2. PN-IEC 60050-111 Międzynarodowy słownik

2. PN-IEC 60050-111 Międzynarodowy słownik

2. PN-IEC 60050-111 Międzynarodowy słownik terminologiczny elektryki. Część 111: Fizyka i chemia, lipiec 1999.
3. Krystyn Pawluk, Time-related quantities, Prace Instytutu Elektrotechniki, z. 210, str. 135-145,
2002.
Dr inż. Zbigniew Nartowski
MIĘDZYNARODOWY SŁOWNIK TERMINOLOGICZNY ELEKTRYKI
1. Wprowadzenie
Na początku prawie każdej normy zamieszczany jest rozdział „terminologia”, w którym
zdefiniowane są zastosowane w tej normie terminy. Wiele terminów powtarza się w różnych
normach i stąd powstała konieczność ujednolicenia terminologii w całym obszarze tematyki
normalizacyjnej. Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna (IEC) podjęła przed laty prace
nad Międzynarodowym słownikiem terminologicznym elektryki (International Elektrotechnical
Vocabulary, w skrócie IEV). W niniejszym tekście stosowana jest skrócona nazwa „słownik
IEV”.
Słownik IEV jest to wielojęzyczny słownik ogólnego zastosowania , obejmujący obszary
elektrotechniki, elektroniki i telekomunikacji. Obejmuje on obecnie około 1800 haseł
terminologicznych, z których każde odpowiada określonemu pojęciu. Międzynarodowy
słownik terminologiczny elektryki wydawany jest w postaci wieloarkuszowej normy oznaczonej dawniej IEC 50, a od roku 1997 stosowane jest nowe oznaczenie IEC 60050. Cały słownik
jest podzielony na około 80 części, z których każda odpowiada jednej dziedzinie i stanowi
oddzielny arkusz normy IEC. Części słownika noszą numer 3 cyfrowy a przykładowe oznaczenie części (arkusza) normy jest następujący: IEC 60050-151.
Słownik IEV służy w pierwszej kolejności autorom opracowań normalizacyjnych.
2. Zakres przedmiotowy słownika IEV.
W przedstawionej poniżej tablicy l, zestawione zostały, w oparciu o katalog norm IEC na
rok 2001, części słownika IEV. Tytuły tych części podane zostały w języku polskim w oparciu
o odpowiednie Polskie Normy, tam gdzie takie normy istnieją (według Katalogu Norm PKN na
rok 2001). W pozostałych przypadkach zamieszczono nieoficjalne tłumaczenie angielskiego
Tabl. l. Zestawienie części słownika IEV
Numer
części
Tytuł części
Odpowiadająca norma
krajowa
101
111
121
131
151
161
191
195
Matematyka
Fizyka i chemia
Elektromagnetyzm
Obwody elektryczne i magnetyczne
Urządzenia elektryczne i magnetyczne
Kompatybilność elektryczna i magnetyczna
Niezawodność i jakość obsługi
Uziemienia i ochrona przeciwporażeniowa
Pr PN-IEC 60050-101
Pr PN-IEC 60050-(111)
PN-IEC-60050-121:2000
212
221
Izolacyjne materiały stałe, ciecze i gazy
Materiały i podzespoły magnetyczne
PN-IEC 60050-(221):1999
26
Pr PN-IEC 60050-151
PN-IEC 60050-195:2001
301
302
303
321
351
371
393
394
411
421
426
431
436
441
442
446
448
461
466
471
481
486
521
531
541
551
561
581
601
602
603
604
605
651
691
Nr 46
Terminy ogólne dotyczące pomiarów w elektryce.
Przyrządy pomiarowe elektryczne.
Przyrządy pomiarowe elektroniczne.
