Pobierz

OID (261) 6/2013
MOŻLIWOŚĆ ZAGOSPODAROWANIA
POMIOTU DROBIOWEGO CZ. I
Skażenie środowiska przez fermy świń, bydła
i drobiu jest obecnie jednym z głównych problemów w intensywnej produkcji zwierzęcej.
Związane jest to głównie z wrastającą ilością
odchodów, która ściśle powiązana jest z fermową produkcją drobiarską. Problemem staje się przede wszystkim ich prawidłowe zagospodarowanie.
Kury nioski produkują dziennie około 150 160 g pomiotu, brojlery średnio 65 g/dobę. Największe ilości pomiotu uzyskuje się od gęsi około 392 g/dobę).
Odchody drobiowe można podzielić na trzy
zasadnicze typy: w postaci czystego pomiotu,
obornika lub gnojowicy.
Czysty pomiot jest uzyskiwany w fermach wyposażonych w klatki (najczęstszy sposób utrzymywania niosek) lub w doły gnojowe, przykryte podłogą rusztową. Skład chemiczny takiego pomiotu jest zmienny i zależy głównie od
rodzaju i ilości paszy podawanej ptakom oraz
ilości wody zmieszanej z odchodami, pochodzącej bezpośrednio z poideł, czy z ewentualnych nieszczelności w systemie jej zadawania.
Udział wody w czystych odchodach waha się
w szerokich granicach od 5% (w pomiocie podsuszonym), aż do 75% (w pomiocie świeżym).
Obornik drobiowy uważany jest na całym
świecie za bardzo wartościowy nawóz naturalny, charakteryzujący się wysoką zawartością azotu, fosforu i potasu oraz mikroelementów (m.in. Cu, Zn, Fe, Co, Se, Mn, Mo, B, Ca).
Uzyskany po zakończonym odchowie obornik
drobiowy ma również zmienny skład i zależy
w dużym stopniu od takich czynników, jak:
• typ użytkowy ptaków,
• wielkość obsady,
• długość czasu przebywania ptaków w kurniku
• użyty materiał ściółkowy (najczęściej stosowane w Polsce to słoma żytnia lub wióry drzewne).
Gnojowica natomiast, to płynny rodzaj odchodów drobiowych, tzn. o dużej zawartości
wody - od około 80% do 93%. Duża zawartość
wody sprawia, że ogromne ilości gnojowicy stają się trudne do zagospodarowania i mało przydatne, ponieważ fermy drobiarskie nie dysponują wystarczającym areałem gruntów uprawnych, na których można by zastosować ten typ
Tabela 1. Udział składników odżywczych (kg/t) a także zawartość procentowa suchej masy w różnych rodzajach odchodów drobiowych (za Szczepaniak 2008).
Rodzaj odchodów
22
Wilgotność
(%)
N
P
K
kg/t
Świeży pomiot
75,0
13,1
4,5
Składowany pomiot
63,9
10,9
5,9
3,6
7,2
Obornik spod brojlerów
18,9
32,6
11,3
13,6
Obornik spod niosek
22,1
22,7
10,4
16,3
Gnojowica
92,0
10,0
5,4
3,2
OID (261) 6/2013
nawozu. Trzeba również pamiętać, iż gleby
mają ograniczoną pojemność sorpcyjną w stosunku do tego nawozu i łatwo ją można przekroczyć, pogarszając fizyczne i chemiczne jej
właściwości. Dużym problemem staje się także gromadzenie gnojowicy w okresie zimowym
i w okresie wegetacji roślin.
Wieloletnie badania prowadzone nad składem pomiotu, zarówno w postaci czystej, jak
i obornika, wskazują na konieczność jego obróbki przed zastosowaniem go w środowisku
naturalnym. Prowadzone na świecie i w Polsce badania dotyczą również obecności w nim
drobnoustrojów patogennych, w celu uniknięcia zanieczyszczenia mikrobiologicznego gleb,
co ma wysoką wartość praktyczną w aspekcie
ochrony środowiska naturalnego.
