Roczniki Naukowe. Seria A – Nauki Społeczne nr 1

Roczniki Naukowe. Seria A – Nauki Społeczne nr 1

Roczniki Naukowe. Seria A – Nauki Społeczne nr 1-2/ 2010
SŁOWO WSTĘPNE
Nauki społeczne i nauki humanistyczne wyrażają swoje bogactwo w dziesiątkach dyscyplin
naukowych i setkach a raczej tysiącach subdyscyplin i specjalności. Wydaje się więc, że próba
stworzenia dla nich wspólnej płaszczyzny prezentacji i ekspresji, na łamach rocznika naukowego, jest
swoistym nadużyciem intelektualnym, jeśli nie przedsięwzięciem karkołomnym. Cóż bowiem może
łączyć refleksję etnologa czy religioznawcy z przedmiotem zainteresowań ekonomisty, geografa czy
przedstawiciela nauk o zarządzaniu?
Z pozoru niewiele. Ale to tylko pozory. Bo wszak humanista historyk, filolog językoznawca
oraz informatyk, politolog, socjolog znajdują sens swojego wysiłku intelektualnego i swoich
poszukiwań badawczych tylko wówczas jeśli końcowym efektem ich pracy jest człowiek.
Na początku i na końcu każdego aktu poznania znajdziemy człowieka. Główną inspiracją
wszelkich poszukiwań badawczych, eksploracji myśli i tajemnic bytu jest los człowieka; bądź jako
jednostki, bądź jako członka społeczności. Człowiek jako indywidualność bądź jako cząstka
zbiorowości, społeczeństwa jest wspólnym mianownikiem wszelkich działań badawczych,
analitycznych i syntetycznych zarówno w refleksji humanistycznej jak i rozwiązań naprawczych,
projektowych, doskonalących rzeczywistość społeczną. I jest to prawdziwy sens społecznego
znaczenia nauki jak i społeczna legitymacja jej uprawiania.
Te proste prawdy nie byłyby takie ważne i nie musielibyśmy podkreślać ich doniosłości gdyby
nie pewna ważna okoliczność, już nie dotycząca ontologii człowieka, jego bytowania, lecz teorii
poznania. Otóż człowiek – jego natura, geneza i przeznaczenie zawsze stanowiły pewien poziom
tajemnicy. Rozwikłać zagadki człowieka nie zdołała filozofia, która zajmuje się nim ok. 4 tysięcy lat.
Nie radzi sobie z tajemnicą człowieka, w znaczeniu racjonalnym, religia, która nie ma wieku, jest po
prostu przypadłością kondycji ludzkiej. Zasłania się w tłumaczeniu zagadki bytu tajemnicą
eschatologii i nieprzeniknionego zamysłu Stwórcy.
Nie zdołaliśmy poznać ostatecznej zagadki człowieka ani dzięki oświeceniu – „wiekowi
rozumu”, wyzwalającym rzekomo człowieka od stanu ignorancji, naiwnej wiary i dominacji
przesądów. Zrodzona wówczas antropocentryczna wizja świata i roli człowieka niczego nie wyjaśniła
ani nie rozwikłała. Zrodzone wówczas pierwociny nauk o człowieku: psychologia i socjologia nie tylko
nie objaśniły tajemnic bytu ludzkiego lecz chyba tylko pozwoliły odkryć jego szczególną złożoność i
niepodatność na łatwe rozpoznanie. Także i współczesne dyscypliny naukowe, w tym tak głęboko
analityczne jak genetyka, mikrobiologia, cybernetyka nie posunęły naszej wiedzy o człowieku do
ostatecznych granic. Im więcej wiemy o człowieku i społeczeństwie tym bardziej jesteśmy bezradni
wobec społecznych zachowań jednostki i zbiorowości. I jeśli kogoś takie twierdzenie obraża lub
wydaje się herezją, wystarczy mu zadać pytanie o wyjaśnienie konfliktu bałkańskiego, tragedii w
Ruandzie, natury totalitaryzmów bolszewickiego i faszystowskiego, fenomenu satrapii krajów
arabskich i dziesiątków innych, mniejszych i większych „aktów twórczych” współczesnego człowieka. I
próby objaśnienia tych zdarzeń naturą ponowoczesnego świata są złudzeniem, bo cofnięcie się w
dowolny czas pozwala znaleźć bliźniacze zdarzenia w historii: wyprawy krzyżowe, konkwista, stosy
średniowiecza, wojny religijne…
W tej poznawczej niemocy szansą w miarę zadowalającego objaśnienia świata jest jego
poznanie wielostronne. Cząstkowe objaśnianie poszczególnych zdarzeń, z różnych pozycji i pod
różnymi aspektami stwarza w miarę przybliżony do prawdy obraz całości. Najlepszą drogą do takiego
poznania człowieka i objaśniania świata jest dialog, wymiana argumentów. Dialog pozwala budować
w miarę spójny i całościowy obraz rzeczywistości. Dialog jest warunkiem rozwoju i jego głównym
budulcem. Rozwoju w znaczeniu zarówno poznawczym, jak i realnym, materialnym. Poznanie wszak
jest pierwszym warunkiem racjonalnej zmiany. A co ważniejsze także warunkiem skutecznej
profilaktyki. Ta zaś jest w nowoczesnej teorii zarządzania społecznego bodaj najważniejszym
czynnikiem racjonalnej polityki i racjonalnego zarządzanie biegiem spraw społecznych.
