Część 6: Przykładowe zadanie z języka polskiego

Część 6: Przykładowe zadanie z języka polskiego

„Matura – to nie tortura”
– krok po kroku w stronę egzaminu ustnego z języka polskiego
Część 6: Przykładowe zadanie z języka polskiego (egzamin ustny – teksty ikoniczne, np.
plakat, kadr filmowy, fotografia, rzeźba)
1)
Kilka informacji i porad:
Zanim przejdziemy do zadania maturalnego – zapoznaj się z kilkoma informacjami i poradami, jak należy
pracować z tekstem ikonicznym. Może to być, np.: obraz, plakat, fotografia, ilustracja, rysunek, rzeźba, kadr
filmowy, fragment komiksu, itp. Czynności, które podejmiesz, by zrealizować zadanie, będą zależały od typu
tekstu. W każdym wypadku analizuj treść dzieła pod kątem tematu i środków wyrazu, którymi posłużył się
artysta.
2)
Jak pracować z różnymi tekstami ikonicznymi? – krok po kroku:
Uwaga! Pamiętaj, że podczas analizowania plakatów teatralnych lub filmowych, rysunków oraz fotografii
możesz posłużyć się terminologią podobną do tej, którą stosuje się, omawiając dzieła malarskie.
Wykorzystanie specjalistycznego słownictwa wzbogaci Twoją wypowiedź.
1 – Przeczytaj uważnie polecenie. Podkreśl zawarty w nim problem.
2 – Zapoznaj się z zamieszczonym tekstem ikonicznym i zastanów się nad jego związkiem z problemem
wskazanym w poleceniu.
3 – Zastanów się, do jakich tekstów kultury (przeważnie tekstów literackich) możesz się odwołać, aby w
pełni uzasadnić swoje stanowisko wobec problemu.
4 – Przyjmij metodę interpretacyjną, tzn. sformułuj stanowisko wobec problemu w postaci tezy lub
hipotezy (Twoim zadaniem będzie dowieść słuszności tego stanowiska na podstawie przytoczonych
argumentów i podanych przykładów oraz w odniesieniu do wybranych tekstów kultury, przede
wszystkim tekstów literackich).
5 – Dokonaj analizy tekstu ikonicznego. Możesz skorzystać ze schematu, np.:
a) pierwsze wrażenia (Co widać?; Jakie emocje to wywołuje?)
b) opis formy (Jakie to jest? Jak to ukazano? – kształt, funkcja, układ części, kolor i in.);
c) rekonstrukcja treści (Kto, kiedy, gdzie, jak? – tytuł, temat; kontekst [biografia, historia, kultura,
konwencja], klucz interpretacyjny [temat +tytuł +kontekst]);
d) analiza i interpretacja (Do jakich refleksji i ocen doprowadzają środki zastosowane w dziele i jego wygląd?);
W przypadku analizy dzieła sztuki jako tekstu kultury w powiązaniu z innymi jej tekstami (w tym literackimi)
pod kątem danego zagadnienia, ważne jest, aby analiza formy była ściśle powiązana z interpretacją
głównych problemów treści dzieła i temu zadaniu podporządkowana.
6 – Wykorzystaj konteksty – wybrane przez siebie teksty kultury.
7 – Podsumuj i sformułuj wnioski.
