BrcMfluif^e eridbltr.
Transkrypt
BrcMfluif^e eridbltr.
& e t
BrcMfluif^e eridbltr.
@ itu
2
ß o $ c n f d ) n f k
N o.
43.
(B o n n a b e n b , ben 2 5 ten O c to b e r i g o o .
$
i t f d) 6 e t g*
9 3 ei> ber genauen unb »ottßänbigen %efcbreibuit4
ber © tab t £irfd>berg/ eon 4?em i . f b e n f e t , roäre
t$ roof)l Ńberftuffig, baś gegenwärtige j?upferblatt
m it einigen bißorifeben ober ßatißifcben 9Zacbricbtett
' ju begleiten.
9Ber auferbem bie Urtbeile ber grent«
ben fiber biefe © tabt fennen lernen roili, ßnbet bereit
in ß ö l l n e r d , S B e i f f e ś unb 21 ś m a n n 6 Steifen;
unb Aber ben .furfebberger Oeinroanbl)onbel bat neu«
lid) ber (Bd)leßfd)C 3) ? e v f a n t i l i f d > e 2l n * e i g e c
einen belebrenben Sluffab geliefert.
S i e ©egenb felbfl bat roobl notb fein en , ber (it
befonberö von bem l;ier genommenen © tanbpunfte
a a i uberfd)aute, leer unb fa lt gelaffen. S i e SJiatuc
bat l)iev im großen © ti)l gearbeitet, ot)iie bod) beit
Keinen gleiß ganj ju vernacbläßigen. S i e R oheit
unb SOtajefiät, bie SOZannigfaltigfeit unb ber ©eegen,
bie attf &cvg tltib tf;ä l verbreitet ftnb, gewähren f»
eigentbümlicbe 2ln = unb Siuśficbten, baß felbfl fßer«
fönen, roelrbe bie ©d)tveij burd)gereifet «Vflreii/ boib
U u
ilt
r
688
tit biefer G egenb noch Diet jtt bem erfen uitb ju 6 <=
tbunbern fan b en . Ö bag einm ah l ein 9 3 ? a t t h > f f ° u
u n b c « it $ a u ! bo()tit Fümen unb einen jioeptcn
9 ) a r n a f t i m S ü t t l e r e rric h te te n !* ) S it-9 )? u ^
fen vom * < >e l i f o n m ürben fie gewifj fre u n b li#
em pfangen.
tn S c i t u n g ś * 'ftadjncfyteit.
( S i e h e 92r. 3 6 . 6 . 5 8 2 .)
£>bne im g e rin g e n bent g u ten S e rie n beś Öfnfü n b ig erß ju ttafie treten ju m o llen , fönnen m ir eS
u n ö both erlau b en , u n te r biefer SKubrtcf folgenöe 2ln«
ftfnbigttng a u fju fü h re n , bie v o r etlichen 9R onatf;cn
in einer öffentlichen L eitun g t f a n b :
9D2it nicht nennbarem gränjenlofen G efü h l m eineś
^ te tje n ä m ache ich 3 h n e n , thetterfle S fnverm anbte,
b e fa n n t, b aß (ich 3e(>ovah m it SfOreö g reu n beS
92. 92. $u 9 1 .9 2 . fech6 hofnungövollen K nab en in
einem S eitrau m e von 3 SBocheit getheilt h a t, in«
bent er fich u n term 1 1 , 1 8 m ib z ^ te n von beit
3 älteflen berfelben ein fä ö n e ö K leeb latt pflücFie.
3(1 b aö bie roahre S p ra c h e be 6 Sch»ier$e$ 1111b be 8
u n nen n baren G e fü h ls? 3 e b ° ö u t h e i l t f i ch m it
JPterrn 92.92. ju 92 .9 2., unb p f f ü c f 1 (ich v o n brep
.fim bern ein fchöneö K l e e b l a t t ! ! ! — Unb m enn
f»cf)S ber S erfa ffe r fo bachte, roie Durfte er ein fofcheä
% eh'
*) Unter biefem £ ifet gab © a n i c t ( S t o p p e eine ©«mm«
lung Webicbte im ß a h r 1755 heran«, bie beute vergciTcii
i ß , u n b e« im ©atijen roepl auch 311 feiju perbient, © er
© ń ttler iß bcfamitticb ein enge« ronlbigtc« Sclicmbol vom
© eliten au« bi« nach 35obcrr6brtfborf, ueü romimtiicbec
Spartiecn.
