3. Pszenżyto ozime

3. Pszenżyto ozime
W Polsce uprawę pszenżyta na szeroką skalę rozpoczęto w połowie lat
osiemdziesiątych. Aktualnie pszenżyto ma znaczący udział w strukturze zasiewów, dzięki
dużemu potencjałowi plonowania oraz dobrej wartości pokarmowej pszenżyto staje się coraz
bardziej konkurencyjne dla innych gatunków zbóż. Według szacunkowych danych GUS areał
uprawy pszenżyta ozimego w roku 2015 wynosił około 1,5 mln. ha, co stanowi zwyżkę areału
w stosunku do roku poprzedniego. Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych
została utrzymana na poziomie 12,4 tys. ha. Ziarno pszenżyta ozimego jest głównie
wykorzystywane na cele pastewne, bezpośrednio w gospodarstwie i przeznaczane na
samozaopatrzenie rolników produkujących trzodę chlewną i drób. Wartość pokarmowa ziarna
wynika z wysokiej zawartości białka, które oznacza się korzystnym składem aminokwasowym
i wysokim współczynnikiem strawności, podnosi też efektywność ekonomiczną tuczu trzody
chlewnej. Jesienią 2014 roku zarejestrowano dwie odmiany Meloman i Rotondo, natomiast
cztery kreacje Gniewko, Mikado, Moderato i Trigold skreślono z KR w 2014 roku. Odmiany
Lombardo, Panteon, Trapero i Trefl wzbogaciły Krajowy rejestr w roku 2015. Obecnie Krajowy
Rejestr liczy 40 odmian (źródło: COBORU, www.coboru.pl, stan na dzień 29.02.2016r.).
W sezonie 2014/2015 w doświadczeniach porejestrowych badano 14 odmian pszenżyta
ozimego (tabela 1). W opracowaniu wykorzystano wyniki ze ścisłych doświadczeń
dwuczynnikowych województwa łódzkiego, założonych w ZDOO Lućmierz (powiat zgierski),
SDOO Sulejów (powiat piotrkowski) i HR Strzelce (powiat kutnowski). Warunki siedliskowe
i agrotechniczne doświadczenia przedstawiono w tabeli 2, natomiast daty ważniejszych
terminów agrotechnicznych i faz wegetacji dla poszczególnych punktów podano w tabeli 3.
Duża presja chwastów jedno- i dwuliściennych zmusiła do wykonanie dwukrotnego zabiegu
herbicydowego w ZDOO Lućmierz i SDOO Sulejów. Doświadczenia z pszenżytem ozimym
prowadzono na dwóch, zróżnicowanych poziomach agrotechniki: przeciętnym (a1) i wysokim
(a2). Wysoki poziom agrotechniki (a2) różnił się od przeciętnego (a1) zastosowaniem wyższego
nawożenia azotowego, dolistnych preparatów wieloskładnikowych oraz ochroną przed
chorobami i wyleganiem. Na poziomie a1 zastosowano 69-118 kg/ha, natomiast na poziomie a2
odpowiednio 40 kg/ha więcej. Wielkość dawek nawożenia fosforem i potasem ustalono
w oparciu o zasobność gleby. Plon ziarna determinuje wartości komponentów jego struktury.
Z kolei wyznacznikiem tych parametrów są warunki siedliska oraz agrotechnika. W tabeli 4
przedstawiono plonowanie pszenżyta ozimego w roku 2015 dla poszczególnych miejscowości.
Plon ziarna na przeciętnym poziomie agrotechniki wyniósł średnio od 61,7 dt/ha w Lućmierzu
do 102,6 dt/ha w Strzelcach. Efekt zastosowania intensywnej technologii w roku 2015 wyniósł
od 66,3 dt/ha w Lućmierzu do 116,4 dt/ha w Strzelcach. W tabeli 5 podano plon ziarna
pszenżyta ozimego w % wzorca, z trzech miejscowości, na dwóch poziomach agrotechniki.