Na co zwrócić uwagę analizując, np. GRAFIKĘ (np. plakaty, ilustracje książkowe, rysunek,
komiks)?:
a) analiza formy:
 kolor – przydatne terminy, np.: ciepły, zimny, intensywny, nienaturalny, żywy, przygaszony,
pastelowy, kontrastowy;
 rysunek i linia – przydatne terminy, np.: rysunek wyrazisty, subtelny, szkicowy; linie cienkie,
grube, wijące się, dynamiczne, chaotyczne;
 formy i krój liter – przydatne terminy, np.: formy oszczędne, umowne, geometryczne,
organiczne, uproszczone, płaskie, trójwymiarowe; krój liter prosty, elegancki, stylizowany,
odręczny, maszynowy;
 plama barwna i kontrast – przydatne terminy, np.: plama barwna, wyrazista, delikatna,
rozlewająca się, konturowa, drobna, duża; kontrast silny, słaby;
 kompozycja – przydatne terminy, np.: prosta, wieloelementowa, centralna, symetryczna,
zrównoważona, ukośna, asymetryczna, otwarta, zamknięta, statyczna, dynamiczna, pozioma,
pionowa, jednoplanowa, wieloplanowa;
 perspektywa i faktura są rzadziej wykorzystywane w grafice jako środek wyrazu i mają mniejsze
znaczenie w analizie jej dzieł;
b) interpretacja treści: zwróć uwagę np.: na temat, tytuł, funkcję, konwencję i elementy znaczące;
c) refleksja i konteksty problemowe dzieła – odniesienie do problemu ujętego w zagadnieniu
(przedstawienie interpretacji);
Na co zwrócić uwagę analizując, np. FOTOGRAFIĘ?:
a) analiza formy:
 głębia ostrości – przydatne terminy, np.: wszystkie plany i elementy zdjęcia ostre, część
przedstawienia wyraźna, część rozmyta, zamazane, zamglone kontury;
 światło – przydatne terminy, np.: z góry, z boku, naturalne, sztuczne, ostre, słabe, miękkie,
rozproszone, białe, kolorowe;
 kadr (perspektywa aparatu) – przydatne terminy, np.: wyrazisty, wąski, szeroki, ukazujący detal,
bliski, z oddali, z góry, z dołu, z boku;
 kompozycja – przydatne terminy, np.: centralna, symetryczna, zrównoważona, ukośna,
asymetryczna, otwarta, zamknięta, statyczna, dynamiczna, pozioma, pionowa, jednoplanowa,
wieloplanowa;
 formy – przydatne terminy, np.: geometryczne, organiczne, uproszczone, płaskie, trójwymiarowe,
umowne, abstrakcyjne, skomplikowane;
 kolor – przydatne terminy, np.: zdjęcie czarno-białe, kolorowe; barwa ciepła, zimna, nienaturalna,
żywa, przygaszona, pastelowa, kontrastowa;
b) interpretacja treści: zwróć uwagę np.: na temat, tytuł, funkcję, konwencję i elementy znaczące;
c) refleksja i konteksty problemowe dzieła – odniesienie do problemu ujętego w zagadnieniu
(przedstawienie interpretacji);
Na co zwrócić uwagę analizując, np. FOTOGRAFIĘ ZE SPEKTAKLU TEATRALNEGO?:
a) analiza formy:
 rekwizyty – przydatne terminy, np.: symboliczne, realistyczne, zagadkowe, liczne, ograniczone do
minimum;
 charakteryzacja (kostium, makijaż, fryzura) – przydatne terminy, np.: współczesny,
historyczny, umowny kostium; niewidoczny, wyrazisty makijaż; naturalna, wyszukana fryzura;
peruka, maska;
 gra aktorska (słowo, głos, śpiew, mimika, gest ruch) – przydatne terminy, np.: mimika
wyrazista, ekspresyjna, oszczędna; gwałtowne, eleganckie gesty; spokojne, szybkie ruchy; naturalny
sposób mówienia; wczucie w rolę, dystans do postaci;
 oświetlenie – przydatne terminy, np.: jasne, ostre, nastrojowe, słabe, podkreślające ważne
elementy i chwile spektaklu, białe, barwne, z góry, z boku;
 scenografia – przydatne terminy, np.: symboliczna, umowna, realistyczna, współczesna,
historyczna, bogata, oszczędna, kolorowa;
 przy analizie zdjęcia ze spektaklu nie ma możliwości przeanalizowania wszystkich elementów