689
erbeben 1 £ e r ß e r f b<tt |te gegeben, e r
b a t (ie genom m en, fagte SKabbi S R ep r,* ) a lś er feine
© bb n e flu f bem $ o b ten b ette fal), b erO iam c & e$ £ e rrtt
fet) g e lo b t! 3 n b e rg o lg e beißt eó, nacbbcm von ber
S r a n f b tit ber übrigen Ä inb er gefproeben iß :
g n u n frer ß p ra e ß e b a t e6 feine SBorte, welche bie
C pocfe n u r einigerm aßen bilblicb v o rtrag e n fbnn*
ten , in welcher bie in ibren Ä lnb ern n u r fo gan*
lebenbcn Sleltern j e |t febtoebett,
<3:t3 iß vielen fo fdjw er, €pocbe itnb łlerto b e ;u untere
febeiben. 33on einer €pocbe (e in e r w ichtigen 35ege#
b en b eit, v o n iveleber eine f j j e r t o b e a n f ä n g t , )
f bunte ivobl bier nicbt bie SRebe fepn : i n e i n e r
( E p o c h * f e b r o e b e n , iß unricbtig. JDoch fb n n te
m an aueb iperiobe nicbt g u t b ram ben . §5 ü b l i c h
v e r t r a g e n laßen ßch beębe nftfcf. 5Bie ivenig
b ab n u r fo g a n j # m it bent O a n je n fonßrui*
ren l ä ß t , b eb arf feiner (E rinnerung,
g n ber 8 eip$iger T eilun g furtbigte eine S ra u beit
$ o b ibreö OTanneö a n . $ ? it patbetifeben Sluörufun*
gen begann ß e : * *)
itu i
*)
K u g e l« V b ito fo p b fü r b ie ® e ( t .
34
a 2$.
**) öelegcrttficb füllt mir f>ter eilt ©ebmnnf ein, beit einige
luiliflc .Kopfe fiel) mnebten, jemanben für bie Ucbertreibun«
gut feine« @ti)l6 tu tüchtigen. @in £anbrocrfer in einem
(leinen ©täbtebert ber Start batte in ber 3titung ben ZoD
feiner grau gcinelbat unb biefc Hnfunbtgung mit folgcnoer
ffierficbcrung bcfcbloffen:
,
glicht« in Ber 2Belt vermag mich III trblfen, Ntite «e*
(tbfamfett ber grollen ftcPner tanu meinen tecpuierj
befinftigen, ba§ ich fagen mochte: ich »tu gctcoilct.
<8egleicb fiengen jene ©paüoogel an, eine ganje SJteibe von
Sreilbricfen aiMiarbeiten, bie leicht bi« an 30 fortgefegt
i»tt=
3 cf) UitgUicflicff e 1 2Bo fuli icff ferHel* im Ä u ih m ef
$ r c f t , tvo ben Sinfcr fü r m ein unru()tgeß £eben
jinben ? feit m ein jürtlicffer © a tte 4>crr 91. 9Z. i«
ffbl)eren 9iegionen aufflog.
Sfuf einm al)! k lu m p t bie m aterielle SBelt bajroifcffen:
U ebrigenß m elbe icf)/ b aß icff feine Jp an b lu n g fo rtf
fefjeu roerbe u n b em pfehle mieb gefforfam ß adert
feinen (SSnnerit, befonberß m it ben neuefien Ä at?
tu ttß .
93ov arten gelft eß bem SB ärtlein © a in berglei*
eben 3 eituhgßnac()ricf>tcn felfr fd>lecf>t. -ßunbertm affl,
ftiibet m an , etm aß m it Z )a a n g e fa n g e u , offne b aß
tin © o D arau f folget. € r ß neulief) ß a n b in einer
L eitu n g eine S B crn u ng , ol;ngcfdf;r biefer M r t :
3 ) a ß e rr 9?. 9?. im m er orbentiief) g e ;a ß lt b a t u n b
D afür geforgt, baß fein Unterfcf)leif gefcbef;en fönne*
S B ir ivarnen baffer jeberm an n it. f. f.
9?cttct @cf>lcfifdOct € f e l ß f t a § .
( 3 u r % ean tio o r(u n g einer A nfrag e.)
25ei; © elegenffeit beß neulief) erläu terten ©pricf)=
ioortS pon bem f feißfreffer * ) ffa t jem anb bie fcf>rifk
Iicf)e A nfrage unß ju fo m m en la ffen : ob nicf>t eine alte
g lugfcfjrift u n te r bem obigen Ś ite l ebenfaflß ju ber
£ 1*
.
w e r b e n fo n u t c it, u n b fc& icften jeb en Sßoßtag e in e n folcben
s S r r e f , eb n e g fo m e n un b u n f r a n f ir t , an ben tro fflo fen
SD lam i. A b er n o tb w a r e n fie n ich t bid a u f bie Srojfitn'm & e
a n d ber {R elig io n flc (o m m e n z a id ber g u te © la n a feftort
iffe n tlic b b e fa n n t m a c h te , er roiinfcf)* n ich t b e r g le ie h w
I r o ilb r ie fc w e ite r iu e r h a lte n .
*) 9if. 39, 6 . $ 18.
