zródla i drogi szerzenia sie chorób

PIC Polska – rekomendacje weterynaryjne
Źródła i drogi szerzenia się wybranych zakaŜeń/chorób świń
Główną drogą szerzenia się większości zarazków chorobotwórczych dla świń jest bezpośredni kontakt zwierząt o
róŜnym statusie zdrowotnym. Niektóre zakaŜenia mogą rozprzestrzeniać się poprzez nasienie lub inne wydzieliny i wydaliny i w
ten sposób doprowadzać do infekcji innych, wraŜliwych zwierząt.
WaŜną rolę w rozprzestrzenianiu chorób zakaźnych odgrywają myszy, szczury, muchy i ptaki. Wykazano, Ŝe gryzonie
przenoszą szereg róŜnych zarazków chorobotwórczych, w tym m.in. salmonelle, zarazki Brachyspira (Serpulina)
hyodysenteriae, leptospiry, Toxoplasma gondii. Bardzo waŜnym wektorem w roznoszeniu wielu patogenów są róŜnego typu
owady (mucha domowa, komar, kleszcz). Wymienioną drogą moŜe być przenoszony wirus PRRS, TGE, wirus choroby
Aujeszkyego, pomoru klasycznego czy pomoru afrykańskiego świń. W rozprzestrzenianiu wirusa TGE waŜną rolę odgrywają
ptaki (szpaki). Jednym z moŜliwych ogniw w łańcuchu szerzenia się zakaŜeń, często niedocenianym jest ubranie, obuwie oraz
róŜnego rodzaju przesyłki, kartony z lekami wnoszone na teren fermy bez uprzedniej dezynfekcji, przynajmniej powierzchni
zewnętrznych. Udokumentowany został fakt przenoszenia tą drogą wirusa PRRS oraz TGE. Wymienione drogi transmisji
zakaŜeń uzaleŜnione są od moŜliwości siewstwa i przeŜywalności określonych zakaŜeń w środowisku. Jeśli dany zarazek
posiada taką moŜliwość wówczas ryzyko szerzenia się danego patogenu z moŜliwością zakaŜania innych wraŜliwych świń
wyraźnie wzrasta. Jedną z waŜniejszych, a jednocześnie nie do końca rozpoznaną drogą szerzenia się zakaŜeń jest droga
kropelkowa (aerogenna).
Przy ocenie moŜliwości kropelkowego szerzenia się patogenów świń pomiędzy fermami świń szczególne znaczenie mają:
1.
ilość zarazka w wydzielinie z układu oddechowego (kaszel, kichanie)
2.
moŜliwość przeŜywania patogenu w zawiesinie aerozolowej
3.
minimalna dawka zakaźna dla wraŜliwego zwierzęcia
Stwierdzono, Ŝe u ludzi podczas kichania wydalanych jest 1,940.000 cząsteczek (kropelek), z czego 75% o wielkości
poniŜej 2 mikrometrów. Dla cząsteczek tej wielkości (ma to miejsce w przypadku większości zarazków chorobotwórczych dla
świń) siły grawitacji nie mają większego znaczenia, co oznacza, Ŝe mogą one być zawieszone w powietrzu przez wiele godzin.
Tak więc moŜliwości przenoszenia zarazków tą drogą na niezbyt duŜą odległość wyraźnie wzrastają. W tzw. „morowym”
powietrzu przy prędkości wiatru 6m/sek takie drobiny mogą być przenoszone w ciągu jednej sekundy na odległość 360 m.
W badaniach nad przeŜywalnością zarazków chorobotwórczych stwierdzono, Ŝe spada ona w postępie
logarytmicznym. To oznacza, Ŝe w kaŜdej określonej jednostce czasu ( np.10 min.) liczba Ŝywych zarazków zmniejsza się o
połowę (np. z liczby 100 zarazków w danej objętości po 10 min. jeszcze 50 pozostanie Ŝywych). Takie czynniki
meteorologiczne jak wilgotność względna, temperatura, promienie UV mogą zmieniać/skracać ten czas, co w dalszym ciągu
nie eliminuje całkowicie ich zdolności zakaźnych i zaraźliwych. Generalnie moŜna powiedzieć, Ŝe zdolność zakaźna wydzieliny
układu oddechowego uzaleŜniona jest z jednej strony od wielkości zarazka z drugiej zaś od stopnia wraŜliwości danego
zwierzęcia na zakaŜenie. Czym mniejsza drobina zarazka w wydzielinie aerozolowej, tym mniejsza dawka jest niezbędna do
skutecznego zakaŜenia. Dla bakterii przenoszonych drogą powietrzną ustalono, Ŝe tylko około 20% to tzw. „samotne zarazki”,
podczas gdy 80% to większe drobiny składające się z konglomeratów patogenów związanych z cząsteczkami kurzu.
