Sieciowy model instytucji wspierających innowacje. Metodyka oceny

Sieciowy model instytucji wspierających innowacje. Metodyka oceny

DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH
Ocena wdrażania DSI
Sieciowy model instytucji wspierających innowacje.
Metodyka oceny wdrażania DSI
dr hab. Jacek Sroka
dr Leszek Kwieciński
Uniwersytet Wrocławski
WROCŁAW, 2006
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz budżetu Państwa
w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego.
1
Spis treści
Wstęp..........................................................................................................................................3
Założenia metodologiczne........................................................................................................10
Pojęcie sieci w zakresie wdrażania DSI....................................................................................16
Reguły gry w obrębie sieci........................................................................................................17
Literatura...................................................................................................................................20
Wstęp
Od początku lat dziewięćdziesiątych w większości krajów Unii Europejskiej wyraźnego
znaczenia nabrały 3 procesy:
-
spójności,
-
subsydiarności,
-
budowy gospodarki opartej na wiedzy.
Począwszy od 2000 r. Unia Europejska próbuje prowadzić w ramach pierwszego filara UE, a
więc polityk, które są koordynowane na szczeblu wspólnotowym, a nie narodowym, tzw.
nową politykę spójności. Przyjęto kilka kluczowych zasad dla tak rozumianej polityki, tzn.:
1. Główną wytyczną powinna być integracja głównych polityk UE, koordynowanych w I
filarze UE, a więc polityki: regionalnej, innowacyjnej (badawczo-rozwojowej) oraz
społecznej. Takie holistyczne ujęcie kluczowych polityk UE ma zapewnić
zdecydowanie większe efekty niż dotychczasowa tzw. „polityka programów”, poprzez
którą wyznaczano często przeciwstawne zadania i cele dla wyżej wymienionych
polityk. Przykładem takiego spójnego podejścia są właśnie Regionalne Strategie
Innowacyjne.
2. Spójność polityk ma być uzupełniona poprzez spójność celów w zakresie realizacji
założeń nowej Strategii Lizbońskiej i w związku z tym nowym horyzontalnym celem
ma być osiągnięcie kohezji społecznej, terytorialnej i ekonomicznej. Oznacza to, że
dla w nowej polityki spójności zostały zaproponowane takie cele i narzędzia, które
pozwolą budować konkurencyjność systemową UE na poziomie regionalnym. Nowy
spójny region w UE to obszar, w jakim współcześnie kształtuje się silny układ
powiązań sieciowych, przez który jednostki przynależące do sieci mają dostęp do
wspólnie generowanych korzyści zewnętrznych i wewnętrznych np. korzyści skali,
zakresu, korzyści wynikających z bliskości, czyli korzyści aglomeracji, korzyści
urbanizacji, czy ostatnio tak mocno lansowanych korzyści metropolizacji, jakie dają
wielkie układy miejskie o złożonych funkcjach metropolitalnych. Sieciowe
powiązania między jednostkami gospodarującymi sprawiają, iż czerpanie ze źródeł
zewnętrznych i wewnętrznych przewag konkurencyjnych odbywa się często nie w
sposób bezpośredni tj., tak jakby to sugerowały najkrótsze powiązania linowe i
czasowe, ale pośrednie, pozornie nielogiczne i dłuższe. Na przeszkodzie pełnemu
zdyskontowaniu korzyści wytwarzanych w naturalnych układach sieciowych stoją
różnego rodzaju bariery komunikacyjne, administracyjne, kulturowe, polityczne,
społeczne, technologiczne itp. Poprzez narzędzia nowej polityki spójności, jak np.
3
RIS,
Unia Europejska pozwala na ominięcie wielu tego typu barier oraz na
sprawniejsze komunikowanie się, tworzenie nowych sprawniejszych układów
sieciowych, a tym samym efektywniejsze gospodarowanie zasobami1.
3. Jak już wspominano kluczowymi aktorami na forum Unii Europejskiej, którzy zostali
zobligowani do współpracy z Komisją Europejską w zakresie realizacji zapisów nowej
polityki spójności są regiony w państwach członkowskich. Również regiony zostały w
zasadniczym stopniu włączone w budowę tzw. Europejskiej Przestrzeni Badawczej
(ERA – European Research Area). Koncepcja budowy Europejskiej Przestrzeni
Badawczej stanowi filar 6 i 7 Programu Ramowego UE oraz strategii lizbońskiej.
Podstawowym warunkiem powodzenia ERA ma być fakt, iż koncepcja ta ma być
budowana „od dołu” przez regiony państw członkowskich Unii Europejskiej. W
wyniku zastosowania tego podejścia Komisja Europejska chce znaleźć odpowiedź na
pytanie, w jaki sposób koordynować działania w zakresie polityki badawczorozwojowej (innowacyjnej) z innymi politykami sektorowymi, a szczególnie z tymi,
których punkt ciężkości dotyczy zintegrowanego rozwoju na poziomie regionalnym.2
W tym miejscu pojawia się właśnie sprawa koordynacji założeń polityki badawczorozwojowej, coraz częściej nazywanej polityką innowacji oraz polityki regionalnej. Polityka
badawczo-rozwojowa (innowacyjna) - według G. Bränlinga i D.-M. Harmsena - odnosi się do
finansowej, organizacyjnej i prawnie ukierunkowanej działalności mającej na celu tworzenie,
stymulację oraz regulację produkcji, wyników badań i technologii.3 Położenie w tej definicji
nacisku na funkcję regulacyjną, jako istotnego elementu tej polityki ukazuje ją jako aktywną
politykę strukturalną, mającą na celu modernizację gospodarki narodowej. Polityka
innowacyjna ma liczne powiązania z ważnymi politykami sektorowymi jak np.: polityką
zbrojeniową, polityką infrastrukturalną, polityką ochrony środowiska, polityką fiskalną i
polityką regionalną.4 Wspólnym narzędziem realizacji założeń regionalnie zorientowanej
polityki innowacyjnej są właśnie regionalne strategie innowacyjne (RIS – Regional
Innovation Strategy) mające w efekcie stworzyć w danym regionie regionalne systemy
innowacyjne. Zbieżność założeń tych dwóch polityk wynika jeszcze z dwóch faktów:
1
J. Simmie, Knowledge Spillovers and Reasons for the Concentration of Innovative SMEs, in; Urban Studies
2002. vol. 39, No. 5-6, Carfax Publishing, s.24-28.
2
Die regionale Dimension des Europäischen Forschungsraums, Brüssels, 3.10.2001, s. 6.
3
G. Bräunling, D.M. Harmsen, Die Förderungsprinzipien und Instrumente der Forschungs- und
Technologiepolitik. Kommission für wirtschaftlichen und sozialen Wandeln, Band 85, Göttingen 1975, s. 5.
4
R. Sternberg, Technologiepolitik und High-Tech Regionen – ein internationaler Vergleich Universität
Hannover, Münster-Hamburg, s. 13.
4
•
obie współfinansowane są z funduszy strukturalnych (instrument polityki regionalnej)
lub/i programów ramowych (instrument polityki innowacyjnej), a zatem przez
Komisję Europejską ze wspólnotowego budżetu,
•
obie mają na celu wspieranie realizacji założeń strategii lizbońskiej.
