Edukacja osób z niepełnosprawnością na poziomie

י‡•œƒ•‡™†‘•–¸’‹‡†‘‡†—ƒ…Œ‹‘•×„œ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™‘ä…‹ƒ‹Ǥ
›Ž‡ƒ–›ǡ†‘䙋ƒ†…œ‡‹ƒǡ†‘„”‡’”ƒ–›‹Ǥ
EdukacjaosóbzniepeÏnosprawnoäci¦napoziomieszkolnictwa
wyĂszego.
DrAnnaebrak
›äŽ ”‡‰—Žƒ…Œ‹ œ‘™‡Ž‹œ‘™ƒ‡Œ ™ ʹͲͳͳ ”‘— —•–ƒ™› ”ƒ™‘ ‘ •œ‘Ž‹…–™‹‡
™›Ă•œ› †‘ ’‘†•–ƒ™‘™›…Š ‘„‘™‹¦œ×™ —…œ‡Ž‹ †‘Ϧ…œ‘‘ Ƿ•–™ƒ”œƒ‹‡ ‘•‘„‘
‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›™ƒ”—×™†‘’‡Ï‡‰‘—†œ‹ƒÏ—™’”‘…‡•‹‡•œ–ƒÏ…‡‹ƒ‹™„ƒ†ƒ‹ƒ…Š
ƒ—‘™›…Šdzͻ͹Ǥ
œ—’‡Ï‹‡‹‡ †Žƒ –‡Œ œƒ•ƒ†› •–ƒ‘™‹¦ ƒ”–Ǥ ͻͶ —•–Ǥ ͳ ’– ͳͳ ‹ ƒ”–Ǥ ͻͶ —•–Ǥ Ͷ –‡ŒĂ‡
—•–ƒ™›ǡ ƒ ‘…› –×”‡‰‘ —…œ‡Ž‹‡ ‘–”œ››™ƒ© „¸†¦ 䔑†‹ …‡Ž‘™‡ǡ ’”œ‡œƒ…œ‘‡ ƒ
Ƿdofinansowanie lub finansowanie kosztów realizacji inwestycji, w tym sÏuæcych
ksztaÏceniustudentówidoktorantów,b¸d¦cychosobaminiepeÏnosprawnymi(…)”98.
ƒ‹ •–ƒ ’”ƒ™› •œ–ƒÏ–—Œ‡ œ—’‡Ï‹‡ ‘™¦ ’‡”•’‡–›™¸ •œ–ƒÏ…‡‹ƒ ‘•×„
‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Šƒ’‘œ‹‘‹‡•œ‘Ž‹…–™ƒ™›Ă•œ‡‰‘Ǥ‘–›…Š…œƒ•†‘•–¸’†‘‹•–›–—…Œ‹
ƒƒ†‡‹…‹…Š ‘‰”ƒ‹…œƒ› „›Ï ™ †—ÇŒ ‹‡”œ‡ ’‘œ‹‘‡ ‘–™ƒ”–‘ä…‹ ‘”ƒœ †‘„”¦ ™‘Ž¦
’”œ‡†•–ƒ™‹…‹‡Ž‹ ‘”‡–›…Š —…œ‡Ž‹Ǥ ƒ– ƒÏ‘ǐ‹ƒ ‘„‘™‹¦œ— †‘•–¸’‘ä…‹ ƒ
™•œ›•–‹‡ —…œ‡Ž‹‡ǡ œ‰‘†‹‡ œ ‘…‡’…Œ¦ ƒ—–‘”×™ ‘™‡Ž‹œƒ…Œ‹ǡ ’‘™‹‹‡ œƒ‘™‘…‘™ƒ©
œ‹‡Œ•œ‡‹‡ †›•’”‘’‘”…Œ‹ ’‘‹¸†œ› Ž‹…œ„¦ ƒ„•‘Ž™‡–×™ ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Š ‘”ƒœ
•’”ƒ™›…ŠǤ
ƒ ™›‹ƒ œ „ƒ†ƒÑ ƒ–›™‘ä…‹ ‡‘‘‹…œ‡Œ ͻͻ ʹͲǡͳΨ ’‡Ï‘•’”ƒ™›…Š
‘Žƒ×™ —‘Ñ…œ›Ï‘ •–—†‹ƒ ™›Ă•œ‡ǡ ’‘†…œƒ•ǡ ‰†› ™ ‰”—’‹‡ ‘•×„ ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Š
Œ‡†›‹‡ ͸ǡ͹Ψ –‘ ƒ„•‘Ž™‡…‹ ™›Ă•œ›…Š —…œ‡Ž‹Ǥ ‘•‡™‡…Œ‹ –ƒ‹‡‰‘ •–ƒ— ”œ‡…œ› ‹‡
•’”‘™ƒ†œƒ•‹¸Œ‡†›‹‡†‘‘„‹Ă‡‹ƒ™ƒŽ‹ˆ‹ƒ…Œ‹œƒ™‘†‘™›…ŠǦ„”ƒ†‘•–¸’—†‘‡†—ƒ…Œ‹
™›Ă•œ‡Œ
œƒ„—”œƒ
’”‘…‡•
”‡Šƒ„‹Ž‹–ƒ…›Œ›ǡ
œƒ…œ‹‡
‘‰”ƒ‹…œƒŒ¦…
‘•‘„‘
‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™› ‘ĂŽ‹™‘ä© ™›”×™ƒ‹ƒ ”×Ћ… ™ ‘„•œƒ”œ‡ —‹‡Œ¸–‘ä…‹
‘—‹ƒ…›Œ›…Šǡ•’‘χ…œ›…Š‹œƒ™‘†‘™›…ŠͳͲͲǤ
ͻ͹Art.13ust.1pkt9—•–ƒ™›œ†‹ƒʹ͹Ž‹’…ƒʹͲͲͷ”ǤPrawooszkolnictwiewyĂszym(œǤǤ”ͳ͸Ͷǡ’‘œǤͳ͵͸ͷǡœ‡œǤǡ
