Jakość podstawowych elementów środowiska – wody podziemne

3.3. Wody podziemne
Teresa Farjan
(Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Lublinie)
Wody podziemne stanowi¹ na obszarze woj. lubelskiego g³ówne Ÿród³o zaopatrzenia miast i wsi w
wodê do picia, jak równie¿ w znacznym stopniu zaspokajaj¹ potrzeby zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ gospodarcz¹. Wody te charakteryzuj¹ siê korzystnymi walorami jakoœciowymi wymaganymi przy konsumpcji, odpornoœci¹ na awaryjne ska¿enie œrodowiska,
tak¿e o zasiêgu globalnym.
Tereny objête urbanizacj¹ miejsk¹ podlegaj¹ daleko id¹cym przekszta³ceniom œrodowiska (zanieczyszczenia atmosfery, gleb, wód powierzchniowych). Taki stan skupionej obszarowo i zintensyfikowanej antropopresji wp³ywa na re¿im hydrodynamiczny i hydrochemiczny wód podziemnych,
których zasoby ulegaj¹ bezpoœredniemu zanieczyszczeniu oraz zmienia naturalne warunki ich zasilania i
kr¹¿enia.
W celu zapewnienia w³aœciwej ochrony wód
podziemnych pod wzglêdem zarówno iloœciowym,
jak i jakoœciowym, wydzielono na terenie kraju tzw.
G³ówne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP). Jeden
ze 180 zbiorników zlokalizowany na terenie woj. lubelskiego zamyka siê w obrêbie zbiornika kredowego zwanego Nieck¹ Lubelsk¹ (NL). Jest to zbiornik
wód podziemnych wysokiej ochrony (OWO), w którego obrêbie zasta³y wyznaczone 3 obszary najwy¿szej ochrony (ONO):
– obszar zlewni Bystrzycy i Stawka (obszar zasilania wód podziemnych Lubelskiego Zespo³u
Miejskiego),
– obszar wododzia³owy Bugu i Wieprza w rejonie
Che³ma (obszar alimentacji wód podziemnych
Che³ma i Rejowca Fabrycznego),
– fragment Roztocza w rejonie Tomaszowa Lubelskiego (obszar intensywnej infiltracji zasilaj¹cy
rejon ujêæ wód Zamoœcia i Tomaszowa Lubelskiego), w jego obrêbie zlokalizowany jest Roztoczañski Park Narodowy.
Monitoring wód podziemnych
W ramach monitoringu zwyk³ych wód podziemnych na terenie woj. lubelskiego funkcjonuje sieæ
krajowa, której zadaniem jest sta³e monitorowanie
jakoœci wód podziemnych we wszystkich u¿ytkowych poziomach wodonoœnych, z pominiêciem ob116
¯ród³a w Hutkach (Krasnobrodzki Park Krajobrazowy)
Fot. Leon Sapko
szarów nara¿onych na lokalne zanieczyszczenia.
Sieæ krajowa od czasu utworzenia, czyli od 1991 r.
nadzorowana i eksploatowana jest przez Pañstwowy Instytut Geologiczny (PIG). Sieæ krajowa eksploatowana na terenie woj. lubelskiego zosta³a rozbudowana w 1999 r. o 9 nowych punktów. Do badañ
w 1999 r. pobrane zosta³y próby w 52 pkt. pomiarowo-badawczych. Dla ka¿dego punktu obserwacyjnego okreœlono jego pozycjê stratygraficzn¹, typ
wodonoœny oraz sposób zagospodarowania i u¿ytkowania ziemi.
Program badañ w zakresie wód podziemnych
realizowany w 1999 r. przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Lublinie okreœla³ czêstotliwoœæ poboru prób i zakres badawczy analizowanych wód. Przy wyznaczaniu obiektów przewidzianych do badañ uwzglêdniono obszary o du¿ej
podatnoœci na degradacjê, wœród których znalaz³y
siê wysypiska odpadów komunalnych, sk³adowiska odpadów przemys³owych oraz mogilniki. Nie
pominiêto równie¿ niezwykle cennych pod wzglêdem przyrodniczym elementów hydrosfery, jakimi
s¹ Ÿród³a.
Lokalizacjê zbiorników wód podziemnych wysokiej ochrony (OWO), najwy¿szej ochrony (ONO), piezometrów wokó³ wysypisk i mogilników oraz Ÿróde³
przedstawiono na za³¹czonej mapie 10.
Ocena jakoœci wód podziemnych dokonywana
jest w oparciu o klasyfikacjê opracowan¹ przez
Pañstwow¹ Inspekcjê Ochrony Œrodowiska, zawart¹ w publikacji „Wskazówki metodyczne dotycz¹ce
tworzenia regionalnych i lokalnych monitoringów
wód podziemnych” wydanie II, Warszawa 1995 r.