Przekładniki pomiarowe
Sterowanie automatyczne
Telesterowanie
Aparatura jądrowa. Zjawiska fizyczne
i pojęcia podstawowe
Aparatura jądrowa. Przyrządy
Maszyny wirujące
Transformatory i dławiki
Aparaty elektryczne dla przestrzeni zagrożonych
wybuchem
Transduktory
Kondensatory energetyczne
Aparatura łączeniowa, sterownicza, bezpieczniki
Sprzęt elektroinstalacyjny
Przekaźniki elektryczne
Elektroenergetyczna automatyka zabezpieczeniowa
Kable elektryczne
Linie napowietrzne
Izolatory
Ogniwa pierwotne i baterie
Ogniwa wtórne i baterie
Przyrządy półprzewodnikowe i obwody scalone
Lampy elektronowe
Obwody drukowane
Energoelektronika
Przyrządy piezoelektryczne dla regulacji
częstotliwości
Podzespoły elektromechaniczne i konstrukcje
mechaniczne dla urządzeń elektronicznych
Wytwarzanie, przesyłanie i rozdzielanie energii
elektrycznej. Pojęcia ogólne.
Wytwarzanie, przesyłanie i rozdzielanie energii
elektrycznej. Wytwarzanie.
Wytwarzanie, przesyłanie i rozdzielanie energii
elektrycznej. Planowanie i kierowanie w systemie
elektroenergetycznym.
Wytwarzanie, przesyłanie i rozdzielanie energii
elektrycznej. Eksploatacja.
Wytwarzanie, przesyłanie i rozdzielanie energii
elektrycznej. Stacje elektroenergetyczne.
Prace pod napięciem.
Taryfy elektryczne.
PN-IEC 60050-301:2000
PN-IEC 60050-393:2000
PN-IEC 60050-394:2000
PN-93/E-50441
PN-IEC 60050-442:200
PN-IEC 60050-448:2000
Pr PN-IEC 60050-466
PN-IEC 50(551):1994
PN-IEC 60050(581):2000
PN-92/E-50601
PN-IEC 60050(603):1999
PN-IEC 60050(604):1999
PN-93/E-050605
27
701
702
704
705
712
713
PN-93/E-50701
721
722
723
725
726
731
Telekomunikacja, kanały i sieci.
Drgania, sygnały i urządzenia związane.
Transmisja.
Propagacja fal radiowych.
Anteny.
Łączność radiowa i nadajniki, odbiorniki, sieci
i eksploatacja.
Komutacja i sygnalizacja telekomunikacji.
Sieci telekomunikacyjne, eksploatacja.
Zintegrowane sieci cyfrowe (ISDN) - Część 1.
Zagadnienia ogólne.
Telegrafia, telekopie i komunikacja danych.
Telefonia.
Radiofonia, telewizja, transmisja danych.
Radiokomunikacja satelitarna.
Linie transmisyjne i falowody.
Telekomunikacja światłowodowa.
801
806
807
811
815
821
826
841
845
851
881
891
Akustyka i elektroakustyka.
Zapis i odtwarzanie fonii i wizji.
Zapis cyfrowy sygnałów fonii i wizji.
Trakcja elektryczna.
Nadprzewodnictwo.
Kolejowa sygnalizacja i urządzenia zabezpieczające.
Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Grzejnictwo elektryczne.
Oświetlenia.
Spawanie elektryczne.
Radiologia i fizyka radiologiczna.
Elektrobiologia.
PN-IEC 50(801):1998
714
715
716
PN-IEC 60050(714):1998
PN-IEC 50(721):1998
PN-IEC 60050(722):2000
PN-IEC 60050-731:1999
PN-IEC 50(811):1997
PN-IEC 60050-826:2001
PN-IEC 60050(851):2001
Uwaga: Zestawienie wykonano na podstawie Katalogu Norm IEC 2001
oraz Katalogu Polskich Norm 2001
3. Struktura słownika IEV
Każda część słownika IEV jest wydana w postaci osobnego zeszytu i dzieli się na rozdziały
(oznaczone numerami dwucyfrowymi) w których zamieszczone są hasła (pozycje) oznaczone
również numerami (dwucyfrowymi).
Każda pozycja słownika składa się z terminu i definicji, która precyzyjnie określa znaczenie
tego terminu.
Przykład: w części 195 Uziemienie i ochrona przeciwporażeniowa w rozdziale 195-05- Napięcia i prądy znajduje się pozycja:
„195-05-09 napięcie dotykowe spodziewane napięcie między równocześnie dostępnymi częściami przewodzącymi, kiedy
części te nie są dotykane ani przez człowieka ani przez zwierzę”
Tekst ten został przytoczony z PN-IEC 60050-195:2001, stanowiącej wierne tłumaczenie
oryginału IEC 60050-195:1998. Pierwsze trzy wyrazy wpisane po numerze pozycji podają
termin, a dalsze wiersze stanowią definicję odnoszącą się do tego terminu.