inscenizacji teatralnej, wraz z pozostałymi środkami scenicznymi: choreografią (układami
ruchowymi, tańcem), muzyką, efektami dźwiękowymi i multimedialnymi (np. wizualizacje
wyświetlane na ekranach);
b) interpretacja treści: zwróć uwagę np.: na temat, tytuł, adaptację sceniczną dramatu, konwencję i
elementy znaczące;
c) refleksja i konteksty problemowe dzieła – odniesienie do problemu ujętego w zagadnieniu
(przedstawienie interpretacji);
Na co zwrócić uwagę analizując, np. KADR FILMOWY?:
a) analiza formy:
 głębia ostrości – przydatne terminy, np.: wszystkie plany i elementy ostre, przedstawienie
wyraźne częściowo, zamglone kontury;
 światło – przydatne terminy, np.: z góry, z boku, naturalne, sztuczne, ostre, słabe, miękkie,
rozproszone, białe, kolorowe;
 kadr (perspektywa kamery) – przydatne terminy, np.: plan pełny, średni, zbliżenie, itd.; kadr
wąski, szeroki, bliski, z oddali, z góry, z dołu, z boku;
 kompozycja kadru – przydatne terminy, np.: symetryczna, zrównoważona, ukośna,
asymetryczna, otwarta, zamknięta, statyczna, dynamiczna, pozioma, pionowa;

b)
c)
formy (scenografia, rekwizyty, kostiumy, charakteryzacja) – przydatne terminy, np.:
uproszczone, abstrakcyjne, realistyczne, proste, bogate, nieliczne, symboliczne, współczesne,
historyczne;
 kolor – przydatne terminy, np.: tonacja jasna, ciemna, przygaszona, optymistyczna, smutna;
 przy analizie pojedynczego kadru niemożliwa do zbadania jest całość dzieła filmowego, wraz z
pozostałymi jego środkami wyrazu związanymi z iluzją ruchu i upływu czasu: efektami
wizualnymi (np. stop-klatka, zmiany koloru, ruchu, obrazu), efektami specjalnymi (powstałymi
przy użyciu komputera), chwytami montażowymi (sposób następowania poszczególnych
obrazów po sobie), ruchem kamery, dźwiękiem oraz zachowaniem i ruchem aktorów.
interpretacja treści: zwróć uwagę np.: na temat, tytuł, świat przedstawiony (czas, miejsce akcji,
postacie, zdarzenia), konwencję i elementy znaczące;
refleksja i konteksty problemowe dzieła – odniesienie do problemu ujętego w zagadnieniu
(przedstawienie interpretacji);
Na co zwrócić uwagę analizując, np. RZEŹBĘ?:
a) analiza formy:
 kompozycja – przydatne terminy, np.: jednoelementowa, wieloelementowa, statyczna,
dynamiczna, pozioma, pionowa, zwarta, rozgrupowana;
 kolor – przydatne terminy, np.: naturalny, sztuczny, żywy, stonowany, ciemny, jasny, wesoły;
 bryła i kształt – przydatne terminy, np.: bryła zamknięta, otwarta na otoczenie, zwarta, ażurowa,
masywna, monumentalna, lekka, subtelna; kształty realistyczne, abstrakcyjne, umowne,
wyidealizowane, harmonijne;
 faktura – przydatne terminy, np.: gładka, lśniąca, matowa, szorstka, porowata;
 tworzywo – przydatne terminy, np.: naturalne (kamień, glina, drewno), sztuczne (plastik),
poddane obróbce, surowe, tradycyjne, nowoczesne;
 przeznaczenie – przydatne terminy, np.: obiekt wolno stojący, wkomponowany w otoczenie,
przeznaczony do wnętrza, stojący w przestrzeni publicznej;
 proporcje i skala ważne przy bezpośrednim kontakcie z dziełem, są trudniejsze do ustalenia i
omówienia w przypadku oglądania reprodukcji;
b) interpretacja treści: zwróć uwagę np.: na temat, tytuł, konwencję i elementy znaczące;
c) refleksja i konteksty problemowe dzieła – odniesienie do problemu ujętego w zagadnieniu
(przedstawienie interpretacji);
3)
Przykład zadania maturalnego:
Jakie refleksje na temat człowieka wyrażają twórcy w swoich dziełach? Omów zagadnienie na
podstawie interpretacji plakatu do spektaklu Don Kichote oraz wybranych tekstów literackich.