Zak³ada ona podzia³ wód na cztery klasy czystoœci:
â klasa I a – wody najwy¿szej jakoœci, o naturalnym chemizmie, w pe³ni odpowiadaj¹ce wymogom sanitarnym – nadaj¹ siê do picia bez uzdatniania,
â klasa I b – wody wysokiej jakoœci, nieznacznie
zanieczyszczone, o naturalnym chemizmie, odpowiadaj¹ce jakoœciowo wodom do celów pitnych i gospodarczych – mo¿liwe jest okresowe
ich uzdatnianie,
CZÊŒÆ III. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA
â klasa II – wody œredniej jakoœci, o naturalnym
chemizmie jak równie¿ zmienione antropogenicznie, wymagaj¹ce prostego uzdatniania,
â klasa III – wody niskiej jakoœci (do której zalicza
siê tak¿e wody nie odpowiadaj¹ce klasyfikacji
„N.O.K.”), których cechy fizyczne i zawartoœæ
g³ównych wskaŸników zanieczyszczeñ znacznie
przekraczaj¹ normy obowi¹zuj¹ce dla wód pitnych, uzdatnianie ich jest nieop³acalne.
Przyporz¹dkowuj¹c wody do odpowiedniej klasy kierowano siê nastêpuj¹cymi zasadami:
– przedzia³y dopuszczalnych stê¿eñ lub zakresy
wybranych wskaŸników s¹ zgodne z „Klasyfikacj¹...”,
– nie wydzielono klasy N.O.K. pomimo stwierdzenia w badanej wodzie wy¿szych stê¿eñ wskaŸników od okreœlonych dla III klasy jakoœci, wodê
przyporz¹dkowano do III klasy,
– przy klasyfikowaniu wody do odpowiedniej klasy, jako dopuszczalne przyjêto przekroczenie
wartoœci granicznych trzech wskaŸników nietoksycznych. Jako niedopuszczalne potraktowano
przekroczenie wartoœci granicznych nawet jednego wskaŸnika o charakterze toksycznym (As,
Al, Cd, Cr, CN, Cu, F, Ni, N-NO2, N-NO3, Pb),
– przy sporz¹dzaniu oceny ogólnej nie uwzglêdniono przewodnoœci elektrycznej w³aœciwej.
Aktualne wymagania Unii Europejskiej w zakresie ochrony jakoœci zasobów wód podziemnych zawarte s¹ w:
– Dyrektywie 80/68/EEC w sprawie ochrony wód
podziemnych przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez niektóre substancje szkodliwe,
– Dyrektywie 91/676/EEC w sprawie ochrony wód
przed zanieczyszczeniem powodowanym przez
azotany pochodzenia rolniczego.
Ogó³em na terenie woj. lubelskiego WIOŒ pobra³ do badañ próby wód podziemnych pochodz¹cych z 89 otworów obserwacyjnych zlokalizowanych wokó³ 49 wytypowanych punktowych ognisk
zanieczyszczeñ. Wody o niskiej jakoœci (III klasa) stanowi³y 50% wszystkich badanych wód, do II klasy
54%
18%
28%
III klasa
II klasa
Ib
Rys. 1. Ogólna klasyfikacja jakoœci wód podziemnych w 1999 r.
3. WODY
(wody œredniej jakoœci) zakwalifikowano 24%, natomiast udzia³ wód wysokiej jakoœci (I b) wynosi³ 26%.
Wód o najwy¿szej jakoœci I a wœród pobranych do
badañ prób nie stwierdzono.
Sieæ krajowa monitoringu wód
podziemnych
W œwietle badañ przeprowadzonych przez Pañstwowy Instytut Geologiczny stan jakoœci wód
przedstawia³ siê nastêpuj¹co:
Klasa I b
– 58%
Klasa II
– 11%
Klasa III
– 31%
Na terenie województwa lubelskiego nie stwierdzono wystêpowania wód o najwy¿szej jakoœci
(klasa I a). Porównuj¹c wyniki badañ do roku ubieg³ego w dwóch przypadkach stwierdzono poprawê
jakoœci wód, przy czym w jednym z nich zmiana
polega³a na przesuniêciu o dwie klasy czystoœci z III
do I b.
Z zestawienia jakoœci wód podziemnych wynika,
¿e 62% punktów badawczych sieci krajowej ujmuje
wody gruntowe, na których jakoœæ istotny wp³yw
wywiera sposób u¿ytkowania i zagospodarowania
terenu. Wody wystêpuj¹ce na terenie woj. lubelskiego w wiêkszoœci posiadaj¹ charakter porowo-szczelinowy. Tego typu warstwy znajduj¹ siê pod wp³ywem
wielkoprzestrzennych zanieczyszczeñ, co mo¿e
t³umaczyæ m.in. podwy¿szone zawartoœci zwi¹zków
azotowych w wodach gruntowych. Wody gruntowe
s¹ zatem wra¿liwe zarówno na zanieczyszczenia lokalne, jak i wielkoprzestrzenne. Wody wg³êbne wyró¿niaj¹ siê natomiast lepsz¹ i trwalsz¹ jakoœci¹ ze
wzglêdu na wiêksz¹ izolacjê od wp³ywów zewnêtrznych.