†ƒŽ‡ŒŒƒ‘ǣ—•–ƒ™ƒ”ƒ™‘‘•œ‘Ž‹…–™‹‡™›Ă•œ›Ȍǡ–×”›‘„‘™‹¦œ—Œ‡‘†ͳ’ƒĀ†œ‹‡”‹ƒʹͲͳͳ”‘—Ǥ
ͻͺ”–ǤͻͶ—•–Ǥͳ’–ͳͳ—•–ƒ™›PrawooszkolnictwiewyĂszym™…Š‘†œ‹™Ă›…‹‡™†‹—ͳ•–›…œ‹ƒʹͲͳʹ”‘—Ǥ
ͻͻBadanieaktywnoäciekonomicznejBAEL,danezaIkwartaÏ2011roku,™™™Ǥ•–ƒ–Ǥ‰‘˜Ǥ’Ž
ͳͲͲǤœ…œ—’ƒÏǡMarginalizacjamÏodzieĂyniepeÏnosprawnejwprocesieedukacjiizatrudnieniaǡȏ™ǣȐEdukacjabezgranic
–mimobarier.PrzestrzeÑtworzeniaǡ”‡†ǤǤ—”›ǡǤœƒŒ‘™•‹Ǧ‹‘„”‘™•‹ǡ‘œƒÑʹͲͲͺǡ•ǤͳͻͻǤ
62
י‡•œƒ•‡™†‘•–¸’‹‡†‘‡†—ƒ…Œ‹‘•×„œ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™‘ä…‹ƒ‹Ǥ
›Ž‡ƒ–›ǡ†‘䙋ƒ†…œ‡‹ƒǡ†‘„”‡’”ƒ–›‹Ǥ
”œ‡†•–ƒ™‹‘ƒ ”×Ћ…ƒ Œ‡•– œƒ…œƒǡ Œ‡†ƒ Œƒ †‘™‘†œ¦ †‘–›…Š…œƒ•
’”œ‡’”‘™ƒ†œ‘‡ †œ‹ƒÏƒ‹ƒǡ Œ‡•– ‘ƒ ‘ĂŽ‹™ƒ †‘ œ‹™‡Ž‘™ƒ‹ƒ ’”œ› —Ă›…‹— •œ‡”‡‰—
™œƒŒ‡‹‡ •‹¸ —œ—’‡Ï‹ƒŒ¦…›…Š ƒ”œ¸†œ‹Ǥ ‘†•–ƒ™¦ †Žƒ ‹…Š œƒ•–‘•‘™ƒ‹ƒ Œ‡•– –”ƒˆƒ
†‹ƒ‰‘œƒǡ’‘’ƒ”–ƒ‘’‹‹¦ä”‘†‘™‹•ƒ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Š•–—†‡–×™ǡ–×”›…Š‘ƒ™‹ƒ‡
œƒ‰ƒ†‹‡‹ƒ†‘–›…œ¦„‡œ’‘䔇†‹‘Ǥ
„ƒ†ƒÑ—†ƒ…Œ‹•–›–—–‘œ™‘Œ—‡‰‹‘ƒŽ‡‰‘™›‹ƒǡǕ–—†‡…‹‹‡™‹†‘‹
‹•Ïƒ„‘™‹†œ¦…›ƒŒ…œ¸ä…‹‡Œ—•ƒ”ĂƒŒ¦•‹¸ƒǣ
„”ƒ•’‡…ŒƒŽ‹•–›…œ‡‰‘•’”œ¸–—‘’—–‡”‘™‡‰‘†Žƒ‹‡™‹†‘›…Š‹•Ïƒ„‘™‹†œ¦…›…ŠǦ
ͷͻΨ‘‰×ϗ„ƒ†ƒ›…Šǡ
‹•‹’‘œ‹‘†‘•–¸’‘ä…‹’‘†”¸…œ‹×™ȋ™’‘•–ƒ…‹‡Ž‡–”‘‹…œ‡ŒŽ—„„”ƒŒŽ‘™•‹‡ŒȌǦ
ͶͷΨ‘‰×ϗ„ƒ†ƒ›…Šǡ
„”ƒ™•’×ϒ”ƒ…›œ‡•–”‘›’”‘™ƒ†œ¦…›…ŠœƒŒ¸…‹ƒȋ’Ǥ„”ƒœ‰‘†›ƒƒ‰”›™ƒ‹‡ȌȂ
͵ʹΨ‘‰×ϗ„ƒ†ƒ›…Šǡ
‘”ƒœ–”—†‘ä…‹ƒ©™‹…œ‡‹ƒ…ŠǦʹ͹Ψ‘‰×ϗ„ƒ†ƒ›…ŠͳͲͳǤ
‹‡Ž‘Ž‡–‹ƒ‘„•‡”™ƒ…Œƒä”‘†‘™‹•ƒƒƒ†‡‹…‹‡‰‘™•ƒœ—Œ‡’‘ƒ†–‘ƒ‹•–‘–¦
•Ïƒ„‘ä© ™ ’‘•–ƒ…‹ „”ƒ— ™‹‡†œ› ƒ –‡ƒ– ™ƒ”—×™ ˆ—…Œ‘‘™ƒ‹ƒ ‘•×„ œ ”×Л‹
”‘†œƒŒƒ‹†›•ˆ—…Œ‹™ä”׆ ‘•×„ ‘†’‘™‹‡†œ‹ƒŽ›…Š œƒ‘”‰ƒ‹œƒ…Œ¸ ‹ ”‡ƒŽ‹œƒ…Œ¸ ’”‘…‡•—
•œ–ƒÏ…‡‹ƒ •–—†‡–×™ ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…ŠǤ ”‡Žƒ…Œ‹ „›Ï›…Š ‹ ‘„‡…›…Š •–—†‡–×™
™›‹ƒǡDžœ¸ä©„ƒ”‹‡”Œ‡•––™‘”œ‘ƒ•œ–—…œ‹‡ǡ—‹ƒŒ¦…œƒÏƒ†ƒ‹ƒœÏ‡Œ™‘Ž‹ǡƒ•—–‡
‹•‹‡Œä™‹ƒ†‘‘ä…‹•’‘χ…œ‡ŒǤ‘‹Ă•œ‡…›–ƒ–›‘„”ƒœ—Œ¦•›–—ƒ…Œ‡ǡ™–×”›…ŠœƒŽ‡ĀŽ‹•‹¸
‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™‹•–—†‡…‹ǣ
„Zaproponowano mi status wolnego sÏuchacza ‘Bo przecieĂ i tak nigdzie Pani pracy nie
dostanie,aczyPaniwie,ilekosztujewyksztaÏcenienauczyciela(…)?’.”