Sadzę, że to wystarczający argument za stworzeniem jednej płaszczyzny wymiany poglądów
na łamach naszego rocznika naukowego i miejmy nadzieję – owocnego dialogu miedzy
przedstawicielami różnych dyscyplin nauk społecznych i humanistycznych. Tylko z dialogu, wymiany i
korekty myślenia rodzi się postęp i rozwój. A rozwój i postęp to podstawowa misja nauki .
Tadeusz Pilch
Dariusz Człapiński – Choroba, ból, cierpienie jako sytuacja ryzyka dla jednostki i dla społeczeństwa,
s.7-23.
Streszczenie: Choroba jako szeroko rozumiane cierpienie jest trudnym etapem życia dla jednostki, a
jednocześnie zadaje wiele pytań społeczeństwu. Oprócz płaszczyzny somatycznej negatywne
oddziaływanie choroby dotyka również psychiki poszczególnych osób, a w szerszym znaczeniu może
dotyczyć powstawania konfliktów społecznych. Samo przyjęcie rzeczywistości choroby i cierpienia
przebiega różnie w zależności od struktury osobowości jednostki i jej świata wartości. Choć choroba
stanowi jedną z najbardziej dramatycznych prób w życiu człowieka, może jednak wnosić w
jego egzystencję rewolucyjne zmiany w poszczególnych sferach życia.
Illness-pain-suffering as crucial moments for the individual and the society
Summary: Illness in its widest sense understood as a period of suffering reveals itself to be a difficult
period in the life of the individual, at the same time revealing a wide range of social aspects. Besides
the physical (somatic) ailments the negative affects of a severe illness don’t leave the psychic of the
afflicted untouched. To a certain degree this may even result in social conflicts. The acceptation of
the illness and the sufferings in itself take an individual course depending on the respective patient’s
personality structure and his/her system of values Severe illness may reveal itself a crucial ordeal in a
person’s life and may result in profound changes in various spheres of and attitudes towards life.
Recenzja – Tadeusz Pilch: Ubóstwo i wykluczenie społeczne w Polsce, pod red. R. Szarfenberga.
Wydawca: Kampania Przeciw Homofobii, Warszawa 2011.
Małgorzata Gałęziowska – Mechanizmy porozumiewania o przeszłości, czyli jak pamiętamy PRL,
s.25-48.
Streszczenie: Podjęto próbę naświetlenia funkcjonalności i dysfunkcjonalności pamięci zbiorowej o
PRL względem współczesnych ocen PRL oraz względem praktyki teraźniejszych działań społecznych.
Ocena PRL oraz stosunek do teraźniejszości kształtuje się poprzez interpretację i praktyczne
zastosowanie pamięci w aktualnie realizowanych decyzjach i wyborach społecznych. Podstawowym
mechanizmem pamięci są dostępne ramy pamięci i punkty lokalizacji pamięci w postaci publikacji
medialnych, działalności edukacyjnej oraz innej aktywności stowarzyszeń i organizacji, a także
wspomnienia rodzinne, przy stosunkowo niewielkim udziale wiedzy historycznej. Do tego
mechanizmu należy również ocena i samoocena uczestnictwa w systemie. Mechanizm ten przyjmuje
dwa podstawowe nurty: bareizację PRL, polegająca na uwypuklaniu absurdów życia codziennego oraz
dziś ocenianych jako śmieszne zachowań władzy, instytucji i samego społeczeństwa; oraz
martyrologizację PRL – rozumianą tu dwojako: jako ukazywanie okrucieństw i terroru życia w PRL
oraz jako szarość w codzienności i wszelkie ograniczenia wolności. Uznanie obu nurtów prowadzi do
większej zbieżności dzisiejszego postrzegania z ówczesną rzeczywistością. Przewaga któregoś z tych
dwóch torów pamięci powoduje, że pamięć zbiorowa zniekształca się tak, że jej istnienie traci sens
dla teraźniejszości.