Począwszy od 1992 r., w związku z wprowadzeniem do Traktatu z Maastricht zasady
subsydiarności, która jest spójna z tendencją do regionalizacji Europy (procesem rozszerzania
samodzielności i samorządności regionów, a także lokalnych jednostek terytorialnych) oraz z
umacnianiem się społeczeństwa obywatelskiego, również wspieranie innowacyjnych
instrumentów rozwoju regionalnego, jakimi są regionalne strategie innowacyjne nabrało
jeszcze większego znaczenia.
Wychodząc naprzeciw wszystkim opisanym w Strategii Lizbońskiej problemom, Unia
Europejska jako całość oraz każde z jej państw członkowskich traktowanych z osobna,
powinny skupiać się na tworzeniu takich instrumentów, które będą pobudzały do działania
sektor przedsiębiorstw prywatnych oraz sektor nauki i techniki. Narzędziem, które umożliwia
i w zasadniczym stopniu ułatwia współdziałanie przedsiębiorstw i ośrodków naukowych, od
szkół wyższych do wyspecjalizowanych jednostek badawczych, są właśnie RIS’y.
Zjednoczona Europa ze względu na konieczność konkurowania na poziomie globalnym
poprzez upowszechnianie kryteriów racjonalności ekonomicznej w zarządzaniu regionami,
musi dążyć do swoistej standaryzacji podziałów regionalnych i lokalnych. Dzięki temu
łatwiej i obiektywniej można będzie realizować zasadę subsydiarności i solidarności
międzyregionalnej i międzypaństwowej, które są podstawą organizacyjną i polityczną
funkcjonowania UE. Jest to oczywiście proces długotrwały. Jednym z kluczowych czynników
dalszej racjonalizacji podziałów terytorialnych mogą być zdelimitowane przestrzennie przez
badaczy regionalistów tzw. regionalne systemy innowacyjne.
Koncepcja regionalnego sytemu innowacyjnego wywodzi się z obserwacji
współcześnie organizujących się układów terytorialno - produkcyjnych, w których
zaobserwowano swoistą zdolność do interakcyjnego wytwarzania trwałych przewag
konkurencyjnych jednostek gospodarujących przynależnych do danego układu. Źródłem
trwałych przewag są obok tradycyjnych czynników lokalizacyjnych m.in. silne powiązania
sieciowe i zdolność do współpracy użytkowników danego układu terytorialnego5.
Kolejnym niezmiernie istotnym elementem, który w znacznym stopniu wpłynął na
popularność tworzenia RIS w polityce innowacyjnej państw wysoko rozwiniętych, było
5
European planning studies 1996, Special Issue: Industrial Districts, Vol. 4 No. 1 Carfax Publishing,
s. 12.
5
wprowadzone przez OECD w 1996 r. pojęcie „gospodarka opartej na wiedzy” (GOW).
Określenie GOW powstało na podstawie empirycznych analiz, jak również jako
podsumowanie licznych prac teoretycznych na temat roli wiedzy w gospodarce oraz w
systemie innowacyjnym. Należy tu wyraźnie zaznaczyć, że nie istnieje jedna, jedynie słuszna
recepta na rozwój GOW. Literatura przedmiotu wyróżnia dwa rodzaje tworzenia GOW, tj.:
leseferyczny (liberalny) i sterowany (w tym rozwój sterowany mechanicznie oraz rozwój
sterowany organicznie). Motorem rozwoju Doliny Krzemowej były siły wolnego rynku, w
niewielkim stopniu wspierane przez mechanizmy sterowania. Natomiast GOW, a tym samym
i kreacja RIS w większości państw Europy Zachodniej są tworem nie tylko dynamiki sił
rynkowych, lecz przede wszystkim strategią myślenia i działania władz publicznych, które
umiejętnie wykorzystują szanse generowane przez procesy globalizacji6.
Odnosząc liberalizm do globalizacji i regionalizacji pojawia się w tym miejscu kolejny
problem, zauważalny zarówno w krajach UE, jak i w Polsce. Z jednej strony bowiem,
liberalizacja
międzynarodowych
stosunków
gospodarczych
zwiększa
dążenie
do
decentralizacji i samodzielności regionów, by w ten sposób wyzwalać ich zdolności
konkurencyjne. Z drugiej strony, liberalizacja ekonomiczna prowadzi do narastania
zróżnicowań terytorialnych, które tworzą przesłanki do zwiększenia narzuconej centralnie
redystrybucji. Stąd teza głosząca, że nowoczesny regionalizm jest ruchem wygranych ( kreuje
terytorialne „lokomotywy rozwoju”), podczas gdy stary regionalizm oparty na dążeniu do
wyrównywania zróżnicowań terytorialnych to ruch dla przegranych”7. Oba te procesy
widoczne są w UE, gdzie proponuje się na obecnym etapie ewolucji UE, przyjęcie zasady
Value for money, a odejście od zasady solidarności. Kraje UE chcą wspierać inicjatywy, które
wnoszą tzw. wartość dodaną, a nie skupiają się jedynie na wyrównywaniu różnic miedzy
najsłabszymi a najbogatszymi regionami. Reasumując, można zatem zauważyć, że regionalny
proces kreowania Gospodarki Opartej na Wiedzy odnosi się zarówno do kwestii spójności
działań, jak i ich subsydiarności.
Powyższe trzy horyzontalne procesy zestawiono ze zdiagnozowanym w 1994 r. tzw.
paradoksem europejskim, który polegał na tym, że wysoki poziom badań naukowych nie
przekładał i nadal nie przekłada się na zdolność do rynkowej adaptacji nowych produktów,
technologii i rozwiązań organizacyjnych. Europa jest światowym liderem w zakresie badań
podstawowych, natomiast przegrywa wyraźnie zarówno z USA, Japonią i powoli także
krajami azjatyckim w zakresie wdrażania (komercjalizowania) nowych odkryć naukowych.
Paradoks europejski został przedstawiony w pierwszym europejskim raporcie z października
6
A. Kukliński, W. Orłowski, The Knowledge Based Economy. The Global Challenges of the 21 Century,
Warszawa 2001, s. 62.
7
Ibidem, s. 64.
6
1994 r., który to opisywał mocne i słabe obszary europejskiego sektora nauki i technologii.
Wyróżniono kilka przesłanek utrzymywania się tego paradoksu. Poniżej są zaprezentowane te
z nich, które w sposób bezpośredni wpłynęły na konieczność wprowadzenia nowego
instrumentu polityki innowacyjnej w aspekcie regionalnym, czyli Regional Innovation
Strategy (RIS):
•
niewystarczające prywatne inwestycje w badania,
•
brak koordynacji polityk narodowych i regionalnych,
•
brak europejskich norm,
•
skostnienie procedur prawnych i struktur organizacyjnych,
•
zapóźnienia rozwojowe państwowych instytucji badawczych,
•
prawne i polityczne przeszkody utrudniające współpracę naukowców,
przedsiębiorców i instytucji publicznych.