„RozmawiaÏem z dziekanem o moich szansach na jego kierunku (inĂynieria). Dziekan
porozmawiaÏzkimäprzeztelefonipowiedziaÏwprost,Ăeonimnietutajniewidz¦.”
„ByÏamzaĂenowanatekstamiiuwagami,jakieusÏyszaÏamodpracownikówuczelni.Jestem
naegzaminieisÏysz¸,jakpanidoktorkrzyczy‘wózkipisz¦tutaj’,dlamnietoĂenuj¦ce.”
ͳͲͳ Niewidomi i sÏabowidz¦cy studenci uczelni wyĂszych w roku akademickim 2005/2006ǡ —†ƒ…Œƒ •–›–—– ‘œ™‘Œ—
‡‰‹‘ƒŽ‡‰‘ǡ”ƒ×™ʹͲͲ͹ǡ•ǤʹͷǤ
63
י‡•œƒ•‡™†‘•–¸’‹‡†‘‡†—ƒ…Œ‹‘•×„œ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™‘ä…‹ƒ‹Ǥ
›Ž‡ƒ–›ǡ†‘䙋ƒ†…œ‡‹ƒǡ†‘„”‡’”ƒ–›‹Ǥ
„EgzaminbyÏhorrorem,niezapomn¸godokoÑcaĂycia,poniewaĂzdawaÏamustniecoä,co
ludzie zdawali pisemnie. Rozwi¦zywaÏam test z lukami, pani mi wystukiwaÏa, ja miaÏam
sobiepoliczy©,ileliterekmamwpisa©.”102
‘†ƒ–‘™‘ ƒŽ‡Ă› œ™”×…‹© —™ƒ‰¸ ƒ ‹•¦ †‘•–¸’‘ä©ǡ ‹‡ –›Ž‘
ƒ”…Š‹–‡–‘‹…œ¦ǡ ’”œ‡•–”œ‡‹ ™•’׎›…Šǡ •–ƒ‘™‹¦…›…Š ‹–‡‰”ƒŽ‡ ‡Ž‡‡–› ’”‘…‡•—
•œ–ƒÏ…‡‹ƒǣ„‹„Ž‹‘–‡ǡ•–‘Ïי‡ǡ†‘×™•–—†‡…‹…Š‹–’Ǥ’”×…œ‘…œ›™‹•–›…Š–”—†‘ä…‹
™’‘‘ƒ‹—„ƒ”‹‡”ƒ”…Š‹–‡–‘‹…œ›…Š•–—†‡…‹œ”×Л‹†›•ˆ—…Œƒ‹‘‰¦œƒ‰ƒ©
•‹¸œ–”—†‘ä…‹ƒ‹‘—‹ƒ…›Œ›‹ȋ†›•ˆ—…Œƒ‘™›ǡ•Ï—…Š—ǡ”—…Š—Ȍ‘”ƒœ™†‘•–¸’‹‡
†‘œƒ•‘„×™„‹„Ž‹‘–‡…œ›…ŠǤ
‘†•—‘™—Œ¦…‘”ƒœ—œ—’‡Ï‹ƒŒ¦…ǡ†‘‰Ïי›…Š„ƒ”‹‡”™†‘•–¸’‹‡†‘•œ‘Ž‹…–™ƒ
™›Ă•œ‡‰‘†Žƒ‘•×„‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…ŠƒŽ‡Ă›™›‹‡‹©ǣ
‹•‹ ’‘œ‹‘ 䙋ƒ†‘‘ä…‹ ’‘–‡…ŒƒÏ— ‘•×„ œ ”×Ї‰‘ –›’— †›•ˆ—…Œƒ‹ ™ä”׆
’”ƒ…‘™‹×™—…œ‡Ž‹ͳͲ͵ǡ
„”ƒ‘”‰ƒ‹œƒ…›Œ‡‰‘’”œ›‰‘–‘™ƒ‹ƒ—…œ‡Ž‹†‘•œ–ƒÏ…‡‹ƒ‘•×„‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Šǡ
™ –› ‹‡†‘•–‘•‘™ƒ‹‡ ƒ–‡”‹ƒÏי †›†ƒ–›…œ›…Š †‘ •’‡…›ˆ‹…œ›…Š ’‘–”œ‡„ ‘•×„
œ†›•ˆ—…Œ¦•‡•‘”›…œ¦ȋ™œ”‘—ǡ•Ï—…Š—ǡ‘™›Ȍǡ
‹‡œƒŽ‡Ă‘ä© •œ×Ï ™›Ă•œ›…Šǡ ƒ …‘ œƒ –› ‹†œ‹‡ ‹‡”×™› †‘•–¸’ †‘ —…œ‡Ž‹
™’‘•œ…œ‡‰×Ž›…Š”‡‰‹‘ƒ…Š”ƒŒ—ͳͲͶǡ
‹•‹•–ƒ–—•ƒ–‡”‹ƒŽ›”‘†œ‹‘•‘„›‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™‡Œǡ
™ ’”œ‡•œÏ‘ä…‹ „”ƒ ‰™ƒ”ƒ…Œ‹ ’”ƒ™›…Š †Žƒ †‘•–¸’— ‘•×„ ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Š †‘
—…œ‡Ž‹™›Ă•œ›…ŠǤ
‘™‡Ž‹œƒ…Œƒ —•–ƒ™› ”ƒ™‘ ‘ •œ‘Ž‹…–™‹‡ ™›Ă•œ› ˆ‘”ƒŽ‹‡ ™›‡Ž‹‹‘™ƒÏƒ
„ƒ”‹‡”› ƒ–—”› ’”ƒ™‡Œ Ȃ —…œ‡Ž‹‡ ™›Ă•œ‡ •–‘Œ¦ ƒ–—ƒŽ‹‡ ’”œ‡† ™›œ™ƒ‹‡
•—–‡…œ‡‰‘ œƒ•–‘•‘™ƒ‹ƒ ‹…Š ™ ’”ƒ–›…‡ ƒƒ†‡‹…‹‡ŒǤ ”œ‡’‹•› —•–ƒ™› †ƒŒ¦
‘ĂŽ‹™‘ä©œƒ™ƒ”…‹ƒ™”‡‰—Žƒ‹ƒ…Š•–—†‹×™œƒ’‹•×™ǡ†œ‹¸‹–×”›’”‘…‡••œ–ƒÏ…‡‹ƒ
‘•×„ ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Š „¸†œ‹‡ ×‰Ï •–ƒ© •‹¸ ’Ï›› ‹ ‡ˆ‡–›™›Ǥ ‹‘”¦… ’‘† —™ƒ‰¸