Średni plon badanych odmian w 3-leciu wyniósł 73,7 dt/ha na przeciętnym poziomie – a1 i 82,4
dt/ha na wysokim – a2 poziomie agrotechniki. W sezonie 2013-2015 na obu poziomach
agrotechniki dobrze plonowały odmiany: Pizarro, Borowik, Fredro i Subito. Średni plon
z dwóch lat najlepszy u odmiany Agostino. Pszenżyto ozime przez wiele lat uważane było za
wysoce odporne na choroby. Jednak poszerzenie areału uprawy tego gatunku stało się
podstawową przyczyną występowania i nasilania się epidemii chorób. Corocznie kreacje
pszenżyta ozimego porażane są w mniejszym lub większym stopniu przez choroby grzybowe:
mączniaka liści, rdzę brunatną, septoriozę liści i plew oraz fuzariozę. Zatem duże znaczenie
w wyborze odmiany ma nie tylko plon, ale odporność na choroby. W tabeli 6 zestawiono
porażenie odmian ważniejszymi rolniczo chorobami. Szczegółową ocenę nasilenia chorób
przeprowadzono na przeciętnym (a1) poziomie agrotechniki. Największe różnice odmianowe
występowały w odporności na mączniaka prawdziwego i septoriozę liści. Dużą wrażliwością
na grzyba Blumeria graminis charakteryzowała się odmiana Tomko i Wiarus, odmiana Pizarro
i Meloman (1 rok badań) wykazały największą odporność na tego patogena. Rdza brunatna
i septorioza liści uwidoczniła się u odmiany Wiarus w roku badania. Na podstawie oceny
szczegółowej na poziomie a1 nasilenie septoriozy liści dla wzorca, średnia dla badanych
miejscowości wyniosła 6,8 0, zaś średnią z wielolecia określono na 7,2 0.
Wyleganie w fazie dojrzałości mlecznej i przed zbiorem, wysokość roślin i masę tysiąca
ziaren określono dla dwóch poziomów agrotechnicznych, liczbową charakterystykę
przedstawiono w tabeli 7. Wyleganie przed zbiorem odnotowano szczególnie u odmian Pawo
i Meloman. Największą odporność na wyleganie zanotowano u odmian Tomko i Agostino.
W ocenie laboratoryjnej masa tysiąca ziaren odmian Todan, Pizarro i Borowik
charakteryzowała się ziarnem najbardziej dorodnym, zaś odmiana Wiarus miała ziarno
drobniejsze.
Biorąc pod uwagę wyniki uzyskane z doświadczeń porejestrowych z pszenżytem
ozimym Łódzki Zespół Wojewódzki PDO zadecydował o utworzeniu dla tego gatunku Listy
Odmian Zalecanych do uprawy (LOZ):
1. Agostino
2. Borowik
3. Fredro
4. Meloman *
5. Tomko
6. Torino
7. Pizarro
8. Subito
9. Witon
* odmiana wstępnie rekomendowana
Niniejsza lista ukierunkuje rolników do uprawy odmian dostosowanych do warunków
siedliskowych, o wysokim i stabilnym plonowaniu. Dzięki rekomendacji odmian postęp
odmianowy jest wdrażany do systemu PDO w poszczególnych województwach,
a rekomendacja odmian bezpośrednio przyczynia się do poprawy konkurencyjności polskiej
hodowli roślin, rodzimego nasiennictwa i rolnictwa..
Tabela 1.
Pszenżyto ozime. Odmiany badane. Rok zbioru: 2015
Lp.
