamy się do przyszłych prezydencji o dalsze koordynowanie sieci punktów kontaktowych ds. spójności terytorialnej (Network of Territorial Cohesion Contact Points – NTCCP), która ma duże znaczenie dla wzmocnienia współpracy między państwami członkowskimi w zakresie spójności terytorialnej. Powinna również zostać wzmocniona współpraca tej sieci z instytucjami europejskimi, a także innymi zainteresowanymi podmiotami, w tym organizacjami międzyrządowymi. (66) Uważamy, że dla efektywnej realizacji AT2020 potrzebne są ramy dla konkretnych działań i oczekiwanych konkretnych rezultatów. Zwracamy się do kolejnych prezydencji, aby w ścisłej współpracy z Komisją Europejską określiły metody i działania potrzebne do realizacji AT2020, opierając się na ocenie sporządzonej przez Prezydencję Szwedzką. (67) Zobowiązujemy się do rozpowszechniania i wspierania AT2020 w naszych krajach, wśród właściwych zainteresowanych podmiotów. Zwracamy się do Prezydencji Polskiej i Komisji Europejskiej o lepsze informowanie o tym dokumencie na szczeblu europejskim. Przyszłe prezydencje powinny wypracować i koordynować strategię informacyjną na rzecz skutecznej realizacji AT2020. (68) Popieramy wymianę najlepszych praktyk i opracowywanie wspólnych metodologii budowania spójności terytorialnej. Z zadowoleniem przyjmujemy Doroczne Konferencje w ramach Agendy Terytorialnej, zainicjowane przez prezydencję belgijską oraz zwracamy się do przyszłych prezydencji o ich regularne organizowanie. 11 Agenda terytorialna 2020 – W kierunku sprzyjającej społecznemu włączeniu, inteligentnej i zrównoważonej Europy zróżnicowanych regionów (69) Apelujemy do Komisji Europejskiej o przedstawienie przeglądu dostępnych i brakujących wskaźników terytorialnych oraz opracowanie zaleceń dotyczących poprawy sytuacji, w szczególności w kontekście zagadnień związanych ze spójnością terytorialną. (70) Zgadzamy się podnieść jakość monitorowania trendów terytorialnych oraz zwracamy się o wkład w realizację tego celu do Komisji Europejskiej oraz programu ESPON, państw członkowskich i innych instytucji, w szczególności Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska. (71) Zwracamy się do Prezydencji Łotewskiej (2015 r.) i Luksemburskiej (2015 r.) o ewaluację i rozważenie potrzeby przeglądu AT2020, przy uwzględnieniu jej funkcjonowania w praktyce. Zwracamy się do Prezydencji Holenderskiej (2016 r.) i Słowackiej (2016 r.) o przeprowadzenie w miarę potrzeby takiego przeglądu. _____________ 12