Maciej Szymanowicz, plakat do spektaklu Don Kichote
http://www.cracowpostergallery.com/
4)
Propozycja konspektu wypowiedzi:
WSTĘP
a) określenie problemu – wprowadzenie: różnorodność refleksji na temat człowieka w tekstach
kultury przejawia się w rozmaitości typów bohatera, np. bohater tragiczny i komiczny; monolityczny i
rozdarty wewnętrznie, romantyczny i pozytywistyczny, do popularnych przedstawień należy z
pewnością samotnik idealista.
b) teza: Wielu twórców w swoich tekstach ukazuje człowieka jako idealistę i marzyciela, samotnika,
poświęcającego życie walce ze złem.
ROZWINIĘCIE
a) analiza i interpretacja plakatu z przedstawienia Don Kichote:
 rycerz w zbroi bez hełmu, z kopią w prawej dłoni;
 wychudzony, ascetyczny, samotny;
 stoi zwrócony do widza plecami, bokiem, wpatruje się w dal (w chmury);
 włosy przypominają płomienie (gorąca głowa marzyciela);
 kopia, atrybut rycerza, przebija chmurę (symbol marzeń, idei);
 kolorystyka (kolory szarości) wywołuje nastrój melancholii, refleksji, nostalgii, tęsknoty za czymś;
 wniosek: Autor plakatu pokazuje człowieka osamotnionego, żyjącego ideą, marzeniami
symbolizowanymi przez chmurę;
b)
wykorzystanie innego wybranego tekstu, np.: Pan Tadeusz Adama Mickiewicza:
 bohater poświęcający się dla idei – Jacek Soplica pod postacią emisariusza Robaka w samotnej misji
próbuje zachęcić soplicowską szlachtę do uczestnictwa w walce narodowowyzwoleńczej;
 podobnie jak Don Kichot jest idealistą – marzy mu się wolna ojczyzna, chce dokonać czegoś
wielkiego;
c)
wykorzystanie innego wybranego tekstu, np.: Lalka Bolesława Prusa:
 trzy pokolenia idealistów – każdy wyznaje inne idee:
 idealista polityczny – Ignacy Rzecki, w młodości uczestnik Wiosny Ludów, wierzy w
bonapartyzm i w swoich przekonaniach jest osamotniony;
 idealista okresu przejściowego – ukształtowany przez idee romantyczne Stanisław Wokulski
uczestniczy w powstaniu styczniowym; wierzy w intelekt, zdolności, a także idealną miłość;
jednak w każdym swoim działaniu pozostaje samotny;
 idealista naukowy – Julian Ochocki i profesor Geist – niezrozumiani przez otoczenie,
wybiegający poza epokę, w której żyją;
PODSUMOWANIE
 autor plakatu do spektaklu Don Kichote w Teatrze Groteska ukazał tytułowego bohatera jako marzyciela,
idealistę żyjącego z głową w chmurach oraz człowieka czynu – obarczonego misją;
 podobną wizję człowieka przedstawiają przywołane teksty literackie (Pan Tadeusz i Lalka) – ich twórcy
często skupiają się właśnie na przedstawieniu jednostki samotnej, chcącej dokonać niezwykłego czynu
w myśl wyznawanej idei.
Możesz odwołać się także do innych wybranych tekstów kultury, np.:
 William Szekspir – Hamlet;
 Adam Mickiewicz – Dziady cz. III („Wielka Improwizacja”);
 Juliusz Słowacki – Kordian;
 Zygmunt Krasiński – Nie-Boska komedia;
 Eliza Orzeszkowa – Nad Niemnem;
 Stefan Żeromski – Siłaczka;
 Stefan Żeromski – Ludzie bezdomni;
 Stefan Żeromski – Przedwiośnie;
 Zofia Nałkowska – Granica;
 Gustaw Flaubert – Pani Bovary;
 i inne
W podsumowaniu należy nawiązać do sformułowanej tezy, którą uzasadniały omówione przykłady.
Następnie sformułować wnioski z interpretacji, dokonać uogólnień.
Źródła:
 „Teraz matura. Język polski. Zadania i arkusze maturalne”;
 „Teraz matura. Język polski. Vademecum z zadaniami”;
W następnej części – jak przygotować się do wypowiedzi monologowej i rozmowy podczas egzaminu
opracowanie:
mgr Magdalena Karbowiak