Working on an agreement of our past. How Poles remember the PRL
Summary: This paper attempts to demonstrate two different aspects (herein referred to as
“functionality” and “disfunctionality”) of the collective memory of the Polish people concerning the
period of the PRL.
The evaluation/assessment of the former PRL as well as the attitude towards the present state of
affairs is to a considerable degree dependent on the individual’s recollection and his/her
interpretation and digestion of the past, usually followed by the application of these conclusions on
actual options and social decisions. There can be singled out two determining factors for the
workings of memory, one consisting in a “pre-fab” framework of collective memory, the other one in
the referring to prominent focal points. Both are easily accessible and furnished by mass media, a
commonly agreed on pattern of teaching history, numerous patriotic and historical societies as well
as family lore- the latter backed up by scant or no historical knowledge at all.
Another mechanism is the assessment and self-conception of actual witnesses and “involved parties”
of the PRL. Here we can differentiate supporters of two mainstreams
- adherers of the “Bareization” (named after the famous satiric film director Bareia), who in his
movies pointed out the absurdities of everyday life and the ridiculous behavior of those in
power and their whole apparatus as well as of society itself.
- The supporters of martyrization, pointing out the terrors the common man was submitted to in
the PRL, the bleakness of everyday life as well as the restriction of all freedom.
Keeping in mind both points of view simultaneously we will achieve a realistic approach and
appropriate evaluation of those times. If we will allow one alone to prevail exclusively, the collective
memory will undergo a distortion that it will render it useless for the present times and those to
come.
Łucja Kabzińska – Recepcja poglądów pedagogicznych G. Kerschensteina w Polsce okresu
międzywojennego, s.49-69.
Streszczenie: Twórczość naukowa i działalność reformatorska Georga Kerchensteinera (1854 – 1932)
w zakresie szkolnictwa wywarła znaczący wpływ zarówno na rozwój polskiej myśli pedagogicznej jak i
formowanie się szkoły w okresie II Rzeczypospolitej. Recepcja jego poglądów pedagogicznych
znalazła swoje odzwierciedlenie zwłaszcza wśród teoretyków szkoły pracy i szkoły twórczej,
zwolenników wychowania państwowego i narodowego oraz przedstawicieli pedagogiki kultury. Do
znawców dorobku naukowego G. Kerschensteinera można zaliczyć, B. Nawroczyńskiego, S. Hessena,
S. Steindiga, a z wieloma odniesieniami do jego idei spotykamy u L. Zarzeckiego, M. Odrzywolskiego,
Z. Kukulskiego, K. Sośnickiego, M. Lipskiej – Librachowej i innych. Należy jednak podkreślić, iż
recepcja poglądów Kerschensteinera nie była bezkrytyczna. Oprócz pozytywnych wartości wielu idei
pedagogicznych, krytykowano go za nieuzasadnione opieranie całego wykształcenia na kształceniu
zawodowym, za uczynienie wychowania państwowego najwyższym celem wychowania.
Popularyzacja dzieł G. Kerschensteinera dokonywała się poprzez tłumaczenia, streszczenia i
publikowanie jego prac przez takie wydawnictwa jak: Książnica Polska Towarzystwa Nauczycieli Szkół
Średnich i Wyższych, Książnica – Atlas, Nasza Księgarnia, spółka M. Arct, Gebethner i Wolff, E. Wende
i S-ka, Księgarnia Korna i św. Wojciecha.
Dużą aktywność w zakresie nowatorskich form i metod pracy w szkole wykazywali nauczyciele
pracujący w zakładach nauczycieli, u których można odczytać echa idei i myśli G. Kerschensteinera,
dotyczące wychowania społeczno – obywatelskiego, roli samorządu szkolnego, potrzeby wyposażenia
szkoły w laboratoria, w pracownie, warsztaty stwarzające możliwość łączenia nauczania z procesem
wychowania. Należeli do nich: W. Dzierzbicka, A. Gorzycka – Wieleżyńska, J. Młodowska, R.