Wszystkie te aspekty szeroko rozumianej produkcji drobiarskiej świadczą o konieczności
zagospodarowywania możliwie jak największej ilości pomiotu drobiowego jak najmniejszym kosztem tak, aby zminimalizować zanieczyszczenie środowiska naturalnego, a także przynieść korzyści w postaci produktów powstałych na bazie pomiotu i z niego wytworzonych. Kurzyniec nie powinien być dla współczesnych hodowców drobiu problemem, a dla
środowiska nie powinien stanowić zagrożenia ekologicznego. Traktowany jako produkt
uboczny produkcji drobiarskiej powinien być
skutecznie wykorzystywany i przetwarzany,
przynosząc fermie dodatkowy dochód.
Możliwości wykorzystania uzyskanego obornika drobiowego oraz jego przetworzenia jest
wiele. Do głównych możemy zaliczyć:
• wykorzystanie pomiotu i obornika drobiowego do nawożenia bezpośredniego;
• podsuszanie i granulowanie pomiotu;
• produkcja wermikompostu;
• wykorzystanie pomiotu drobiowego jako
paszy dla przeżuwaczy;
24
• wykorzystanie pomiotu drobiowego w produkcji podłoża pod uprawę pieczarek;
• produkcja biogazu;
• kompostowanie pomiotu;
Wykorzystanie pomiotu i obornika drobiowego do nawożenia bezpośredniego.
Dla rolników i producentów rolnych, stosujących bezpośrednie nawożenie pomiotem
i obornikiem drobiowym, priorytetem powinno stać się przestrzeganie podstawowych zasad
dotyczących techniki, dawek i terminów stosowania tego nawozu. Wtedy bowiem, ten naturalny nawóz o bardzo wysokiej jakości, może
stanowić alternatywne źródło składników pokarmowych dla roślin uprawnych.
Przed przystąpieniem do nawożenia pomiotem ptasim trzeba przede wszystkim ocenić
jego wartość nawozową. Dodatkowo, w celu
uzyskania wysokiej efektywności nawożenia trzeba precyzyjnie ustalić terminy i dawki, uwzględniając potrzeby pokarmowe uprawianych roślin. Skład chemiczny pomiotu ptasiego zależy przede wszystkim od zawartości
w nim wody, której zawartość decyduje o procentowym udziale suchej masy, a tym samym
o stężeniu składników mineralnych w nawozie.
Jednakże trzeba pamiętać, że o jego składzie
chemicznym decyduje również gatunek utrzymywanych na fermie ptaków, sposób użytkowania, rodzaj paszy, a także technika przechowywania. Zatem skład pomiotu ulega pewnym wahaniom w zależności od wymienionych czynników.
Azot w pomiocie występuje w czterech podstawowych formach:
• w formie azotu białka paszy od 40 do 70%,
• w postaci kwasu moczowego 40 - 70%,
• w formie amonowej NH4 4 - 20%
• w formie organicznej.
W niewielkim stopniu azot występuje rów-
OID (261) 6/2013
nież w postaci kreatyny, kreatyniny i innych
związków azotowych. Kwas moczowy i forma
amonowa azotu z pomiotu w sprzyjających warunkach ulatniają się do atmosfery w postaci
amoniaku (NH3), co prowadzi do znacznych
strat tego pierwiastka oraz powstania związków odorowych wokół pryzmy z pomiotem lub
ze świeżo nawiezionych pól. W zależności od
temperatury, koncentracji składnika w nawozie, odczynu gleby oraz sposobu aplikacji straty te mogą wynosić od 25 do 60%. Z tego powodu, w celu ograniczenia strat azotu z pomiotu
(bowiem nie da się ich całkowicie wyeliminować), przy nawożeniu należy przestrzegać kilku prostych zasad:
• pomiot stosować przy korzystnej pogodzie,
tj. najlepiej w dni pochmurne i możliwie
bezwietrzne (wysoka temperatura i wiatr
przyspieszają parowanie), wykluczony jest
zabieg w czasie upału przy wysokiej temperaturze powietrza i niskiej jego wilgotności;
• nie łączyć stosowania pomiotu z wapnowaniem (środowisko zasadowe sprzyja ulatnianiu się azotu do atmosfery w postaci
amoniaku);
• równomiernie rozrzucić pomiot i jak najszybciej wymieszać z glebą;
• należy zwrócić uwagę na ukształtowanie pola (na terenach pochyłych następuje
spływ powierzchniowy nawozu);
• stosować ten nawóz pod uprawy polowe ważne jest bowiem jego przyoranie po aplikacji.