6$i
S ite ra tu r ieneś © cbim pfn am en S gehöre? S in e fu rje
Slnjeige von biefer j e |t febr fettnen © th rift w irb v ieb
leicht m ehreren liefern nid)t im m illfom m en fepn. 6 4
if? n u r ein S o g e n in C lu a rto , u n te r bent S ite l;
SZewer © rfßeßfcber 6 fel6 f r a a ß , S i e P lu to njfc& e
R e f o r m a t i o n v n b perbam lid)e OZeligiotiö ? S er=
fe h ru n g , S ie M a rtia lifc b e in v a s io n vnb $ r ie g 6 *
fld)tige $ e ß iir($ u n g , bie C y c lo p ifc b e E x p il a t i o u
v n b jerruttlicfje *}ih'tnberung S e fj S?anbe3 © d ß e ß e p ,
v nb baß fief) fe in e r, a # a u ß ber fre m b b e , peß
6 fel 6 fraffe 6 en tfdjütten fönne, aitbeutenbe. CO&ife
2 faf>rgaf)f n ub S r n c f o r t.)
S a 4 0 a n je iß eine poetifd>e © a tp re in jiem lid) flat’#
fent $ o n u nb nicht ohne S ß iß , befonberś in Söort«
» b er © i)lbens© vielen. 6 'iße © d u le a u f bent 3 obten#
Berge au fg cß ellt, u nb oben m it einem € fe l g e frö n t,
a n roclcbcm allerlei) ß n ß g n ie n beß 9vömifd)en E itltu S
angebracht ß n b , w irb von einem jw epten 9)Zofe6 u m g tßtii’i t , u n b n u n fa ß t alleö über biefen 6 fel f;er, von
ifjm u n b feinem gleifebe ju p ro ß tire n .
S i e 6 o t [)e it ad jfen d g u t , bie $ r e u f f e i t
p r e f f e n ’4 bod) —
S e r j u n g e r nach b er © p e id aud> J ü n g e r s
l a n b b e rü h rte —
€ 6 ö f ) m t e S ö h m c n n a d ) , bie m e i ß n e r
S f i ß n e r w a re n , —
S i e m ü r f e r m e r f t e n 4 a u c h , b a4 fold) S le ifd j
f<()r w o h l fd)m acfte, —
S e r % a t ) t b e p b 6 p e r f r a ß , lie f, fehrte w
I o n, 91(Ion —
$ i) r o I tru g einen © r o l l , b aß cd fel)t fp « t
W ar fom tn ett,
S a |d )o n S ta u € l f a f a ß , u n b h a t ih r Z h e tl
geno m m en .
S ie
S i e © d t m e i j e e f * w e i g e n ftitt, 8 o t ^ r i n g e r
ö o l f tin £ o t &
S c ti gleifcbeö untb ein jftwn befum in £unger6«
not(),
$ f a l | fa ß t * m fein 9>art e i n : Die R e f f e n
m ußen f r e f f e n ,
S ß e f i p b ä l c r f e h l t e n n i * t , i()iu ro a rä ein
© * in fe n # < S fle n .
•Der © a * $ bet b a * f , et b d tf ein 8 ad > ö ge»
f* lu tfe t ein « . f, w .
Ä u rj ade S tatio n en haben oon jenem S fef gegeben;
b a ß er rebet b e t S ie b te r m it b arten SBorten ju n t
© * t u ß title ftrem ben a n , bie Den © * le ß e r SfeWo
frefier f * im p f e n ;
S i r ratß i * , fotom nid)t b in , ba m an gefref#
fen bat
S e n (Efet, b u g ew iß fo m p ß n i * f b o n fplebet
(S ta tt:
S n w irft gefreffen a u f, bein ein g eb ilb ter S ö n f e t
S e r in b ein j b p f e lieg t feb r tp e it, febr tie f m
a ß ln fe t,
S e r m achet S ie b nicht l o g ; fprich n u r : ich
arm er S ro p f,
S e n (gfet a^ ich m it, m ir Witrb bgg £ ir n im
flo p f.
S e n © * le ß e r n fage S a u f , b aß ße b i * äuge,
laß e n ,
tlnb für bießmobt gcir Rtd)t6 potn @fe( wollen
faffen,
Sßur b aß a u * betne .ß a u t , bie fa u m a n Jfnp?
d)en ßieng,
<£<n © tficflein C fe( 8 ßeifd) u i * (Efeläftift emo
p ß en g.
9Benn m an biefe unb d b n |i* e © atpren au8 jenem
Seitalter lie ß , fan n m an ft* bev bevubigenben 2>t;
m erfung nicht en th alten , baß ß * a u * in ber 0 e »
fcbichte
6y 3
ber © a tp r e ber g o rtfe b ritt ber ęOZtnfcben in
ber 9 M lbung g a n j beutlieb jeigr. S e n n obnffreitig
fint» bie roheren © a tp re n im m er bie, w orinnen g a n je
S tatio nen u nb d ielig io n S zIp artb ep tn , o i s f o l c b e ,
angegriffen w e rb e n ; u nb u n te r un fern neuern © ati)«
rife rn m ürben m ir ebenfalls bie fü r bie ro&effen erflü«
reu muf fen, welche pbilofopbifcbe, p o l i t i a e ober
tbeologifcbe H a rth e u e n , a l s f o l d > e z burcbiW icbeti
ficb ju r y (licht unb g re u b t uwK&en.
i
S it.
(Sinieje 93ci)tr5ge
iu r 0 e fd )id )tę t>cs © efc& m acfs im ^ teb ig en .