ˆƒ–ǡ Ç —…œ‡Ž‹‡ ™›Ă•œ‡ ‘–”œ›—Œ¦ †‘–ƒ…Œ¸ …‡Ž‘™¦ ƒ ’‘”›…‹‡ ‘•œ–×™ œ™‹¦œƒ›…Š
ͳͲʹƒĂ‡Ǥ
ͳͲ͵ǤǤƒ•œ‘™‹…œǡǤ
ƒ”„ƒ–ǡWyksztaÏcenieszans¦awansuzawodowegoosóbniepeÏnosprawnych,ȏ™ǣȐNierównoäci
spoÏeczneawzrostgospodarczy.KapitaÏludzkiiintelektualnyǡœ‡•œ×™ʹͲͲͷǡ•ǤͶͺ͵Ǥ
ͳͲͶ Ǥ –”—…Ǧ‡”‡‰‘Ñ…œ›ǡ Kwestia niepeÏnosprawnoäci w kontekäcie edukacji akademickiejǡ ȏ™ǣȐ Mi¸dzy integracj¦
a wykluczeniem. Wybrane problemy edukacji akademickiej osób NiepeÏnosprawnychǡ ”‡†Ǥ Ǥ –”—…Ǧ‡”‡‰‘Ñ…œ›ǡ
Ǥ‘œ—•ǡ•Ǥ͸ͻǤ
64
י‡•œƒ•‡™†‘•–¸’‹‡†‘‡†—ƒ…Œ‹‘•×„œ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™‘ä…‹ƒ‹Ǥ
›Ž‡ƒ–›ǡ†‘䙋ƒ†…œ‡‹ƒǡ†‘„”‡’”ƒ–›‹Ǥ
œ •œ–ƒÏ…‡‹‡ •–—†‡–×™ ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Šǡ ‘™ƒ •›–—ƒ…Œƒ ’”ƒ™ƒ ’‘œ™ƒŽƒ
‘…œ‡‹™ƒ©ǡ Ç ’‘œ‹‘ †‘•–¸’‘ä…‹ —…œ‡Ž‹ †Žƒ ‘•×„ ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Š ™ ’”œ‡…‹¦‰—
ƒŒ„Ž‹Ă•œ›…Š‹Ž—Žƒ–œƒ…œ‹‡™œ”‘䐋‡Ǥ
›–‘ƒ•–¦’‹Ï‘ǡ‘‹‡…œ‡Œ‡•–Œ‡†ƒ•’‡Ï‹‡‹‡•œ‡”‡‰—’‘•–—Žƒ–×™ǡœ‰Ïƒ•œƒ›…Š
’”œ‡œ”‡’”‡œ‡–ƒ–י䔑†‘™‹•ƒƒƒ†‡‹…‹‡‰‘‹‘•×„‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…ŠǤ
Rekomendacje.
–—†‡…‹ǡ ’›–ƒ‹ ‘ œ‹ƒ› ‘‹‡…œ‡ †‘ ™’”‘™ƒ†œ‡‹‡ ™ ’”œ‡•–”œ‡‹
ƒƒ†‡‹…‹‡Œǡ„›—…œ›‹©Œ¦„ƒ”†œ‹‡Œ†‘•–¸’¦ǡ™•ƒœ›™ƒŽ‹‹‡†œ›‹›‹ƒǣ
’‘–”œ‡„¸ ‡Žƒ•–›…œ‡‰‘ ‘”‰ƒ‹œ‘™ƒ‹ƒ Šƒ”‘‘‰”ƒ— œƒŒ¸© ‘”ƒœ ’”‘…‡•—
‡‰œƒ‹ƒ…›Œ‡‰‘ǡœ—™œ‰Ž¸†‹‡‹‡œƒ”×™‘ˆ‘”›ǡŒƒ‹…œƒ•—–”™ƒ‹ƒǡ
™•’ƒ”…‹‡ ™ ‘’Ž‡–‘™ƒ‹— ƒ–‡”‹ƒÏי †›†ƒ–›…œ›…Šǡ ™ –› ‘–ƒ–‡ œ œƒŒ¸©ǡ
™ˆ‘”ƒ…‹‡†‘•–¸’›†Žƒ‘•×„œ”×Л‹–›’ƒ‹†›•ˆ—…Œ‹ǡ
’‘–”œ‡„¸ ‘”‰ƒ‹œƒ…Œ‹ •–”—–—”› ™•’ƒ”…‹ƒ Ž—„ ™›œƒ…œ‡‹ƒ ’”œ‡†•–ƒ™‹…‹‡Žƒ —…œ‡Ž‹ǡ
–×”› ‘†’‘™‹‡†œ‹ƒŽ› „›Ï„› œƒ ”œ‡…œ‹…–™‘ •’”ƒ™ •–—†‡–×™ ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Š
ȋ’Ǥ’‡Ï‘‘…‹”‡–‘”ƒŽ—„„‹—”‘†•Ǥ•–—†‡–×™‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…ŠȌǡ
Ž‹™‹†ƒ…Œ¸„ƒ”‹‡”ƒ”…Š‹–‡–‘‹…œ›…Šǡƒ™’”œ›’ƒ†ƒ…Šǡ‰†›œ’”œ›…œ›‘„‹‡–›™›…Š
‹‡Œ‡•––‘‘ĂŽ‹™‡ǡ’‘‘…ƒ•›•–‡–ƒ™’”œ‡‹‡•œ…œƒ‹—•‹¸ǡ
‘”‰ƒ‹œƒ…Œ¸–”ƒ•’‘”–—†Žƒ•–—†‡–×™œ–”—†‘ä…‹ƒ‹™’”œ‡‹‡•œ…œƒ‹—•‹¸ǡ
’‘–”œ‡„¸™•’ƒ”…‹ƒ’•›…Š‘Ž‘‰‹…œ‡‰‘ͳͲͷǤ
Bior¦c pod uwag¸ wczeäniej prezentowane wyniki badaÑ, niezb¸dne jest
takĂe nieustanne podnoszenie poziomu äwiadomoäci i wiedzy na temat
warunków funkcjonowania osób niepeÏnosprawnych wäród kadry akademickiej,
administracyjnej i technicznej uczelni poprzez system szkoleÑ i kompleksowe
dziaÏaniapromocyjne.