Odmiana
1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
Pawo
Todan
Borwo
Pizarro
Tulus
Fredro
Borowik
Subito
Tomko
Wiarus
Agostino
Transfer
Meloman
Rotondo
Rok wpisania do
Rok włączenia
Krajowego Rejestru
do LOZ
Odmian w Polsce
2
2002
2003
2008
2008
2009
2010
2011
2012
2012
2012
2011
2013
2014
2014
3
2011
2012
2013
2014
2015
2014
2016
Adres jednostki zachowującej odmianę,
a w przypadku odmiany zagranicznej - pełnomocnika w Polsce
4
Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 – 307 Strzelce
Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 – 307 Strzelce
Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 – 307 Strzelce
DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 – 000 Kościan
Saaten - Union Polska sp. z o.o. ul. Straszewska 70, 62 – 100 Wągrowiec
DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 – 000 Kościan
Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 – 307 Strzelce
DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 – 000 Kościan
Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 – 307 Strzelce
Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 – 307 Strzelce
Lantmännen SW Seed sp. z o.o. ul. Terenowa 6g, 52-231 Wrocław
Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 – 307 Strzelce
Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 – 307 Strzelce
DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 – 000 Kościan
Tabela 2.
Pszenżyto ozime. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru: 2015
Miejscowość
Lućmierz
Powiat
Zgierski
Kompleks rolniczej przydatności gleby
żytni dobry
Klasa bonitacyjna gleby
IV b
pH gleby w KCl
5,9
Przedplon
groch siewny
Data siewu
(dzień, m-c, rok)
25.09.14
Obsada nasion
(szt/m2)
450
Data zbioru
(dzień, m-c, rok)
30.07.15
Nawożenie mineralne
N na poziomie a1
(kg/ha)
118
N na poziomie a2
(kg/ha)
78
P2O5
(kg/ha)
16
K2O
(kg/ha)
80
Nawożenie dolistne preparatami
wieloskładnikowymi na poziomie
Florowit – 2 x 1,0 l/ha
(l/ha)
a2
Środki ochrony roślin
Funaben Plus 02 WS
Sulejów
Piotrkowski
pszenny dobry
III b
6,1
rzepak ozimy
29.09.14
400
03.08.15
Strzelce
Kutnowski
pszenny dobry
III a
6,8
rzepak ozimy
30.09.14
350
10.08.15
113
153
50
75
69
109
45
90
Basfoliar 36 Extra – 6,0 l
Mikrofoliar Cu – 1,0 l
Siarczan magnezu + ADOB Cu
IDHA + ADOB Fe IDHA
– 7,5 kg +1,0 kg + 2,0 l
Vitavax 200 FS
Kinto Duo 080 FS
Zaprawa nasienna
(nazwa)
Herbicyd
(nazwa,
dawka/ha)
Komplet 500 SC – 0,5 l
Chisel 75 WG – 60 g
Legato Plus 600 SC – 1,5 l
Huzar Activ 387 OD – 1,0 l
Legato Plus 600 SC – 1,5 l
Insektycyd
(nazwa,
dawka/ha)
Sumi Alpha 080 EC – 0,1 l
Patriot 100 EC – 62,5 l
Bi 58 Nowy 400 EC – 0,5 l
Falcon 460 EC– 0,6 l
Soligor 425 EC – 0,7 l
Capalo 337,5 SE – 1,5 l
Soligor 425 EC – 0,8 l
Fandango 200 EC – 1,0 l
–
Moddus 250 EC – 0,6 l
Cerone 480 SL – 1,0 l
Medax Top 350 SC – 0,8 l
Moddus 250 EC – 0,2 l
(tylko na poziomie a2)
Fungicyd- pierwszy zabieg
Fungicyd – drugi zabieg
Regulator wzrostu
(nazwa,
dawka/ha)
(nazwa,
dawka/ha)
(nazwa,
dawka/ha)
Tabela 3.
Pszenżyto ozime. Warunki ogólne doświadczeń. Rok zbioru: 2015
Lućmierz
Lp.