2 Bie fef>r ffeh ber föefcbm acf im IJJrebigen t o n
S e ita lte r jtt S e ita lte r g eänb ert b u t, b a rä b e r giebt ein
au sfü h rlich es 3 $ erf v on ^ c b u l e r (G effbicbte it. b e i
G efcbm acfS im SjJrebigen, ^ a l le 1 7 5 4 . 3 $ b e i k )
bie vollffanbigffe B e le h ru n g . 9lucb «ttfer S a te r la n b
bann m it SJepfpjelen b a ju a u ftre te n , u n b leb hoffe,
n ichts U nintereffanteS *u tb u n , w enn ich b a n n n n b
w an n einen fplcben 9 >ei)trag lie fre , — m it € rn ff
u n b © (h o m in g , oerffebt fiel) v on felbff.
31 in G e b u r t s l a g e beS lebten piaffifeben © prS ff;
lin g S , beS £ e rje g S von i’ieg n ib , G eo rg 2B ilbelm ,
ben 2 9 . © ę p tb r. 1 6 6 0 , hielt ber (fa n b ib a t S e n j .
S e j c t o r , naebberiger 53rebiger ju G ü m m e l, ti n e a r e s
b ig t, u n ter bem ? i t e l : ü e i b g a r b c b e S S u r c b t a u e b t e n :c. :c. ic. a u S b e n S B o r t e n b e S 9 1 .
<UfalmS 11. 12. S e r ß e r r b a t f e i n e n €n=
g e l n b e f o h l e n :c. i n b e r j f i r e b e S u S ß i n j i g
p r ü f e n t i r t u n b a u f g e f ü b r t , bie fe ip jig 1 6 7 0
in
;
¢94
i« 4 gebrucft iff. — 3 nt fjro rb iu m tfl bie QXßcßorie
g ub fjjfalm 1 2 8 b u rch gefiih rt, unb itirb u n ter a it;
h ern m it folgenber 2lpofłrophe gefchloflen, © • 2 0 .
„ © e lje t an bie gottfelige £ o u ife , unfre gnabige
g firftin unb g r a u , iff fie nicht ber recht gefegnete
g rü n e u nb fruchtbare S B e i n f l o c f , ber ftcf) u m
» a s feufche gtirflfid)e G hebett u n b gürfilid^e £ a u S
£> hlau a u śb re itet ? © ehet bie to n biefetn frucht;
ta te n S B e in ß o c f entfproffene f i i f f e T r a u b e G h a r;
le tte n , unfre gnfibige ^Jrtn jcflln ; gebenfet an b a$
tte ila n b a n n e l j n t l i c h e S r ä g b l e i n Eouifen, bie
Jtib e r bie u n b arm h erjig eS ftro p o d tie f ju jeitig to n
tie fe m SBeinfiocf abgefchnitten; ite rfe t eure Siugett
im b © in n e n m it m ir a u f bie fd> 6 n e b l a n f e
5 3 ? u b f a t e f ( e r f ü f f e S r a u b e (S eo rg 2 B ilhelm en,
welche gleich heute jäh rig a u b bem fruchtbaren
SEBeinffocf feiner tteljrteflcn g r a u S ß u fte r getrieben.
S lch @ o it! btt .jperr beineb SBeinberged — tten b e
o b t o n tiefem eblen SOIuöfateller $ rä u b le in alle
3 ? o r b i t f n b e aller © d jä b lid tfeite n , unb te rh ü te
f a , b aß ber u n terfch äm te 2 B i n j e v ber 2 ob fein
5D?effer nicht ju jeitig a n fe ß e , fettbern laß eö ju
»blligem 2 Bacb 6 ; unb S leifthum gebeihen, u nb
tu rc h feinen 5 0 ? u b fa te lle r;© a ft baS g an je ßanb
crguicfen u n b e rfre u e n ."
S i e $ ro p o fitio n felbfi ifi: F o r t is s i m u m S a te llitiu m ,
(Eine t o r t r e f l i c h e f e i b ; G u a r d e b e r a l l e r ;
t a p f e r f i e n W a n n f f h a f t / «nb babeij» roifb be;
(rä c h te t:
i . ) M a n d a ti S e v e r ita s , ber ergehenben O r d r e
G rn ß h a ftig feit ; hier yväfentiret (ich;
a.
«95
a. M a n d a n tis E x c e lle n tia , 3 f;re r E x c e lle n t
beö ^ e r r n G e n e r a lis s im i J£>oheit — € l’ (jflf
befohlen.
b . M a n d a t i V e h e m e n tia , ber ergehenben O r d r e
^ e ftig fe it — h a t befohlen.
2 .) M a n d a t a r i o r u m G e n e r o s i ta s , ber com?
tn an b irte n unb bcorberten »Böller SSortrefhcbfeit, (roo*
bet) bie M )te tion ben (Engeln in m ilitflnfdycti 2lud
brticfen abgehanbelt ivlrb.)