œ—’‡Ï‹‡‹‡ ’‘™›Ă•œ›…Š ”‡‘‡†ƒ…Œ‹ǡ •–ƒ‘™‹ œ„‹×” œƒŽ‡…‡Ñ ‘’”ƒ…‘™ƒ›…Š
™ ʹͲͲͷ ”‘— ’”œ‡œ ƒ†¸ —”‘’›ǡ •’‘ä”׆ –×”›…Š ƒŒ‹•–‘–‹‡Œ•œ‡ •–ƒ‘™‹ ™Ï¦…œ‡‹‡
–”‡ä…‹ –”ƒ–—Œ¦…›…Š ‘ ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™‘ä…‹ †‘ ƒ‘— ’”œ‡†‹‘–×™ ‘„‘™‹¦œ‘™›…Š
™ ’”‘…‡•‹‡ •œ–ƒÏ…‡‹ƒ ƒ—…œ›…‹‡Ž‹Ǥ ‡•– –‘ ™ƒ”—‡ ‹‡œ„¸†› †Žƒ ‘•‹¦‰‹¸…‹ƒ •–ƒ—
‘–™ƒ”–‡‰‘ •œ‘Ž‹…–™ƒ ƒ ƒĂ†›ǡ ™ –› –ƒĂ‡ ™›Ă•œ›ǡ ’‘œ‹‘‹‡ •œ–ƒÏ…‡‹ƒǤ
•–‘–›™•’ƒ”…‹‡Œ‡•––ƒĂ‡™›‘”œ›•–ƒ‹‡‘™‘…œ‡•›…Š–‡…Š‘Ž‘‰‹‹ǡ–×”‡™™‹‡Ž—
ͳͲͷ Ǥ ›”ƒǡ Ǥ ¸ǡ Sytuacja studentów NiepeÏnosprawnych na przykÏadzie WyĂszej SzkoÏy Informatyki i Zarz¦dzania
w Rzeszowieǡ ȏ™ǣȐ Mi¸dzy integracj¦ a wykluczeniem. Wybrane problemy edukacji akademickiej Osób
NiepeÏnosprawnychǡ”‡†ǤǤ–”—…Ǧ‡”‡‰‘Ñ…œ›ǡǤ‘œ—•ǡ•ǤͳͲͳǤ
65
י‡•œƒ•‡™†‘•–¸’‹‡†‘‡†—ƒ…Œ‹‘•×„œ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™‘ä…‹ƒ‹Ǥ
›Ž‡ƒ–›ǡ†‘䙋ƒ†…œ‡‹ƒǡ†‘„”‡’”ƒ–›‹Ǥ
’”œ›’ƒ†ƒ…Š ‹ –›’ƒ…Š ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™‘ä…‹ ‘‰¦ •–ƒ‘™‹© ‹‡œ„›™ƒŽ› ™ƒ”—‡ †Žƒ
’‘†Œ¸…‹ƒ‹—‘Ñ…œ‡‹ƒ•–—†‹×™™›Ă•œ›…ŠͳͲ͸Ǥ
Ž—…œ‘™› ƒ†ƒŽ Œ‡†ƒ ’‘œ‘•–ƒŒ‡ ’›–ƒ‹‡ǡ ’”œ‡† –×”› •–ƒŒ¦ •–”—–—”›
‘†’‘™‹‡†œ‹ƒŽ‡ œƒ ™•’ƒ”…‹‡ •–—†‡–×™ ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Š ƒ ’‘•œ…œ‡‰×Ž›…Š
—…œ‡Ž‹ƒ…ŠǣǷ‘‰‘ƒŽ‡Ă›™•’‹‡”ƒ©ǫdz
‹‡•–‡–› ƒ†ƒŽ ’‘—–—Œ‡ ’”œ‡‘ƒ‹‡ǡ Ç Ž‹‡–ƒ‹ ‹—” †•Ǥ •–—†‡–×™
‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Š ‘‰¦ „›© Œ‡†›‹‡ ‘•‘„› Ž‡‰‹–›—Œ¦…‡ •‹¸ ‘”œ‡…œ‡‹‡
‘ ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™‘ä…‹Ǥ ›…œƒ•‡ ™‹‡Ž‡ ‘•×„ ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Š „‹‘Ž‘‰‹…œ‹‡ǡ
‘”‡•‘™‘Ž—„™–”ƒ…‹‡’”‘…‡†—”›‘”œ‡ƒ‹ƒǡ‹‡‘‰¦…Ž‹…œ›©ƒ™•’ƒ”…‹‡ǡ”‡œ›‰—Œ‡œ‡
•–—†‹×™ǡ…œ¸•–‘ƒœƒ™•œ‡œ‘•–ƒŒ¦…™›Ï¦…œ‘›‹œ•›•–‡—‡†—ƒ…Œ‹Ǥ
NaleĂy zatem podkreäli© potrzeb¸ elastycznego podejäcia oraz porzucenia
nadmiernej biurokratyzacji systemu wsparcia bezpoäredniego, na jakie powinni
liczy©studenciniepeÏnosprawniwärodowiskuakademickim.
