między olbią a odessą

MIĘDZY OLBIĄ A ODESSĄ
Badania archeologiczne greckiej osady
w Koszarach nad Morzem Czarnym (1998–2008)
W
J. Sawicz
P. Kozioł
zarówno punkty osadnicze, wiejskie osady, jak i większe
umocnione grodziska, odgrywające dużą rolę w rozwoju
tego regionu. Do nich właśnie zalicza się badane przez nas
greckie miasteczko położone w pobliżu współczesnej wsi
Koszary, której zawdzięcza nazwę. Koszarskoje Gorodiszcze,
czyli Koszarskie Grodzisko – położone ponad 40 kilometrów
na wschód od Odessy, po zachodniej stronie ujścia Limanu
VII wieku p.n.e. greccy koloniści zaczęli kierować swe
statki na północny wschód, w stronę Morza Czarnego.
Jednym z ważnych kolonizowanych tu obszarów był rejon
północno-zachodniego Nadczarnomorza, obecnie należący
do Ukrainy. Po założeniu około połowy VII wieku p.n.e.
kolonii Borystenes (dziś wysepka Berezań) w następnych
dziesięcioleciach powstało miasto Olbia – miasto bogate,
Licznie przybyłych na otwarcie ekspozycji gości powitała prof. Ewdoksia Papuci-Władyka. Wystawę otworzył rektor UJ prof. Karol Musioł
Tiligulskiego do Morza Czarnego, należało do chory Olbii,
wyznaczając jej zachodnią granicę. Rozwijało się od przełomu V i IV do około połowy III wieku p.n.e.
Badania polsko-ukraińskiej ekspedycji archeologicznej
w ramach Projektu Koszary (Koshary Project) rozpoczęły
się w roku 1998 1. W skład międzynarodowej ekspedycji
weszli archeolodzy z Instytutu Archeologii Uniwersytetu
Tego popołudnia miłych akcentów nie brakowało...
P. Kozioł
J. Sawicz
szczęśliwe. Założona nad Limanem Dniepru (starożytny
Borystenes) i Bohu przez kolonistów z Miletu, była w okresie od V do połowy III wieku p.n.e. jednym z największych
i najsilniejszych ośrodków greckich w tym rejonie.
W V wieku p.n.e. mieszkańcy greckich miast na północnych wybrzeżach Morza Czarnego zaczęli zakładać nowe
kolonie, szczególnie w rejonie między Olbią-Borystenesem
Wystawę otwartą 21 kwietnia br. na dziedzińcu Collegium Maius można było oglądać
do 31 maja br.
na wschodzie a takimi dużymi ośrodkami jak Nikonion i Tyras nad Limanem Dniestru na zachodzie. Ten proces, zwany
czasem „drugą kolonizacją”, spowodował rozbudowę zaplecza wiejskiego (po grecku chora) Tyras i Olbii. Powstawały
Jagiellońskiego w Krakowie oraz Muzeum Archeologicznego
Narodowej Akademii Nauk Ukrainy w Odessie.
Pracami ekspedycji kierują prof. Ewdoksia Papuci-Władyka i dr Ewgenia F. Redina. W badaniach uczestniczą
ALMA MATER
121
P. Kozioł
J. Sawicz
od ich początku
wisku w Koszarach
pracownicy Instytak kompleksowe
tutu Archeologii
badania są rzadkośUJ dr Jarosław Bocią na skalę środdzek oraz dr Wojkowoeuropejską,
ciech Machowski,
zazwyczaj bowiem
a także, w okresie
prowadzi się pra1998–2000, prof.
ce albo na osadzie
Jan Chochorowski.
czy w mieście, albo
W projekcie udział
na nekropoli. Rówbiorą również annocześnie badania
tropolodzy z Zaw ramach Projekkładu Antropologii
tu Koszary mają na
UJ: prof. Krzyszcelu odkrywanie
tof Kaczanowski,
i ochronę dziedzicAndrzej Kosydar- Od lewej: prof. Ewdoksia Papuci-Władyka, prof. Stanisław Waltoś, prof. Andrzej Banach, t w a k u l t u r o w e g o
ski oraz dr Hen- konsul generalny Ukrainy w Krakowie Mychajło Brodowycz, prof. Jan Chochorowski oraz Ukrainy i Grecji.
rektor UJ prof. Karol Musioł
ryk Głąb i dr hab.
Dotychczasowe
Krzysztof Szostek. W roku 2007 pod kierunkiem Tomasza prace przyniosły wiele wspaniałych odkryć zarówno w poHerbicha z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN przepro- staci zachowanych grobów, pozostałości domów, ulic, murów
wadzono na stanowisku badania geofizyczne
obronnych, jak i drobnych znalezisk: naczyń ceprzy zastosowaniu metody elektrooporowej,
ramicznych, broni, biżuterii, monet, przedmiotów
w bieżącym roku planowane jest również
kościanych i terakotowych.
wykonanie badań metodą magnetyczną.