Używając języka M. Portera, kraje UE były i pozostają liderem w zakresie kreacji intencji, a
nie innowacji8. W efekcie analiz wyżej wymienionych
procesów Komisja Europejska
zaproponowała w 1994 r. nową formę rozwoju regonów, czyli właśnie RIS. Jak zatem
zdefiniowano RIS’y i czym mają one być?
Regionalna Strategia Innowacji służy zbudowaniu trwałego partnerstwa między
przemysłem, samorządem regionu i administracją rządową, partnerami społecznymi,
jednostkami naukowo-badawczymi oraz infrastrukturą biznesową. W efekcie takiego
partnerstwa ma zostać zbudowany efektywnie działający system, zwany regionalnym
systemem innowacyjnym. System taki, ma stać się jednym z regionalnych podsystemów
funkcjonalnych w systemie politycznym. RIS-y mają więc upodmiotowić dany region w
zakresie prowadzenia własnej regionalnie zorientowanej polityki innowacji, oczywiście
adekwatnie do istniejących w danym kraju członkowskim możliwości politycznoekonomicznych.
Do aktorów potencjalnie, ale i faktycznie uczestniczących w programowaniu i wdrażaniu
RIS należy zaliczyć:
•
przedsiębiorstwa prywatne i publiczne,
•
władze regionalne (głównie samorządowe, tj. urzędy marszałkowskie, urzędy gminne
i powiatowe oraz urzędy miejskie),
8
•
instytuty badawcze i naukowe,
•
uczelnie wyższe (publiczne i prywatne) oraz inne placówki edukacyjno-badawcze,
M. Porter, Porter o konkurencji, Warszawa 2001, s. 24.
7
•
instytucje finansowe i kredytowe (venture capital, instytucje leasingowe, towarzystwa
pożyczkowe, firmy brookerskie, banki, itp.)
•
instytucje wspierające innowacje, bądź innymi słowy instytucje otoczenia biznesu
(regionalne, centra innowacji, agencje rozwoju, centra transferu technologii,
inkubatory technologiczne i inkubatory przedsiębiorczości, parki technologiczne9.
Instytucje te mają w przyszłości stworzyć regionalny system innowacyjny (rys. 1), który
funkcjonowałby po odcięciu finansowania budżetowego czy unijnego.
Rysunek 1: Podmioty tworzące regionalny system innowacji
Władze i podmioty publiczne szczebla regionalnego
Sektor b+r:
Instytucje otoczenia biznesu:
Sektor przedsiębiorstw:
- szkoły wyższe,
- agencje rozwoju regionalnego,
- duże firmy,
- jednostki badawczo-
- centra transferu technologii,
- MŚP (w tym:
rozwojowe,
- inkubatory
mikroprzedsiębiorstwa,
- ośrodki badawczo-
przedsiębiorczości/technologiczne, spin-offy, spin-outy,
rozwojowe
- parki naukowo-technologiczne
start-upy)
Instytucje finansowe: Venture Capital, banki, lokalne fundusze pożyczkowo-poręczeniowe
Źródło: opracowanie własne.
Wyróżnia się trzy aspekty dla regionalnych strategii innowacji:
1. Aspekt implementacyjny – strategia powinna tworzyć system innowacyjny, tzn.
muszą być w niej zapisane cele, metody ich realizacji oraz środki w oparciu, o które
będą realizowane. Tylko tak skonstruowana strategia ma szanse na wdrożenie przez
powyżej opisanych aktorów systemu innowacyjnego. Niezmiernie istotne dla
9
Towards a reinforced innovation policy in the European Union, European Commission, Brussels, 28.03.2002.
8
skutecznej implementacji RIS jest zapisanie w niej sekwencji działań na wypadek
niepowodzenia w realizacji założonych celów.
2. Aspekt popytowy – od regionalnej strategii innowacji oczekuje się popytowej
orientacji. Za popytową orientacją idzie bardziej utylitarny charakter innowacji,
szybka ich komercjalizacja. Podejmowane badania i wynalazki są wynikiem
zapotrzebowania zgłaszanego przez firmy. Źródłem finansowania i rozwoju innowacji
jest przede wszystkim sektor prywatny. System regionalny winien być w
szczególności nastawiony na tworzenie nowych podmiotów gospodarczych,
wspieranie potencjału innowacyjnego małych i średnich przedsiębiorstw oraz
transferu technologii do tego sektora. Przedsiębiorstwa te mogą stać się siłą napędową
rozwoju gospodarczego i regionalnych przemian strukturalnych10.
3. Aspekt
horyzontalno-wertykalny
(partnerstwo:
regionalne,
krajowe,
międzynarodowe) – regionalna strategia innowacji powinna być częścią narodowej
strategii innowacji, a przez to narodowego systemu innowacji. Tutaj pojawia się
jednak różnica między regionalnym a narodowym aspektem tej strategii, tzn. na
poziomie krajowym strategia jest zorientowana na horyzontalną podaż innowacji.
Wychodzi się tutaj z założenia, iż wystarczy wpierać badania, a ich rezultaty w długim
okresie przyniosą rozwój gospodarczy. Rząd i instytucje centralne kładą więc nacisk
głównie na problemy badań, sferę nauki i techniki, politykę horyzontalną, współpracę
międzynarodową. Ten aspekt wpływa na spójność poszczególnych cząstkowych
strategii ze strategią narodową, co z kolei wpływa na spójność na szczeblu
wspólnotowym. Aspekt ten związany jest również z realizacją zasady subsydiarności i
nową polityką spójności.
Wychodząc z przedstawionych uwag wstępnych, a zarazem posiłkując się zdobytymi
doświadczeniami badawczymi i praktycznymi zamierzamy posłużyć się schematem, który
pozwoli nam dokonać metodologicznego ‘otwarcia’ problematyki monitoringu realizacji DSI
z wykorzystaniem elementów systemowej analizy instytucjonalno-prawnej oraz analizy sieci.
Zastosowanie przez nas tych dwóch sposobów oceny wdrażania DSI związane jest także z
wielowymiarowością definicyjną opisywanych zjawisk i procesów oraz niewielkimi
10
Szerzej na temat NSI oraz RSI patrz: K.B. Matusiak, E. Stawasz, Matusiak M., Jewtuchowicz A., Tworzenie
środowiska innowacyjnego i warunków dla transferu technologii, UŁ, Łódź 1998, s. 51-69 oraz M. Popławski,
Mechanizmy procesów innowacyjnych w rozwoju przemysłów wysokiej techniki, UMK, Toruń 1995, s. 232245, K. Koschatzky, Räumliche Aspekte im Innovationsprozess. Ein Beitrag zur neuen Wirtschaftsgeographie
aus Sicht der regionalen Innovationsforschung, Münster 2001, Innovation Networks. Contepts and Challenges in
the European Perspective, praca zb. pod red. K. Koschtzkyego, M. Kulicke, A. Zneeckera, Heidelberg 2001.
9
możliwościami zastosowania metod statystycznych w badaniach przedsięwzięć związanych
ze stymulowaniem innowacyjności.