3 .) O b i c ä i D ig n ita s , beffeit a u f ben b ie O r d r e
gerichtet, £ochf<h<5hbarfeit, unb
4 .) I n s t r n ß i o n i s Q u a lita s , bet' ertheiltetl O fd r e eigentliche & efc|ja(fenheif.
S e r Siebtter legt ben lvebrtefien 93rin$en in bie
holen © teinfeleinen ß n n b e bet (E ngel, aid ber com»
m a n b irtc r p i l f e r •— uiiterfttc[)t, wie w it und gegen
biefelben r a t i o n e ih rer Gage j u . verh alten haben,
unb fä h rt a u f biete 21rt bie g a n te 2(l(egoric m it aller
m öglichen Äfinftelei) buref).
(Eine an b re (ßrebigt attd bent 3 ‘ńhre 1 6 2 5 gehört
ebenfalls» u n te r bie m erfw ürbigen biefer G a ttu n g :
6 ei p i tc h e d U h r w e r f .
£>ad tft % i!bniß
menfchlicbed Ü ebenö, nach einem irrbifchen U hr;
w erf abgentefien unb abgeriffen unb bet) ülufrich
tu n g bed neuen U btw erfd ju r B o m b d la u ber e h r #
liehen (Sem ein bafelbfł b o rg ejeig t burch M . M a tth e e u m B u ts c h k y P a s to r e m bafelbft. © ebru eft
ju % rieg burch Slugttflinum © riin b e r, in 4 .
92achbcm a Ileś, w ad (ich uber bie U hren in ber 35ibef
finbet, jufam m engefielłt w orb en, h aub elt ber S e rfa f ;
fer fein i b etn a a b , wie f e lg t: (Er betrachtet nem lich :
6*>6
/
/
i . ) S i e W nßliebe 8fr 6eit be# SBerfd e o n bem
SReißer fe lb ß , ber ed bereitet a . partes seorsim
p r$ p a ra n d o , einjeln in (B id d e n b. ex q u isite c o m
p o n e n d o , artlteb aufnnm iengefebt c. c o m p o sitio
n e m ad u s u m h o m i n is d irig en d o , b aß ed beiit
9R«tifcben bienen foil.
a .) D ie ftlnßlicbe ^Bewegung unb ü a u f bed SBerfd,
wobei) gu m erfen a. bie U nrub in ber lib r (b a d -£>er$)
b . ibre D ire ftio n b u rd ; bie © eroicbte (b a d © efeę
d o tte d u n b bad € v a n g e iiu u t) c . bie S lnorbnung
biefer © ew ifbte,
3 .) D e d ßeigerd Slum eifung ?>er © tu n b e n , (roeb
¢ ¢ 5 ebenfafld bureb viele W o m en te e rlä u te rt roirb.)
4 .) D ie la u tb a re 23erfunbigung ber © tu n b e n ,
— -*>ter w irb bei) jeber © tu n b e ein fro m m er (Sebnnfe
in A nregung g eb ra ch t, bei; betu © cbinge € in d bie
€ tn f;e it © o tted u . f. f. D ie gebnte © tu n b e , fag t
ber g ute 9 R a n n , foli D ieb e rb itte rn , b aß © o tt ber
-£ e rr b e n ß e b n t e n jii E rh a ltu n g bed © ottedbienßd
unb ąjrieffertbum d e rfo rb e rt, babureb u n d ju erin n ern ,
b a ß m ir von allein b e in , bad u nd (S o tt a n d © n ab en
giebt u n b befebert, ibm u n b feinen W ienern feilen
w iebergeben unb m ittbeilen. — g rep m titbifl fag i er
feinen ß u b b re rn bie S ü a b i'b e it; „ (fd gebet an iß o
alfo j u , b aß ße lieber ben Üebreru u n b ^ re b ig e rn
b ad w enige entgieben, fo bie 93orfaf;ren gu inilben
© neben g c ß ifte t, benn b aß ße ed verm ebren foüten,
u nb b a w erben Ä in b b u b e n , Sßerrdtber u n b © tocf=
n a rre n befler oerforgt unb in Siebt g en o m m en , aid
treue S'ebrer unb % )rcbiger."
Sn,
2 ( 1'
6 »?
' gcitiOen ber ’S r e u e .
$)it »var n o * gute 3 e it, * r H e rre n , Ol* etti
g r u n f SBaffer fo viel u nb n o * m ehr g a lt ,
heute
»in feperlicher 6 * m u r, Urn b a * 3 a b r i a o g m a * te
ein getpilfer W itter © te p h o n 2ln fp rti* e a u f b a s © u f
g}?artinom o, m el* c* ein © r a f £ a r l $ e ro n S © ohw
in n e hofte. S lnf ß e i n r i * be 6 A r t i g e n * ) 23ermif?
telu n g jnOlte $ a r l bem K itte r ein gemiffe* © elb ( 1 4 .
