pobierz pdf

Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły
Pedagogiki i Administracji w Poznaniu
Nr 3
2007
Joanna Rodziewicz-Gruhn, Janusz Wojtyna
Instytut Kultury Fizycznej Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie
ŚRODOWISKOWE I SPOŁECZNE
UWARUNKOWANIA STANU ODŻYWIENIA
KOBIET ROZPOCZYNAJĄCYCH STUDIA
NUTRITIONAL STATUS ENVIRONMENTAL
AND SOCIAL CONDITIONS OF WOMEN
STARTING THEIR STUDIES
Słowa kluczowe: studentki, stan odżywienia, dane antropometryczne, środowisko społeczne
Key words: students, nutritional status, anthropometric date, social environment
Streszczenie: Badaniami realizowanymi w roku akademickim 2005/2006 objęto 333 studentki
I roku Wydziałów Pedagogicznego, Matematyczno-Przyrodniczego i Filologicznego-Historycznego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Średni wiek badanych kobiet wynosił 20,24 +0,96 lat. Na potrzeby analizy wybrano następujące cechy somatyczne: wysokość
ciała, masa ciała, obwody talii i bioder. Stan odżywienia oceniono na podstawie wskaźnika
BMI (Body Mass Index) = masa w kg/wysokość w m2) z wykorzystaniem klasyfikacji WHO
(WHO Report 1995). Studentki pochodzące ze środowiska wiejskiego charakteryzowały się
niższymi średnimi ocenianych cech w porównaniu do rówieśniczek z miasta, lecz odnotowane
różnice międzyśrodowiskowe były istotne dla masy ciała i obwodu talii.
Wykształcenie rodziców i dzietność nie wpływały istotnie na poziom rozwoju analizowanych
cech somatycznych badanych studentek z Częstochowy. Większość badanych kobiet posiadała
prawidłową masę ciała w stosunku do wysokości i gynoidalny typ rozmieszczenia tkanki
tłuszczowej.
WPROWADZENIE
W ocenie stanu odżywienia na poziomie populacyjnym pomiary antropometryczne
mogą być z powodzeniem wykorzystywane do identyfikacji problemów żywieniowych i oceny ich nasilenia (Charzewska, Chabros, 2002). Najczęściej stosowanymi
pomiarami są pomiary wysokości i masy ciała; na ich podstawie można wyliczyć
170
Człowiek – Zdrowie
wskaźniki wagowo-wzrostowe. Wskaźniki wagowo-wzrostowe charakteryzują
względną masę ciała w stosunku do wysokości ciała i mogą być wykorzystywane do
oceny stopnia otyłości. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleciła stosowanie
wskaźnika BMI do oceny potencjalnego stanu odżywienia dla osób dorosłych powyżej
20. roku życia. Wskaźnik ten koreluje dodatnio z nadmiarem otłuszczenia i może być
wykorzystany do oceny stopnia otyłości (przekarmienia energetycznego) i wychudzenia (niedożywienia różnych stopni). Wartość informacyjną dla oceny stanu odżywienia badanej osoby może mieć rozmieszczenie tłuszczu podskórnego w organizmie.
Ocenia się je za pomocą pomiarów obwodów talii i bioder i na tej podstawie wyróżniono dwa zróżnicowane typy otłuszczenia i otyłości: androidalną, czyli centralną lub
brzuszną, i gynoidalną, czyli pośladkowo-udową lub obwodową. Wskaźnikiem określającym rozłożenie tkanki tłuszczowej jest wskaźnik WHR (stosunek obwodu talii do
obwodu bioder).
Celem niniejszej pracy była ocena stanu odżywienia studentek rozpoczynających
studia w Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie na podstawie badania antropometrycznego. W analizie wyników uwzględniono wpływ wybranych zmiennych
społeczno-ekonomicznych związanych ze środowiskiem życia badanych kobiet na
wysokość i masę ciała, względną masę ciała i rozmieszczenie tkanki tłuszczowej.
MATERIAŁ I METODY
Badaniami objęto 333 studentki I roku Wydziałów Pedagogicznego, Matematyczno-Przyrodniczego i Filologicznego-Historycznego Akademii im. Jana Długosza
w Częstochowie. Pomiary antropometryczne zgodnie z obowiązującą techniką i instrumentarium wykonano w roku akademickim 2005/2006. Średni wiek badanych
kobiet wynosił 20,24 +0,96 lat. Na potrzeby analizy wybrano następujące cechy somatyczne: wysokość ciała, masa ciała, obwody talii i bioder. Stan odżywienia oceniono na podstawie wskaźnika BMI (Body Mass Index) = masa w kg/wysokość w m2)
z wykorzystaniem klasyfikacji WHO (WHO Report 1995).