Sk³adowanie odpadów
a jakoœæ wód podziemnych
Badania prowadzone w tym zakresie przez
WIOŒ Lublin w 1999 r. koncentrowa³y siê przede
wszystkim na okreœleniu wp³ywu wysypisk odpadów komunalnych na jakoœæ wód podziemnych.
Wytypowano 21 obiektów, wokó³ których badano
56 punktów obserwacyjnych: piezometry, studnie
wiercone oraz studnie kopane. W tabeli 2 przedstawiono ogóln¹ ocenê jakoœci wód w rejonie wysypisk wraz ze wskaŸnikami decyduj¹cymi o niskiej III
klasie oraz nie odpowiadaj¹cymi klasyfikacji (NOK).
Jakoœæ wód podziemnych okreœlona na podstawie wyników przeprowadzonych badañ by³a bardzo
zró¿nicowana. Zdecydowanie dominowa³y wody niskiej jakoœci (III klasa), które stwierdzono w 29 otworach obserwacyjnych, co stanowi 52% wszystkich
badanych wód. Wœród nich znalaz³o siê 15 studni
kopanych, które ujmuj¹ wody p³ytkiego kr¹¿enia. S¹
to wody gruntowe, które pozbawione dostatecznej
117
Tabela 1. Wykaz punktów badawczych sieci krajowej monitoringu oraz jakoœæ wód podziemnych
w woj. lubelskim w 1999 r. na podstawie badañ wykonywanych przez PIG
Lp. MiejscowoϾ
Gmina/
/Miasto
StratyKlasa
Wody
grafia
wód
1. Ciecierzyn
Niemce
Q
G
III
2. Ludwin
Ludwin
Q
G
III
3. Mazanów
Józefów
K
G
II
4. Poizdów
Kock
Q
G
Ib
5. Góra Pu³awska
Pu³awy
Q
G
III
6. Góry Opolskie
Opole Lub.
K
W
Ib
7. Pu³awy
Pu³awy
K
G
Ib
8. Lublin Prawiedniki Lublin
K2
G
Ib
9. Lubartów
K2
W
Ib
Lubartów
42. m. Lublin
Lublin
K2
G
III
43. Parczew
Parczew
Q
W
Ib
44. Bia³a k/Radzynia
Podlaskiego
Radzyñ
Podlaski
Q
W
Ib
45. Miêdzyrzec
Podlaski
Miêdzyrzec
Podlaski
X
W
II
46. Kraœnik
Kraœnik
K
G
Ib
47. £êczna
Krasnystawska
£êczna
K
W
Ib
48. Ryki Spacerowa
Ryki
X
W
Ib
49. Rejowiec
Rejowiec
Fabryczny
K2
G
Ib
Bi³goraj
Q
W
Ib
10. Anusin
Siedliszcze
K
G
III
50. Bi³goraj
11. Krasnystaw
Krasnystaw
K
W
Ib
51. Hrubieszów
Hrubieszów
K2
W
II
12. ¯mudŸ
¯mudŸ
K
G
Ib
13. Bia³opole
Bia³opole
K
G
Ib
52. Tomaszów
Tomaszów
Lubelski
K2
G
Ib
14. Che³m Trubaki
Che³m
K2
G
Ib
15. W³odawa
W³odawa
K
G
Ib
16. Wola Uhruska
Wola
Uhruska
K2
W
Ib
17. Mo³odiatycze
Trzeszczany
K2
W
III
18. Hedwi¿yn
Bi³goraj
X
G
III
19. Kitów
Su³ów
Q
G
III
20. Sochy
Zwierzyniec
K2
G
Ib
21. Koszarsko
¯ó³kiewka
K2
G
Ib
22. Kol. Sitno
Sitno
23. Uchanie
Uchanie
K
W
Ib
QK
G
III
24. Gozdów
25. Poturzyn
Werbkowice
K
W
III
Telatyn
K
G
III
26. Wo¿uczyn
Rachanie
K
G
II
27. Ruda Wo³owska
Tomaszów
Lub.
Q
G
III
28. £abunie
£abunie
Q
G
Ib
29. ZamoϾ
ZamoϾ
K2
G
Ib
30. Jarczew
Wola
Mys³owska
Q
G
Ib
31. £uków
£uków
QT
W
II
32. Kuraszew – 1
Wohyñ
J3
W
III
33. Kuraszew – 2
Wohyñ
K
W
II
34. Bia³a Podl. – 1
Narutowicza
Bia³a
Podlaska
J
W
Ib
35. Bia³a Podl.2st. 14
Bia³a
Podlaska
X
W
II
36. Terespol
Terespol
K
G
III
37. Kijowiec
Zalesie
Q
W
Ib
38. Suchowola
Wohyñ
Q
G
III
39. Przegaliny Du¿e
Komarówka
Podl.