Petrykowski, A. Perelman i inni. Założenia pedagogiki kerschensteinerowskiej doczekały się także
praktycznej realizacji w procesie rozwoju szkolnictwa eksperymentalnego w Polsce lat 1918 – 1939,
czego przykładem może być Gimnazjum w Rydzynie Tadeusza Łopuszańskiego powstałe w 1928 roku
czy Miejska Szkoła Pracy Romualda Petrykowskiego.
The reception of G. Kerschensteiners pedagogical ideas in interwar Poland
Summary: The scientific achievements and the reformatory work of Georg Kerschensteiner (18541932) in the domain of education had a significant impact on the train of thought of Polish pedagogy
in the II. Polish Republic and left its lasting mark on the formation of the educational system.
The reception of his pedagogical insights found its reflection mainly in the camp of the theoreticians
of the working school, supporters of a civic as well as patriotic education and advocates of cultural
education. Amongst his adepts are e.g. B. Nawroczyński, S. Hessen, S.Steiding. His ideas influenced to
various degrees the works of L. Zarzycki, M. Odrzywolski, S. Kukulski, K. Sosnicki, M. LipskaLibrachowa and others.
Nevertheless it has to be pointed out that Kerschensteiner’s ideas did not meet everywhere with
unquestioned approval. Whilst the positive values of many of his pedagogical approaches were
widely accepted, he was criticized mainly for two issues: his overemphasizing of vocational training
as the main pillar of education lacked scientific back- up his claim for civic education as the main goal
of education in itself seemed exaggerated.
Kerschsteiner’s work found a wide publicity in Poland through translation, summarizing and
publication of his works by publishing houses like: Książnica Polska Towarzystwa Nauczycieli Szkół
średnich i Wyższych, Książnica Atlas, Książnicz-Atlas, Nasza Księgarnia, spółka m.Arct, Gebethner I
Wolff, E.Wende I S-ka, Księgarnia Korna I św. Wojciecha.
Considerable interest attracted his innovative approaches and methods of pedagogical work amongst
instructors of teacher-training institutions, e.g. W.Dzierzbicka, A. Gorzycka-Wieleżyńska,
J,Młodowsla, R.Petrykowki, A.Perelmann and others. They readily adopted part of Kerschsteiner’s
ideas and thoughts, first of all his claim for civic education, the importance of student-councils, the
necessity of furnishing schools with various sorts of laboratories and workshops to allow a
combination of formal education and vocational training.
In the period between 1919-1938 the assumptions of Kerschensteiner’s theory and methodology of
education were put into practice in the movement of Polish experimental Education. Outstanding
examples were the Gimnazjum Tadeusz Łapuszański in Rydzyń, established in 1928, and Miejska
Szkoła Pracy Romualda Petrykowskiego.
Recenzja – Tadeusz Pilch: Wyniki badania 2009 w Polsce. Program Międzynarodowej Umiejętności
Uczniów OECD PISA – Raport. Ministerstwo Edukacji Narodowej, Warszawa 2010.
Krzysztof Kabziński – Organizacyjno-administracyjne uwarunkowania
powszechnej w dwudziestoleciu międzywojennym, s. 71-86.
działalności
szkoły
Streszczenie: Zadania szkoły powszechnej w okresie międzywojennym były określane przez
nauczycieli praktyków, pedagogów teoretyków, ale też były wypracowywane na forum zjazdów,
kongresów pedagogicznych obejmujących różne środowiska nauczycielskie czy związki nauczycieli, a
także przez MWRiOP.
Przedmiotem niniejszych rozważań chcę uczynić te właśnie, pozapedagogiczne uwarunkowania pracy
szkoły, które w okresie międzywojennym traktowane były jako co najmniej istotne, jeśli nie znaczące.
Szkoła jest przecież instytucją certyfikującą w zakresie edukacyjnym społeczeństwo, zatem musi
posiadać odpowiednie procedury i zasady działania, oparte na ustawodawstwie szkolnym oraz
przepisach i rozporządzeniach władz szkolnych.