–”—†‘ä…‹¦ –¦ ™ …‘†œ‹‡‡Œ ’”ƒ…› •’‘–›ƒŒ¦ •‹¸ ’”œ‡†•–ƒ™‹…‹‡Ž‡ Œ‡†‘•–‡
ƒŒ„ƒ”†œ‹‡Œ ƒ–›™›…Š ™ †œ‹‡†œ‹‹‡ —†‘•–¸’‹ƒ‹ƒ ’”œ‡•–”œ‡‹ ƒƒ†‡‹…‹‡Œ ‘•‘„‘
‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›Ǥ ›•’‘—Œ¦… ƒŒ•œ‡”•œ¦ ‘ˆ‡”–¦ǡ ƒŒ…œ¸ä…‹‡Œ œƒ†ƒŒ¦ •‘„‹‡ ’›–ƒ‹‡ǡ …œ›
™ƒĂ‹‡Œ•œ‡Œ‡•–‘”œ‡…œ‡‹‡ǡ…œ›”‡ƒŽƒ’‘–”œ‡„ƒ™•’ƒ”…‹ƒǤ
ƒŽ‡Ă› œƒœƒ…œ›©ǡ Ç ’‘œ‹‘ ‘ˆ‡”‘™ƒ‡‰‘ •–—†‡–‘ ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›
™•’ƒ”…‹ƒ •–ƒŽ‡ ”‘䐋‡ǡ ™ •œ…œ‡‰×Ž‘ä…‹ ™ …œ¸ä…‹ ‘䔑†×™ ƒƒ†‡‹…‹…Šǡ ™ –×”›…Š
•–™‘”œ‘‘ •–”—–—”›ǡ —’‘™ƒĂ‹‘‡ †‘ ”‡’”‡œ‡–‘™ƒ‹ƒ ‹–‡”‡•×™ •–—†‡–×™
‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Š ȋ‹—”ƒ †•Ǥ •×„ ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Šǡ ‡Ï‘‘…‹…› †•Ǥ •×„
‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Š‹–’ǤȌǤ
œ‹¸‹ —‘…‘™ƒ‹— ™ •–”—–—”œ‡ —…œ‡Ž‹ǡ Œ‡†‘•–‹ –‡ ƒŒ¦ ”‡ƒŽ› ™’Ï›™ ƒ
‘”‰ƒ‹œƒ…Œ¸ ’”‘…‡•— •œ–ƒÏ…‡‹ƒǡ —™œ‰Ž¸†‹ƒŒ¦…‡‰‘ •’‡…›ˆ‹…œ‡ ’‘–”œ‡„› •™‘‹…Š
Ž‹‡–×™Ǥ ‘‰¦ ’‘ƒ†–‘ —”—…Šƒ‹ƒ© †œ‹ƒÏƒ‹ƒǡ ™›ƒ‰ƒŒ¦…‡ •’‡…ŒƒŽ‹•–›…œ‡Œ ™‹‡†œ›
‹ä™‹ƒ†‘‘ä…‹’‘–”œ‡„‘•×„œ”×Л‹–›’ƒ‹‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™‘ä…‹Ǥ
ƒŒ…œ¸ä…‹‡Œ •’‘–›ƒ¦ ˆ‘”¦ ™•’ƒ”…‹ƒ Œ‡•– ‘”‰ƒ‹œƒ…Œƒ ’”‘…‡•— †‘•–‘•‘™ƒ‹ƒ
ƒ–‡”‹ƒÏי †›†ƒ–›…œ›…Š †Žƒ ’‘–”œ‡„ ’Ǥ ‘•×„ œ †›•ˆ—…Œ¦ ™œ”‘—Ǥ ‘œ™‹¦œƒ‹‡ –‘
•–‘•‘™ƒ‡Œ‡•– ’”œ‡œ ™‹‡Ž‡ —…œ‡Ž‹ ™ ‘Ž•…‡ǡ Ǥ‹Ǥ ‹™‡”•›–‡– ƒ”•œƒ™•‹ǡ ƒ†‡‹¸
ה‹…œ‘Ǧ—–‹…œ¦ǡ …œ› ‘Ž‹–‡…Š‹¸ ”‘…󙕍¦Ǥ •‘„› ‹‡•Ï›•œ¦…‡ ‘‰¦ ’‘ƒ†–‘
ͳͲ͸ Ǥ ƒ—†‹‡–ǡ Dost¸p osób niepeÏnosprawnych do praw spoÏecznych w Europieǡ ‹—”‘ ˆ‘”ƒ…Œ‹ ƒ†› —”‘’›ǡ
–”ƒ•„—”‰ʹͲͲ͵Ǥ
66
י‡•œƒ•‡™†‘•–¸’‹‡†‘‡†—ƒ…Œ‹‘•×„œ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™‘ä…‹ƒ‹Ǥ
›Ž‡ƒ–›ǡ†‘䙋ƒ†…œ‡‹ƒǡ†‘„”‡’”ƒ–›‹Ǥ
Ž‹…œ›© ƒ ‘–ƒĂ •’‡…ŒƒŽ‹•–›…œ‡‰‘ •’”œ¸–— ȋ’¸–Ž‡ ‹†—–‘ˆ‘‹…œ‡Ȍǡ …œ› ‘”‰ƒ‹œƒ…Œ¸
–Ï—ƒ…œ‡ÑƒŒ¸œ›‹‰‘™›ȋƒ†‡‹ƒ
ה‹…œ‘Ǧ—–‹…œƒ™”ƒ‘™‹‡ȌǤ