Q
G
III
40. Terespol
Terespol
Q
G
Ib
41. Kuraszew 3
Wohyñ
Q
G
III
118
K Kreda
Q Czwartorzêd
K2 Osady wodonoœne
kredy górnej
T Trias
J
X
W
G
Jura
Trzeciorzêd
Wody wg³êbne
Wody gruntowe
naturalnej izolacji warstwy wodonoœnej, nara¿one
s¹ najbardziej na wp³yw powierzchniowych czynników antropogenicznych. Potwierdzeniem przenikania zanieczyszczeñ s¹ wysokie stê¿enia azotu azotynowego i azotanowego, które to zwi¹zki zaliczane
s¹ do wskaŸników toksycznych. Kolejnym czynnikiem wp³ywaj¹cym na obni¿enie jakoœci wód podziemnych by³y bardzo du¿e zawartoœci potasu, azotu amonowego i ¿elaza, których pochodzenia nale¿y doszukiwaæ siê równie¿ w warunkach zewnêtrznych, choæ nie maj¹ charakteru toksycznego. W
wodach pobranych z 12 piezometrów wskaŸnikami
decyduj¹cymi o zaliczeniu do III klasy równie¿ by³y
substancje toksyczne pochodzenia antropogenicznego. Pod wzglêdem wartoœci miana coli typu fekalnego, wody 7 przebadanych studni nie odpowiada³y wymaganiom sanitarnym okreœlonym dla wody
do picia i na potrzeby gospodarcze. Przypadki
stwierdzonych w wodzie pochodz¹cej z ró¿nych
warstw wodonoœnych pozosta³oœci pestycydów z
grupy insektycydów chloroorganicznych, wycofanych ju¿ ze stosowania œwiadcz¹ o du¿ej trwa³oœci
tych zwi¹zków w œrodowisku naturalnym.
Wody œredniej jakoœci – II klasa – stwierdzono
w 19 otworach (co stanowi 34% przebadanych stanowisk), wœród których dominowa³y piezometry. Do
klasy I b (wody wysokiej jakoœci) zakwalifikowano
jedynie wody pobrane z 8 stanowisk, które znajduj¹
siê poza zasiêgiem negatywnego oddzia³ywania wysypiska. Nale¿a³y do nich 3 studnie wiercone, które
nie wyst¹pi³y w ¿adnej z wczeœniej omawianych
klas. Œwiadczy to o znacznej odpornoœci wód ujêæ
CZÊŒÆ III. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA
Tabela 2. Wykaz punktów oraz jakoœæ wód podziemnych okreœlona na podstawie badañ przeprowadzonych przez WIOŒ
w 1999 r. w rejonie wysypisk odpadów komunalnych
Lp.
1.
2.
3.
4.
MiejscowoϾ
Baranów
Brzeœce
Go³¹b
Jawidz
Miasto/
Powiat
Pu³awy
Stê¿yca/rycki
Pu³awy
Spiczyn/
³êczyñski
5.
Michów
Lubartów
6.
NiedŸwiada
Lubartów
7.
Suchodo³y
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
WskaŸniki w zakresie stê¿eñ
odpowiadaj¹cych wodzie
o niskiej jakoœci
Rodzaj badanych
wód
Klasa
wód
Klasa III
NOK
piezometr
III
Tw. og., N-NO2,
Fe
piezometr
III
Tw.og., N-NO2, N-NO3,
piezometr
III
N-NO3,
piezometr
II
piezometr
II
piezometr
II
woda studzienna
III
Tw. og., HPO4,
woda studzienna
III
Tw. og., HPO4,
K
woda studzienna
III
Tw. og., HPO4, K
N-NH4
woda studzienna
II
Tw. og.
woda studzienna
III
Tw. og., N-NO2, K
studnia
III
Tw. og.,N-NO2, Na, Fe, Cl
(centr. niecki)
III
Tw. og., N-NO2, HPO4,
piezometr
II
Tw. og., Fe
Goœcieradów/
kraœnicki
piezometr
II
Tw. og.
Trzcianki
Janowiec/
pu³awski
piezometr
Ib
Tw. og.
piezometr
II
Ostrów Lubelski
lubartowski
piezometr
II
piezometr
III
N-NO2
piezometr
III
N-NO3, Fe
Ryki
Serniki
³êczyñski
rycki
lubartowski
sk³. odp. przem.
