FULL TEXT - Polski Przegląd Otorynolaryngologiczny

68
Sprawozdanie z dorocznej konferencji Sekcji Otorynolaryngologii
Chirurgii Głowy i Szyi Europejskiej Unii Lekarzy Specjalistów
(ORL Section UEMS)
Report from Annual Conference of ORL Section UEMS
29.09–1.10.2011, Izmir (Turcja)
Stanisław Bień
Pol. Przegląd
Otorynolaryngol 2012;
1 (1): 68-70
©by Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów – Chirurgów Głowy i Szyi
Otrzymano/Received: 02.01.12
Zaakceptowano do druku/Accepted: 20.02.12
Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach
Adres do korespondencji/ Address for correspondence:
imię i nazwisko: Stanisław Bień
adres pocztowy:
ul. Borek 16,
26-050 Zagnańsk
Dwudniowe zebranie sekcji ORL UEMS w Izmirze,
w którym wzięło udział 57 osób z 25 krajów (łącznie
z gośćmi oficjalnie zaproszonymi), poza formalnymi
punktami, takimi jak przyjęcie protokołów z poprzedniego zebrania na Malcie, sprawozdaniem skarbnika
czy sekretarza sekcji ORL UEMS, sprawozdaniami dr.
Ulfa Shoensted-Madsena, przedstawiciela ORL UEMS
przy EACCME (Europejskiej Komisji ds. Akredytacji
Szkolenia Podyplomowego) i sprawozdaniem dr. Otto
Mollenhauera analizującego corocznie dane dotyczące sytuacji kadrowej w naszej specjalności, dotyczyło
w głównej mierze dalszych prac nad organizacją szybko
rozwijającego się egzaminu europejskiego i dalszych prac
zmierzających do wdrożenia programów szkoleniowych
w „nadspecjalnościach” dotyczących otorynolaryngologii
chirurgii głowy i szyi. Wartym przypomnienia elementem
ze sprawozdania dr. Mollenhauera jest zestawienie średniej liczby specjalistów ORL w poszczególnych krajach
Unii Europejskiej. Polska ze średnią ok. 1 : 25 000 jest
poniżej średniej unijnej (ca 1 : 21 000).
Szczegółowo przedyskutowano przedstawione przez
prof. Klausa Albeggera sprawozdanie z przeprowadzonego w Wiedniu finalnego egzaminu ustnego (8–9.10.2010)
i sprawozdanie prof. Angelosa Nikolaou z testowego
egzaminu (część I) w Barcelonie (2.07.2011). Mimo
trudnej „logistyki” egzaminu ustnego (78 kandydatów,
30 egzaminatorów) i faktu, że w tej formie egzamin był
prowadzony po raz pierwszy, nie doszło do żadnych
potknięć organizacyjnych i, co więcej, anonimowe
ankiety wśród egzaminowanych i liczba kandydatów zgłaszających się do kolejnych sesji wskazują,
że egzamin szybko się rozwija. Jedynym problemem
jest znaczna dysproporcja między liczbą kandydatów
spoza Europy, w stosunku do specjalistów z krajów
europejskich. Nie da się jednak dokładnie ocenić rzeczywistej skali problemu, ponieważ wielu kandydatów
pochodzących z Indii, Pakistanu czy krajów arabskich
w rzeczywistości odbywało swój trening specjalizacyjny
w Europie. Nieliczni kandydaci z nowych krajów UE
to być może efekt relatywnie wysokiej dla nich opłaty
egzaminacyjnej (egzamin testowy – 300 EU, egzamin
ustny – 400+200 EU), ale takie koszty wynikają z faktu,
że egzamin nie jest dotowany z zewnątrz. Co więcej,
przeprowadzenie pierwszej sesji egzaminacyjnej wymagało uzupełnienia niewielkiego niedoboru w bilansie
egzaminu z funduszy sekcji.
Kolejnym punktem obrad było przedstawienie przez
prof. Reidara Grenmanna wyników ankiety wcześniej
przeprowadzonej wśród przedstawicieli sekcji ORL
UEMS, dotyczącej czasu i trybu specjalizacji w poszczególnych krajach Europy, a także formy oceny
końcowej prowadzonego szkolenia specjalizacyjnego.