S W arf) u n b biefer m ufie g e lo b en , b a ß er b g ś © u t
nie ju rtic f forbern »volle. $>om it ober biefe* % ün& ,
*tt(i treu geholten unb nie p erleß t m ürbe, befahl .ę>er*=
jo g ^ » e in ri* bem S litter © te p h a n , n a * fan b eö ftttc
einen S r u n f SBaffer ju nehm en.**) 9lu* -£>äffi*feit
ließ jc b o * Der £ e r jo g ffatt beö 5Baffer6 ihm ® ? e * in
einem ftlbcrnen % e * e r r e i* e n , u n b biefen t r ä n t er
fia tt be* SBaffer* a u * , *um S cu g n iß gegen f t* ,
t i e f e r $ r u n f alfo g o lt fo viel roie ein g ib ober t»ic
ein g e r t * t|i * u n te r b lie b e n e r unb b esegelter S teu er* !
*-*■ X>if fe © itte h o t ü b rigen* longe g e (;e rrf* t; n u r
b aß m a n m it Den © etrd n fen felbfi in bem © rab e fiieg,
a l* ber © la u b e on Die Jfreue felbff f a n f , ober umge=fe h rt. 9 lu f Da* ?Ü?etb folgte % ie r, a u f b <»8 $>ter
» ro n b ttv e in , a u f Den ^ ro n b tro e in SSBein. £ e u t ju
l ä g e fö n n te m an b a* olle* ju fo m m en u u bÄ affee u n b
C S ofolabe b a ju trin fe n , e* m ürbe einem ohne iproto?
foil u nb 92otariat*?© iegel fein S fte n f* tra u e n . Slber
b a fü r rö * e n m ir unö a u * g ehö rig ; m ir tra u e n n ä n u
f i * roieber feinem S0? en f* en ,
8 n.
(Sd)ar#
*) (8ema|)l 6c» bciliiitij £>(6rotg.
**) Et quod nunquam eam lehabetc possit, jussus est,
4>rout moris «st, haustum aqua; bibere. 01(1)( Jhcrril
üVoilor tZBorbts 'Jirchtu für Die W W " 6 <Wtfien», Ccr
?«Hfie it, 6 - s r .
698
(S d jc u f d jm ib ö SSStiffctfönfte.
SSon arten ben m an n ig fa ltig e n @d>au*Äünßelet)»
e tt, welche eljem alś im © an g e m a re n , i|t feine fo
fe()v au ó ber W öbe g efo m m e n , a lś bie hvbraulifche.
g n u in in a tio iie n , geucrroerfe u nb bergleid)«« © pectas
fei finb im m er nod) &u S eiten ju fei;««, ab er 3Bafler<
Ä iinfle hoben faff g a r fein Sfntereße m ehr. Srepltdh
haben m ir an ih rer © teile abroßatifche u n b eiecfrifd>e
Ä u n ß ? © tü cfe b efem m cn.
© egen b ad @nbe bed » o rigen 3 of)rl)unbertel lebte
in SBreöfait ein großer S B afjersÄ 'unßler S G o l f f g a n g
© d> a r f d) nt i b , J u r i s p r a c tic u s , ber feinen gam=
je« © a rte n m it bergleichen © chaufachen auśgepufct
i;atte.
iß «id)t u n an g e n e h m , bie SBefchreibung
in lefen, bie er felbß baoon h a t brncfen l a ß e n / )
E in ig e feiner S p rin g b ru n n e n m aren bemeglicb
u n b fo n n te n anberdm o()in g etrag en unb au fg eß eö t
m erb eit, an b re m aren u n b em eg lid ): jeber m ar m it
einer W eng e »erfehtebener 9luffä($c vcrfchen. © leid)
a m © a r te n «§ # o ie ließen fich ein Sflaar jfö p fe feßen,
b ie , burchö SB aßer g etrieb en , ihre Slugen in einem
fo rt bem egten; b an n folgten a u f gemifle d ritte arterlei) U eberrafchungen m it 9Baßevgiifien; unb b a n n ge=
la n g te n bie © d )au lu ß ig en ju S rb g en u nb © ä u le n ,
a u f bene« allerlei) 9 1 u ff# e angebracht m a re n ,
SB.
ein SBlumengeffiß m it fpielenben Ä u g eln , m orauö Su*
lip a n en fp ra n g e n , eine W ufd>el m it g ro frh unb
,
.
©d>l ans
■
-i
* ) (Evicbtim fl A ller becer S H M ee = .ftö n fic , w elch e bet) T it .
SB3 o 1 ff fl A II8 <3 d) n r f d) m i b c n J u r is P r n c tic o iii ^ r e h
Coit m fe in e m a u f ber 9 9 < o b c n », ( t i a f f t flclcß ciu n
,
M a r tle ü i tu# bal)cv «u leb en rteivcfcn , (E tlichen S icb o a b crn ,
bie fiel) b artib er e r lw liß e t h a b e n , tu © ffo D cit AufßCjCtd)net
v o m P o s s e s s o r e fe lb ffc ii, im ß a b c i6 8 $ . in 4*
699
© ch lan g e, w ovon bie S d jlto g e baS crttfcf>iacftc w aS
b er g r o t o auefprifcte, eine weiblicße g ig u r, bie u n te r
ber 9iöt)re ihre £ a a r e w u to n nb a rtś w a n b , eine
SB inbm üßle m it 33ejrier*5öafier, ein ^ e r ; m it Siegen*
5B afier, b a ś % reg(anifche 513appcn m it fpringenbent
W , ein ©d>Ieifer ber m it bem g u fle t r a t, ein totef»
fenber © chü$e u nb b erg leto en viel, wobei) aud> ein
Sßaar © chm ußigfeiten m itunterltefen.