Słownik IEV jest sformułowany w dwóch oficjalnych językach IEC, to jest w języku
francuskim i angielskim, niektóre dawniejsze części zawierały też tekst rosyjski. Ponadto
w każdej pozycji słownika podany jest odnośny termin również w językach dodatkowych,
28
do których należą: arabski, niemiecki, hiszpański, włoski, japoński, polski, portugalski
i szwedzki. Język polski został wprowadzony na sesji plenarnej IEC w 1949 r. dzięki staraniom
polskiej delegacji w skład której wchodzili profesorowie K. Kolbiński, J. Skowroński
i S. Szpor.
Czasem są stosowane równolegle dwa terminy, albo jeden z nich jest zalecany lub nie
zalecany.
Terminy zamieszczone w słowniku IEV powinny być stosowane we wszystkich normach
IEC. Zazwyczaj w konkretnej normie, dotyczącej określonego tematu, w rozdziale
zawierającym definicje terminów stosowanych w tej normie, są powtórzone terminy i definicje
podane w słowniku IEV. Uwidacznia się to adnotacją o przykładowej treści: (IEV 604-01-14).
Występują jednakże również przypadki kiedy specyfika normy wymaga nieco innego
sformułowania (modyfikacji) definicji podanej w słowniku IEV. Wtedy stosowany jest inny
zapis, przykładowo: (IEV 601-02-24MOD). Często występują też bardzo wyspecjalizowane
hasła, które są stosowane sporadycznie w specjalistycznych normach, a nie są wprowadzone
do słownika IEV.
W każdej części słownika znajduje się alfabetyczny indeks terminów, zestawiony dla
określonego języka.
4. Prace nad słownikiem IEV
Za prowadzenie prac w IEC dotyczących słownika IEV jest odpowiedzialny Komitet
Techniczny TC1 Terminologia, który powołuje odpowiednie, wyspecjalizowane międzynarodowe Grupy Robocze WG. Wiele części słownika jest jednakże opracowywana w specjalistycznych Komitetach Technicznych przy współpracy z TC1.
Rewizję i gruntowną nowelizację poszczególnych części słownika IEV przeprowadza się
w długich okresach czasu, rzędu 10-20 lat. Zmiany o niedużym zakresie są wprowadzane
w okresach kilkuletnich, wydając opracowanie dokumentujące zmiany (Amendment).
Normalizacja europejska, prowadzona w zakresie elektryki przez CENELEC, nie zajmuje
się słownikiem terminologicznym IEV. W krajach CENELEC jest stosowana wieloarkuszowa
norma IEC 60050, czyli słownik IEV.
5. Wersja polska słownika IEV
Wersja polska słownika IEV jest wydana i nadal wydawana w częściach jako norma PN.
W tablicy l podano numery odpowiednich norm PN. Polskie normy są wiernym tłumaczeniem
normy IEC: dwujęzyczny tekst (francuski i angielski) zastąpiono tekstem polskim. Występujące czasem drobne różnice między sformułowaniami oryginału w obu tych językach, niekiedy
pomagają w ustaleniu najlepszego sformułowania tekstu polskiego.
W tekście PN, oprócz pełnego tekstu polskiego podawane są też, według słownika IEV,
same terminy w językach: francuskim, angielskim i niemieckim, a w niektórych normach także
w języku rosyjskim.
Prace nad słownikiem IEV prowadzi w pierwszej kolejności Normalizacyjna Komisja
Problemowa nr 8 ds. Terminologii, Dokumentacji i Symboli Graficznych, Oznaczeń Wielkości
i Jednostek Miar w Elektryce (NKP8). Ze względu na bardzo obszerny zakres tematyczny
terminologii wiele części zostało opracowane przez specjalistyczne NKP.
Z natury rzeczy występują tu pewne trudności koordynacyjne. Mimo starań i organizacyjnych środków występują czasem w różnych częściach słownika (szczególnie opracowanych w różnym czasie) pewne różnice w definicjach, a niekiedy nawet i w przyjętych
terminach.
Istnieje pogląd, że ustalenia terminologiczne przyjęte w częściach słownika o niższej
numeracji (np. 151) obejmujących zagadnienia podstawowe powinny być respektowane przez
autorów części o wyższej numeracji (np. 604).
Nr 46
29
Tłumaczenie norm a w szczególności norm terminologicznych stawia czasem przed
autorami szczególne problemy językowe. Na ogół ustalenia merytoryczne normy nie mogą być
kwestionowane i sformułowanie przekładu powinno w sposób czytelny i logiczny oddawać
sens oryginału. Natomiast dobór słownictwa polskiego daje pewną, zwykle niewielką
swobodę. Występuje tu czasem problem odpowiedzialności za kształtowanie polskiego języka
technicznego.
Sprawa ta dotyczy w szczególności NKP8, jako Komisji wiodącej w terminologii.
Przedstawiciele NKP8 biorą czynny udział w pracach międzynarodowych zespołów
terminologicznych działających w TC1.
BIBLIOGRAFIA Z DZIEDZINY TERMINOLOGII ELEKTRYCZNEJ
(Część 1)
Bibliografia obejmuje Polskie Normy i niektóre wydawnictwa zwarte. Polskie Normy
z dziedziny terminologii zestawiono w układzie wg ICS - edycja 4 (International Classifikation
for Standars) w grupach i podgrupach. W bibliografii zamieszczono PN z dziedziny terminologii elektrycznej i wybrane inne, uznane za niezbędne także elektrykom. Wykaz PN zestawiono
ze zbioru aktualnego na dzień 30.05.2002 r.
Publikacja tej bibliografii w zamierzeniu Redakcji Biuletynu INPE ma zachęcić do
korzystania ze słownictwa znormalizowanego wszystkich, którzy usiłują tworzyć własne być
może nie wiedząc, że wyważają drzwi otwarte. Najsłabszą stroną prezentowanej bibliografii
jest bardzo szczupły i niekompletny rozdział wydawnictw zwartych, ale od czegoś trzeba zacząć
i dlatego jest to jej część 1., a ciąg dalszy nastąpi.
1. Polskie Normy
01.020 Terminologia (zasady i koordynacja)
PN-ISO 860:1998 Działalność terminologiczna. Harmonizacja pojęć i terminów IDT ISO
860:1996
PN-ISO 1951:1998 Symbole leksykograficzne i konwencje typograficzne przeznaczone do
stosowania w terminografii EQV ISO 1951:1997
PN-ISO 6156:1998 Format do wymiany rekordów terminologicznych/leksykograficznycn na
taśmie magnetycznej (MATER) IDT ISO 6156:1987
PN-ISO 10241:1997 Normy terminologiczne. Opracowanie i układ IDT ISO 10241:1992
PN-EN 45020:2000 Normalizacja i dziedziny związane - Terminologia ogólna (45) Zastępuje
PN-N-02000:1994
PN-ISO 1087-2:2001 Działalność terminologiczna - Terminologia - Zastosowania komputerów
01. 040 Słownictwo
01.040.01 Zagadnienia ogólne. Terminologia. Normalizacja. Dokumentacja. (Słownictwo)
PN-EN ISO 7345:1998 Izolacja cieplna. Wielkości fizyczne i definicje IDT EN ISO 7345:
1995; IDT ISO 7345:1987
PN-EN ISO 9346:1998 Izolacja cieplna. Wymiana masy. Wielkości fizyczne i definicje IDT
EN ISO 9346:1996; IDT ISO 9346:1987+AMD1:1996
PN-ISO 129:1996 Rysunek techniczny. Wymiarowanie. Zasady ogólne. Definicje. Metody
wykonania i oznaczenia specjalne IDT ISO 129:1985
PN-ISO 129/Ak:1996 Rysunek techniczny. Wymiarowanie. Zasady ogólne. Definicje.
Metody wykonania i oznaczenia specjalne (Arkusz krajowy)
PN-ISO 10209-1:1994 Dokumentacja techniczna wyrobu. Terminologia. Terminy dotyczące
rysunków technicznych: ogólne i rodzaje rysunków IDT ISO 10209-1:1992
30