Konieczność pokazania rezultatów badań
Ogromny wkład w działalność projektu Koz okazji 10-lecia polsko-ukraińskiej ekspedycji
szary wnieśli ponadto: Marta Kania, Mateusz
archeologicznej w Koszarach wydawała się zatem
Woźniak, Aleksandra Kowal, Grzegorz Łaczek,
w pełni zrozumiała. Ponieważ jednak nie mieliśmy
Aleksandra Katsura oraz dr Natalia Mateevimożliwości sprowadzenia oryginalnych zabytków,
ci, pracownik Narodowego Muzeum Historii
postanowiliśmy uczcić tę rocznicę, prezentując
w Kiszyniowie. Trudno też nie docenić wysiłku
wybrane fotografie, ukazujące nie tylko same odi zaangażowania studentów zarówno Uniwerkrycia w terenie, ale również sposób prowadzenia
sytetu Jagiellońskiego (do tej pory niemal 100
prac wykopaliskowych i dokumentacyjnych na
osób), jak i Uniwersytetu w Odessie, którzy
stanowisku.
uczestniczą w badaniach stanowiska w ramach
Osobami odpowiedzialnymi za przygotowanie
Okładka towarzyszącego
praktyki wykopaliskowej.
i realizację wystawy, oprócz piszących te słowa, byli
wystawie katalogu
Z naukowego punktu widzenia stanowisko
doktoranci Instytutu Archeologii UJ: Grzegorz Łaczek,
w Koszarach dało znakomite pole do badań o charakterze Zbigniew Robak i Agnieszka Ochał. Kuratorem wystawy była Grażyna
kompleksowym. Jest wyjątkowe tak ze względu na znako- Grzechnik-Correale z Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego.
mity stan zachowania struktury architektonicznej osiedla,
Eksponowane fotografie, stanowiące własność archiwum Propozostałości fortyfijektu Koszary, wykokacji, śladów dzianane zostały w głównej
łalności wytwórczej
mierze przez profei gospodarczej, jak
sjonalnego fotografa
i na obecność otwarteRoberta Słabońskiego miejsca kultowego
go, który kilkakrotnie
(zol’nik) oraz rozleguczestniczył w pracach
łej nekropoli. Właśnaszej misji. Autorami
pozostałych zdjęć są
nie te elementy dały
wspomniani powyżej
doskonałą szansę na
członkowie ekspedyokreślenie wszystkich
cji.
funkcji niewielkiego
Dzięki uprzejmości
ośrodka typu miejDyrekcji Muzeum Uniskiego, jego zaplecza
oraz potencjału ekowersytetu Jagiellońnomicznego i demoskiego wystawa odbyła
graficznego.
się w zabytkowych
Należy również
piwnicach Collegium
podkreślić fakt, że
Maius. Honorowy paprowadzone na stanotronat nad ekspozycję
Wystawę zorganizowano w zabytkowych piwnicach Collegium Maius
122
ALMA MATER
R. Słaboński
R. Słaboński
Widok ogólny części stanowiska w Koszarach; sezon 2002 r.
Radość studentów z pierwszego „poważnego” znaleziska; sezon 1999 r.
R. Słaboński
W. Machowski
R. Słaboński
objął rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. Karol Musioł, który ne (polsko-angielskie) podpisy i plansze informacyjne pozwoliły na
21 kwietnia 2008 roku w obecności licznie zgromadzonych zapro- zapoznanie się z wynikami naszych badań nie tylko mieszkańcom
Krakowa, ale także licznie przybywającym do
szonych gości dokonał uroczystego otwarcia.
Collegium Maius turystom zagranicznym.
Na wernisaż przybyli między innymi:
Przygotowany został, również przez nas,
dyrektor Muzeum UJ prof. Stanisław Waltoś,
i
wydany
dwujęzyczny (polsko-angielski) kadziekan Wydziału Historycznego UJ prof. Antalog
wystawy,
który oprócz zaprezentowanych
drzej Banach, dyrektor Instytutu Archeologii
fotografi
i
zawiera
podstawowe informacje dotyUJ prof. Jan Chochorowski, konsul honorowy
czące
badań
w
Koszarach.
Ukrainy w Krakowie Mychajło Brodowycz,
Wystawę można było zaprezentować dzięki
a także uczestnicy wielkiej międzynarodowej
dofi
nansowaniu jej przez gminę Kraków oraz
konferencji PONTIKA 2008. Recent Research on
Towarzystwo
Doktorantów Uniwersytetu Jathe Northern and Eastern Black Sea in Ancient
2
giellońskiego.
Times , wśród których był dyrektor Muzeum
Wszystkim, którzy przyczynili się do liczArcheologicznego NANU w Odessie dr Igor W.
nych
osiągnięć i sukcesów dotychczasowych 10
Brujako oraz prowadząca badania w Koszarach
lat
badań
w ramach Projektu Koszary, a także do
ze strony ukraińskiej dr Ewgenia F. Redina.
powstania
prezentowanej wystawy, serdecznie
Na wystawie zaprezentowaliśmy 56 fotodziękujemy
za okazaną pomoc i wsparcie.
grafii i cztery plansze informacyjne, ilustrujące
Naczynie
lepione
ręcznie
i
dwie
najważniejsze odkrycia w Koszarach, najciebrązowe branzolety
Ewdoksia Papuci-Władyka
kawsze znaleziska zabytków, a także sam proces
prac badawczych prowadzonych przez pracowników, doktorantów
Wojciech Machowski
i studentów archeologii UJ podczas wykopalisk. W poszczególnych
salach zabytkowych piwnic Collegium Maius pokazaliśmy fotografie
ukazujące badania i odkrycia na osadzie, zol’niku i nekropoli. Nie za- 1 Na temat samych wykopalisk czytelnik może znaleźć informacje w „Alma Mater”
nr 11/1999; nr 29/2001; nr 41/2002; nr 50/2003; nr 66–67/2004/2005 oraz numer
brakło również fotografii pięknych okolic Koszar, przede wszystkim
specjalny 99/2008.
rejonu ujścia Limanu Tiligulskiego do Morza Czarnego. Dwujęzycz- 2 Na temat konferencji patrz w tym numerze „Alma Mater”: J. Bodzek, s. 118–120.
Przygotowanie kamiennej piwniczki do wykonania dokumentacji
fotograficznej, rysunkowej i opisowej; sezon 2002 r.
Naczynia ceramiczne z grobu dziecięcego;
sezon 2003 r.
ALMA MATER
123