Ankieta potwierdziła wcześniejsze, niepełne oceny
ujawniające duże rozbieżności, zarówno jeśli idzie
o czas szkolenia specjalizacyjnego 3–8 lat, jak i fakt,
że w 4 krajach UE szkolenie nie kończy się żadnym
formalnym egzaminem. Średni i postulowany czas
specjalizacji to 5 lat. Nie oznacza to jednak, że polski
system możemy uznać na tym tle za dobry. Podstawową
słabością systemu specjalizacji realizowanego w Polsce
jest brak jakiejkolwiek zewnętrznej kontroli przebiegu
specjalizacji i okresowej oceny osób specjalizujących
się. Sprowadza się to w rzeczywistości do sytuacji,
w której kierownik specjalizacji ocenia sam swoje efekty
działalności dydaktycznej, a przy braku jakiegokolwiek
praktycznego egzaminu przedstawioną przez kandydata dokumentację zdobytych umiejętności (wykonanych
i opanowanych procedur i zabiegów) weryfikują jedynie
urzędniczki w CMKP. Dr Ulrik Pedersen przedstawił
przygotowaną propozycję trybu akredytacji ośrodków
szkoleniowych w zakresie „nadspecjalności”, a konkretnie dla chirurgii głowy i szyi, dla której program został
już zaakceptowany i formalnie przyjęty na poprzednim
zebraniu ORL UEMS na Malcie.
P o l s k i P r z e g l ą d O t o r y n o l a r y n g o l o g i c z n y t o m 1, n r 1, s t y c z e ń - m a r z e c 2 0 12
69
Zgodnie z trybem procedowania praktykowanym od
lat, uczestnicy zebrania podzieleni na 3 zespoły przygotowali propozycje stanowisk dotyczących szczegółowych
aspektów szkolenia w zakresie „nadspecjalności” w ORL
H&N. Logbook dla szkolenia w zakresie „nadspecjalności chirurgii głowy i szyi” został już przyjęty na zebraniu na Malcie w 2010 i, co więcej, pierwsze szkolenia
w tym zakresie zostały już zapoczątkowane (Turku,
Finlandia). Wyniki pracy podzespołów zostały następnie przedstawione i przegłosowane na forum ogólnym.
Najistotniejsze przyjęte w głosowaniu punkty to:
1. Szkolenie w „nadspecjalności” może być rozpoczynane po zakończeniu pełnego szkolenia „podstawowego”
w ORL H&N.
2. Przewiduje się, że docelowo będą realizowane
programy w sześciu „nadspecjalnościach”, pochodnych
do otorynolaryngologii chirurgii głowy i szyi.
3. Program szkoleniowy dla „nadspecjalności” powinien swoją zawartością być zbliżony do programu
podstawowego, ze znacznym poszerzeniem zakresu
umiejętności (ilości wykonywanych i opanowanych
w procesie szkolenia procedur) odpowiednich dla danej
„nadspecjalności”.
4. Należy liczyć się z tym, że programy w „nadspecjalnościach” mogą pokrywać się w szeregu punktów
z programami realizowanymi przez inne specjalności
medyczne. Jest to proces, którego nie jesteśmy w stanie
i nie powinniśmy a priori powstrzymywać.
5. W przypadku szkoleń w „nadspecjalnościach” czas
szkolenia nie powinien być krótszy niż dwa lata. Nie
należy sztywno określać czasu szkolenia, a jedynie definiować cele, jakie winny być w tym szkoleniu osiągnięte.
6. Należy przewidzieć organizację kursów ponadnarodowych (wpisane do programu szkolenia w „nadspecjalności”). Akredytacja tych kursów winna być prowadzona przez zespół powołany w ramach ORL UEMS.
7. Akredytacja ośrodków szkolących w „nadspecjalnościach” winna być przeprowadzana przez agendy
UEMS (CASMA? ORL UEMS Section?).
8. Ocena przebiegu szkolenia w „nadspecjalnościach”
powinna być przeprowadzana corocznie, a szkolenie
zakończone egzaminem europejskim.
9. Należy wprowadzić wymóg co najmniej 1 publikacji
(w recenzowanym czasopiśmie) dla osób przystępujących do egzaminów w „nadspecjalności”.