‘”ƒœ „ƒ”†œ‹‡Œ ’‘’—Žƒ”¦ ˆ‘”¦ ™•’ƒ”…‹ƒ •–—†‡–×™ ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Š Œ‡•–
‘”‰ƒ‹œƒ…Œƒ •œ‘Ž‡Ñ 䙋ƒ†‘‘ä…‹‘™›…Š †Žƒ ’”ƒ…‘™‹×™ —…œ‡Ž‹ǡ ’‘†…œƒ• –×”›…Š
—…œ‡•–‹…› ƒ„›™ƒŒ¦ ™‹‡†œ¸ œ œƒ”‡•— ™ƒ”—×™ ˆ—…Œ‘‘™ƒ‹ƒ ‹ •’‘•‘„—
‘—‹ƒ…Œ‹ œ ‘•‘„ƒ‹ œ ”×Л‹ –›’ƒ‹ ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™‘ä…‹Ǥ —†ƒ…Œƒ •–›–—–
‘œ™‘Œ— ‡‰‹‘ƒŽ‡‰‘ ’”‘™ƒ†œ‹ –‡‰‘ –›’— •œ‘Ž‡‹ƒ ‹‡’”œ‡”™ƒ‹‡ ‘† ʹͲͲͺ ”‘—ǡ
†‘–›…Š…œƒ• ™œ‹¸Ï‘ ™ ‹…Š —†œ‹ƒÏ ‹Žƒ†œ‹‡•‹¦– —…œ‡Ž‹ œ …ƒÏ‡Œ ‘Ž•‹Ǥ ‘ƒ†–‘ …œ¸ä©
Œ‡†‘•–‡ ’‘†‡Œ—Œ‡ ™Ïƒ•‡ †œ‹ƒÏƒ‹ƒ ™ –› œƒ”‡•‹‡ Ȃ ‹™‡”•›–‡– ƒ‰‹‡ŽŽ‘Ñ•‹
‘’”ƒ…‘™ƒÏ ƒ—–‘”•‹ ’”‘‰”ƒ •œ‘Ž‡‹ƒǡ –×”› ‘„Œ¦Ï ™ ’‹‡”™•œ‡Œ ‘Ž‡Œ‘ä…‹
’”ƒ…‘™‹×™ ™Ïƒ•‡Œ —…œ‡Ž‹ǡ œ‘σ Ïיƒ ‘•’‘†ƒ”•–™ƒ ‹‡Œ•‹‡‰‘ ™ ”ƒƒ…Š
”‡ƒŽ‹œ‘™ƒ‡‰‘ ’”‘Œ‡–—ǡ –×”‡‰‘ …‡Ž‡ „›Ï ”‘œ™×Œ ƒ†” —…œ‡Ž‹ǡ œ‘”‰ƒ‹œ‘™ƒÏƒ
’”œ‡•œ‘Ž‡‹‡™•œ›•–‹…Š’”ƒ…‘™‹×™Ǥ
ƒ”†œ‘ ‹•–‘–› ‡Ž‡‡–‡ ™•’ƒ”…‹ƒ Œ‡•– ’‘”ƒ†‹…–™‘ ’•›…Š‘Ž‘‰‹…œ‡ǡ
‘”‰ƒ‹œ‘™ƒ‡‘†™‹‡Ž—Žƒ–Ǥ‹Ǥƒ‹™‡”•›–‡…‹‡O׆œ‹‹‘Ž‹–‡…Š‹…‡O׆œ‹‡ŒǤ—Ç
’‘–”œ‡„› ™ –› ‘„•œƒ”œ‡ ’‘ƒœƒÏ‘ ’‘™‘†œ‡‹‡ ƒ”œ¸†œ‹ ™•’ƒ”…‹ƒ ‘ˆ‡”‘™ƒ›…Š
™ ”ƒƒ…Š ”‡ƒŽ‹œ‘™ƒ‡‰‘ ’”œ‡œ ‹™‡”•›–‡– ƒ‰‹‡ŽŽ‘Ñ•‹ ’”‘Œ‡–— Ƿ‘•–‡Žƒ…Œƒ ™ƒdzǡ
ƒŒ¦…‡‰‘ƒ…‡Ž—™•’ƒ”…‹‡•–—†‡–×™…Š‘”—Œ¦…›…Š’•›…Š‹…œ‹‡Ǥ
œ‡ä© ”ƒ‘™•‹…Š —…œ‡Ž‹ ȋƒ†‡‹ƒ ה‹…œ‘Ȃ—–‹…œƒǡ ‹™‡”•›–‡–
‡†ƒ‰‘‰‹…œ›ǡ ‹™‡”•›–‡– ‘‘‹…œ›ǡ ‹™‡”•›–‡– ƒ‰‹‡ŽŽ‘Ñ•‹ǡ ‘Ž‹–‡…Š‹ƒ
”ƒ‘™•ƒǡ ‹™‡”•›–‡– ƒ’‹‡•‹ ƒƒ ƒ™Ïƒ Ȍ ’‘†’‹•ƒÏ‘ ’‘”‘œ—‹‡‹‡ ƒ ”œ‡…œ
™•’׎›…Š †œ‹ƒÏƒÑ †Žƒ •–—†‡–×™ ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Šǡ …‘ ƒ —•’”ƒ™‹© ”‡ƒŽ‹œƒ…Œ¸
’‘†‡Œ‘™ƒ›…Š ™ –› ‘„•œƒ”œ‡ ‹‹…Œƒ–›™ǡ ƒ –› •ƒ› œ™‹¸•œ›© •œƒ•‡ ‘•×„
‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Š ƒ œ†‘„›…‹‡ ™›Ă•œ‡‰‘ ™›•œ–ƒÏ…‡‹ƒǤ ‡•– –‘ ‹‹…Œƒ–›™ƒ ‰‘†ƒ
ƒäŽƒ†‘™ƒ‹ƒǡ •œ…œ‡‰×Ž‹‡ †Žƒ ‹‡Œ•œ›…Š —…œ‡Ž‹ǡ –×”‡ †œ‹¸‹ –‡‰‘ –›’— ™•’×ϒ”ƒ…›
‘‰¦ ’‘•œ‡”œ›© •™‘Œ¦ ‘ˆ‡”–¸ǡ ‹‡”‘™ƒ¦ †‘ ‘•×„ ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Š ’‘’”œ‡œ