SSR,
N-NH4, K
piezometr
Dratów
K
N-NH4, K
N-NH4
piezometr
III
N-NO2, N-NO3,
Fe
piezometr
II
Mn
Fe
piezometr
III
Tw. og., Mn
piezometr
III
woda studzienna
II
SO 4
N-NH4, K
N-NH4,Cl,
SO4, Na, K, Fe
woda studzienna
III
N-NO3,
woda studzienna
III
N-NO3,
woda studzienna
III
N-NO3,
piezometr
II
Fe
K
piezometr
II
Dorohucza
Trawniki/
piezometr
II
N-NH4,
sk³. odp. przem.
œwidnicki
woda studzienna
III
N-NO3,
K
woda studzienna
III
N-NO3,
K
woda studzienna
III
N-NO2, N-NO3,
K
woda studzienna
III
N-NO3,
K
Srebrzyszcze
3. WODY
Che³m
piezometr
II
piezometr
Ib
piezometr
II
piezometr
II
studnia œciekowa
III
Fe
Cr6+, Mg, Na, K, Cd, Ni,
Fe, subst. rozp.
119
Lp.
MiejscowoϾ
Miasto/
Powiat
Rodzaj badanych
wód
Klasa
wód
WskaŸniki w zakresie stê¿eñ
odpowiadaj¹cych wodzie
o niskiej jakoœci
Klasa III
15.
16.
Kol. Dêbowiec
studnia kopana
Ib
Skierbieszów/
studnia kopana
II
zamojski
studnia wiercona
Ib
piezometr
III
Tomaszów
Tomaszów
Lubelski
Lubelski
Bi³goraj
N-NO3
DDT
studnia kopana
II
N-NO3, ChZTMn, SO4,
studnia kopana
III
Cl, Mn, P-PO4, mêtnoœæ,
studnia kopana
III
przewodnoϾ
studnia wiercona
Ib
studnia wiercona
Ib
studnia kopana
Ib
ChZTMn, P-PO4, mêtnoœæ,
studnia kopana
III
przewodnoϾ, SSR, K
studnia kopana
III
N-NO3, P-PO4, SSR,
przewodnoϾ,
piezometr
III
piezometr
III
17.
Korczów
18.
Hrubieszów I
(zamkniête)
Hrubieszów
19.
Hrubieszów II
Hrubieszów
20.
B³onie
Szczebrzeszyn/
zamojski
piezometr
Ib
21.
Kopy³ów
Horod³o/
hrubieszowski
piezometr
II
NOK
ChZTMn,P-PO4, mêtnoœæ,
przewodnoϾ, N-NH4,
N-NO2,
ChZTMn, P-PO4, γHCH
wskaŸniki toksyczne
obejmuj¹cych g³êbsze poziomy wodonoœne, lepiej
izolowanych od wp³ywów zewnêtrznych, powierzchniowych.
Jak widaæ z przedstawionych wyników, wiêkszoœæ wysypisk jest Ÿród³em ska¿enia wód gruntowych. Przyczyn¹ takiego stanu rzeczy jest brak
dostatecznych zabezpieczeñ. Na terenie woj. lubelskiego wiêkszoœæ obiektów nie posiada ¿adnego zabezpieczenia, b¹dŸ jest izolowana od pod³o¿a jednowarstwow¹ foli¹ z tworzyw sztucznych. Jest to
zabezpieczenie niewystarczaj¹ce, gdy¿ ulega ona
doœæ szybko uszkodzeniom mechanicznym. Do nielicznych nale¿¹ wysypiska wybudowane zgodnie
z wszelkimi wymogami ochrony œrodowiska.
Analiza porównawcza jakoœci wód podziemnych
9 wybranych wysypisk odpadów komunalnych wykaza³a, ¿e:
– stan jakoœci wody w 9 otworach badawczych
uleg³ poprawie, w tym wody pochodz¹ce ze
studni wierconej zmieni³y siê na korzyœæ o dwie
klasy z III do I b,
– w 6 przypadkach nast¹pi³o pogorszenie siê jakoœci wód podziemnych, przy czym w jednym z piezometrów zlokalizowanych przy wysypisku w
Ostrowie Lubelskim zaistnia³a specyficzna sytuacja. Jakoœæ wód okreœlona w 1995 r. na poziomie III klasy, w roku 1996 zmieni³a siê na I b. Z
kolei w 1999 r. ponownie powróci³a do klasy III.
120
Trudno jest jednoznacznie wyjaœniæ przyczyny tak
radykalnych zmian jakoœci, tym bardziej ¿e w 2
pozosta³ych piezometrach zlokalizowanych wokó³ tego samego wysypiska, równie¿ nast¹pi³a
poprawa z klasy III na II, która utrzyma³a siê do
roku 1999.
Mogilniki
W roku 1999 przeprowadzono badania wokó³
7-miu mogilników znajduj¹cych siê w: Kali³owie gm.