BMI poniżej 16,00 kg/m2 – 3. stopień: zaawansowana szczupłość
16,00-16,99 kg/m2 – 2. stopień: umiarkowana szczupłość
17,00-18,49 kg/m2 – 1. stopień: łagodna szczupłość
18,50-24,99 kg/m2 – zakres normy
25,00-29,99 kg/m2 – 1. stopień nadwagi
30,00-39,99 kg/m2 – 2. stopień nadwagi
powyżej 40,00 kg/m2 – 3. stopień nadwagi
Typ rozłożenia tkanki tłuszczowej określano na podstawie wskaźnika WHR. Z androidalnym (typ „jabłko”) rozmieszczeniem tłuszczu u kobiet mamy do czynienia, gdy
WHR > 08, natomiast z gynoidalnym (typ „gruszka”), gdy WHR < 08.
Środowisko społeczne badanych scharakteryzowano na podstawie miejsca (miasto,
wieś), wykształcenia matki i ojca (wyższe, średnie, zawodowe, podstawowe) i dzietności (1 dziecko, 2-3 dzieci, 4 i więcej dzieci). Zebrany materiał został opracowany
standardowymi metodami statystycznymi z zastosowaniem powszechnie przyjętych
wzorów.
Joanna Rodziewicz-Gruhn, Janusz Wojtyna – Środowiskowe i społeczne uwarunkowania...
171
WYNIKI BADAŃ
Przemiany społeczno-ekonomiczne związane z procesem transformacji ustrojowej inspirowały badaczy do przeprowadzenia licznych analiz rozwoju biologicznego młodzieży studiującej (Rodziewicz-Gruhn, Pyzik, 1995/1996; Asienkiewicz,
1999; Tatarczuk, Asienkiewicz, 2001; Cymek i wsp., 2002; Przychodni, 2003;
Rogowska, 2004; Rodziewicz-Gruhn, 2005). Wcześniejsze badania antropometryczne studentów podejmowane w Częstochowie wskazywały, że takie zmienne
społeczne, jak wykształcenie rodziców i liczba dzieci w rodzinie, z różną intensywnością wpływały na rozwój somatyczny młodzieży (Rodziewicz-Gruhn, Pyzik,
1995/1996). Można było zaobserwować, że kierunek różnic w osiąganym poziomie rozwoju somatycznych między mieszkankami miast i wsi był zmienny
w kolejnych seriach badań (Rodziewicz-Gruhn, Pyzik, 1995/1996; RodziewiczGruhn, 2005).
Ryc. 1. Odsetki badanych studentek w zależności od miejsca zamieszkania
Wśród obecnie badanych studentek 58,6% było mieszkankami miast, a 41,1%
– wsi (ryc. 1). Przeważały córki matek z wykształceniem średnim (50,45%) i ojców z wykształceniem średnim (43,5%) oraz zawodowym (41,1%). Nieco wyższy
odsetek matek w porównaniu do ojców badanych kobiet posiadał wykształcenie
wyższe i odnotowane odsetki wynosiły odpowiednio 17,4% i 12,0%. Rozkład
procentowy wyższego wykształcenia matek i ojców studentek był zbliżony i wynosił odpowiednio 15,2% i 14,7% (ryc. 2). Ponad 80% badanych pochodziło
z rodzin 2-3-dzietnych (ryc. 3).
172
Człowiek – Zdrowie
Ryc. 2. Odsetki badanych studentek w zależności od wykształcenia matki i ojca
Ryc. 3. Odsetki badanych studentek w zależności od liczby dzieci w rodzinie
Studentki pochodzące ze środowiska wiejskiego były niższe, mniej ważyły i posiadały mniejsze obwody talii i bioder w porównaniu do rówieśniczek zamieszkałych
w miastach, ale istotne różnice stwierdzono tylko dla masy ciała (p < 0,05) i obwodu
talii (p < 0,01), charakteryzowały się istotnie niższym wzrostem (tab. 1).
Joanna Rodziewicz-Gruhn, Janusz Wojtyna – Środowiskowe i społeczne uwarunkowania...
173
Tabela 1. Charakterystyka badanych cech studentek w zależności od miejsca zamieszkania
Ogół badanych
Mieszkanki miast
Mieszkanki wsi
⎯x±S
⎯x±S
⎯x±S
Wysokość ciała
165,22 ± 6,06
165,73 ± 5,37
164,50 ± 6,88
Masa ciała
57,20 ± 8,13
58,00 ± 8,28
56,06 ± 7,80
Obwód talii
69,60 ± 6,67
70,37 ± 7,47
68,51 ± 5,13
Obwód bioder
93,53 ± 6,86
93,85 ± 7,08
93,06 ± 6,53
BMI
20,93 ± 2,55
21,10 ± 2,65
20,69 ± 2,38
WHR
0,75 ± 0,06
0,75 ± 0,06
0,74 ± 0,06
Badana cecha
Z danych przedstawionych w tabeli 2 wynika, że studentki, których matki i ojcowie
posiadali wykształcenie średnie i zawodowe oraz wyższe, charakteryzowały nieco
wyższe wartości średnich wartości wysokości, masy ciała oraz obwodów talii i bioder
w porównaniu do tych, których rodzice posiadali wykształcenie podstawowe. Jednakże obserwowane różnice nie były istotne statystycznie. Badane studentki pochodzące
z rodzin jednodzietnych uzyskały najwyższe wartości średnie wszystkich omawianych
cech somatycznych, lecz obserwowane różnice międzygrupowe nie były istotne statystycznie (tab. 3).
Tabela 2. Charakterystyka badanych cech studentek w zależności od wykształcenia rodziców
Wykształcenie matki
Badana
cecha
Wykształcenie ojca
Podst.
⎯x±S
Zawod.
⎯x±S
Średnie
⎯x±S
Wyższe
⎯x±S
Podst.
⎯x±S
Zawod.
⎯x±S
Średnie Wyższe
⎯x±S ⎯x±S
Wysokość
ciała
163,65
±5,72
165,15
±6,52
165,50
±6,02
165,20
±5,65
162,43
±5,36
165,34
±5,72
165,45
±6,63
Masa
ciała
53,20
57,62
57,50
57,40
53,75
57,64
57,56
55,36
±7,62
±7,47
±8,79
±6,90
±9,56
±7,96
±8,56
±6,32
Obwód
talii
67,20
70,36
69,67
69,32
69,96
69,79
69,37
69,71
±5,73
±6,14
±7,20
±5,99
±9,17
±6,26
±6,76
±6,76
Obwód
bioder
91,63
94,32
93,67
92,78
91,85
94,38
93,66
90,57
±6,69
±7,02
±7,16
±5,63
±8,07
±6,49
±6,70
±7,66
164,77
±5,09
BMI
19,84
21,15
20,94
21,04
20,34
21,04
21,01
20,42
±2,52
±2,70
±2,56
±2,25
±3,44
±2,34
±2,69
±2,44
WHR
0,73
0,75
0,75
0,75
0,76
0,74
0,74
0,77
±0,04
±0,05
±0,07
±0,06
±0,06
±0,05
±0,06
±0,10
174
Człowiek – Zdrowie
Tabela 3. charakterystyka badanych cech studentek w zależności od liczby dzieci w rodzinie
1 dziecko
2-3 dzieci
4 i więcej dzieci
⎯x±S
⎯x±S
⎯x±S
Wysokość ciała
166,87 ±5,08
165,07 ±6,14
164,97 ±6,08
Masa ciała
59,46 ±9,53
56,96 ±7,78
57,10 ±9,48
Obwód talii
70,04 ±6,33
69,68 ±6,68
68,54 ±6,92
Obwód bioder
94,95 ±7,45
93,47 ±6,67
92,68 ±7,86
BMI
21,33 ±3,13
20,89 ±2,48
20,89 ±2,59
WHR
0,74 ±0,03
0,75 ±0,06
0,74 ±0,11
Badana cecha
Biorąc pod uwagę poważne zagrożenia dla zdrowia wynikające z niewłaściwych
relacji między wysokością a masą ciała i rozmieszczenia tkanki tłuszczowej, przeanalizowano wartości wskaźników BMI i WHR. Większość badanych kobiet posiadało
prawidłową masę ciała w stosunku do wysokości (81,4%). Za pocieszający należy
uznać fakt występowania niewielkiego odsetka nadwagi (6,3%). Wśród obecnie badanych studentek jest też wyraźnie niższy odsetek kobiet z niedowagą – 12,31%, wobec
36,3% odnotowanego u studentek mierzonych w latach 1999-2001 (Rodziewicz-Gruhn, 2002).
Ryc. 4. Częstotliwość występowania odchyleń w masie ciała u badanych studentek
Joanna Rodziewicz-Gruhn, Janusz Wojtyna – Środowiskowe i społeczne uwarunkowania...
175
Miejsce zamieszkania, wykształcenie ojca i dzietność rodziny nie wpływały istotnie na zróżnicowanie średnich wartości wskaźnika BMI badanych studentek. Istotnie
niższe wartości wskaźnika BMI wystąpiły u studentek, których matki miały wykształcenie podstawowe w porównaniu do tych, których matki legitymowały się wykształceniem wyższym, średnim i zawodowym.
Rozkłady procentowe wartości wskaźnika WHR wskazują, że u badanych kobiet
występuje gynoidalny typ rozmieszczenia tkanki tłuszczowej (89,1%).
Nie odnotowano jednoznacznego wpływu omawianych zmiennych społecznoekonomicznych na średnie wartości wskaźnika WHR u studentek z Częstochowy.
Ryc. 5. Wartości wskaźnika BMI w kategoriach wykształcenia rodziców
Ryc. 6. Częstotliwość występowania otłuszczenia typu androidalnego i gynoidalnego u badanych studentek
176
Człowiek – Zdrowie
Ryc. 7. Wartość wskaźnika WHR w kategoriach wykształcenia rodziców
WNIOSKI
Przeprowadzona analiza pozwala na sformułowanie następujących wniosków.
1. Studentki pochodzące ze środowiska wiejskiego charakteryzowały się niższymi
średnimi ocenianych cech w porównaniu do rówieśniczek z miasta, lecz odnotowane różnice międzyśrodowiskowe były istotne tylko dla masy ciała i obwodu talii.
2. Wykształcenie rodziców i dzietność nie wpływały istotnie na poziom rozwoju
analizowanych cech somatycznych badanych studentek z Częstochowy.
3. Większość badanych kobiet posiadała prawidłową masę ciała w stosunku do wysokości i gynoidalny typ rozmieszczenia tkanki tłuszczowej.
PIŚMIENNICTWO
Asienkiewicz R. (1999), Stopień urbanizacji środowiska a rozwój fizyczny i motoryczny młodzieży
studiującej w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Zielonej Górze, [w:] Uwarunkowania rozwoju
dzieci i młodzieży wiejskiej, Rocz. Nauk. Instytutu Wychowania Fizycznego i Sportu w Białej
Podlaskiej, t. VI, supl. nr 1, s. 473-480.
Cymek L., Rożnowski F., Zaworski B (2002), Środowiskowe uwarunkowania rozwoju fizycznego
studentek Pomorskiej Akademii Pedagogicznej w Słupsku, [w:] Ontogeneza i promocja zdrowia
w aspekcie medycyny, antropologii i wychowania fizycznego, red. A. Malinowski, J. Tatarczuk,
R. Asienkiewicz, Zielona Góra, s. 89-93.
Charzewska J., Chabros E. (2002), Znaczenie antropologii w nauce o żywieniu i epidemiologii, [w:]
Perspektywy rozwoju antropologii w Polsce, red. J. Charzewski, Warszawa, s. 67-76.
Joanna Rodziewicz-Gruhn, Janusz Wojtyna – Środowiskowe i społeczne uwarunkowania...
177
Przychodni A. (2003), Charakterystyka społeczna i antropologiczna studentów I roku Akademii
Świętokrzyskiej, [w:] Uwarunkowania rozwoju dzieci i młodzieży wiejskiej, red. J. Zagórski,
M. Skład, Lublin, s. 186-195.
Rodziewicz-Gruhn J., Pyzik M. (1995/1996), Charakterystyka cech somatycznych studentek WSP
w Częstochowie w aspekcie czynników społeczno-ekonomicznych, [w:] Problemy rozwoju zdrowia, edukacji prozdrowotnej i ekologicznej, red. J. Rodziewicz-Gruhn, M. E. Pyzik, Częstochowa, s. 159-170.
Rodziewicz-Gruhn J. (2002), Social and economical conditioning of abnormalities in body mass in
women beginning their university education, Материалы международной научно-практической конференции «Эколого-профилактические проблемы здоровья населения», s. 257-260.
Rodziewicz-Gruhn J. (2005), Zróżnicowania morfologiczne i nawyki żywieniowe kobiet rozpoczynających studia w aspekcie uwarunkowań społecznych, [w:] Korektywa i kompensacja zaburzeń
w rozwoju dzieci i młodzieży, red. K. Górniak, t. 1, Biała Podlaska, s. 110-119.
Rogowska E. (2004), Poziom rozwoju fizycznego studentów pochodzących ze wsi, [w:] Uwarunkowania rozwoju dzieci i młodzieży wiejskiej, red. J. Zagórski, H. Popławska, M. Skład, Lublin,
s. 201-212.
Tatarczuk J., Asienkiewicz R. (2001), Środowiskowe uwarunkowania poziomu rozwoju fizycznego
studentek I roku WSP w Zielonej Górze, Prace Naukowe WSP w Częstochowie – Kultura Fizyczna, z. IV, s. 185-197.
WHO Technical Report Series: Physical Status: the Use and Interpretation of Anthropometry
(2005), WHO Genewa.