™œƒŒ‡¦ ™›‹ƒ¸ •’”œ¸–—ǡ ™•’ƒ”…‹‡ ƒ†”‘™‡ǡ …œ› ™•’׎¦ ‘”‰ƒ‹œƒ…Œ¸ ”×Ї‰‘
”‘†œƒŒ—™›†ƒ”œ‡ÑǤ
”œ›Ïƒ†› –‡ •–ƒ‘™‹¦ Œ‡†›‹‡ ™›…‹‡ „‘‰ƒ–‡Œ †œ‹ƒÏƒŽ‘ä…‹ ƒŒ„ƒ”†œ‹‡Œ
ƒ–›™›…Š Œ‡†‘•–‡ǡ –×”‡ œ ’‘™‘†œ‡‹‡ ‘‰Ï›„› „›© •–‘•‘™ƒ‡ ™ ‹›…Š
—…œ‡Ž‹ƒ…ŠǤ•–‹‡Œ‡œƒ–‡’‘–”œ‡„ƒ—’‘™•œ‡…Š‹ƒ‹ƒ‹…Š‹’”‘‘™ƒ‹ƒ‹†‡‹•–‘•‘™ƒ‹ƒ
ƒŒŽ‡’•œ›…Š’”ƒ–›™•ƒŽ‹ƒ†‡™ƒ–‡Œ†‘’‘–”œ‡„‘”‡–‡Œ—…œ‡Ž‹Ǥ
67
י‡•œƒ•‡™†‘•–¸’‹‡†‘‡†—ƒ…Œ‹‘•×„œ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™‘ä…‹ƒ‹Ǥ
›Ž‡ƒ–›ǡ†‘䙋ƒ†…œ‡‹ƒǡ†‘„”‡’”ƒ–›‹Ǥ
™
‹‘”¦… ’‘† —™ƒ‰¸ ’‘•–¸’›ǡ Œƒ‹‡ ’‘Ž•‹‡ 䔑†‘™‹•‘ ƒƒ†‡‹…‹‡ ’‘…œ›‹Ï‘
•–‘•—‘™‘
”×–‹
…œƒ•‹‡
™
‘„•œƒ”œ‡
†‘•–¸’‘ä…‹
†Žƒ
•–—†‡–×™
‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Š‘”ƒœ‘‰”‘‡‘ĂŽ‹™‘ä…‹ǡŒƒ‹‡†ƒŒ¦‘™‡”‡‰—Žƒ…Œ‡†‘–›…œ¦…‡‘•×„
‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Šǡ œƒ™ƒ”–‡ ™ —•–ƒ™‹‡ ”ƒ™‘ ‘ •œ‘Ž‹…–™‹‡ ™›Ă•œ›ǡ ‘Ѓ ۙ‹©
ƒ†œ‹‡Œ¸ǡ Ç †›•’”‘’‘”…Œ‡ ’‘‹¸†œ› Ž‹…œ„¦ ’‡Ï‘•’”ƒ™›…Š ‹ ‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Š
ƒ„•‘Ž™‡–×™ „¸†¦ •–ƒŽ‡ ƒŽ‡©Ǥ ƒ•–‘•‘™ƒ‹‡ ™ ’”ƒ–›…‡ ’”œ‡†•–ƒ™‹‘›…Š ’‘™›Ă‡Œ
”‡‘‡†ƒ…Œ‹ ’‘œ™‘Ž‹ ’‘ƒ†–‘ ƒ ‘•‹¦‰‹¸…‹‡ •–ƒ—ǡ ™ –×”› ‘•‘„› œ ”×Ї‰‘ –›’—
†›•ˆ—…Œƒ‹ „¸†¦ ‘‰Ï› ™›„‹‡”ƒ© ‹‡”—‡ •–—†‹×™ œ‰‘†‹‡ œ ™Ïƒ•›‹ ƒ•’‹”ƒ…Œƒ‹
‹ ‘’‡–‡…Œƒ‹ǡ ‹‡ ’‘†’‘”œ¦†‘™—Œ¦… –‡Œ †‡…›œŒ‹ ‘’‹‹‹ ‘ ’‘œ‹‘‹‡ †‘•–¸’‘ä…‹
‘”‡–‡Œ—…œ‡Ž‹Ǥ
Wybraneregulacjeprawne:
ƒ”–ǤʹͶ—•–ǤͶ‘™‡…Œ‹‘”ƒ™ƒ…Š•×„‹‡’‡Ï‘•’”ƒ™›…Šǡ
ƒ”–Ǥͳ͵—•–Ǥͳ’–ͻǡƒ”–ǤͻͶ—•–Ǥͳ’–ͳͳǡƒ”–Ǥͳ͸ʹ’–͸ǡƒ”–Ǥͳ͸ͻ—•–Ǥͷǡƒ”–Ǥͳ͹͵
—•–Ǥͳ’–ʹǡƒ”–ǤͳͺͲǡƒ”–Ǥͳͻͻ—•–Ǥͳ’–Ͷ—•–ƒ™›œ†‹ƒʹ͹Ž‹’…ƒʹͲͲͷ”ǤPrawo
oszkolnictwiewyĂszymȋœǤǤ”ͳ͸Ͷǡ’‘œǤͳ͵͸ͷœ‡œǤȌǤ
drAnnaebrak
Autorka peÏni w Fundacji Instytut Rozwoju Regionalnego funkcj¸ koordynatora
wspóÏpracy mi¸dzysektorowej. Od wielu lat aktywnie dziaÏa w obszarze zwi¸kszania
dost¸pnoäciuczelnidlaosóbniepeÏnosprawnych.
68