Ueberall w aren benn a n * % epier*© tücfchen an*
g e b r a u t, ein % to b d )en j. % . baö m äß ig gezogen,
einen © u fg u f tönen lie ß , flä rfe r ahgejogert einen
SBafferflrom a u f bert N eugierigen auöfd)üttete. S in
tm bebeutenber N a g e l a u f bem SSoben, unvorßcßtig ge*
tre te n , fpri(jte oft p lo ß lto g an je g o n tä n e u h in ter bett
SB anbelnben b re in , fo b aß ber % eß$et oerm utblich
eigne Ä leibungößücfe befdrgt h a t ffir b ie , welche feine
to ö n e n © neben befaßen. D a ä vornehntße w a r eine
© ro tte , 7 SUen la n g , eben fO viele hod; unb
b reit,
m it © u fcb eln , K o rallen , © tein en u nb S r j t auźge*
tfattet. 3 n biefer th ro n te N e p tu n a u f einem jiru g e ,
a u b welchem łB ajfer a u f eine R ap ier * © ü b le herab
r a u t o t e : u n te r bem 5>ogen beßefben ß a n b ein Del*
p h in , ber 1 5 SUen w eit au ö bem © n n b e fp rih te ;
ju r rechten w a r S lnbrom eba art ben g tlö gefchloflen,.
bie ben 2 3 o rw i|ig en , ber ße a n rü h rte , tüchtig begoß.
S in S ßaflerhahn gab breperlei) S ßaß er in bret) © efäfle
von ßd>. S in nachgeahm ter © piegel au ö SEBafier,
^ierfeub m it beweglichen Singen u n b fprihenbem © u m
be, unb ein S ep te rh a h n , nicht w eit bavo n ein % erg*
w e rt, w orinn bie B erg leu te ßcß bew egten, linfS ein
© locfenfpiel vom Sßaffer g a rie ß e n , unb in ber © it*
ten oben b r t o f (tli 3 °
Sluffafce, m achten
6 i(ff
7*0
biefe ty artie fehr angenehm uitb ■— fe^r maß. © ö»
g a r K a m e n fo rm irten biefe SB afferfirahlen, ben K a=
Uten £ a u n o I t j. Sö., auch beS SßejtherS K a m e n , »Iler#
lep S iv a tS u nb ^ n fc h rifte n . 33ieleS b a c o n w arb
noch burd) ütchfer u nb Heine R ener glün jenb er u n b
n atü rlich er gem acht.
© o fprijjten einige $f)ier<
R cu er a u S ; a u ö einer R eßung m it K ano n en w o rb
m it SBajfer herauogefd)o|]en u nb gltif>enbe SBomben
flogen bariiber h in , bewegliche »out SBafier gehoben*
dichter junbeten łlifło len unb © tu efe loS u . f. w ,
Slucp fü r bie K afe h a tte ber freunblicbe $ e fi$ e r ge;
fo rg t, inbem er oerfchtcbene SluffÜße m it wohlriechen»
ben 5ßaffern an gefü llt ober Heine K tiucherm erfe ju n t
Slbbrennen angebracht h a tte ,
Slufer allen biefen hpbraulifchen G e r ic h te n wa<
te n auch Mod) a n b re K a ritü te n unb $ u rjw eilfg feitert
}u fehen, v on benen er inbeß nichts w eiter e rjü h let,
„w ell nicht m ehr benn bie 5 B a f)e r» 6 a c h e n ju Der»
„jeiefw en in te n b irt w orben.
M otte aber fep fü r
„folche verliehene © n ab e g eb an fet.z/
Sßelche © egenb ber 2 B epben;@ afle ift e $ , w »
biefeS © ü rtle in 4>errn S B o lfg a n g © tharfchm ibS
ftan b ? ifl eS vielleicht noch b a ? unb h a t (ich
v o n allen biefen fchhnen © a r tx n , ober wenigfienS
v o n ben 9 B a|fcr;@ etrieben u nb S&runnen noch et«
w a s e rh a lten ? 6 0 viel fa g t er in ber g en an n ten
© rjü h lu n g felb fl, b aß nicht folche S B afier» Ä tinfle
fccp ihm an ju treffen fe p n , bie baS Sßaffer *u allgem einem © ebrauche in bie © eleite führen,
S H«
S i e le c te rn S ß a r a b r n :* ) i . Q B i e l a n b . ( r .
SReib, 2 . 2i3aiib, 3 . 2 lfrd , 4 . i'in b e , 5 . f e i n , 6 .