WraŜliwość świń na ekspozycję zakaŜeń bakteryjnych/wirusowych w formie aerozolu uzaleŜniona jest przede
wszystkim od zdolności samooczyszczania się układu oddechowego. Specyficzna odporność organizmu jak równieŜ poziom
zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach inwentarskich (brak sprawnej wentylacji) mogą wyraźnie obniŜać sprawność
funkcjonowania tego układu.
Strona 1 z 4
PIC Polska Sp. z o.o.; ul. Wazów 8A, 01-986 Warszawa; tel 022 569 5740; fax 022 569 5750;
[email protected] ; www.pic.com/poland
PIC Polska – rekomendacje weterynaryjne
W niniejszym opracowaniu chciałbym przedstawić wybrane dane literaturowe na temat przeŜywalności
najwaŜniejszych patogenów świń w masie aerozolowej, moŜliwości rozprzestrzeniania się zakaŜeń zarówno w ramach tego
samego stada jak równieŜ między róŜnymi fermami świń. Przy omawianiu tego zagadnienia pod uwagę wzięto następujące
zarazki chorobotwórcze dla świń: Pasteurella multocida, Actinobacillus pleuropneumoniae, Mycoplasma hyopneumoniae, virus
choroby Aujeszkyego oraz wirus PRRS.
1. Pasteurella multocida (P.m.)
Wykazano, Ŝe półokres przeŜywalności dla róŜnych szczepów P.m. wynosi 12-28 min. w temperaturze 23C i
wilgotności względnej, wynoszącej 75%. W innych badaniach stwierdzono, Ŝe czas przetrwania ulega wyraźnemu skróceniu
wraz ze wzrostem temperatury i spadkiem wilgotności względnej (3 min przy 44% wilgotności). W badaniach wewnątrz fermy
wykazano moŜliwość rozprzestrzeniania się zakaŜeń P.m. drogą powietrzną. Na uwagę zasługują dane epidemiologiczne
autorów duńskich, którzy wyraźnie podkreślają brak moŜliwości rozprzestrzeniania się zakaŜeń P.m., w tym szczepów
toksynotwórczych drogą kropelkową. Informacja ta jest waŜna z punktu widzenia praktyki, poszukiwania ewentualnych źródeł
zarazka dla ferm świeŜo zainfekowanych P.m. typu A lub D, wywołujących zakaźne zanikowe zapalenie nosa.
2. Actinobacillus pleuropneumoniae (App)
Okres półprzeŜywalności App uzaleŜniony jest głównie od temperatury otoczenia. W temperaturze 27C czas ten
wynosi 30 min, podczas, gdy w temp. 21 C 45 min. W badaniach eksperymentalnych wykazano niejednokrotnie, Ŝe tylko 6
CFU (jednostek zakaźnych) wystarczy do efektywnego zakaŜenia (zmiany typowe dla pleuropneumonii) świń w pełni
wraŜliwych. W badaniach nad rozprzestrzenianiem się zakaŜenia App drogą kropelkową wewnątrz fermy wykazano, Ŝe jest to
moŜliwe, jednak na bardzo krótki dystans od 1 do 3 m. W badaniach epidemiologicznych, ukierunkowanych na moŜliwość
rozprzestrzeniania się zakaŜeń App pomiędzy fermami wykazano, Ŝe drogą powietrzną zakaŜenie to moŜe się przemieszczać
na odległość ok. 500m, szczególnie przy sprzyjających warunkach atmosferycznych (chłodna i wilgotna pogoda) i przy duŜej
dawce zakaźnej moŜe doprowadzić do skutecznego zainfekowania świń wraŜliwych.
3. Mycoplasma hyopneumoniae (Mhp)
Mycoplasma hyopneumoniae charakteryzuje się stosunkowo krótkim okresem przeŜywalności w środowisku. W
badaniach eksperymentalnych wykazano, Ŝe zarazek ten w temp. pokojowej moŜe przetrwać przez okres 1-4 dni, podczas gdy
w temp. 0-3C czas ten wydłuŜa się nawet do 3 tygodni. W formie wysuszonej np. na ubraniach czas przeŜywalności skraca się
do 1-2 dni. W warunkach doświadczalnych wielokrotnie doprowadzano do skutecznego zakaŜenia świń, eksponowanych na
Mhp w formie aerozolu. Wyraźną serokonwersję u świń zakaŜanych obserwowano juŜ w 2 tyg. po ekspozycji. Zdecydowana
większość zwierząt (>75%) wykazująca serokonwersję po 4-6 tyg. od zakaŜenia charakteryzowała się takŜe zmianami
zapalnymi w płucach. Wyniki badań doświadczalnych jak równieŜ obserwacje terenowe potwierdzają tezę, Ŝe Mhp moŜe
szerzyć się drogą powietrzną z jednego pomieszczenia fermy do drugiego. Wiele badań epidemiologicznych, szczególnie w
krajach, gdzie status zdrowotny wielu stad świń jest wysoki (wolne m.in. od Mhp) (Dania, Szwajcaria) wskazuje jednoznacznie
na drogę kropelkową, jako jeden z głównych wektorów zakaŜenia ferm Mhp. Wymienia się przy tym tzw. czynniki ryzyka, które
usposabiają do zakaŜenia. Wśród nich naleŜy zwrócić uwagę na odległość od fermy o gorszym statusie zdrowia, jej wielkość,
gęstość populacji świń w danym regionie, sąsiedztwo głównych dróg przejazdowych dla licznych transportów trzody chlewnej,
szczególnie do rzeźni, a takŜe topografię terenu (pagórkowaty, zalesiony, równina).
Strona 2 z 4
PIC Polska Sp. z o.o.; ul. Wazów 8A, 01-986 Warszawa; tel 022 569 5740; fax 022 569 5750;
[email protected] ; www.pic.com/poland
PIC Polska – rekomendacje weterynaryjne
4. Wirus choroby Aujeszkyego (chA)
Wirus choroby Aujeszkyego charakteryzuje się duŜą opornością na warunki środowiskowe. Zachowuje Ŝywotność w temp.
25C w warunkach fermy przez odpowiednio długi okres czasu i tak:
-
w moczu – 14 dni
-
w ślinie – 4 dni
-
w wodzie z laguny – 4 dni
-
w kale – 2 dni
-
na ubraniu – 1 dzień
Wirus chA daje się stosunkowo łatwo izolować z organizmu muchy domowej, chociaŜ nie potwierdzono faktu namnaŜania
się wirusa w ciele owada. Okres półprzeŜywalności wirusa w organiźmie muchy waha się od 1,7 do 13 godzin i zaleŜy z jednej
strony od wieku muchy (3-13 dni), z drugiej zaś od temperatury otoczenia (10-30C). PrzeŜywalność wirusa w temperaturze 4C i
wilgotności względnej 85% wynosi 27 min., podczas gdy w warunkach tej samej wilgotności, ale w temp. 22C okres ten skraca
się do 17 min. W badaniach zarówno eksperymentalnych jak teŜ i terenowych potwierdzono moŜliwość rozprzestrzeniania się
wirusa chA w fermie drogą kropelkową. Wykazano, Ŝe codzienne eksponowanie zwierząt wraŜliwych na chA (15 min dziennie
przez trzy kolejne dni) doprowadziło do skutecznego zakaŜenia wszystkich świń.
JuŜ od początku lat 80 zwracano uwagę na moŜliwość aerogennego szerzenia się wirusa chA, szczególnie w rejonach o
duŜym zagęszczeniu świń. W późniejszych latach udało się to potwierdzić w warunkach terenowych w Wielkiej Brytanii,
Stanach Zjednoczonych oraz Danii. Na potwierdzenie tej hipotezy wskazuje fakt braku jakiegokolwiek kontaktu fizycznego ferm
nowo zainfekowanych z obiektami enzootycznie zakaŜonymi wirusem chA, zlokalizowanymi w dość duŜej odległości. W
przypadku Danii miało to miejsce w pobliŜu granicy z Niemcami (endemicznie zainfekowany region). Dodatkowym elementem
sprzyjającym przenoszeniu się zakaŜenia był najprawdopodobniej wiatr wiejący ze strony Niemiec. Badania epidemiologiczne
potwierdziły podobieństwo izolatów chA, wyosobnionych z tych ferm. W niektórych przypadkach, szczególnie przy
sprzyjających warunkach atmosferycznych wirus chA moŜe przenosić się drogą powietrzną na odległość nawet 15-40 km.
5. Wirus zespołu rozrodczo-oddechowego świń (PRRS)
Do zakaŜenia stada wraŜliwego wirusem PRRS dochodzi najczęściej poprzez bezpośredni kontakt lub nasienie.