Systemowa analiza instytucjonalno-prawna, która stosowana jest w naukach
społecznych od lat pięćdziesiątych, nie budzi poważnych kontrowersji, a jej metody i
dokonania są ogólnie znane. Nie można tego natomiast jeszcze powiedzieć o analizie sieci. W
wersjach stosowanych przez nauki społeczne, jej poszczególne koncepcje oraz metody
badawcze same w sobie stanowią innowację i de facto zaczęły być dopiero intensywniej
rozwijane. Wyraźnie dają już jednak o sobie znać ich obiecujące możliwości. Warto przy tym
zauważyć, że sformułowana w tym miejscu uwaga koresponduje z sugestiami autorów DSI,
którzy zalecają wykorzystywanie niekonwencjonalnych metod w trakcie monitowania
wdrażania strategii. Najogólniej rzecz ujmując można powiedzieć, że analiza sieci dociera
tam, gdzie nie może dotrzeć tradycyjna analiza systemowa. Ta ostatnia skupia się bowiem na
zagadnieniach związanych z funkcjonalnym dopasowaniem poszczególnych części systemu,
jego stabilnością oraz relacjami z otoczeniem. Nie bierze natomiast pod uwagę zarówno
realnie zachodzących wewnątrz systemu interakcji, które często omijają, czy – jeśli użyć
określenia stosowanego w analizach sieci – ‘bypasują’ (by-passing) połączenia formalne
(uprawomocnione). Analizie systemowej umyka również aktywność rozmaitych mikrośrodowisk, które ‘podwieszając’ się pod rozwiązania systemowe przyczyniają się do
optymalizacji, przeobrażeń, deformacji lub zablokowania ich działań. Rozumując w ten
sposób dość łatwo zauważyć, że analiza sieci pozwala, m.in. poprzez prześledzenie
‘trajektorii’ transferów poszczególnych zasobów, dostrzec zjawiska i procesy niejako
‘podskórne’, niemalże niewidoczne dla klasycznej analizy systemowej.
Założenia metodologiczne
Systemowa analiza instytucjonalna jest jedną z najbardziej wpływowych orientacji
teoretycznych i metodologicznych w naukach społecznych. Ujmuje się w niej zjawiska jako
elementy systemu. W odniesieniu do oceny wdrażania DSI możemy mówić o analizie
funkcjonalnego podsystemu w systemie politycznym, jakim będzie właśnie ocena
potencjalnego
regionalnego systemu innowacyjnego. W tym zakresie pojęcie systemu,
oprócz przytoczonej powyżej definicji regionalnego systemu innowacyjnego, rozumie się
jako uporządkowany wewnętrznie układ elementów, mających określoną strukturę. Strukturę
taką interpretuje się i bada nie jako luźne zbiory izolowanych elementów, lecz jako
wewnętrznie zintegrowane, wyróżniające się z otoczenia i kierujące się swoistymi
10
prawidłowościami całości. W analizie systemowej, także tej zastosowanej do analizy
wdrażania DSI, zastosowane będą trzy jej ujęcia:
•
analiza makrosystemowa, w której istotne są następujące kwestie: Jakie elementy
należą do systemu? Jakie elementy należą do otoczenia? Jakie jest kryterium
przynależności do systemu? Jakie są funkcje systemu w otoczeniu? Jakie elementy są
funkcjonalne, a jakie dysfunkcjonalne dla systemu jako całości? Jakie elementy
stanowią najważniejsze czynniki zmian w systemie?
•
analiza średniego rzędu ma dać odpowiedź na następujące pytania: z jakimi
podsystemami dany system jest najmocniej (względnie najsłabiej) powiązany? Jaka
jest względna rola danego podsystemu w utrzymaniu funkcjonowania systemu jako
całości? Jaki jest stopień autonomii danego podsystemu?
•
analiza mikrosystemowa odnosi się z kolei do następujących obszarów badawczych: Z
jakimi innymi elementami systemu dany element jest powiązany? Jaki jest charakter
oddziaływań (wzajemne, jednostronne, harmonijne, konfliktowe)? Jaki jest stopień
autonomii elementu? W jakim stopniu działanie elementu jest modyfikowane za
pośrednictwem sprzężenia zwrotnego przez rezultaty jego własnych działań?
W powiązaniu z analizą systemową niezmiernie istotne, dla rzetelnego zobrazowania
efektywności zastosowanych narzędzi wpisanych do DSI, będzie także zastosowanie
sprzężonych z nią metod: instytucjonalno-prawnej, behawioralnej, decyzyjnej oraz
wybranych narzędzi metodologii badań procesów regionalnych11.
Analiza instytucjonalno-prawna polega na zakreśleniu pola badań do sfery określonych
przepisów prawnych. Przyjmuje się w niej założenie, że ustawodawca dysponuje wiedzą
zracjonalizowaną, możliwie pełną w zakresie znajomości stanu prawnego i aktualną wiedzą
empiryczną. W metodzie tej przez pojęcie instytucja rozumie się zwykle zespół norm
prawnych określających konkretne zjawisko lub wyodrębniona strukturę organizacyjną.
Niezmiernie istotne przy stosowaniu metody systemowej oraz instytucjonalno-prawnej jest
odwołanie się do metody decyzyjnej. Specyfika tej metody polega na rozpoznawaniu zjawisk
i procesów społeczno-politycznych przez pryzmat:
a. Ośrodka decyzji, traktowanego jako przedmiot działania politycznego;
b. Procesu decyzyjnego, a w zakresie oceny wdrażania DI także procesu
innowacyjnego, tj. zespołu powiązań przyczynowo-skutkowych dotyczących
rozwiązywanego problemu, występujących wewnątrz danej instytucji oraz
powiązaniach z jego otoczeniem;
11
A. Chodubski, Wstęp do badań politologicznych, Gdańsk 2005, passem.
11
c. Decyzji, w tym także decyzji politycznych, tj. przez wybór sposobu działania,
ostatecznego jego efektu;
d. Implementacji, tj. procesu urzeczywistniania decyzji poprzez uruchomienie
odpowiednich środków działania.
Metoda ta pozwala na całościowe ujmowanie rozpoznawanych zjawisk, sprzyja dokonywaniu
analizy dynamicznych przemian rzeczywistości, np. w odniesieniu do żywiołowości
procesów innowacyjnych. Ważne jest, aby objaśnienia w zakresie analizy decyzyjnej,
odnosiły się do systemowej siatki pojęciowej badanej rzeczywistości.
Dopełnieniem analizy instytucjonalno-prawnej i decyzyjnej jest metoda behawioralna,
z tym, że rozważania normatywne uznaje się za pozostające nierzadko w sprzeczności z
rzeczywistymi zachowaniami ludzi lub/i złożonych z tych jednostek grup społecznych.
Metoda behawioralna zakłada zatem badanie rzeczywistości realnie istniejącej, a niej jej
wizji, określonej w aktach prawnych.
Niezmiernie istotne dla właściwej oceny wdrażania DSI będzie uwzględnienie, obok
wyżej opisanych i
zarazem specyficznych dla nauk społecznych, metod badawczych
stosowanych we współczesnych studiach regionalnych. Punktem wyjścia dla oceny
wdrażania, czy w ogóle rozważań nad formułowaniem Regionalnej Strategii Innowacji dla
Dolnego Śląska będzie uwzględnienie dwóch rozwiązań metodologicznych stosowanych w
badaniach regionalnych, a mianowicie: podejścia Regional Science oraz
współczesnych
interpretacji społecznych i kulturowych regionu (triada: pole, habitus i imago regionis)12.
Sposób opisu i analizowania zjawisk regionalnych w oparciu o podejście Regional
Science ma swoje korzenie metodologiczne w latach pięćdziesiątych XX wieku, lecz jest on z
powodzeniem stosowany w wielu badaniach regionalnych do dziś. Podejście to łączy w sobie
aspekty analizy ekonomicznej, geograficznej, planistycznej oraz koncentruje się na ilościowej
i teoretycznej analizie problemu. Najczęstszymi metodami badawczymi stosowanymi w tym
podejściu, które z cała pewnością można wykorzystać w ocenie wdrażania DSI są:
•
analiza systemowa wewnątrzregionalnej gospodarki (jest to więc spójne a systemową
analizą instytucjonalną stosowaną w metodologii nauk społecznych),
•
analiza kompleksów przemysłowych,
•
statystyka,
•
teoria centrum – peryferie.
Od połowy lat siedemdziesiątych podejście Regional Science zostało uzupełnione
poprzez tzw. nową geografię regionalną, która oprócz wyżej wymienionych aspektów próbuje
12
Na ten temat patrz szerzej: M. Keating, The New Regionalizm In Western Europe. Territorial Restrukturing
and Political Change, Northampton 1998 oraz M. Castells, The Information Age: Economy, Society and Culture,
Vol. 1 The Rise of the Network Society; Vol. 2 The Power of Identity, Oxford 2000.
12
definiować i opisywać wpływ charakteru i intensywności relacji społecznych na wybrane
procesy regionalne. Współczesne studia regionalne wykazują, że niezmiernie istotne dla
analiz regionalnych jest uwzględnienie przesłanek społecznych, kulturowych, aniżeli
wyłącznie parametrów ekonomicznych (od których naturalnie nie można abstrahować).
Można zatem zgodzić się z opinią m.in. A. Sayera, że relacje społeczne i kulturowe, sposób
instytucjonalizacji regionu wpływa na jego siłę (markę), a zatem na jego znaczenie
ekonomiczne, choćby w aspekcie możliwości ściągania do regionu bezpośrednich inwestycji
zagranicznych). W związku z powyższym tak istotne jest wydębienie we współczesnych
badaniach regionalnych kwestii identyfikacji – tożsamości regionalnej. Powraca więc znana
teoria otoczenia innowacyjnego, w którym kształtują się więzi tożsamości. Teoria otoczenia
innowacyjnego – jest związana z geograficznymi warunkami (ekonomicznymi, społecznymi
i fizycznymi) produkcji. Zakłada się, że przedsiębiorstwo innowacyjne nie może zaistnieć bez
środowiska lokalnego. Jest ono przez nie wytwarzane. Zachowania innowacyjne zależą od
zmiennych określonych na poziomie lokalnym lub regionalnym. Przeszłość obszarów, ich
organizacja, ich zdolność do tworzenia wspólnych projektów, konsensus, który je
strukturalizuje są bazą dla innowacji. Dostęp do wiedzy technologicznej, istnienie
umiejętności, skład rynku pracy i inne składowe środowisk lokalnych wyznaczają strefy
mniejszej lub większej akceptacji innowacji. Przestrzeń w tej teorii nie jest ujmowana jedynie
jako obszar lokalizacji danego przemysłu, lecz staje się obiektem obserwacji jako
„środowisko”. Pozwala to połączyć zbiór elementów uczestniczących w funkcjonowaniu tej
przestrzeni, a więc kompozycję tkanki przemysłowej, złożone relacje, które przez nią
nawiązują się między przedsiębiorstwami, rodzaj siły roboczej, infrastrukturę, cechy
geograficzne, a więc wszystko to, co tworzy region. Pojęcie „środowiska innowacyjnego”
zdefiniował C. Perrin (1989). Jest to wyodrębniony terytorialnie zespół, w którym sieci
innowacyjne rozwijają się przez praktykę tych aktorów drogą wzajemnej wymiany
generującej specyficzne efekty zewnętrzne dla innowacji dokonujących się dzięki zbieżności
praktyki i coraz większych osiągnięć w tworzeniu technologii13.
Istotna w prezentowanym zakresie badań jest analiza „miejsca”, które jest siecią
społecznych i materialnych powiązań. Występuje tu zbieżność dwóch elementów: regionu i
miejsca. Podejścia Regional Science oraz współczesne studia regionalne, stosowane wraz z
analizą systemową i innymi opisanymi powyżej metodami badawczymi nauk społecznych są
zatem dobrą bazą (podstawą) do zastosowania w ocenie wdrażania DSI jednej z
„najmłodszych” metod badawczych, czyli analizy sieci.
13
G. Benko, Geografia technopolii, Warszawa 1993, s. 24-25 oraz F. Tödtling, Räumliche Differenzierung
betrieblicher Innovation, Berlin 1990, s. 23.
13
Sieć jest z kolei jednym z tych pojęć, które od początku lat dziewięćdziesiątych
‘niezwykle’ szybko rozprzestrzeniają się zarówno w rozmaitych żargonach profesjonalnych,
jak i w języku potocznym. Dość oczywistym jest przy tym fakt, że diametralnie odmienne
bywają sposoby rozumienia sieci. W sposób specyficzny definiują ją – co oczywiste –
cybernetycy i informatycy. Wyraźne różnice w rozumieniu sieci powiązań międzyludzkich i
międzyorganizacyjnych występują jednak również wśród przedstawicieli nauk społecznych,
menedżerów, urzędników, lobbystów, związkowców czy polityków. Oczywiście, mówiąc o
sieciach mają oni często na myśli odmienne i niekiedy dość odległe konteksty, obiekty i
procesy. Wydaje się jednak, że przy odrobinie dobrej woli można odnaleźć element łączący
zróżnicowane warianty pojmowania sieci kształtujących się w przestrzeni społecznej. Jest nim
transfer zasobów. Postrzegając połączenia sieciowe jako mniej lub bardziej drożne ‘linie
przesyłowe’, po których ‘biegną’ rozmaite zasoby i wsparcia dostrzeżemy, że niemal każda
sieć pojawia się w obrębie szerszego, systemowego układu i – spinając jego poszczególne
elementy – tworzy medium szeroko rozumianej komunikacji wewnątrzsystemowej14.
Oczywiście, jak wielokrotnie podkreślano (również w treści Dolnośląskiej Strategii Innowacji
– DSI), sieć może przyczynić się zarówno do wspomagania i rozwoju rozwiązań
systemowych – choćby poprzez łączenie elementów, które nie mają bezpośrednich –
systemowych i instytucjonalnych kontaktów, jak i do dekompozycji, degeneracji, a nawet
destrukcji systemu, o czym przekonują m.in. sugestywne przykłady wskazywane przez R.
Putnama15.
Pojęcie sieci, rozumianej jako wewnątrzsystemowy układ cyrkulacji zasobów,
pojawia się w rozlicznych opracowaniach odnoszących się do wielu aspektów zarządzania
sprawami publicznymi i procesami społecznymi. W szerszych kontekstach interesujące nas
zagadnienia dotyczą instytucji demokracji dyskursywnej, ewolucji Unii Europejskiej, jak i
przeobrażeń współczesnego państwa16, a także komplementarnych układów powiązań
służących władzom publicznym w podejmowaniu szerzej zakrojonych interwencji
14
J. Sroka, Polityka organizacji pracodawców i przedsiębiorców, Wrocław 2004.
Zob. np. R. Putnam, Bowling Alone: The Collapse and Revival American Community, Simon & Schuster,
New York 2000.
16
B. Kochler-Koch, R. Eising (red.), The Transformation of Governance in the European Union, Routledge,
London 2001; M. Bevir, R.A.W. Rhodes, P. Weller (red.), Traditions of Governance. History and Diversity,
Public Administration 2003, vol. 81; J. Dryzek, Discursive Democracy, Yale University Press, New Haven
1990; European Governance. A White Paper (COM 428/2001); OECD, Governance in the 21st Century, OECD
Publications Service, Paris 2001.
15
14
gospodarczych17 oraz relacji pomiędzy ośrodkami decyzyjnymi a grupami interesu18.
Natomiast w rozumieniu węższym odnoszą się m.in. do: instytucjonalnych i strukturalnych
przeobrażeń administracji publicznej19, relacji pomiędzy podmiotami gospodarczymi i – w
szerszym kontekście – pomiędzy organizacjami20, pro-innowacyjnych działań strategicznych
podejmowanych na poziomie regionalnym i / lub branżowym21, czy ‘topografii’ powiązań
mikrospołecznych22.
Jest przy tym rzeczą oczywistą – i daje to o sobie znać w przywołanych publikacjach
– iż nie sposób rozpatrywać wspomnianych poziomów analizy sieci w sposób odseparowany,
gdyż są one w sposób ewidentny powiązane a zarazem nawzajem z siebie ‘wyrastają’
współtworząc rozłożystą i wielopiętrową całość dynamicznych relacji. Niezależnie od
przyjętej optyki, w opracowaniach tego rodzaju podkreśla się również fakt, który dostrzegli
także twórcy DSI – iż o spoistości sieci w największej mierze decyduje poziom zaufania.
Schemat zastosowany przez nas do oceny wdrażania DSI, a odwołujący się do
analizy sieci, składa się z czterech elementów. Pierwszym z nich jest definicja układu
sieciowego, która będzie nam towarzyszyła w dalszych poczynaniach analitycznych. Element
drugi tworzą nieformalne reguły gry obowiązujące w sieciach pro-rozwojowych. Na
komponent trzeci złoży się prezentacja pożądanych cech sieci prorozwojowych, decydujących
o ich kształcie i potencjalnej sile zakorzenienia w środowisku. Natomiast istotą składnika
czwartego będzie określenie możliwości stymulowania rozwoju pro-rozwojowego układu
sieciowego oraz zarządzania nim w konkretnym środowisku społecznym.
Pierwsze dwa spośród wymienionych elementów omówione zostały w niniejszym
raporcie. Pozostałe natomiast zostaną zaprezentowane w dalszych etapach realizacji
przedsięwzięcia badawczego. Podział ten wynika z obszerności i komplikacji zagadnień
17
B. Jessop, The Regulation Approach, Governance and Post-Fordism: Alternative Perspectives on Economic
and Political Change?, Economy and Society 1995, vol. 24.
18
D. Knoke, F.U. Pappi, J. Broadbent, Y. Tsujinaka, Comparing Policy Networks: Labour Politics in the U.S.,
Germany and Japan, Cambridge University Press, Cambridge 1996.
19
G. Peters, The Future of Governing: Four Emerging Models, University Press of Cansas, Lawrence 1996;
R.M. Walker, E. Jeanes, R. Rowlands, Measuring Innovation – Applying the Literature-Based Innovation Output
Indicator to Public Services, Public Administration 2002, vol. 80.
20
J. Johanson, L.G. Mattson, Interorganisational Relations in Industrial Systems: A Network Approach
Compared with a Transaction Costs Approach, International Studies of Management Organisation 1987, vol. 17;
J. Benson, The Interorganisational Network in Political Economy, Administrative Science Quaterly 1975, vol.
20.
21
M. Błaszczyk, J. Sroka (red.), Sieci czy struktury? Dialog społeczny na poziomie regionalnym, Instytut Spraw
Publicznych, Warszawa 2006; H. Löfgren, M. Benner, Biotechnology and Governance in Australia and Sweden:
Path Dependency or Industrial Convergence?, Australian Journal of Political Science 2003, vol. 38.
22
J.C. Johnson, Anthropological Contributions to the Study of Social Networks, (in:) S. Wasserman, J.
Galaskiewicz (eds), Advances in Social Network Analysis: Research in the Social and Behavioral Sciences,
Sage, London 1994.
15
związanych z teorią sieci, a także potrzeby wyważenia odniesień o charakterze generalnym z
uwagami odnoszącymi się konkretnie do DIS.
Pojęcie sieci w zakresie oceny wdrażania DSI
W poszukiwaniu odpowiedniej formuły definiującej sieć (w sposób zbieżny z
potrzebami analizy realizacji RIS) naszą uwagę zwróciła propozycja J. Bensona. Definiuje
on sieć jako konstelację powiązań, których przedmiotem są zależności związane z
pozyskiwaniem, kontrolą i wykorzystaniem zasobów. Jednocześnie podkreśla, że w tle
tego układu rysują się procesy dystrybucji dwóch najbardziej pożądanych dóbr – dostępu
do decyzji o charakterze rozstrzygającym (władczym) oraz do środków finansowych23.
Uwaga
ta
koresponduje
z
wielokrotnie
formułowanymi
przez
twórców
DIS
spostrzeżeniami o potrzebie kreacji aktywnego lobbingu regionalnego, inicjowania „gry o
region” oraz działań na rzecz pozyskania i utrwalenia dostępu do środków, m.in.
pochodzących z funduszy strukturalnych.
Podsumowując sformułowane dotychczas uwagi dotyczące układów sieciowych
wypada zwrócić uwagę na trzy najbardziej istotne wymiary sieci stwierdzając, że jest ona
zarazem:
•
wewnątrz - lub, w niektórych wypadkach ponadsystemowym układem powiązań i
zależności o charakterze społecznym, ekonomicznym, międzyorganizacyjnym oraz
politycznym,
•
medium komunikacji społecznej, międzyorganizacyjnej i politycznej,
•
‘linią przesyłową’ służącą transferowi zasobów – w tym m.in. środków
finansowych,
wiedzy,
zasobów
symbolicznych,
działań
mobilizacyjnych,
możliwości kontroli, wsparcia koalicyjnego oraz poparcia politycznego24.
W obrębie rozumianej w trojaki sposób sieci obowiązują, określone utrwalonymi
konwencjami (w przeważającej części nieformalne) ‘reguły gry’. W zależności od kształtu
tych reguł możemy mieć do czynienia z sieciami sprzyjającymi rozwojowi społecznemu lub
go utrudniającymi, czy też – jak przekonuje R. Putnam – spajającymi bądź rozsadzającymi
tkankę społeczną. W świetle ustaleń cytowanego badacza najbardziej stabilne przesłanki
konsolidacji oraz reprodukcji i rozwoju sieci sprzyjających rozwojowi wolnej i dynamicznej
gospodarki oraz skonsolidowanej demokracji, tkwią w kapitale społecznym, na który składają
23
J. Benson, A Framework for Policy Analysis, (w:) D. Rogers, D. Whiten i in. (red.), Interorganisational
Coordination, Iowa University Press, Ames 1982, s. 137-148..
24
J. Sroka, Polityka, op. cit.
16
się – oprócz ‘jakości’ członków wspólnoty, mierzonej m.in. poziomem ich wykształcenia –
rozległe powiązania społeczne i organizacyjne spajane wysokim poziomem zaufania25.
Rozumiany w podobny sposób (również przez autorów DIS) kapitał społeczny ma swe
doniosłe i cenne konsekwencje społeczne, polityczne i ekonomiczne26. Przede wszystkim
należy stwierdzić, że w dojrzałych i stabilnych demokracjach, które ‘obfitują’ w tego rodzaju
kapitał, ‘czujni’ wyborcy popierają odpowiedzialnych liderów. Ci zaś mocno tkwią w
przekonaniu, iż niechybnie przyjdzie im się rozliczyć ze skuteczności działań podjętych w
imieniu wspólnoty oraz poddać weryfikacji zasadność zaufania, którym ich obdarzono27.
Dlatego też zdecydowanie rzadziej decydują się łamać reguły gry obowiązujące w obrębie
koronkowych powiązań sieciowych sprzyjających rozwojowi społecznemu.
W scharakteryzowany pokrótce sposób działa mechanizm obronny wspólnoty
minimalizujący ryzyko deformacji sieci w kierunku układów kształtowanych przez
klientelizm, nepotyzm oraz powiązania o charakterze nielegalnym, czy nawet przestępczym.
Warto zatem przyjrzeć się wspomnianemu katalogowi reguł, który – oprócz potrzeb
związanych z monitoringiem wdrażania DIS – może okazać się przydatny w tworzeniu
środowiskowych standardów aksjo-normatywnych. Mogą one w przyszłości przyczynić się
do kreacji ‘miękkich’ regulacji środowiskowych znanych w wielu wspólnotach spajanych
interesami grupowymi, które funkcjonują w skonsolidowanych demokracjach.
Reguły gry w obrębie sieci
S. Wilks i M. Wright wskazują, że dla zrozumienia charakteru zależności
sieciowych powstających pomiędzy władzą publiczną a podmiotami zorientowanymi na
działalność gospodarczą, należy odwołać się do swoistej „niepisanej konstytucji”
obowiązującej w obrębie sieci. Treść norm i wzorów interakcji zawartych w rozumianej w
ten sposób konstytucji, z jednej strony dyscyplinuje, ukierunkowuje i czyni
przewidywalnymi zachowania uwikłanych w sieć podmiotów, z drugiej zaś decyduje o
strategicznym rozmieszczeniu kontrolowanych przez nich zasobów, a także o przyjętych
sposobach kapitalizacji i operacjonalizacji tychże zasobów28. Cytowani uczeni podkreślają,
że niektóre z reguł gry, wchodzących w skład wspomnianej konstytucji, znajdują wyraz w
25
W tym miejscu warto zaznaczyć, że na „organizacyjny smar” w postaci zaufania i poufności wskazywał
również na początku lat 90. nieżyjący socjolog polityki Jacek Tarkowski (Tarkowski, 1994).
26
R. Putnam, Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy, Princeton University Press,
Princeton 1993, s. 80-90.
27
R. Putnam, Bowling Alone, op.cit., s. 19.
28
S. Wilks, M. Wright, Comparative Government – Industry Relations – Western Europe, the US and Japan,
Clarendon Press, Oxford 1989, s. 305.
17
statutowych regulacjach organizacji gospodarczych oraz struktur powołanych do obsługi
kontaktów pomiędzy przedsiębiorcami a władzą. Układ tych zasad może składać się na
swoistą wykładnię „kultury rywalizacji” lub „kultury dialogu”, które przenikają działania
zaangażowanych w sieciowe gry aktorów. Akceptując ten pogląd należałoby stwierdzić, że
przez reguły gry obowiązujące w obrębie sieci rozumie się uogólnione wzorce
postępowania służące aktywizacji przejścia do kolejnych etapów rozgrywek oraz
reprodukcji gry jako całości29.
S. Wilks i M. Wright, idąc tym właśnie tropem wskazują na osiem ogólnych reguł
gry porządkujących relacje gospodarczo-politycznych środowisk sieciowych30. Nie są to
oczywiście zasady wszystkie, lecz te, które są najbardziej ogólne, a jednocześnie
stosunkowo najbardziej stabilne. Należą do nich:
1. Pragmatyzm działań i opinii zaangażowanych podmiotów;
2. Dążenie do osiągnięcia konsensu;
3. Przestrzeganie reguł sprawiedliwości (sprawiedliwości rynku – w środowiskach
zorientowanych na zysk ekonomiczny lub sprawiedliwości społecznej i politycznej –
wśród tzw. partnerów społecznych oraz w środowiskach wyrastających z politycznych
układów koalicyjnych);
4. Działania na rzecz wzajemnego dopasowania poszczególnych rodzajów aktywności, co
niekoniecznie musi oznaczać wzajemną ich koordynację, strony mogą np. poprzestawać
na stałym informowaniu się o planowanych posunięciach, co ułatwia planowe
wykorzystanie dostępnych zasobów;
5. Dyskrecja, czyli dotrzymywanie zobowiązań dotyczących poufności niektórych
informacji;
6. Zaufanie, które jest warunkiem nie tylko interakcji w obrębie układów sieciowych, ale
również stanowi podstawę większości innych pożądanych relacji zachodzących w
przestrzeni społecznej, których uczestnicy ufając sobie „zawierają umowę o wzajemnym
rozpoznaniu i ochronie”31;
7. „Depolityzacja” kwestii będących przedmiotem przetargu, którą należy rozumieć nie jako
dążenie do prowadzenia dialogu stricte merytorycznego, pozbawionego wątków
politycznych, gdyż jest to zdecydowanie niemożliwe w obrębie sieci utkanych nie tylko z
zależności wynikających z wymiany zasobów materialnych, ale również spajanych
zależnościami o charakterze władczym. Depolityzację wspomnianych kwestii należy
29
J. Sroka, Polityka, op. cit.
S. Wilks, M. Wright, op. cit., s. 305.
31
A. Giddens, Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, PWN,
Warszawa 2002, s. 66.
30
18
rozumieć jako wyrzeczenie się stosowania brutalnych strategii politycznych –
zorientowanych na permanentną konfrontację, stałe blokowanie możliwości realizacji
interesów którejś ze stron lub jej wykluczenie z sieci;
8. Niepodważalność uprawnień władczych publicznych ośrodków decyzyjnych, które w
razie wyraźnej potrzeby mają możliwość podejmowania decyzji autonomicznych w
stosunku do poczynionych wcześniej w obrębie sieci ustaleń;
9. Przejawiana przez zaangażowanych chęć stałego wznawiania oraz kontynuacji relacji
sieciowych32.
Wymienione reguły gry w różnym zakresie znajdują odzwierciedlenie w realnie
istniejących rodzajach sieci pro-rozwojowych. Dzieje się tak z uwagi na swoistą pragmatykę
funkcjonowania poszczególnych rodzajów układów sieciowych – charakteryzują się one
przecież zmienną spoistością oraz zróżnicowaną doniosłością swych działań dla otoczenia
społecznego. Stopień i zakres obowiązywania zaprezentowanych powyżej ośmiu reguł gry w
obrębie sieci zostanie przeanalizowany w zakresie oceny wdrażania DSI. Istotnym
zagadnieniem z punktu widzenia skutecznego wdrażania DSI będzie odpowiedź na pytanie:
ile i jakie z tych reguł zostały lub są stosowane w obrębie DSI i to zarówno na etapie jej
konstruowania, jak i na etapie jej implementacji? To z kolei umożliwi sformułowanie opinii
w zakresie określenia spójności zapisów i działań przyjętej strategii innowacyjnej na Dolnym
Śląsku, a także określi stadium konstruowania regionalnego systemu innowacyjnego w
naszym województwie.
32
J. Sroka, Polityka, op. cit.
19
Literatura:
[1] Benko G., 1993, Geografia technopolii, PWN, Warszawa.
[2] Benson J., 1975, The Interorganisational Network in Political Economy, Administrative
Science Quaterly, vol. 20.
[3] Benson J., 1982, A Framework for Policy Analysis, (w:) D. Rogers, D. Whiten i in. (red.),
Interorganisational Coordination, Iowa University Press, Ames.
[4] Bevir M., Rhodes R.A.W., Weller P. (red.), 2003, Traditions of Governance. History and
Diversity, Public Administration, vol. 81.
[5] Błaszczyk M., Sroka J. (red.), 2006, Sieci czy struktury? Dialog społeczny na poziomie
regionalnym, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa.
[6] Bräunling G., Harmsen D.M., 1975, Die Förderungsprinzipien und Instrumente der
Forschungs- und Technologiepolitik. Kommission für wirtschaftlichen und sozialen Wandeln,
Band 85, Göttingen.
[7] Castells M., 2000, The Information Age: Economy, Society and Culture; Vol. 1 The Rise
of the Network Society Vol. 2 The Power of Identity, Oxford.
[8] Chodubski, A., 2005, Wstęp do badań politologicznych, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego,
Gdańsk.
[9] Die regionale Dimension des Europäischen Forschungsraums, Brüssels, 3.10.2001.
[10] Dryzek J., 1990, Discursive Democracy, Yale University Press, New Haven.
[11] European Governance. A White Paper (COM 428/2001).
[12] European planning studies 1996, Special Issue: Industrial Districts, Vol. 4 No. 1 Carfax
Publishing.
[13] Giddens A., 2002, Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej
nowoczesności, PWN, Warszawa.
[14] Jessop B., 1995, The Regulation Approach, Governance and Post-Fordism: Alternative
Perspectives on Economic and Political Change?, Economy and Society, vol. 24.
[15] Johanson J., Mattson L.G., 1987, Interorganisational Relations in Industrial Systems: A
Network Approach Compared with a Transaction Costs Approach, International Studies of
Management Organisation, vol. 17.
[16] Johnson J.C., 1994, Anthropological Contributions to the Study of Social Networks, (in:)
S. Wasserman, Galaskiewicz J. (eds), Advances in Social Network Analysis: Research in the
Social and Behavioral Sciences, Sage, London.
[17] Keating M., 1998, The New Regionalism In Western Europe. Territorial Restructuring
and Political Change, Northampton.
20
[18] Knoke D., Pappi F.U., Broadbent J., Tsujinaka Y., 1996, Comparing Policy Networks:
Labour Politics in the U.S., Germany and Japan, Cambridge University Press, Cambridge.
[19] Kochler-Koch B., Eising R. (red.), 2001, The Transformation of Governance in the
European Union, Routledge, London.
[20] Koschatzky K., 2001 , Räumliche Aspekte im Innovationsprozess. Ein Beitrag zur neuen
Wirtschaftsgeographie aus Sicht der regionalen Innovationsforschung, Münster.
[21] Koschatzky K., Kulicke M., Zneecker A., (ed.), 2001 Innovation Networks. Contepts and
Challenges in the European Perspective, Heidelberg.
[22] Kukliński A., Orłowski W., 2001, The Knowledge Based Economy. The Global
Challenges of the 21 Century, Warszawa.
[23] Löfgren H., Benner M., 2003, Biotechnology and Governance in Australia and Sweden:
Path Dependency or Industrial Convergence?, Australian Journal of Political Science, vol.
38.
[24] Matusiak K.B., Stawasz E., Matusiak M., Jewtuchowicz A., 1998, Tworzenie środowiska
innowacyjnego i warunków dla transferu technologii, Wydawnictwo Uniwersytetu
Łódzkiego, Łódź.
[25] OECD, 2001, Governance in the 21st Century, OECD Publications Service, Paris.
[26] Pereira A.A., 2002, The Suzhou Industrial Park Project (1994-2001): The Failure of a
Development Strategy, Asian Journal of Political Science, vol. 10.
[27] Peters G., 1996, The Future of Governing: Four Emerging Models, University Press of
Cansas, Lawrence.
[28] Popławski M., 1995, Mechanizmy procesów innowacyjnych w rozwoju przemysłów
wysokiej techniki, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń.
[29] Porter M., Porter o konkurencji, PWN, Warszawa 2001.
[30] Putnam R., 1993, Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy, Princeton
University Press, Princeton.
[31] Putnam R., 2000, Bowling Alone: The Collapse and Revival American Community,
Simon & Schuster, New York.
[32] Simmie J., 2002, Knowledge Spillovers and Reasons for the Concentration of Innovative
SMEs, in; Urban Studies, vol. 39, No. 5-6, Carfax Publishing.
[33] Sroka J., 2004, Polityka organizacji pracodawców i przedsiębiorców, Wyd. U. Wr.,
Wrocław.
[34] Sternberg R., 1998, Technologiepolitik und High-Tech Regionen – ein internationaler
Vergleich, Universität Hannover, Münster-Hamburg.
[35] Tarkowski J., 1994, Socjologia świata polityki, t. 2, ISP PAN, Warszawa.
21
[36] Towards a reinforced innovation policy in the European Union, European Commission,
Brussels, 28.03.2002.
[37] Tödtling F., 1990, Räumliche Differenzierung betrieblicher Innovation, Verlag für Bauund Planungsliteratur, Berlin.
[38] Walker R.M., Jeanes E., Rowlands R., 2002, Measuring Innovation – Applying the
Literature-Based Innovation Output Indicator to Public Services, Public Administration, vol.
80.
[39] Weick K.E., 1979, The Social Psychology of Organising, Random House, New York.
[40] Wilks S., Wright M., 1989, Comparative Government – Industry Relations – Western
Europe, the US and Japan, Clarendon Press, Oxford.
22
23