Po raz kolejny gościem konferencji był prof. Fazil
Apaydin z Turcji, reprezentujący EAFPS (European Academy Facial Plastic Surgery). W bardzo szczegółowym
wystąpieniu przedstawił on, jaka winna być chirurgia
plastyczna twarzy rekonstrukcyjna i estetyczna (Facial
Plastic Reconstructive and Aesthetic Surgery) w ramach
„nadspecjalności” ORL H&N. Uważa on, że konieczna
jest ścisła kooperacja z EAFPS, z egzaminem nadzorowanym przez EAFPS i współpracą przedstawicieli
EAFPS w Europejskim Egzaminie z Otorynolaryngologii
Chirurgii Głowy i Szyi (przygotowanie i konsultacja
pytań etc.). Sporym zaskoczeniem dla części uczestników była otwartość, z jaką prof. Apaydin oferował
współpracę i gotowość do włączenia otolaryngologów
do kręgu chirurgii plastycznej, ponieważ sytuacja, że
chirurdzy plastycznie starają się nie dopuścić nikogo z zewnątrz do swojego kręgu, występuje nie tylko
w Polsce, ale również w wielu krajach europejskich.
Potwierdzono, iż najbliższa konferencja odbędzie
się w 5– 8.10. 2012 w Wilnie.
Sprawozdanie z Europejskiego Egzaminu Specjalizacyjnego
z Otorynolaryngologii Chirurgii Głowy i Szyi
Report of European Examination Board in Otorhinolaryngology
18–19.11.2011, Wiedeń (Austria)
Stanisław Bień
Uzupełnieniem powyższego sprawozdania są uwagi
dotyczące kolejnego ustnego egzaminu, który – jak
do tej pory – w głównej mierze jest dziełem organizacyjnym Sekcji ORL UEMS. Sytuacja ta ulegnie
zmianie, w miarę jak egzamin będzie zyskiwał na
popularności i znaczeniu, co – biorąc pod uwagę dotychczasowy przebieg – jest wysoce prawdopodobne.
Obecnie jeszcze nieomal cały Komitet Organizacyjny
Egzaminu stanowią członkowie Sekcji ORL UEMS.
Ogólne założenia organizacyjne egzaminu ustnego
zostały przedstawione już wcześniej (Otolaryngol Pol,
2010;64:408–409). Warto jednak przypomnieć, co,
według powszechnie przyjętych zasad oceny szkolenia
specjalistów, winno być celem tego egzaminu. Jeśli
przyjąć, że w wyniku trwającego szereg lat szkolenia
kandydat ubiegający się o formalny tytuł specjalisty
ma osiągnąć określony poziom wiedzy (knowledge)
i umiejętności (skill), to ostatecznym elementem oceny
winno być attitude, czyli ocena sprawności w rozwiązywaniu konkretnych sytuacji w praktyce klinicznej.
Przyjmuje się, że wiedzę – lepiej lub gorzej – sprawdzić
może egzamin testowy, natomiast sprawdzenie naby-
P o l s k i P r z e g l ą d O t o r y n o l a r y n g o l o g i c z n y t o m 1, n r 1, s t y c z e ń - m a r z e c 2 0 12
70
tych umiejętności – tak istotne zwłaszcza w dyscyplinach zabiegowych – winno być realizowane poprzez
rzetelne i skrupulatnie dokumentowane w książce
przebiegu specjalizacji (logbook) etapy w poznawaniu
i samodzielnym wykonywaniu określonych programem procedur diagnostycznych i terapeutycznych,
potwierdzane przez opiekuna specjalizacji. Celem
egzaminu ustnego winna być ocena poprawności oceny
diagnostycznej, właściwego toku myślenia w procesie
diagnostyki różnicowej i wreszcie właściwego podjęcia
decyzji terapeutycznej ze świadomością możliwych
skutków niepożądanych czy powikłań. Powszechnie
ten etap egzaminu polega na zastosowaniu tzw. open
guided questions, czyli przypadków klinicznych z dokumentacją, która jest udostępniana kandydatowi
w trakcie odpowiedzi na pytanie, w miarę postępu
w rozwiązywaniu konkretnego problemu klinicznego.
Co charakterystyczne, błędne decyzje kandydata są
oceniane nie tyle jako nieznajomość szczegółów, ale
w kategorii „bezpieczeństwa dla potencjalnego pacjenta”. W tym zrozumieniu jedna błędna i „niebezpieczna
dla pacjenta” odpowiedź może oznaczać niezaliczenie całości egzaminu. Przygotowywane do egzaminu pytania nie wykraczały jednak poza rzeczywiste
sytuacje, z jakimi kandydat miał szanse zetknąć się
w trakcie szkolenia. Kandydat może zdać egzamin,
jeśli nie będzie wiedział, jaki w konkretnym przypadku
guza kąta mostowo-móżdżkowego jest optymalny dostęp operacyjny, ale nie zda, jeśli powie, że u dziecka,
u którego po infekcji górnych dróg oddechowych przed
3 tygodniami zaobserwowano niedosłuch, należy wykonać paracentezę. Taka odpowiedź jest „niebezpieczna
dla pacjenta”, chociażby z tego powodu, że wysiękowe zapalenie ucha środkowego po infekcji g.d.o. jest
w większości przypadków chorobą samo wygasającą.
Zmiany, jakie wprowadzono w porównaniu z pierwszym egzaminem ustnym, to łącznie 12 pytań egzaminacyjnych – 4 pytania po 6 min przy każdym z trzech
stolików egzaminacyjnych (neurootologia + otologia +
audiologia; rynologia + alergologia + chir. plastyczna;
laryngologia + chirurgia głowy i szyi). Wprowadzono
zasadę, że kandydaci, którzy nie zdali egzaminu, mają
możliwość rozmowy nie bezpośrednio z egzaminatorami, ale z „konsultantem danej sali egzaminacyjnej”,
który, sam nie biorąc udziału w egzaminie, obserwował
niejako z zewnątrz jego przebieg i w razie wątpliwości
ustalał z egzaminatorami ostateczny jego wynik. Przy-
jęto zasadę (złagodzono poprzednie kryteria), że dwie
oceny nearly fail nie oznaczają automatycznie niezdanego egzaminu, ale taki przypadek musi być wspólnie
przedyskutowany przez wszystkich egzaminujących
danego kandydata i konsultanta.
Do egzaminu przystąpiło 104 osób, a zdało go 88.
Brało w nim udział 36 egzaminatorów, ale łącznie
z konsultantami, koordynatorem, osobami pilnującymi i obsługą administracyjną było to blisko 50 osób.
Podobnie jak poprzednio nie było niestety kandydatów
z Polski. W charakterze obserwatora wziął udział w egzaminie dr John Boosman V-prezydent CESMA (Council
of European Specialist Medical Assessments), organizacji
koordynującej i nadzorującej europejskie egzaminy
medyczne, który sporządził bardzo obszerny i zasadniczo bardzo pozytywny raport oceniający egzamin.
Następnego dnia jeszcze przez blisko 4 godziny
obradował komitet organizacyjny egzaminu, analizując jego przebieg. W związku z wycofaniem się prof.
Klausa Albeggera z funkcji przewodniczącego Zarządu
Egzaminu, przejmuje ją prof. Angelos Nikolaou, przy
czym, chcąc utrzymać lokalizację egzaminu ustnego
w Wiedniu przez kolejne dwa lata, prof. Albegger zobowiązał się jako Honorary Chairman of the Examination
Board ORL H&N dopilnować tej części organizacyjnej
egzaminu. Do Zarządu Egzaminu dokooptowano dr.
Michela Kuo z W. Brytanii, z uwagi na jego doświadczenie w procesie przygotowywania i ewaluacji pytań
egzaminacyjnych. Podkreślenia wymaga praca, jaka
nadal jest wkładana w to, by udoskonalić i usprawnić
zarówno organizację, jak i jakość (rzetelność) egzaminu. Projekty do wprowadzenia na przyszłość to,
niezależnie od dotychczasowego spotkania egzaminatorów w przeddzień egzaminu, na którym szczegółowo
omawia się pytania, jakie zostaną użyte na egzaminie,
wprowadzenie szkolenia „metodologicznego” dla zespołu egzaminatorów. Mimo iż do grona egzaminatorów
przyjmowani są wybitni specjaliści, często z wieloletnią
praktyką w tym zakresie, nowi egzaminatorzy będą
musieli przed wpisaniem ich na listę jeden raz wziąć
udział (na swój własny koszt) w egzaminie w charakterze obserwatorów. Będzie też zrealizowany postulat
dr. Boosmana ścisłej regulacji procedury odwoławczej
od decyzji komisji egzaminacyjnej i umieszczenia jej
na stronie internetowej ORL UEMS.
Najbliższy ustny egzamin (część II) będzie przeprowadzony w Wiedniu 10 listopada 2012 r.
P o l s k i P r z e g l ą d O t o r y n o l a r y n g o l o g i c z n y t o m 1, n r 1, s t y c z e ń - m a r z e c 2 0 12