Bia³a Podlaska, Biskupicach gm. Trawniki, Dratowie
gm. Ludwin, Krupem gm. Krasnystaw, Hruszowie
gm. Rejowiec, Korolówce gm. W³odawa i Adamkach gm. Radzyñ Podlaski.
Do badañ pobrane zosta³y próby wody z 12-tu
otworów obserwacyjnych (piezometry i studnie)
w celu okreœlenia zawartoœci pestycydów chlorowcoorganicznych w wodach podziemnych.
We wszystkich punktach ze wzglêdu na zawartoœæ pestycydów stwierdzono wody nie odpowiadaj¹ce klasyfikacji (NOK), których jakoœæ przyporz¹dkowano do klasy III zgodnie z obowi¹zuj¹c¹ klasyfikacj¹. WskaŸniki pestycydów: DDT, DDE, DDD, lindan, heptachlor, heptachloru epoksyd, dieldryna
w ka¿dej zbadanej próbie znacznie przekracza³y wartoœci maksymalne okreœlone dla klasy III (w przypadku niektórych nawet ponad 100-krotnie).
CZÊŒÆ III. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA
Tabela 3. Klasyfikacja jakoœci wód podziemnych w rejonie wybranych wysypisk komunalnych w latach 1995-1999 (WIOŒ)
Lp.
MiejscowoϾ
Miasto/Powiat
1.
Ryki
rycki
2.
Ostrów Lubelski
lubartowski
3.
Serniki
NiedŸwiada
Lubartów
5.
Brzeœce
Stê¿yca/rycki
6.
Go³¹b
Pu³awy
8.
9.
Kol. Dêbowiec
Tomaszów Lubelski
Hrubieszów
Stwierdzona klasa wód
badanych wód
lubartowski
4.
7.
Rodzaj
1995 r.
1996 r.
1997 r.
1998 r.
1999 r.
piezometr
III
-
-
-
III
piezometr
II
-
-
-
-
piezometr
III
II
-
-
II
piezometr
III
II
-
-
II
piezometr
III
Ib
-
-
III
piezometr
III
-
-
-
III
woda studzienna
III
-
-
-
II
woda studzienna
III
-
-
-
III
piezometr
II
-
-
-
III
piezometr
Ib
-
-
-
II
piezometr
-
-
-
II
III
piezometr
-
-
-
Ib
II
piezometr
-
-
-
III
II
piezometr
-
-
-
III
II
studnia kopana
-
-
III
Ib
Ib
Skierbieszów/
studnia kopana
-
-
III
Ib
II
zamojski
studnia wiercona
-
-
Ib
Ib
Ib
piezometr
-
-
-
-
III
Tomaszów Lubelski
Hrubieszów
studnia kopana
-
-
III
Ib
II
studnia kopana
-
-
III
III
III
studnia kopana
-
-
-
-
III
studnia wiercona
-
-
Ib
Ib
Ib
studnia wiercona
-
-
-
III
Ib
studnia kopana
-
-
II
III
III
Tabela 4. Ocena jakoœci wód podziemnych w rejonie mogilników (1999 r.)
Lp.
Lokalizacja mogilnika
Miejsce poboru
Klasa wód
WskaŸniki w zakresie stê¿eñ
MiejscowoϾ
Gmina
wód
1.
Kali³ów
Bia³a Podlaska
piezometr
III
p. p-DDT; Lindan; Heptachlor;
Heptachloru epoksyd; p,p-DDE;
Dieldryna; p,p-DDD
2.
Biskupice
Trawniki
piezometr
III
j.w.
3.
Dratów
Ludwin
piezometr
III
j.w.
4.
Krupe
Krasnystaw
piezometr
III
j.w.
5.
6.
7.
3. WODY
odpowiadaj¹cych wodzie o kl. III
Hruszów II
Rejowiec
piezometr
III
j.w.
Hruszów III
Rejowiec
piezometr
III
j.w.
Korolówka
W³odawa
Adamki
Radzyñ Podlaski
piezometr nr 1
III
j.w.
piezometr nr 2
III
j.w.
studnia
III
j.w.
piezometr nr 1
III
p. p-DDT; Heptachlor; Heptachloru
epoksyd; p,p-DDE;Dieldryna;p,p-DDD
piezometr nr 4
III
j.w.
piezometr nr 6
III
j.w.
121
122
CZÊŒÆ III. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA
Krasnobród/Hutki
9.