S ö a ib , 7 . S Jaö el, g . SÜ ilb, 9 . 9 tia lb , 10. Qßtitb,
l i . S ieb, 12 . fe ib , 13 . fe tii, 14 . ö a n i e l , 15 . (Eli,
1 6 . f e a , 1 7 S i n n , i g . ? e b a , 19 . 9B ieb, 2 0 . 9Ui,
3 1 . S lilf 2 2 . l'a b e , 2 3 . S ü e ila n b , 2 4 . (E ilan b , 2 5 .
*
SBnben.)
2.
M urut.
(U r u s , m s , m u s, sum .)
€ f; a t a b <.
9J?eineä brei>fi)lbigten Sftaim nd g a b rd etnfł
biele K ön ig e. U nter bem einen g ien g ein m dd)*
tiged 3ieid) ju © tu iib e , helfen U n terg a n g er a b e r
itid )t ü b erlebte. S ie l Un r u h e n b a tte er b e ra n la ß t,
u n b aid g eb d rte b ad ju feinem SR am en,, fo b leib t
felb fl, m enu m an ihm bie © p ię e n i m m t , nod>
ein U n ru h ß ifte r ü b rig , ber b u rtb feine j?e(3erei>eti
ben p r i e n t u n b D ccib cn t in S e ro e g u n g fc£ te.
S B anb elt biefen t a r n e n u m , b a ß ber e o rle $ te
% ud)fłobe b er erjłe u n b biefer b er b o rleß te t o i r b ;
fo h a b t tb r einen j? rie g d m a n n b er ältcftcn 3 e it,
b e r ein p p f e r toon g a n ; a n b e rn U nr u he n to a rb ,
o on fo ld )en , bie nicht in (S ta a te n n n b S trichen,
n td )t in f'el)te u n b © ta u b e n , foitbern in ber © in n #
U djfeit eined fro m m en f t i n ig ä » o rg ie n g e n . D
W are
* ) D a # tS c b ic tb 6er S tÄ th W » Z M t im f i iff von g reß em lim *
fartge un b e n th a lt e in e SDltnd« H lb tb eilun gcii u n te r (ich .
f i i c fo g eiia itn te u ( f l) a m De 11 fu ib ciflcn rlicb © o lb e n '
g t ä t b f e l, in b e m au» ben e tiije ln c n , b em Ä la n g c im b ber
(S c h r e ib u n g n a c h , irgcn b ctm ad b eb ciitciib cn © u l b e n
titled W e r te » bod g a m e W e r t lu fa im iic n g c r a tb c n to ir b .
S lu fg e b e n , m ir b ie o b ig e , roo bu reb II m f e g im g b e e
< B u < b |ła b c n u n b © p l b c n a n b r e W ö r te r b erau d tom *
m e n , h a b en g e m e in ig lic h b m S fiam cn t o g o g r i p b c « .
S i e f c r un b jen er gieb t cd ab er noeb fo » ic te r ic o H irten,
a d e m it ih ren e ig e n t ü m lic h e n (R a in e n , baß m a n e in
groß e» R e g ilfe r b a » o n a u d fe r tig e n to n n te . 2 ? id le i* t fja=
ben m ir näcbftcnd (G eleg en h e it, ein e n eu e fra n iö fiich e SDlobe
a n » tie fe m Sach e b e ta n m e r iu m a ch en .
m »re fd)oit f i t jene JtiSuige b ad e tfu n b en getwe:
f e n , tvctiüit in m einem Sßam en ein w ich tiger £f)eit
fte e ft, u n b m a ź fü r einen blóbflntiigen jfiSnig
erfitn b cn w a r b ; fie w ä re n fe ltn er a u f foldje €'in*
fflUe g c ra tfje n ! (Ed ro itb ü b rig en d n id )f fdjroer
fet)n, a n d m ir nod) einen jfa n to n in ber <£d)w eij,
eine 9}pm p()e ber 9 ?du m e, einen Jjpauptfon in b et
sOiujiE u n b ein H eiued 93artifcld)ett « u d < u f nbem
w o m it m ir b ad (Etibc eined iö u d jd , ein er 58er«
fa n tm lu n g , e in e t Pollen gtafcf>e u n b eined gebend
te je id )iie n .
D §.
b itte t bie gveim be foldjer EOZebftatienett
m it Qluflöfung folgenbet SHätbfel, bie in einer «[#
ten 4?«nbfd>rift gefunben w orben (tn b , ol;ne bei):
gefügte S lu ffó fu n g :
t.
Bis tria sünt sep tem , septem se x , sex qudque
tres sunt,
Si numeras recte, duo sunt tria, m illia quin
que.
2.
T er tria iunge tribu s, duo dem b, novissim a
prim is
In sere, plus toto pars capit ämpla m inus.
3‘
U ltim a sit jarima, sit prim a secunda, sit hnä
In m edio p o sita , nom en liabebit ita.
© te fe r (E tjj()ler ncbft b«<u g ehö rig em f u p f e r w irb
«ile 9.13od)en in % re d !a u in b er j?. p rio il. © rab t«
6 ud)brucEcrcf bei feel. @ r«(fed € rb e n audgege*
ben u n b ijl a u f «lien jtó n ig l, Spofłóm tcrti
im habet?*
,
rs.
•
. "
'
.
i!