Generalnie wirus traktowany jest jako wyjątkowo niestabilny. Po 24 godz. nie udaje się go izolować z zakaŜonej słomy, butów
gumowych, śliny, moczu jak równieŜ kanału gnojowicowego. Pomimo wielu przedsięwzięć natury bioasekuracyjnej w dalszym
ciągu stosunkowo często dochodzi do zawleczenia wirusa do stada przy udziale bliŜej nieokreślonego wektora. W ostatnich
latach zostało zidentyfikowanych kilka niezwiązanych ze świniami potencjalnych wektorów, które mogą odgrywać waŜną rolę w
rozprzestrzenianiu się wirusa PRRS. Jednym z nich są igły, uŜywane do róŜnego typu iniekcji. W badaniach doświadczalnych
jednoznacznie wykazano, Ŝe jest to jedna z moŜliwości przenoszenia wirusa od zwierzęcia zakaŜonego na zwierzę wraŜliwe.
Kolejnym waŜnym elementem w przenoszeniu wirusa są ubrania, buty oraz sami ludzie, którzy bez ograniczeń poruszają się po
róŜnych sektorach/budynkach tego samego stada lub między róŜnymi fermami o gorszym lub bliŜej nieznanym statusie
zdrowia. Dość duŜo jest sprzecznych informacji na temat moŜliwości przenoszenia wirusa PRRS drogą powietrzną. Badacze
duńscy wskazują jednoznacznie na tę moŜliwość podczas gdy Amerykanie uwaŜają, Ŝe ten wektor nie odgrywa praktycznie
Ŝadnej roli w szerzeniu się wirusa PRRS, nawet w obrębie tego samego budynku, a na pewno rzadko przenosi się między
fermami. Wykazano eksperymentalnie, Ŝe drogą kropelkową wirus moŜe wędrować na odległość zaledwie kilku metrów.
Mechanicznym wektorem wirusa PRRS mogą teŜ być muchy domowe oraz komary. Wykazano, Ŝe wirus moŜe przeŜywać w
przewodzie pokarmowym muchy przez 12 godz., podczas gdy na powierzchni owada zaledwie kilka godzin. Nawet pojedyncza
mucha moŜe przenieść wystarczającą do zakaŜenia ilość cząsteczek wirusa PRRS. Mucha w przeciwieństwie do komara
moŜe być biologicznym wektorem wirusa PRRS (moŜliwość namnaŜania się). Wirus moŜe takŜe replikować w organizmie
Strona 3 z 4
PIC Polska Sp. z o.o.; ul. Wazów 8A, 01-986 Warszawa; tel 022 569 5740; fax 022 569 5750;
[email protected] ; www.pic.com/poland
PIC Polska – rekomendacje weterynaryjne
kaczki i kilku jeszcze innych gatunków ptaków. Myszy, szczury, psy, koty, wróble, szpaki nie stanowią Ŝadnego znaczenia w
epizootiologii zakaŜeń wirusem PRRS.
Orientacyjny czas przeŜywania patogenów bakteryjnych i wirusowych poza organizmem
świni oraz ich potencjalne moŜliwości rozprzestrzeniania się drogą kropelkową
Orientacyjny czas przeŜycia w
MoŜliwości rozprzestrzeniania się
warunkach komfortowych
drogą kropelkową
Choroby wywołane przez wirusy
Afrykański pomór
18 miesięcy
brak danych
14 dni
4000 m.
Grypa świń
kilka dni
brak danych
Pryszczyca
8 tyg.
300 km
Choroba Aujeszkyego
PRRS
4 dni
3-4 m.
SVD
3 miesiące
brak danych
Pomór klasyczny
2 miesiące
brak danych
3 tyg.
brak danych
TGE
Choroby wywołane przez bakterie
App
2 tyg.
10 m.
Bruceloza
3 tyg.
brak danych
Mycoplasma hyopneumoniae
3 dni.
2000 m.
RóŜyca
ZZZN (P.m.D)
Salmonelle
Dyzenteria
Gruźlica
Mycoplasma
hyosy noviae
do 8 tyg.
brak danych
7 dni
nie przenosi się
6 miesięcy
10 m.
8 tyg.
brak danych
2-3 lata
10 m.
2 dni
10 m.
Doc. dr hab. Kazimierz Tarasiuk
Główny Lekarz Weterynarii PIC Polska i Europa Centralna
Strona 4 z 4
PIC Polska Sp. z o.o.; ul. Wazów 8A, 01-986 Warszawa; tel 022 569 5740; fax 022 569 5750;
[email protected] ; www.pic.com/poland