Susiec /Rebizanty
Susiec
Tomaszów /So³okije
Be³¿ec/¯y³ka
Lubycza Królewska/Potoki-Las
Lubycza Królewska/Siedliska
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
zlewnia So³okiji
zlewnia So³okiji
zlewnia So³okiji
zlewnia So³okiji
zlewnia górn. Tanwi
zlewnia górn. Tanwi
zlewnia Sopotu
zlewnia Sopotu
zlewnia Szumu
zlewnia Szumu
dorzecze górn.Wieprza
dorzecze górn.Wieprza
dorzecze górn.Wieprza
dorzecze górn.Wieprza
dorzecze
dorzecze Poru
dorzecze Poru
dorzecze Poru
dorzecze Poru
dorzecze £ady
dorzecze £ady
Zlewnia/
Dorzecze
30,8
32,9
54,8
114,8
43,0
-
-
72,7
-
6,7
8,7
-
32,0
32,1
36,2
9,65
4,2
296,8
19,6
81,0
136,6
podzboczowe/czwartorzêd
podzboczowe/kreda
podzboczowe/kreda
podzboczowe/kreda
podzboczowe/kreda
podzboczowe/kreda
podzboczowe/kreda
podzboczowe/kreda
podzboczowe/kreda
podzboczowe/kreda
podzboczowe/kreda
podzboczowe/kreda
podzboczowe/kreda
podzboczowe/kreda
podzboczowe/kreda
podzboczowe/kreda
podzboczowe/kreda
dolinne/kreda
dolinne/kreda
podzboczowe/kreda
dolinne/kreda
Wydajnoœæ* Po³o¿enie morfometryczne
[l/s]
/ warstwa wodonoœna *
MC-100
MC-100
MC-100
MC-100
MC-100
MC-50
MC-100
MC-100
MC-100
MC-100
MC100;11
MC-100
MC-5;17
MC-6
MC-50
MC-100
MC-5
MC-100
MC-100
MC-100
MC-100
Miano coli
Ib
Ib
III
Ib
Ib
II
Ib
Ib
II
Ib
Ib
Ib
III
Ib
Ib
Ib
III
Ib
Ib
Ib
III
II-P-PO4;
III-DDT
II-P-PO4;
II-P-PO4;
II-P-PO4;
N-NO3;
II-P-PO4;
II-P-PO4;
II-N-NO3
II-P-PO4;
II-P-PO4;
II-P-PO4;
III-DDT;
II-P-PO4;
II-pH;P-PO4;
II-pH;
III-DDT;
II-pH;
II-P-PO4;
II-P-PO4;
III-DDT;
WskaŸniki
Klasa odpowiadaj¹ce
ni¿szej klasie
Ocena jakoœci wód
* na podstawie publikacji: Michalczyk Z. „ród³a Roztocza. Monografia Hydrograficzna” UMCS, Lublin 1996 r.; wskaŸniki toksyczne;
Krasnobród/Husiny
Susiec /Ciotusza N
14.
Józefów/Potymówka
Zwierzyniec/Obrocz
8.
13.
Szczebrzeszyn górn.Wieprza
7.
Józefów/Morgi
Radecznica/Trzêsiny
6.
12.
Radecznica/Czarnystok
5.
Krasnobród/Hutki-las
Radecznica/Zaporze
4.
Krasnobród Podklasztor
Radecznica
3.
11.
Goraj/Zastawie
2.
10.
Goraj/Malinie
1.
Lp.
Lokalizacja
[Gmina/MiejscowoϾ]
Tabela 5. Charakterystyka oraz jakoœæ wód Ÿródlanych (1999 r.)
pomnik przyrody, Ÿr.Œw.Miko³aja
pomnik przyrody, teren leœny
proponowane do ochrony;
teren leœny
pomnik przyrody, teren leœny
w centrum miejscowoœci
dolina rzeki; teren leœny
teren leœny
pomnik przyrody, teren leœny
teren leœny
teren zabudowany
Kaplica N.M.P., obudowane
Ÿr. Belfond, teren leœny
dolina rzeki; teren zabudowany
dolina rzeki; obudowane
u¿ytkowane, w centrum miasta
obudowane, teren leœny
obudowane,
u¿ytkowane przez wieœ
pomnik przyrody, Ÿródlisko – ³¹ka
Ÿr. Œw.Antoniego
wyp³ywy w dnie stawu
pomnik przyrody, teren zabudowany
pomnik przyrody
teren – ³¹ka
Uwagi
ród³a
ród³a bêd¹ce samoczynnymi, naturalnymi wyp³ywami wód podziemnych na powierzchniê, nale¿¹ pod wzglêdem przyrodniczym do niezwykle cennych elementów hydrosfery. Ogóln¹ charakterystykê Ÿróde³ Roztocza oraz jakoœæ wód badanych
w 1999 r. przedstawiono w tabeli 5.
Ocena jakoœci wód pod wzglêdem w³aœciwoœci
fizyko-chemicznych wykaza³a, ¿e:
– klasa I a (wody najwy¿szej jakoœci) nie wystêpuje,
– klasa I b (wody wysokiej jakoœci) – 71%,
– klasa II (wody œredniej jakoœci) – 10%,
– klasa III (wody niskiej jakoœci) – 19%.