W odróżnieniu od nawozów naturalnych uzyskiwanych od innych gatunków zwierząt gospodarskich, pomiot drobiowy jest nawozem
o zdecydowanie szybszym działaniu. Składniki mineralne w nim zawarte dostępne są dla
roślin już w pierwszym roku po zastosowaniu.
Dlatego ważne jest zastosowanie optymalnej
dawki (dobranej do wymagań glebowych i jej
zasobności) w celu uniknięcia przenawożenia.
Zgodnie z literaturą w okresie jesienno-letnim
zaleca się stosowanie dawek nie większych niż
5 - 7 t/ha, a przy znacznej zawartości w pomiocie wody do 10 - 15 t/ha. Ustalając dawkę trzeba
również uwzględnić fakt, że zgodnie z obowiązującym prawem nie wolno zastosować w sezonie wegetacyjnym więcej niż 170kg N/ha w postaci nawozów naturalnych. Pomiot ptaTabela 2.Zawartość suchej masy w zależności
si można stosować również w innych terod rodzaju pomiotu (Za Szczepaniak 1999).
minach - późną jesienią, a nawet na wioObjętość pro- Objętość proRodzaj posnę. Stosując go późną jesienią (zgodnie
ZSM % dukowana g/
dukowana
miotu
ptaka/dzień
kg/ptaka/rok z ustawą nawozy naturalne można stosować do 30 listopada), należy się liczyć
Świeży
20 - 25
150 - 160
60
z możliwością dużych strat składników
Zawiesina
10 - 15
200 - 220
80
pokarmowych, szczególnie azotu. DlatePomiot po
go z przyczyn praktycznych, należy uniwentylacji na
kać późnojesiennego stosowania tego
45 - 60
taśmie po 1
nawozu. Natomiast wiosenne stosowatygodniu
70
25
nie pomiotu sprawia, że straty składniSuchy pomiot
ków są zdecydowanie mniejsze, nie napo 3-miesią75
leży maksymalizować dawki i starannie
cach przechowywania
wymieszać nawóz z glebą. Azot w pomiocie działa podobnie jak mocznik i w nadSuchy pomiot
miarze może powodować wypadanie capo 6-miesią85
cach przechołych siewek.
wywania
26
Podsuszanie i granulowanie pomiotu.
Chów ściółkowy stosuje w Polsce około 30%
ferm kur nieśnych i wszystkie fermy brojlerów.
W Polsce praktycznie nie stosuje się magazynowania odchodów drobiowych w formie gnojowicy. Pozostałe 70% niosek utrzymywane jest
systemem bezściołowym. W systemie tym jednym z najkorzystniejszych sposobów zagospodarowania pomiotu jest podsuszanie bezpośrednio w kurnikach. Eliminuje się w ten sposób wiele problemów związanych z uciążliwością dla środowiska tego rodzaju odchodów.
Suszenie nawozu wpływa przede wszystkim
na redukcję emisji szkodliwych domieszek gazowych (amoniaku) poprzez hamowanie reakcji chemicznych. Systemy klatkowe stosowane
powszechnie, spełniające kryteria Najlepszych
Dostępnych Technik (BAT) to:
• system klatkowy z usuwaniem pomiotu
przynajmniej 2 razy w tygodniu przy użyciu przenośników taśmowych do zamkniętego magazynu;
• pionowe klatki warstwowe z przenośnikiem
taśmowym i z wymuszonym suszeniem powietrzem, gdzie nawóz jest usuwany przynajmniej raz w tygodniu do przykrytego
magazynu;
• pionowe klatki warstwowe z przenośnikiem taśmowym i z wymuszonym ulepszonym suszeniem powietrzem, gdzie nawóz
jest usuwany przynajmniej raz w tygodniu
do przykrytego magazynu;
• pionowe klatki warstwowe z przenośnikiem taśmowym i z tunelem suszącym ponad klatkami; nawóz jest usuwany do przykrytego magazynu po 24 do 36 godzinach.
Budynki fermowe, w których kury nioski
utrzymywane są bezściołowo w bateriach klatkowych, można zaopatrzyć w wentylowane taśmy do przenoszenia pomiotu.
Funkcjonowanie przykładowego systemu odbywa się następująco: pod spodem każdego
rzędu klatek pomiot jest gromadzony na taśmie PCV. Powyżej taśmy umieszczone są tory
powietrzne z małymi otworami skierowanymi
do dołu, przebiegające w kierunkach wzdłużnych. Pracujące wentylatory tłoczą pod wysokim ciśnieniem świeże powietrze w kanałach,
a następnie przez otwory do klatek i na taśmę.
Dzięki takiemu rozwiązaniu, ptakom dostarczane jest świeże powietrze, a pomiot jest suszony poprzez odparowanie wody. Pomiot zostaje na taśmach średnio około 7 dni. Zawartość suchej masy wynosi około 50 - 60%. Taśma PCV przenosi pomiot na przenośnik, gdzie
następnie ulega dalszemu podsuszeniu, aż do
osiągnięcia zawartości około 80% suchej masy.
Tak uzyskany nawóz może zostać przeniesiony
na zewnątrz budynku i następnie użyty do nawożenia pól uprawnych.
Korzyści z zastosowania tej metody są wielokierunkowe. Jak wykazały badania, zastosowanie systemu wentylowanych taśm do pomiotu
powoduje znaczne zmniejszenie emisji amoniaku do środowiska (3 do 5 razy mniej) niż
w systemach konwencjonalnych.
Kolejnym niezwykle istotnym aspektem jest
fakt, iż suchy pomiot posiada strukturę granulek z 5-krotnie większą zawartością składników niż półpłynna zawiesina pomiotu i może
być rozrzucany na polach przy użyciu roztrząsacza obornika lub ładowany na samochody
ciężarowe i przewożony na znaczne odległości. Jest to związane z tym, iż objętość zajmowana przez suchy pomiot jest 50% mniejsza niż
płynnego pomiotu. Kolejną zaletą suchego pomiotu jest możliwość jego długiego przechowywania, a okres stosowania na pola może być
dostosowany do aktualnych potrzeb nawozowych uprawianych roślin.
Korzyści, jakie niesie ze sobą stosowanie metody tzw. „suchego pomiotu” zostały potwierdzone wielokrotnie w praktyce. W technolo-
OID (261) 6/2013
gii podsuszania pomiotu czystego można dodatkowo ograniczyć szkodliwą emisję gazów
i odorów powstających na fermach poprzez
zastosowanie różnego typu dodatków do odchodów lub ściółki (fermy brojlerów mięsnych).
Najczęściej stosowane są preparaty mikrobiologiczne, które ograniczają rozwój bakterii,
grzybów i promieniowców, biorących udział
w przetwarzaniu kwasu moczowego do amoniaku i dwutleneku węgla oraz preparaty mineralno-organiczne, zawierające węgiel drzewny i torf, które absorbują szkodliwe domieszki
gazowe. Jako dodatek zastosować można również niektóre naturalne glinokrzemiany (bentonit, zeolity, wermikulit, kaolin), preparaty
chemiczne (kwasy organiczne i nieorganiczne,
formaldehyd, superfosfat itd.), których działanie polega na obniżeniu odczynu ściółki, ograniczając rozwój bakterii. Zaletą stosowania wymienionych dodatków jest również zwiększenie wartości nawozowej zarówno pomiotu czystego, jak również zmieszanego ze ściółką.
dr hab. inż. Tomasz Mituniewicz
Katedra Higieny Zwierząt i Środowiska
Wydział Bioinżynierii Zwierząt
UWM w Olsztynie
30