Cecha
a1
a2
o
(skala 9 )
1 Stan roślin przed zimą
9,0
Sulejów
a1
Strzelce
a2
a1
a2
8,6
9,0
2
Stan roślin po zimie
(skala 9o)
8,0
8,1
8,6
3
Martwe rośliny
(%)
3,1
0,0
0,0
4
Termin kłoszenia
(dzień, m-c)
24.05
25.05
21.05
23.05
25.05
25.05
5
Termin dojrzałości woskowej
(dzień, m-c)
07.07
08.07
03.07
05.07
21.07
21.07
6
Wysokość roślin
(cm)
107
100
115
114
126
120
7
Wyleganie roślin w fazie dojrzałości
(skala 9o)
mlecznej
9,0
9,0
8,8
9,0
8,1
8,3
8
Wyleganie roślin przed zbiorem
(skala 9o)
9,0
9,0
6,8
7,3
7,5
7,9
o
9
Porażenie przez mączniaka
(skala 9 )
7,0
8,6
6,6
8,6
5,1
6,0
10
Porażenie przez rdzę brunatną
(skala 9o)
8,7
9,0
8,5
8,9
8,8
8,9
o
11
Porażenie przez septoriozę liści
(skala 9 )
7,0
7,3
6,5
8,3
–
–
12
Porażenie przez septoriozę plew
(skala 9o)
9,0
9,0
7,9
8,9
–
–
13
Masa 1000 ziaren
(g)
41,6
39,8
44,1
45,9
47,1
48,6
13,0
80,3
13,9
91,0
11,8
102,6
11,8
116,4
14 Wilgotność ziarna podczas zbioru (%)
16,7
16,6
(dt z ha)
15 Plon ziarna
61,7
66,3
Wyniki średnie z wszystkich badanych odmian
a1 – przeciętny poziom agrotechniki; a2 – wysoki poziom agrotechniki
Skala 9o: 9 - oznacza stan najkorzystniejszy, 1 - oznacza stan najmniej korzystny
Tabela 4.
Pszenżyto ozime. Plon ziarna odmian w miejscowościach (% wzorca). Rok zbioru: 2015
Lp.
Poziom a1
Odmiana
Wzorzec, dt z ha
Poziom a2
Lućmierz
Sulejów
Strzelce
Lućmierz
Sulejów
Strzelce
61,7
80,3
102,6
66,3
91,0
116,4
1
Pawo
107
108
90
106
106
88
2
Todan
106
92
89
102
94
95
3
Borwo
85
85
98
85
89
96
4
Pizarro
98
110
113
100
109
110
5
Tulus
99
92
105
97
96
103
6
Fredro
97
97
106
102
94
105
7
Borowik
107
109
117
102
101
111
8
Subito
102
100
100
101
108
94
9
Tomko
94
98
94
94
97
96
10
Wiarus
81
82
79
77
91
87
11
Agostino
110
116
105
111
104
109
12
Transfer
98
90
92
99
95
97
13
Meloman
109
118
115
113
116
114
14
Rotondo
107
102
98
111
102
96
Wzorzec – wszystkie badane odmiany.
Tabela 5.
Pszenżyto ozime. Plon ziarna odmian (%wzorca). Lata zbioru: 2015, 2014, 2013, 2013-2015
Plon ziarna w % wzorca
Poziom a1
Lp.
Odmiana
Mrozoodporność
Średnia
2015
2014
2013
2015
2013-2015
Wzorzec, dt z ha
Poziom a2
2014
2013
Średnia
2013-2015
81,5
76,5
63,1
73,7
91,2
77,5
78,6
82,4
1
Pawo
5,5
100
99
92
97
98
118
100
106
2
Todan
5,5
94
85
87
89
96
95
97
96
3
Borwo
5,5
90
90
82
87
91
86
92
89
4
Pizarro
5
108
119
109
112
107
103
100
103
5
Tulus
4
99
101
94
98
99
102
96
99
6
Fredro
4,5
101
114
110
108
101
110
106
105
7
Borowik
5,5
112
108
99
106
106
110
104
106
8
Subito
5,5
101
108
111
107
101
102
108
103
9
Tomko
6,5
95
103
104
101
96
100
100
99
10
Wiarus
6,5
80
86
103
90
86
92
98
92
11
Agostino
3,5
110
—
108
109*
108
—
102
105*
12
Transfer
6,5
93
87
—
90*
97
81
—
89*
13
Meloman
6
115
—
—
—
114
—
—
—
14
Rotondo
5,5
102
—
—
—
101
—
—
—
3
3
3
9
3
3
3
9
Liczba doświadczeń
Wzorzec – w roku 2015 wszystkie badane odmiany, w roku 2014 – Pawo, Todan, Borwo, Pizarro, Tulus, Fredro, Borowik, Subito, Tomko, Wiarus, Transfer, w 2013– Pawo, Todan, Borwo,
Pizarro, Tulus, Fredro, Borowik, Subito, Tomko, Wiarus, Agostino.
* - średnia z dwóch lat
Tabela 6.
Pszenżyto ozime. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby na przeciętnym poziomie agrotechniki – a1 (odchylenia od wzorca).
Lata zbioru: 2015, 2013 – 2015
Liczba
Mączniak
Rdza brunatna
Septorioza liści
Septorioza plew
Lp.
Odmiana
lat
2015
2013-2015
2015
2013-2015
2015
2013-2015
2015
2013-2015
badań
Wzorzec, (skala 9o)
6,3
6,2
8,7
8,6
6,8
7,2
8,5
7,6
1
Pawo
3
0,1
0,0
0,3
0,0
-0,3
-0,2
-1,0
0,1
2
Todan
3
1,3
0,8
-0,2
-0,1
-0,3
0,2
-0,7
-0,3
3
Borwo
3
0,1
-0,6
0,2
0,3
0,0
0,2
0,3
0,4
4
Pizarro
3
1,9
1,9
0,3
0,3
1,0
1,0
0,3
1,0
5
Tulus
3
-0,6
-0,2
0,0
0,0
0,5
0,2
0,0
0,4
6
Fredro
3
-0,3
-0,2
0,3
0,0
-0,3
-0,3
-0,2
0,8
7
Borowik
3
-0,4
0,3
0,0
0,2
0,8
0,0
-0,5
-0,3
8
Subito
3
-0,1
1,1
0,0
0,1
-0,5
0,0
0,3
0,9
9
Tomko
3
-1,4
0,5
-0,5
-0,1
0,5
0,7
0,5
0,9
10
Wiarus
3
-1,9
0,3
-1,7
-0,7
-1,8
0,0
0,0
0,6
11
Agostino
2
0,4
0,8*
0,3
0,4*
1,0
0,8*
-0,2
0,6*
12
Transfer
2
-0,9
-0,8*
0,3
0,3*
-0,8
-0,2*
0,3
0,1*
13
Meloman
1
1,4
—
0,3
—
0,0
—
0,3
—
14
Rotondo
1
0,4
—
0,0
—
0,0
—
0,5
—
3
9
3
9
2
8
2
7
Liczba doświadczeń
Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą
Wzorzec – w roku 2015 wszystkie badane odmiany, w roku 2014 – Pawo, Todan, Borwo, Pizarro, Tulus, Fredro, Borowik, Subito, Tomko, Wiarus, Transfer, w 2013– Pawo, Todan, Borwo,
Pizarro, Tulus, Fredro, Borowik, Subito, Tomko, Wiarus, Agostino. Septorioza liści, septorioza plew w roku 2015 z dwóch miejscowości (ZDOO Lućmierz, SDOO Sulejów).
* - średnia z dwóch lat.
Tabela 7.
Pszenżyto ozime. Ważniejsze właściwości rolniczo – użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru: 2015, 2013 – 2015
Wyleganie (skala 9o)
Wysokość roślin
Masa 1000 ziaren
Liczba
w fazie
(cm)
(g)
przed zbiorem
Lp.
Odmiana
lat
dojrzałości mlecznej
badań
2015
2013-2015
2015
2013-2015
2015
2013-2015
2015
2013-2015
Poziom agrotechniki a1
Wzorzec, (skala 9o)
8,6
8,8
7,7
6,2
116
114
44,2
41,5
1
Pawo
3
-2,1
-0,9
-2,6
-2,0
14
10
-3,6
-1,2
2
Todan
3
-0,1
-0,1
-0,2
-0,6
8
8
4,3
3,4
3
Borwo
3
0,4
0,2
0,4
1,2
-8
-12
0,3
-0,6
4
Pizarro
3
0,4
0,2
0,4
0,3
16
11
2,8
2,5
5
Tulus
3
-0,1
0,0
-0,4
-0,1
8
6
-1,5
0,5
6
Fredro
3
0,4
0,2
0,3
-0,1
4
4
-1,0
1,5
7
Borowik
3
0,0
-0,2
0,6
0,5
8
13
6,8
7,8
8
Subito
3
0,4
0,2
0,1
-1,0
1
3
0,0
-0,5
9
Tomko
3
0,4
0,2
0,8
0,7
-12
-8
-3,2
-1,5
10
Wiarus
3
0,0
0,0
0,3
1,8
-22
-21
-7,6
-6,9
11
Agostino
2
0,4
0,2*
0,8
0,9*
-11
-15*
-0,5
0,7*
12
Transfer
2
0,0
0,0*
0,1
0,6*
-7
-10*
1,1
-2,1*
13
Meloman
1
-0,3
—
-0,7
—
5
—
1,8
—
14
Rotondo
1
0,4
—
0,3
—
-6
—
0,3
—
3
9
3
9
3
9
3
9
Liczba doświadczeń
cd tabeli 7
Lp.
Odmiana
Liczba
lat
badań
Wzorzec, (skala 9o)
Wyleganie (skala 9o)
Wysokość roślin
w fazie
(cm)
przed zbiorem
dojrzałości mlecznej
2015
2013-2015
2015
2013-2015
2015
2013-2015
Poziom agrotechniki a2
Masa 1000 ziaren
(g)
2015
2013-2015
8,8
8,9
8,0
6,5
111
112
44,7
43,3
1
Pawo
3
-1,6
-0,6
-2,2
-1,5
13
8
-2,3
-0,9
2
Todan
3
0,2
0,1
0,3
-0,3
10
7
3,0
2,7
3
Borwo
3
0,2
0,1
0,5
0,5
-6
-9
-2,3
-2,4
4
Pizarro
3
0,2
0,1
0,0
-0,2
14
8
1,3
1,1
5
Tulus
3
-0,3
-0,1
-0,4
-0,6
9
6
-0,6
1,0
6
Fredro
3
0,2
-0,2
0,3
0,3
6
4
-0,3
1,3
7
Borowik
3
0,2
-0,2
0,5
0,5
10
13
6,1
8,2
8
Subito
3
0,2
0,1
0,3
-1,0
0
5
0,1
0,2
9
Tomko
3
0,2
0,1
0,5
0,6
-10
-7
-2,9
-1,6
10
Wiarus
3
0,1
0,0
0,3
1,7
-18
-18
-3,9
-6,2
11
Agostino
2
0,2
0,1*
0,5
0,1*
-12
-13*
-1,8
-0,9*
12
Transfer
2
-0,1
0,0*
0,0
0,2*
-11
-12*
0,9
-2,6*
13
Meloman
1
-0,3
—
-0,2
—
3
—
2,2
—
14
Rotondo
1
0,2
—
0,0
—
-8
—
0,5
—
3
9
3
9
3
9
3
9
Liczba doświadczeń
Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą
Wzorzec – w roku 2015 wszystkie badane odmiany, w roku 2014 – Pawo, Todan, Borwo, Pizarro, Tulus, Fredro, Borowik, Subito, Tomko, Wiarus, Transfer, w 2013– Pawo, Todan, Borwo,
Pizarro, Tulus, Fredro, Borowik, Subito, Tomko, Wiarus, Agostino.
* - średnia z dwóch lat