WskaŸniki bakteriologiczne dla wody do picia
(nie uwzglêdnione w przedstawionej metodyce klasyfikacji wód podziemnych) zosta³y okreœlone w oparciu o Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia i Opieki
Spo³ecznej z 4 maja 1990 roku.
Podstaw¹ zakwalifikowania wód do ni¿szych
klas jakoœci by³o przekroczenie nastêpuj¹cych
wskaŸników:
• azot azotanowy wyst¹pi³ w 85% wód Ÿróde³ w
zakresie dopuszczalnym dla klasy jakoœci I b i II.
W zwi¹zku z tym, ¿e wartoœæ dopuszczalna dla
azotu azotanowego dla klasy I b i II kszta³tuje siê
na tym samym poziomie tj. do 10 mg NNO3/dm3 a
w dyrektywach UE zaleca siê stê¿enie u¿ytkowe
bezpieczne przy wieloletnim u¿ytkowaniu – 5,65
mg NNO3/dm3, wody zawieraj¹ce zwi¹zki azotowe
w stê¿eniach powy¿ej tej wartoœci zosta³y zaliczone do II klasy jakoœci (tj. 10% wód),
• w wodach Ÿróde³ stwierdzono podwy¿szone wartoœci takich wskaŸników nietoksycznych jak fosforany (60% wód) czy odczyn (15% wód) w granicach wartoœci dopuszczalnych dla II klasy jakoœci,
3. WODY
•
pod wzglêdem wskaŸnika miana coli typu fekalnego ok. 20% wód Ÿróde³ nie odpowiada³o wymaganiom sanitarnym,
• w przypadku pozosta³oœci pestycydów chloroorganicznych stê¿enia DDT w 20% wód Ÿróde³
osi¹gnê³y poziom wartoœci granicznych dla III
klasy jakoœci.
Przeprowadzona analiza wyników jakoœci wód
podziemnych w oparciu o badania Ÿróde³ w latach
1998-1999 pozwoli³a na nastêpuj¹ce wnioski:
• podstawowe wskaŸniki jakoœci wód Ÿróde³,
w tym metale ciê¿kie, zosta³y okreœlone w stê¿eniach na poziomie charakterystycznym dla klasy I a i I b.
• podwy¿szone stê¿enia zwi¹zków azotowych
oraz fosforanów mog¹ œwiadczyæ o przedostawaniu siê do Ÿróde³ zanieczyszczeñ z powierzchni ziemi,
• zanieczyszczenia bakteriologiczne jakie wyst¹pi³y w Ÿród³ach na obszarach wiejskich mo¿na
wi¹zaæ z faktem braku sieci kanalizacyjnych
i oczyszczalni œcieków,
• wysoki poziom pozosta³oœci pestycydów z grupy insektycydów chloroorganicznych okreœlono
w Ÿród³ach zlokalizowanych na terenach wykorzystywanych do celów rolniczych.
Ogólna ocena wykaza³a wysok¹ jakoœæ wód Ÿródlanych; okreœlone parametry odpowiada³y wartoœciom normatywnym stawianym wodom do picia.
ród³a objête badaniami prowadzonymi przez WIOŒ
Lublin s¹ obiektami o znaczeniu przyrodniczym i naukowo-dydaktycznym. Z tego te¿ wzglêdu Ÿród³a
Lubelszczyzny winny byæ otoczone szczególn¹
ochron¹ przed wp³ywem negatywnych czynników
antropogenicznych, powoduj¹cych przede wszystkim degradacjê jakoœciow¹ i iloœciow¹.
123
Jakoœæ wód podziemnych
woj. lubelskiego w 1999 r.
na tle mapy obszarów
g³ównych zbiorników
wód podziemnych
Legenda:
1. Granice wydzielonych GZWP
w oœrodkach
porowym
szczelinowym
i szczelinowo-porowym
Tr
2. Wiek i geneza GZWP
QK zbiorniki w czwartorzêdzie
dolin kopalnych
Tr zbiorniki w trzeciorzêdzie
K2 zbiorniki w kredzie górnej
Tr
3. Obszary ochronne GZWP
obszary najwy¿szej ochrony (ONO)
obszary wysokiej ochrony (OWO)
K2
K2
4. Punkty badawcze w sieciach monitoringu
zwyk³ych wód podziemnych
krajowego (pkt PIG)
mogilniki (piezometry)
wysypiska odpadów komunalnych
Ÿród³a
5. Klasyfikacja jakoœci wody
I a - wody najwy¿szej jakoœci
K2
QK
I b - wody wysokiej jakoœci
II - wody œredniej jakoœci
III - wody niskiej jakoœci
Mapa 10. Jakoœæ wód powierzchniowych województwa lubelskiego w 1999 r.
124
CZÊŒÆ III. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA