Катица Ќулавкова Четири обрасци на преобразбеност Cztery

Катица Ќулавкова
Четири обрасци на преобразбеност
Cztery modele przeobrażenia
Streszczenie
Traktując przeobrażenie jako centralny topos hermeneutyki kulturowej, w eseju przeprowadzono
typologizację jego dominujących modeli. Uczyniono to na podstawie przykładów językowych i kulturowych
praktyk narodów bałkańskich, w tym także narodu macedońskiego.
W schemacie wydzielono jego cztery modele: 1. model przeobrażeń niepodlegających estetyzacji, które
wryły się w archaiczne znaki i obrzędy uświęconych ofiar; 2. model estetyzowanych, symbolicznych
przeobrażeń (scenicznych, teatralnych, literackich, filmowych), których semiotyka wiąże się z konwencjami
artystycznymi; 3. model enigmatycznych, diabolicznych i teogonicznych przekształceń półbóstwa, bóstwa i
diabła; 4. model przeobrażeń dokonujących się w sferze rodziny, kolektywu i państwa.
Four patterns of transformation
Summary
Transformation is a shared ground for humanity, and therefore it establishes itself as a dominant topic
for cultural hermeneutics. This essay makes a typology of dominant models of transformation, through the
example of cultural and linguistic practices of the Macedonians and other Balkan peoples. There are four
distinct patterns in the scheme: 1. the pattern of non-aesthetic transformations, carved in archaic linguistic
signs and the rituals of holy sacrifice; 2. the pattern of aesthetic, symbolic transformations (scenic, theatrical,
literary, filmic), whose semiotics is closely tied to artistic conventions; 3. the pattern of enigmatic, diabolic
and divine transformations of half-gods, gods and the devil; and, 4. the pattern of institutionalized, violent,
punishment and educational transformations, executed in the form of familial, collective and stateinstitutional measures.
Božidar Jezernik
The Politics of National Identity
Polityka tożsamości narodowej
Streszczenie
Słoweńska tożsamość narodowa zaczęła się formować jako oddzielny byt po rewolucji marcowej 1848
roku w ramach wielonarodowościowej monarchii austro-węgierskiej wraz z procesem modernizacji, czyli
transformacją feudalizmu w kapitalizm. W czasach rodzącego się kapitalizmu obywatele zaczęli się domagać
wolności dla narodu, by w rezultacie tego procesu móc rozwijać własną gospodarkę. Na zgliszczach
społeczeństwa feudalnego wyrastał nowy ustrój. Życie kulturalne także pozostawało pod znakiem ruchu
odrodzenia narodowego, kultywowano ojczysty język i historię, literaturę i folklor.
Symboliczna konstrukcja społeczności i jej granic ma (w tym przypadku miała) charakter opozycyjny:
Słoweńcy i Słowenia to dwa byty definiowane we wzajemnej relacji do nie-Słoweńców. Budząc się z
„odwiecznego snu”, Słoweńcy wznosili mur odrębności, który oddziela ich od nie-Słoweńców.
Joanna Szepietowska
Ich okrucieństwo, nasze cierpienie
Their cruelty, our suffering
Summary
The category, which plays dominant part in the process of describing mine and strange relation in a
Bulgarian novel of Wasyl Drumew entitled “Unfortunate family” is the category of faith, in which a
Christian is always a priori good, as opposed to a Muslim. The essence of faith in Drumew’s writing reaches
back to tribal times and appears also in the Old Testament’s tradition. According to this tradition God is
reduced to the protector of the one, chosen nation. He watches over its members and metes out punishment
to others, who harm them. This nationalization of God or deification by a given nation excuses, makes up
for all its failures and gives to its suffering a sacred dimension. Feature of Strange, which is evidence of his
strangeness, is his exteriority, being outside from accepted circle. This stamp is enough to subject him to
demonization and place it on the position of an enemy.
Рубин Земон
Предрасудите и стереотипите поврзани со Балканските Египќани
меѓу словенските народи на Балканот
Przesądy i stereotypy związane z bałkańskimi Egipcjanami
wśród słowiańskich narodów Półwyspu Bałkańskiego
Streszczenie
W artykule podjęto kwestię trwałości przesądów rasowych i stereotypów, jakie funkcjonują nie tylko w
obiegowej myśli społecznej, ale także w pracach naukowych badaczy wywodzących się z krajów Półwyspu
Bałkańskiego w odniesieniu do bałkańskich Egipcjan. Autor zaznaczył, że rozwój ich tożsamości, tak jak i
reakcje na ten proces, świadczą, iż wzrost poczucia ich świadomości etnicznej, występujący równolegle z
procesami kreowania narodowych tożsamości, podobnie jak i tworzenia państw narodowych (Czarnogóra i
Serbia, a także Kosowo, które nie posiada atrybutów budowania państwa-narodu), na Bałkanach trwa nadal.
Bałkańscy Egipcjanie są jedną ze „wspólnot nieterytorialnych” na Bałkanach i w Europie (posłużono się
tu analogicznym terminem, jaki wykorzystano w dokumencie o obronie języków mniejszościowych i
regionalnych, sygnowanym przez Radę Europy – „języki nieterytorialne”). Wśród tych wspólnot znajdują
się: Wołosi (Aromowie), Żydzi, Ormianie, Romowie, Jenisze, Trawelersi, Bejaszowie (Rudara) i Samowie.
Jak zaznaczono w artykule, prawie wszystkie z wymienionych społeczności stały się obiektem rasowej
dyskryminacji, na ich temat funkcjonuje też wiele stereotypów, w związku z tym niektórzy uczeni proponują,
by klasyfikować je pod nazwą „wspólnoty nieodporne na dyskryminację rasową”.
Autor zwrócił również uwagę na fakt, że teza naukowa postawiona przez Martina Bernala w pracy Black
Athena z 1987 roku kwestionowała funkcjonujący w badaniach „model aryjski” i rewidowała „model
antyczny”, co pozwoliło poszukiwać objaśnienia problemów kolonizacji i istnienia bałkańskich Egipcjan w
tradycji narodów słowiańskich, a także przyczyn ich stygmatyzacji społecznej i związanych z tym przesądów.
Słowiańskie narody na Półwyspie Bałkańskim przyjęły chrześcijaństwo w „triadzie”: chrześcijaństwo i Grecja
przeciwko Egiptowi. Dzięki akceptacji takiej matrycy religia była wsparciem dla narodów słowiańskich w
traktowaniu innych wspólnot, które pojawiały się w tej samej przestrzeni terytorialnej. W artykule
stwierdzono, że wraz z rozwojem myśli naukowej w Europie Zachodniej na początku XIX wieku, bazującej
na tzw. modelu aryjskim, przesądy rasowe dotyczące bałkańskich Egipcjan zyskały „wymiar naukowy” i
prowadzą do kreowania uprzedzeń oraz stereotypów rasowych odnoszących się do obcych, a także, jak w
tym konkretnym przypadku, do wymazywania z pamięci zbiorowej istnienia wspólnoty wywodzącej się z
Egiptu.
Prejudices and stereotypes related to Balkan Egyptians among the Slavic peoples in the Balkans
Summary
Even though racial prejudices and stereotypes toward the members of Balkan’s Egyptians community
exist and will continue to exists for many years in the society, public, politics and even in the scientific life
among Slavic and non-Slavic people on the Balkans, they slowly but surely are taking their own place “under
the Son” in the Balkan cultural and ethnic mosaic. The issue of the Balkan Egyptians and the development of
their identity, as well as reactions that appear, shows that processes of developing ethnic identities and ethnic
particularities in the Balkans have not been finished, yet. On the other hand new horizons, issues and crises
are opening. The Balkan Egyptians are one of the “communities without compact territories” in Europe
(formulation is used analogically from the Conventions for protection of minorities and regional languages,
by the Council of Europe – “languages without compact territory”). Among them are: Vlachs (Aromanians),
Jews, Armenians, Roms, Yenishes, Travelers, Beiashi (Rudara) and Samies. Some of these communities are
objects of racial discrimination and stereotypes and some of scholars propose to clarify them with a common
name: “communities vulnerable to racial discrimination”.
From a scientific point of view the thesis established by professor Martin Bernal in 1987 in his famous
book “Black Athena”, where by “crashing” an “Aryan model” and revising “Ancient model”, he gives a
necessary base for explaining the issues of colonization, existence of the Balkan Egyptians, as well as reasons
for social stigmatization and prejudices related to this community in Europe and the Balkans. Slavic peoples
in the Balkan Peninsula accepted Christian religion commonly with a “triangle”: Christianity and Greece
against Egypt. With accepting this matrix, racial prejudices toward to the Balkan Egyptians in tradition of
Slavic peoples got verifications in religious spiritual life, or better to say, gained support in religion and
superstition. With the so-called development of scientific truths, which appeared in Western Europe in the
beginning of the 19th century, based on the so-called “Arian model”, racial prejudices toward the Balkan
Egyptians got “scientific” dimension. Bearing in mind that the biggest number of eminent intellectuals
among Slavic peoples in the Balkans at that time were educated in Western European centers and schools
(for example, Vuk Karadzic, Tihomir Gjorgjevic etc.), there was no improvement when it comes to racial
prejudices and stereotypes towards the Balkan Egyptians. The community of the Balkan Peninsula with its
origins from Egypt was erased from the collective memory.
Miloš Pankov
„MI” i „ONI” u diskursu ratnog izveštavanja
„MY” i „ONI”, czyli dyskurs mediów w informowaniu o wojnie w byłej Jugosławii
Streszczenie
Celem studium było zbadanie cech dyskursywno-językowych, jakie uwidoczniły się w mediach podczas
trzech konfliktów wojennych w byłej Jugosławii – czy to w postaci empatycznego stosunku do jednej ze stron
konfliktu, czy też negatywnego ukazywania drugiej strony. O roli mediów w trakcie tych działań wojennych
pisano w kilku pracach naukowych w Serbii. Okazało się jednak, że nie prowadzono jeszcze pełnych badań
dotyczących dziennikarstwa wojennego pod kątem stosowanych środków językowych i sposobu dyskursu.
W tym celu konieczne było przeprowadzenie studiów porównawczych kilku konfliktów wojennych w
podobnym kontekście medialnym.
Jako analizowany korpus posłużyły materiały telewizyjne i teksty prasowe mediów związanych ze
strukturami państwowymi formacji zbrojnych, które były zaangażowane w konflikty. Po przeanalizowaniu
postawy uczestnika oraz akcji, a także określeniu ich semantycznej pozycji względem centrum i względem
opozycji dziennikarz–narrator ustalono, że w trakcie tzw. wojny dziesięciodniowej w Słowenii – pierwszego
analizowanego konfliktu – telewizje stopniowo budowały stosunek jednej strony do drugiej z pozycji obrony
własnej tożsamości.
Natomiast w przypadku analizy sposobu informowania o masakrze na bazarze Markale w Sarajewie
zauważono, że w pełni zastosowano tu mechanizmy propagandy wojennej: przez użycie licznych wyrażeń
wskazujących na przynależność etniczną wrogimi stawały się nie tylko formacje wojskowe, ale i całe narody.
W trzecim rozpatrywanym przypadku zaobserwowano co prawda podobne mechanizmy
wykorzystywane przez stronę przeciwną, ale zauważono również odnowienie krytycznego stosunku
serbskich mediów do jednej ze stron konfliktu (władz wojskowych i politycznych Republiki Serbskiej
Krajiny). Od tego momentu w niezależnej części Republiki Serbskiej zerwano z polityką mediów
bezkrytycznie wspierających działania zmierzające do kontynuowania wojny. W artykule na poziomie znaku
językowego ukazano kategorie, które mogłyby mieć cechy sygnowania zależne od sposobu wykorzystania
subiektywnej relacji względem jakiejś grupy uczestników. Jako charakterystyczny środek faworyzowania
własnego MY wykorzystywano pozytywne kwantyfikatory, hiperbole, eufemizmy, czasowniki modalne i
konstrukcje nominalne, podczas gdy w celu dyskwalifikowania DRUGIEGO posługiwano się negatywnymi
kwantyfikatorami, wyrazami pejoratywnymi i słowami wyrażającymi pogardę.
„WE” and „THEY”. The media discourse used to inform about the war in the former Yugoslavia
Summary
Although several studies in Serbia have dealt with the role of the media in the wars in the former
Yugoslavia, it turned out that a more comprehensive analysis of the war reporting discourse requires a
comparative study of several war conflicts in a similar media context. The article explors discourse-language
characteristics used in the media to develope empathy with one side of the conflict and negative
representation of the other side on the example of the three war conflicts in the former Yugoslavia. The
analysed corpus of texts consists of parts of television programs and newspaper articles of the media close to
the state structures whose military formations were involved in the conflict. The text and television bulletin
are the basic units of analysis, with critical discourse analysis theoretical aproach. According to the analysis
of the position of participants and actions in the conflict and determining their semantic position in relation
to the deictic center of the journalist speaker, it has been found that during the first conflict analysed, the
Ten-day War in Slovenia, both televisions were gradually building an attitude towards one of the sides in the
conflict, as if it being a part of their own identity. The war propaganda mechanisms were used in the
complete reporting about the Marcale Masacre, by means of which alongside the war formations the whole
nations were designated as enemies, with numerous examples of ethnicism in language. A similar treatment
of the opposite side has been noticed in the third study, Operation Storm, but a critical approach was also
made on the position of the Serbian media towards one of the groups of participants in the conflict (military
and political leaders of rebelian Serbs), up to that time an integral part of the Serbian side, alongside the
policy of the media which no longer gave full support to the continuation of the war. On the level of the
language structure, there are marked categories which have been noticed, depending on their use with the
aim to express a subjective attitude towards a group of participants. Typical means of favouring are: positive
qualificatives, hyperbolic expressions, euphemisms, modal verbs and passive constructions, while for
disqualification negative qualificatives, as well as abusive expressions and pejoratives are applied.
Наташа Аврамовска
Видови на културната меморија во македонскиот роман
Rodzaje pamięci kulturowej w powieści macedońskiej
Streszczenie
Przedmiotem analizy w artykule stała się macedońska powieść historyczna ostatnich dwóch dekad
minionego stulecia i pierwszych lat XXI wieku, ukazana w kontekście pojęcia „pamięć kulturowa”,
funkcjonującego w powiązaniu z mediami jako nośnikami informacji. Za takie przyjęto tu przekaz ustny,
szeroko rozumiane piśmiennictwo i media elektroniczne. Posłużyły one do ujawnienia bałkańskich
antagonizmów tkwiących w kulturze macedońskiej. Lokalizacja Macedonii na skrzyżowaniu kultur, ścieranie
się wpływów zastanych i nowych odegrały bowiem niebagatelną rolę także w sztuce. Przedstawiając sposób
narracji, ukazano metody dyskursu w zaznaczaniu opozycji swój–obcy.
Stwierdzono, że otwarta forma powieści jako gatunku literackiego sama narzucała konieczność
dostrzeżenia relacji pomiędzy paradygmatami narracji i praktyk dyskursu zarówno na poziomie struktury
narracji, jak i w stosunku do świata zewnętrznego praktyk prowadzenia dyskursu. Na przykładzie kilku
dominujących typów występowania pamięci kulturowej we współczesnej macedońskiej powieści
historycznej (pseudohistorycznej, metahistorycznej) przedstawiono nakładanie się paradygmatów
medialnych w konstruowaniu ich literackiej i historycznej narracji.
Analiza rozwoju współczesnej macedońskiej powieści historycznej i metahistorycznej wskazała w
pierwszym rzędzie na udział ustnego przekazu literackiego w narracyjnej strukturze powieściowej (P. M.
Andreevski, Pirej) i w jej strukturze pseudohistorycznej czy metahistorycznej (S. Janevski, Kukulino; O.
Nikolova, Vežbi za Ibn Pajko). Utwory te stanowią przykłady wykorzystania historii ustnej w kulturowej
komunikacji wspólnoty macedońskiej i tym samym prezentują paradygmaty, które ilustrują jej rozwój: od
relacji modernizmu wobec postmodernizmu po różnice w rozumieniu stosunku między jednostką a
społeczeństwem. Prześledzono tu również zjawisko pojawiania się nowych bohaterów historycznych jako
bohaterów literackich: 1. Aleksandra Wielkiego czy Macedońskego, 2. bohaterów konwertytów
(chrześcijaństwo–islam), 3. bohaterów macedońskiego odrodzenia narodowego – „literatura faktu” albo
„montażu faktów” oraz 4. ikon kultury.
Jako ujęcie paradygmatu powieściowego wobec tekstu pisanego (literacki albo historiograficzny tekstdokument) w estetycznym kształtowaniu pamięci wskazano na dzieła Petre M. Andreevskiego (Nebeska
Timjanovna), Draga Mihajlovskiego (Mojot Skenderbej) i Olivery Nikolovej (Kuklite na Rosica). W tej części
przeglądu widoczna stała się tendencja autorów do ufikcyjniania tekstów-dokumentów.
Końcowa analiza dotyczyła zjawiska globalnego instalowania ikon kultury w pamięci kulturowej w
utworach Goce Smilevskiego i Olivery Ќorvezirovskiej, ze szczególnym uwzględnieniem wizualnego aspektu
upamiętniania jej literackiej realizacji, która stała się globalnym sposobem dzielenia się myślami w
przestrzeni pamięci elektronicznej.
Types of cultural memory in the context of the Macedonian novel
Summary
The concept of cultural memory is necessarily contemplated in its relation to the type of a medium
storing the information, in other words with the correlations of the oral, literary and electronic media codes.
The study of the contemporary development of the Macedonian historical and meta-historical novel in the
first part is made from the aspect of the participation of oral history (as a structure of memory) in the narrative
structure of the historical novel (P. M. Andreevski: Beard Grass [Pirej]), and the pseudo-, i.e. meta-historical
novel (S. Janevski, Kukulino; O. Nikolova: Ibn Pajko). At the same time, these three paradigmatic instances of
the relation to the oral history of the Macedonian community illustrate also different stages of that development:
modern vs. post-modern, as well as different concepts of the relation between an individual and the collective.
The study also elaborates on the appearance of a new historic figure as literary characters in most recent
Macedonian prose – namely (in order of their appearance in Macedonian literature): 1) the character of
Alexander the Great or Macedonian, 2) the characters of converts (Islam-Christianity), 3) the figures of
Macedonian Enlightment and “literature of facts” or “facts montage” and 4) the cultural icons.
Ivan Čolović
ETNO. Opowieści o muzyce świata w Internecie
Ethno. The story of world music in the Internet
Summary
The article is a fragment of the book entitled “Ethno. The Story of World Music in the Internet” which is
due to be published by Pogranicze Press. First part of it takes form of a travel journal describing a journey
through the virtual world of the Internet in the search for everything that has been written about world
music, not merely the Serbian one. The second part contains conclusions made by the author after the
journey through what he called Ethnoland. He writes about how the sound of ethno emerges, what
constitutes a folk melody (melos), how the music becomes living tradition, in what way it modernizes itself,
how it crosses borders, promises to become “hybridic”, but does not keep the promise. The author analyses
as well what is considered by ethno music performers, theoreticians and fans its highest value, namely
strengthening the sense of ethnic identity and superiority of one’s own old culture. Thus it becomes clear
that when perceived this way it serves various ideologies.
Sabina Giergiel
Obcość jako figura dyskursu literackiego na przykładzie twórczości Borislava Pekicia
Foreignness as a figure in literary discourse. The example of Borislav Pekic’s works
Summary
The article analyses genealogical aspects of the Serbian writer’s work. Direct context for the author’s
dissertation is her conviction that one may find a clear correlation between the plots of Pekic’s narratives, the
stories of protagonists presented in the texts and the construction method concerning the literary text itself.
Consequently, the concept of foreignness which takes dominant position in his dissertations on the nature of
the world is used by the author to interpret the formal shape of his works. Thus the process of creating the
works, which cannot be clearly categorized as belonging to only one genre, and the homogenisation of genre
strategies concerning high and popular literature results in breaking the opposition: artistic literature –
entertainment literature. This may be interpreted as a sign of rejection of the opposition between the centre
and its peripherals. In this way, what is “foreign” – far from the centre – becomes included in the centre’s
frames, thereby transforming the whole system. Moreover, connecting motifs belonging to various literary
conventions seems to prove the genre strategies and artificial beings, unnatural and strange bodies in the
literary discourse.
Maciej Falski
Zawłaszczanie przestrzeni miejskiej a destrukcja kultury Bośni
Appropriation of the urban space and the destruction of the Bosnian culture
Summary
Despite the Dayton Agreement in 1995 the conflict between ethnic communities in Bosnia perpetrates,
the only thing that changed are the means of appropriating social and physic space. War is succeeded by
conflict in the symbolic sphere, but not exclusively. Changes in the urban space of Bosnian cities, e.g. Stolac,
Mostar or Sarajevo, show how politics inspired by nationalisms destroys common space, and leads to the
creation of closed, monophonic groups hostile to one another. This process can be interpreted as an ultimate
blow for the Bosnian culture as a specific entity.
Сергей Oлюнин
Социокультурный облик Боснии в эпоху преобразований
Społeczne i kulturowe oblicze Bośni w dobie przemian
Streszczenie
W artykule omówiono problem modernizacji tradycyjnego społeczeństwa na przykładzie osmańskiej
Bośni w „epoce reform”. Zanalizowano etniczny i konfesyjny skład oraz strukturę ludności tej prowincji.
Rozpatrzono społeczno-kulturalne skutki procesów modernizacji w Bośni. Przedstawiono związki łączące
reformę tradycyjnych instytucji osmańskiej Bośni z transformacją świadomości, poszukiwania tożsamości
religijnej i etnicznej przez jej mieszkańców, ich interakcje z sąsiednimi grupami etnicznymi. Zwrócono
uwagę na zmianę istoty pojęcia „swój”, która zaszła na tle przekształceń społecznych i kulturowych w latach
1850–1870.
Social and cultural shape of Bosnia in an “epochs of the reforms”
Summary
The article considers the problem of modernization of the traditional society on the example of the
Ottoman Bosnia in the “epochs of the reforms”. The author analyzes the ethnic and religious composition of
the province, its structure and strength. The author studies the relationship between the reforming the
traditional institutions of the Ottoman Bosnia and the transformation of consciousness, the search for
religious and ethnic identity of its inhabitants, their interaction with neighboring ethnic groups. The change
in the essence of the notion of “self” took place against the backdrop of 1850–70 social and cultural changes.
Валентина Миронска-Христовска
Историскиот прогон на Македонците во романите на Ташко Георгиевски
Historyczne wypędzenie Macedończyków w powieściach Taško Georgievskiego
Streszczenie
W artykule podjęto kwestie wypędzeń Macedończyków z Macedonii Egejskiej i obrazu tych wydarzeń w
prozie macedońskiej. Zwrócono przy tym uwagę na problemy z aklimatyzacją wygnańców, z obciążeniem
ich psychiki w związku z przebytymi doświadczeniami, które sprawiały, że w nowym miejscu pozostawali
wyalienowaną grupą obcych.
We wprowadzeniu przypomniano, że w 1913 roku na mocy porozumienia bukaresztańskiego
Macedonia została podzielona między Grecję (Macedonia Egejska), Serbię (Macedonia Wardarska, dzisiejsza
Republika Macedonii), Bułgarię (Macedonia Piryńska) i Albanię. W okresie między dwiema wojnami
światowymi rozpoczęły się czystki etniczne wśród Macedończyków, które najbardziej masowy charakter
przybrały w części znajdującej się w ramach państwa greckiego. W 1926 roku wprowadzono tam ustawę o
zmianie nazwisk, nazw pomników kultury i cerkwi, także napisów nagrobnych, a od 1936 roku wcielano w
życie całkowity zakaz posługiwania się językiem słowiańskim. Po wojnie domowej w Grecji w latach 1946–
1949 zaostrzeniu uległa polityka antymacedońska, co w efekcie doprowadziło do exodusu 28 tysięcy
macedońskich dzieci.
Świadkiem poczynań greckich władz był pisarz Taško Georgievski. W swoich ośmiu powieściach,
scalonych pod wspólnym tytułem Crno seme (Czarne nasienie), przedstawił fakty historyczne, ukazując je za
pomocą opisu jednostkowych losów swoich bohaterów.
W artykule wskazano też, w jaki sposób konstrukcja całej serii posłużyła prezentacji postaci, które
przeżyły grecki terror i exodus, by zmagać się z tym, co nowe w nieznanych stronach. Obcą ziemią
pozostawały dla nich nie tylko odległe republiki Związku Sowieckiego, Australia czy kraje Europy, ale także
Macedonia Wardarska, ponieważ istniała tu świadomość bliskości rodzinnej ziemi, oddzielonej granicą,
której nie można było przekroczyć.
The historical exile of the Macedonian people in the novels of Tasko Georgievski
Summary
In 1913 year, at the Conference in Bucharest, the great powers partitioned the territory of Macedonia
among Greece (Egejska Macedonia), Serbia (Vardarska, in our time R. Macedonia), Bulgaria (Pirinska
Macedonia) and Albania.
After that, especially in Greece the Macedonian people were strongly forbidden to speak, learn and write
in Macedonian language. The names of people, towns, villages, churches and graves have been replaced with
Greek names and Greek alphabet. The Macedonian nation was retracted. In 1945 in Greece began the civil
war. The Macedonian nation was terrorized, the houses and hole villages where burnt, the people killed, the
myriad children’s, women’s and old people were expatriated from their homes. The Greeks wanted to deport
the Macedonian nation from their land in order to eliminate the Macedonian identity.
Tasko Georgievski and his family lived through these events and for this reason his novels are strongly
based on the authentic and historical events. His heroes are authentic. He describes their destiny and lives
that went through unbelievable terror and genocide. The families were separated, fathers were killed and
mothers were separated from their children. Macedonian refugees didn’t know where they were going,
where they have been transported by force or where they would end by escaping from the terror.
They were deported to different places around Europe, but it is even more terrible that many families
found themselves separated on different continents. For instance, a mother was sent to Australia, one of her
children to Russia while the other to Canada. That was a common destination of the Macedonian refuges from
Greece. Only the wish for repatriation, to return to their homeland kept them alive.
Јасмина Мојсиева-Гушева
Во потрaга по себеси
W poszukiwaniu samego siebie
Streszczenie
Artykuł jest teoretyczną syntezą problemu tożsamości emigrantów i ich stosunku do własnej i obcej
(nowej) kultury. Zaznaczono, że cechą charakterystyczną statusu emigrantów stała się postawa
permanentnej niestabilizacji, związana ze stanem przejścia pomiędzy przyjęciem wartości nowego
środowiska a trwaniem w nostalgii (tęsknota za opuszczoną ojczyzną). Ich tożsamość jest rozdarta pomiędzy
kulturą autochtoniczną (własną), obecną w podświadomości, a realizmem nowej (obcej) kultury. Przy czym,
jak zauważono, ten, kto znajduje się na wyższym poziomie społecznym, będzie rzeczywiście podejmował
próby dostosowania się do tej nowej kultury, podczas gdy emigrant pozostający na niższym szczeblu drabiny
społecznej kulturę nowego środowiska będzie zdecydowanie odrzucał.
Autorka pojmuje tożsamość jako konstrukcję składającą się z większej liczby elementów, tzn.
konstruowanej tożsamości, podatnej na modelowanie. Taka tożsamość stała się typowa dla osobowości
twórczych we wszystkich środowiskach. Materiałem, który posłużył za egzemplifikację tego procesu, były
utwory autorek z południowej Słowiańszczyzny – Dubravki Ugrešić i Kicy Bardžievej-Kolbe, ich proza
wspomnieniowa. Obie pisarki część swego życia spędziły bowiem na obczyźnie, obie pozostawały w stanie
nieustającego poszukiwania i konstruowania swojej tożsamości.
Searching for once self
Summary
The paper synthesizes the problem of the identity of an emigrant. For him the state of permanent
instability is characteristic. He is situated on the crossroads between accepting the new environment and
homesickness (grief for the abandoned fatherland). His identity is complex that is torn apart between
autochthon culture present in the emigrant’s subconscious and the actual new culture to which he aspires, if
on a higher social level than that of authenticity, or ignores, if on the lower level. The paper is based on the
understanding in respect to unsteadiness of an identity or identity as a construct comprising various parts
i.e. structured and subjected to modeling. Such identity is characteristic for creative persons from all
meridians since ancient times (starting from Dante, Shakespeare, and Byron to contemporary poetesses in
our area: Dubravka Ugresich, Kica Bargieva Kolbe, Lidija Dimkovska) who continuously search for
themselves.
Antonija Zaradija Kiš
Martinska molitvica za život u kontekstu hrvatskoglagoljskoga amuleta
Modlitwa do św. Marcina o życie w kontekście chorwackogłagolickiego amuletu
Od amuletu do modlitwy ku czci św. Marcina
Streszczenie
W artykule przedstawiono istniejącą w tradycji chorwackiej modlitwę do św. Marcina o zdrowie, która
stała się przykładem różnych interferencji kulturowych.
Jak wskazano, modlitwy są szczególną formą ludowego dziedzictwa kulturowego. Analiza unikalnej
krótkiej oracji do św. Marcina, zachowanej w miejscowości Rovinjsko Selo, wykazała jej związki z chorwacką
tradycją dotyczącą amuletów, które, jako zapisane przekazy, stały się najszczerszym sposobem wyrażania
wiary. Badanie formy krótkiej modlitwy do św. Marcina pozwoliło odnaleźć elementy właściwe dla amuletu,
należącego do literackiego dziedzictwa głagolicy, którego podłożem była nieznana chrześcijańska wersja
wywodząca się z tradycji judeokabalistycznej Europy Zachodniej. Kabalistyczne dziedzictwo literackie
odwoływało się do magicznej mocy cyfr i ich znaczenia z okresu przedchrześcijańskiego; te elementy można
zaobserwować w oracji do św. Marcina. Kierowana do niego modlitwa, w której zachowały się ślady starych
tradycji i odwiecznej wiary w zwycięstwo dobra nad złem, jest również rzadkim przykładem
dokumentującym rozwój kultu świętego. Duchowy związek pomiędzy amuletem i chrześcijańskim świętym
leczącym choroby dowodzi trwałości przeplatających się nurtów cywilizacyjnych i ich przystosowania się do
aktualnych czasów, szczególnie wtedy, gdy w grę wchodzi największy skarb człowieka – zdrowie.
St Martin’s Brief Prayer for life in the context of the Croatian Glagolitic amulet
From the amulet to St Martin’s prayer from Rovinj
Summary
The popular brief prayer is a specific literary expression by which, on the one hand, popular piety is
emphasised, but also, on the other, an ineradicable form of human superstition is demonstrated. On the
example of the brief St Martin Prayer, a unique popular literary relic from Rovinjsko Selo, the author
attempts to distinguish literary inheritance of ancient civilisations which, by way of the written amulet, a
specific Mediaeval literary legacy, has been preserved up until the present day in the form of a brief prayer.
Popular piety is expressed by invoking the saint – a heritage of Christian spirituality, but also evidence of the
enduring vitality of belief in the prophylactic effect of numbers – a Cabbalistic legacy from pre-Christian
times. This brief prayer is a rare example of the preservation of the once highly developed Cult of St Martin,
which has managed to survive in this unique form, since it is based on the humankind’s most pressing needs
in life: good weather and good health.
Ewelina Drzewiecka
Obraz Bogurodzicy jako mediatorki wyobcowanych w Słowie świętego Tomasza Apostoła
o wyniesieniu Przenajświętszej
The image of the Holy Mother of God as a mediator of the alienated in Słowo świętego Tomasza Apostoła
o wyniesieniu Przenajświętszej [Word of Thomas the Apostle on the Assumption of the Blessed Virgin]
Summary
The paper discusses the problem of alienation due to the threat of the radical evil presented in the Slavic
apocryphal compilation Slovo kako vъzdvižese Presvetie Bogorodica ascribed to St. Thomas the Apostle. The
author’s purpose is to show the text containing motives from the Orthodox tradition which emphasizes the
Intercession of the Holy Mother of God, creates her as a mediator between “the fellow” and “the alien”; not
only in earthly (external) order but also in heavenly (internal) order. This image refers to the intense
apocalyptic and eschatological atmosphere that indicates the circumstances of the origins of the narration;
the appearance of the Ottoman Turks in the Balkans.
Aneta Majewska-Foder
Magia i religia: motyw „komunii krwi” w dziewiętnastowiecznej literaturze bułgarskiej
Magic and religion. The issue of „blood communion” in the 19th century Bulgarian Literature
Summary
The paper compares different ways of showing the issue of “blood communion” in selected examples of
three genres of the 19th century Bulgarian literature: belles-lettres (novel of manners L. Karavelov Bulgarians
of the old days / Българи от старо време), memoirs (Z. Stojanov Notes from the Bulgarian uprisings /
Записки по българските въстания) and folk songs (about sinful hayduk). This is an attempt to interpret
the symbolism of “blood communion” present in these works. The authoress underlines the mix of both
Christian and primitive, magical elements of the symbolism.
Jan Stradomski
Z historii literacko-kulturowych związków państwa polsko-litewskiego z południową Słowiańszczyzną
Selected issues in the history of literary and cultural relations of the Polish and Lithuanian state
with the Southern Slavdom
Summary
The text is devoted to penetration of the elements of literary and cultural achievements of the Southern
Slavdom to the areas of former Poland and Lithuania. Church Slavonic manuscripts and old prints, stored in
the Polish libraries and museums, were used for partial excerption and discussion of the material referring to
the selected plots connected to St. Cyril and Methodius, as well as contacts of the Russian Orthodox Church
with Mount Athos (and further with the Holy Land) and the Balkans in the area of hagiology, canon law and
liturgical tradition. The relics of literature testify to ideological and textual interference of Southern Slavic
and Byzantine cultural heritage in the eastern lands of the former Republic of Poland, which subsequently
constituted one of the elements for construction of an autonomous model of the culture of the Russian
Orthodox Church.
Slavia Barlieva
„Nationalisierung” der Heiligenverehrung. Bulgarische, tschechische und polnische Parallelen
in der Entwicklung des Kyrillo-Methodianischen Kultes
Patriotyczne interpretacje motywu cyrylo-metodejskiego w kontekście chrystianizacji narodów
słowiańskich. Bułgarskie, czeskie i polskie paralele ich kultu
Streszczenie
Ideologie narodowe większości narodów słowiańskich nawiązywały do tradycji cyrylo-metodejskiej,
czyniąc Apostołów Słowiańszczyzny przedmiotem mniej lub bardziej intensywnej „nacjonalizacji”, która
zachodziła równolegle z rozwojem kultu świętych na różnych obszarach europejskiej przestrzeni kulturowej.
Nie chodzi jednak przy tym o zjawiska charakterystyczne dla nowoczesności, kiedy to ideę cyrylo-metodejską
podporządkowywano doktrynie panslawizmu czy potrzebom walki przeciw lub w obronie rozpadających się
imperiów: osmańskiego, habsburskiego czy radzieckiego. W artykule autorka szuka analogii do podobnych
zjawisk epoki średniowiecza, uznając je za dobry punkt wyjścia do szerszego ujęcia problemu. Prezentuje, w
jaki sposób idea ogólnosłowiańskiego charakteru dzieła św. św. Cyryla i Metodego, głoszona przez
starobułgarskich pisarzy z IX i X wieku oraz w zabytkach związanych z Rzymem, w późniejszym okresie
przekształciła się w silnie nacechowane „narodowo” narracje (przy całej umowności pojęcia „naród” w okresie
między XI a XV wiekiem).
Artykuł ukazuje interesujący fenomen greckojęzycznej tradycji cyrylo-metodejskiej, w której obrazy
Cyryla i Metodego tak bardzo zrosły się z ideą bułgarską, że wykorzystywane były jako argument na rzecz
uniezależnienia się od greckich hierarchów w bułgarskim arcybiskupstwie w Ochrydzie po zagarnięciu
Bułgarii przez Bizancjum. Podkreślając fakt, iż dzieło świętych Cyryla i Metodego adresowane było do
Bułgarów, greccy biskupi w Ochrydzie szukali argumentów na rzecz swojej niezależności od
Konstantynopola. W artykule prezentowane są podobne zabytki zachodniosłowiańskie, których autorzy
budują pełen dostojeństwa obraz swoich diecezji, zakorzeniając je w dziele Apostołów Słowiańszczyzny.
W rozprawie podjęto też problem patriotycznych interpretacji motywu cyrylo-metodejskiego w związku
z chrystianizacją narodów słowiańskich. W wielu słowiańskich, greckich i łacińskich zabytkach, które różnią
się między sobą i często poprzestają na lakonicznych stwierdzeniach, Konstantyn-Cyryl i Metody
przedstawiani są jako nauczyciele (w sensie dosłownym) i krzewiciele chrześcijaństwa wśród Bułgarów,
Morawian, Czechów i Polaków.
Patriotic interpretations of the Cyrillo-Methodian motive in the context of Christianization of the
Slavic nations. Its Bulgarian, Czech and Polish paralels in culture
Summary
The ideologies of all Slavic nations have been using often the Cyrillo-Methodian tradition as a sign of its
national identity. The article presents some medieval examples of this phenomenon, tracking the changes of
the idea. Described by the Old Bulgarian writers (of the 9th–10th centuries) and by the sources related to the
papal curia as an all-Slav achievement, the work of SS Cyril and Methodius gains different “national”
characteristics in the course of time.
An emphasis is put on the Greek Cyrillo-Methodian literary tradition, in which the figures of the two
Slavic teachers are closely interwoven in the idea of Bulgarian national virtue. Stressing strongly the
Bulgarian pattern of the Cyrillo-Methodian work, the Greek archbishops of Achrida adduce arguments
promoting independence of their diocese (founded by the emperor Vasilios II Bulgaroctonos as an
archbishopric of the captured Bulgarian lands) from Constantinople. Analogs belonging to the west Slavs
medieval historiography are also presented: such as the Granum of the Bishopric of Olomouc.
The paper deals also with the issue of the Christianization of Slavs and its patriotic interpretations, which
present the saint brothers as Teachers and Confessors of Bulgarians, Moravians, Czechs and Poles.
Ана Стойкова
Култът към св. Кирил и Методий през Българското средновековие.
Идеологически параметри и литературни рефлекси
Kult świętych Cyryla i Metodego w okresie bułgarskiego średniowiecza. Uwarunkowania historyczne.
Obraz w literaturze
Streszczenie
W artykule przedstawiony został rozwój kultu słowiańskich Nauczycieli od jego początków w drugiej
połowie IX do końca XIV wieku. Omawiając specyfikę tego kultu (typologicznie wyróżniającego się w
obrębie bułgarskiego kalendarza świąt), autorka podjęła też problematykę jego obrazu w piśmiennictwie
bułgarskim.
I tak, w czasach pierwszego carstwa bułgarskiego cześć oddawana Cyrylowi i Metodemu nosiła cechy
kultu państwowego i służyć miała duchowemu uniezależnieniu się od Bizancjum, przy czym Święci Bracia
uznawani byli za „nauczycieli całego słowiańskiego rodu”. Po utracie niepodległości, w wiekach XI i XII, w
związku z trwającym procesem etnicznej samoidentyfikacji Bułgarów, kult Cyryla i Metodego stopniowo
ulegał „bułgaryzacji”. Tendencja ta utrzymała się również w późniejszym okresie, po utworzeniu drugiego
carstwa bułgarskiego na początku XIII wieku, kiedy to obok nowych świętych w Tyrnowie nadal czczono
Świętych Braci, których jednoznacznie wiązano z ludem i językiem bułgarskim.
Jednak już w XIII wieku pod wpływem zmienionych warunków społeczno-politycznych na Bałkanach i
umocnieniu się w Tyrnowie kultu lokalnych świętych cerkiewne formy kultu słowiańskich Nauczycieli
zaczęły stopniowo wygasać. Wprowadzenie nowych form liturgicznych w wieku XIV oraz uznanie
hezychazmu za wiodący nurt w życiu religijnym doprowadziło do głębokich zmian, w wyniku których
postaci Cyryla i Metodego znalazły się na peryferiach panteonu świętych. Długa tradycja hagiograficzna
uniemożliwiała wpisanie ich li tylko w paradygmat ascetów i pustelników bądź podporządkowanie
aktualnym potrzebom ideologicznym.
The Bulgarian Mediaeval cult of Cyril and Methodius: ideological parameters and literary reflections
Summary
The paper explores the development of the cult of the Slavic Apostles from its emergence in the second
half of the 9th century up to the end of the 14th century and the way these changes reflected in literary
production. At the time of the First Bulgarian Kingdom the commemoration of Cyril and Methodius was
imposed by the state but at the same time they were perceived as “teachers of all the Slavs”. When Bulgaria
lost its state independence in the 11th and the 12th centuries, the saints were perceived in literary works as
Bulgarian enlighteners and they became a key symbol of Bulgarian ethnic identity. Their cult remained
important for the state and the church in the beginning of the Second Bulgarian Kingdom, in the early 13th
century, when Cyril and Methodius’ personalities as well as their works were considered exclusively
connected with the Bulgarian people and language. Soon afterwards their church commemoration began to
lose its intensity as a consequence of social and political changes in the Balkans. The introduction of new
liturgical rules and the adoption of Hesychasm into the 14th century religious mainstream provoked the
further dislocation of the cult to the periphery of the Bulgarian saint pantheon.
Lilla Moroz-Grzelak
Macedońskie dziedzictwo cyrylometodejskie
The Macedonian heritage of Saints Cyril and Methodius
Summary
This text focuses on the secular tradition of Cyril and Methodius in Macedonia. The analysis is based on
documents and rare poems which described the existence of these saints.
There was a solid political raison d’être for the presence of these materials and two saints in the
Macedonian tradition. They appeared themselves, together with the Slavic ethos, in opposition to unfamiliar
nations in the second half of the nineteenth century. At that time they were found together with some other
heroes in the national pantheon. Their existence was the evidence that the Macedonian people did belong to
the Christian Slavic world. They also acquired importance as Christian teachers and missionaries to Slavic
lands.
Even in the twentieth century they were still mentioned because their activities, beliefs, and foundations
were needed to create an independent state. Even in the atheistic communist era these two saints were
symbols of moral and religious values. They became the patron saints of many schools and educational
institutions.
When Macedonia became an independent state in 1991 the cult of Cyril and Methodius did not expire. That
fact was the evidence of the uninterrupted Macedonian tradition, and of the necessity of the existence of a
founding myth which continually confirms Macedonian cultural identity.
Grażyna Szwat-Gyłybowa
Nasze pismo – ich księgi – nasze słowo.
Funkcjonalizacje tradycji cyrylometodejskiej w Bułgarii
Our writing. Their books. Our word. Functionalisations of the Cyrillo-Methodian tradition in Bulgaria
Summary
The article is devoted to the issue of adaptation of the Medieval Cyrillo-Methodian tradition to the
requirements of modern national Bulgarian discourse. The author goes beyond the limitations of discussion
within the history of idea research sketched to date on the Bulgarian ground. By referring to the formation
process of the idea of Bulgarian writing origins created by Saint Cyril for the purpose of his mission in the
Morava region, the author shows its connections to the idea of Bulgarian cultural missionarism. The latter
idea, developed in the period of national revival, at the same time found its reverse in the myth of burnt
books. The article attempts to interpret the cognitive dissonance born as a result of these contradictions.
According to the author the dissonance reveals crucial dilemmas accompanying the transformation of
Bulgarian culture in the 19th century from oral into written one.
Magdalena Lubańska
Postchrześcijaństwo i postjudaizm w teorii kultury Philipa Rieffa
Post-Christianity and Post-Judaism in the Philip Rieff’s theory of culture
Summary
The article attempts to present the Philip Rieff’s theory of culture which constitutes a peculiar synthesis
of sociology and theology. By pointing to social transformations which draw the attention of many modern
sociologists, Rieff makes a “transliteration of the Torah’s religious language to the sociological language
characteristic to the theory of culture” (Zondervan). He considers modern culture (“the culture of death”),
referred by him as anticulture, principally antireligious that is hostile towards the sacral self, namely the most
important metaphysical human element. By creating numerous deathworks its proponents attempt to drive
out from people’s consciousness the Judeo-Christian values and truths originating from the Epiphany on the
Mount of Sinai. As a result of all that a religious man is replaced by a psychological man while the
psychoanalytic therapy takes place of the religious ritual. The therapy is supposed to help people in their
narcissistic inclinations by freeing ego from the orders of the Decalogue although their post-Jewish and postChristian subconsciousness constantly interferes. Rieff demonstrates how through works of art, literature
and academic metanarrative Judeo-Christianity stops being understandable and essential to people. With the
loss of understanding the sacral self undergoes reduction and the person becomes lost in the characters
played anew that base on the readymade and impermanent scenarios.