Szkoła stanowi w jakimś stopniu placówkę w rozumieniu przedsiębiorstwa, która powinna
organizować swą działalność możliwie efektywnie. Jest to tym bardziej znaczące, że pracuje z
dziesiątkami osób w zróżnicowanym wieku, a jej efekt dydaktyczny czy też wychowawczy
uwarunkowany jest wieloma czynnikami, z których istotna część nie posiada charakteru
pedagogicznego, a zależy od działania takich elementów, jak np. administracja szkolna, przypisy i
zasady dotyczące organizacji roku szkolnego, infrastruktura szkolna, problemy medyczne i
psychologiczne. Istotna też była troska o wyposażenie szkoły pod względem odpowiednich pomocy
naukowych, dobieranych pod kątem wymogów programowych i celów dydaktycznych.
Społeczeństwo okresu Drugiej Rzeczypospolitej w większości borykało się z problemami
materialnymi. Istniał zatem, szczególnie ważny w peryferyjnych dzielnicach miast i na wsi problem
dożywiania uczniów w szkołach, uznawany za istotny element w wypełnianiu funkcji opiekuńczej
szkoły.
Szkoła powszechna w okresie międzywojennym funkcjonowała na wzór instytucji państwowej, w
której jednoosobową odpowiedzialność pełnił kierownik. Wydaje się, że ówczesne szkolnictwo
uniknęło totalnego zbiurokratyzowania głównie dzięki temu, że kierownik szkoły był także
nauczycielem, pełniąc obok roli administrowania placówką, także inną, ważniejszą powinność – misję
pedagoga. Jak wskazują doświadczenia wielu szkół z tego okresu, właśnie ci kierownicy – pedagodzy
przyczynili się do powstania trwałych edukacyjnych efektów pedagogicznej pracy szkoły, dbając o
poziom kształcenia i realizację procesu wychowania w swej placówce.
Społeczeństwo Polski międzywojennej zrobiło znaczący skok między realiami początków i końca
okresu dwudziestolecia międzywojennego. Negatywna pozaborowa spuścizna edukacyjna w istotny
sposób została przez szkołę okresu międzywojennego zredukowana. Sadzić można, że stało się to
przede wszystkim dlatego, że ówczesna szkoła powszechna starała się dać rzeczywistą wiedzę, którą
dopiero w następnej kolejności jedynie potwierdzały świadectwa i inne dokumenty wydawane przez
szkołę.
Conditions of organization and administration of Public Schools during the two interwar decades
Summary: The field of functions of public schools in Poland during the inter-war period was
defined/assessed by teachers-practitioners as well as theoreticians, worked out in meetings,
conferences and congresses held by various teacher associations and unions as well as by the
Ministery of Religious and Public Education.of Poland (MWRiOP)
The present paper deals with conditions others than strictly pedagogical but nevertheless being
crucial for the smooth functioning of a school. In the period between the wars these were considered
as important in themselves. School as an institution assesses in a certain way the whole society in the
sphere of education. To live up to this task it requires adequate measures and means backed up by
school law and rules and regulations of the school authorities.
A school in itself constitutes a place of employment that resembles in many ways a business
enterprise. Therefore it should be organized according to the exigencies of highest efficiency, even
more so as it employs people of different ages, and its didactic and educational efficiency relies on
various terms and conditions, a considerable part of which do not strictly refer to education itself.
They depend on the unobstructed functioning of such elements as the school’s administration,
regulations and rules organizing the school year, school facilities, health and psychological care. An
important issue was the furnishing of the institution with the necessary technical equipment and
learning aids to meet with the curricular and didactic requirements.
A common and omnipresent social problem in the Second Republic of Poland was the scarcity of
material means. In the outskirts of big cities as well as in the country one of the main social welfare
functions of public schools was providing the school-children with at least one meal a day.
Public schools during the inter-war period were organized following the same principle as state-run
institutions. The whole responsibility was bundled in the hand of one person. It seems, that a total
bureaucratization was avoided by the fact, that the headmaster executed at the same time the
function of a teacher and his mission as a pedagogue. As many examples of that period clearly
demonstrate, it were these executive-pedagogues who effectuated deep-reaching and long-lasting
results in Polish education.
Aldona Małyska – Czy szkoła wyższa sprzyja rozwojowi potencjału twórczego studentów?, s.87104.
Streszczenie: Szkoła wyższa dla wielu studiujących młodych ludzi jest wartością sama w sobie, dla
innych jest sposobem na zdobycie, czy realizację innych istotnych celów. Ważnym zadaniem
edukacyjnym uczelni wyższych jest wyzwalanie tendencji twórczych studentów oraz stwarzanie
warunków umożliwiających skuteczną realizację ich zdolności i potrzeb. Stąd w artykule podjęto
problem społeczno-kulturowych uwarunkowań twórczości tkwiących w szkole wyższej. W tym celu
zreferowano funkcjonujące w literaturze przedmiotu ustalenia dotyczące środowiskowych
stymulatorów i inhibitorów twórczości, specjalnych potrzeb ujawnianych przez studenta zdolnego
(twórczego) oraz przedstawiono funkcjonujące w praktyce formy aktywności studentów dopełniające
edukację akademicką. Pomimo wielu zarzutów kierowanych pod adresem szkoły (niezależnie od
poziomu kształcenia), stwierdza się również, że może ona stać się miejscem, w którym uczy się o
twórczości, daje się szansę odczuć ją i rozwinąć. Zasadności tego przekonania dowodzą przywołane w
opracowaniu wyniki badań sondażowych przeprowadzonych wśród studentów.
Do Universities foster the creative potentials of their students?
Summary: This paper examines the socio-cultural conditions prevailing at our universities that may
evoke and foster student creativity.
University studies seem to constitute a value in themselves for most university students, some
regard them as means to strive for higher objectives or to achieve some other crucial purpose. One
of the main objectives of university studies is to inspire the students’ creativity and to furnish a
climate and provide the means where they can successfully implement their activities. We will
expound factors that may stimulate or inhibit student creativity in the given milieu as they are
presented in the relevant literature, point out the special exigencies of creatively gifted students and
give a fair enumeration of optional students’ activities offered to complement the formal compulsory
studies.
Notwithstanding the fact that school as an institution has been and still is being criticized under
many aspects, it is out of question that it likewise can be considered a favorable place for the
development of creativity. A proof to back up this thesis constitute the analysis of surveys conducted
among university students included in this paper.
Elżbieta Mudrak – „Czerwone kaptury, Pottery i smurfy” czyli bajka w resocjalizacji, s. 105-118.
Streszczenie: Metody twórczej resocjalizacji są drogą, która wydaje się być wiodąca w obecnej
praktyce pedagogicznej. Zawierają one niezgłębione do końca sposoby poszukiwania zasobów,
pobudzania ludzkich potencjałów, odkrywania a także prezentowania posiadanych przez
wychowanków możliwości. Bajka jest tylko jedną z możliwości, wybiórczym przykładem, niezwykłym
pod każdym względem, tak jak niezwykły jest jej twórca - człowiek. Publikacja pokazuje wybrany
aspekt zastosowania bajki w oddziaływaniach resocjalizacyjnych, godny dalszej kontynuacji w pracy z
osobami niedostosowanymi społecznie.
“Little Red Riding Hood, Harry Potters and Smurfs” Fairy tales in resocialization
Summary: Creative methods of resocialization seem to be in the main stream of present pedagogical
practice. They imply not yet fully explored possibilities to discover hidden skills, to awaken human
capacities, to bring to light and expose the concealed potentials of children and juveniles with
problems of social integration. To attain these goals the fairy-tale is one among numerous
possibilities, as exceptional in itself as its creator: man. This publication shows one selected aspect of
applying fairy tales in resocialization, that clearly recommends a further continuation of this path in
the work with persons who show problems of social adaptation.
Tadeusz Pawlus – Etyczne aspekty globalizacji w procesie edukacji akademickiej, s. 119-127.
Streszczenie: Globalizacja jako nowe zjawisko współczesnego świata niesie ze sobą wiele
dobrodziejstw, ale także wiele negatywnych skutków. Według opinii ekspertów oraz autorytetów
moralnych negatywne skutki procesów globalizacyjnych nie są zjawiskiem nieuchronnym. Zatem
można je minimalizować i/lub eliminować. Dlatego też Jan Paweł II w swoim nauczaniu głosił postulat
„globalizacji solidarności”, by globalizacja służyła dobru wspólnemu. Niezwykle ważną misję do
spełnienia mają w tym względzie szkoły wyższe. Kształtując racjonalne postawy studentów w
kontekście globalizacji, przyczyniają się do wzmacniania jej pozytywnych trendów i ograniczania
negatywnych skutków. Postawy bowiem w poważnym stopniu determinują zachowania wyrażające
aprobatę, ochronę lub działanie na rzecz jakiegoś obiektu (np. dobrodziejstwa globalizacji) lub
zachowania wyrażające potępienie (np. ubóstwa, bezrobocia, chorób, czy wykluczenia).
Kształtowanie postaw studentów w kontekście globalizacji determinują w zasadzie trzy elementy
główne: 1) edukacja humanistyczna jako rozważania o wartościach autotelicznych;
2) naśladownictwo jako dobry przykład nauczyciela akademickiego i uczelni jako instytucji;
3) wymuszone zaangażowanie jako zachęcanie studentów do działań społecznie użytecznych.
Ethical approaches to globalization in the process of academic education
Summary: A comparatively recent phenomenon globalization entails benefits as well as negative
effects. According to the opinions of experts as well as moral authorities the negative impacts of
globalization, however, are not necessarily inevitable. Thus, they may be minimalized or avoided
altogether. Hence pope John Paul II nd’s appeal for a “globalization of solidarity”, the claim that
globalization should serve the common welfare of all mankind. In this respect, institutions of higher
education have to fulfill a particularly important mission. By enhancing the students’ rational attitude
towards globalization they may contribute to the reinforcement of globalization’s positive effects, at
the same time constraining the negative ones. It is attitudes in particular that determine the
individuals behavior towards a subject or phenomenon (e.g. globalization), be they positive,
expressing approval, protection or support or negative, expressing disapproval (e.g. towards poverty,
unemployment, disease or social exclusion.)
In the forming of students attitudes towards globalization we can discern three central constituents:
1. a classical humanistic education as a forum for discussion about values in their own rights
2. the role model of the academic teacher as well as the university as an institution.
3. compulsory engagement of the students as an incentive for further working for the common good.
Recenzja – Tadeusz Pilch: Wioleta Danilewicz, Rodzina ponad granicami. Transnarodowe
doświadczenia wspólnoty rodzinnej. Wydawnictwo Trans Humana, Białystok 2010.
Tadeusz Pilch – Szkoła i wartości wobec zmiany i trwania. Refleksje pedagoga społecznego, s. 129141.
Streszczenie: Tempo i zakres zmian we współczesnym świecie są ogromne. Ich rozmiar i kierunki
wyznaczają globalne procesy ekonomiczne i kulturowe. Człowiek z trudem poddaje się temu tempu i
coraz częściej traci orientację aksjologiczną.
Szkoła jako instytucja przeżywa kryzys w różnych wymiarach. Tymczasem wartości i systemy
aksjologiczne odnoszące się do człowieka, jego losu i przeznaczenia, nie powinny się zmieniać; są
względnie stałe. Patrząc na normatywne cele wychowania przekonujemy się, że większość norm i
wartości aksjologicznych wychowania zachowuje swą trwałość i niezmienność przez wieki.
Równocześnie manifestuje swoją autonomię i tożsamość w różnych kulturach, czasach, porządkach
politycznych niekiedy całkowicie odmiennych.
I właśnie ta trwałość aksjologii, niezmienność normatywnego świata powinny być sakralną funkcją
szkoły. Sztuka odczytywania znaków czasu, umiejętność ich harmonizowania ze zmiennością
materialnych wyznaczników działalności szkoły jest świadectwem rozumu i powinności pedagoga.
School and values – changes and stability. Reflections of a modern pedagogue
Summary: We live in a world of unprecedented changes. Their impact as well as their speed are
breathtaking. They leave their mark on the economical and cultural development worldwide. It is
hard for the common man to keep pace with time, ever more frequently he is in danger to lose his
moral and ethical bearings.
School as an institution presently undergoes a severe crisis under different aspects.
As a matter of fact various systems of values concern the condition of man, his fate and destiny,
therefore they shouldn’t be submitted to any changes. They are relatively stable. Investigating the
normative aims of education throughout the centuries, we shall see that to an overwhelming part
their respective ethical norms and values have defended their validity and actuality unquestioned
throughout the times. Evidence of their autonomy and unchanged identity is the fact that they
survived unharmed under the pressure of various cultural, historical and political circumstances.
It should be a sacred task of the school as an institution to convey this very permanence of value
systems, the teach the continuity of a normative world.
The competence of interpreting the signs of changes, the ability to adapt them to the material
changes and exigencies of the school’s tasks and functions bear witness to the understanding and
sense of duty of a genuine pedagogue.
Recenzja – Tadeusz Pilch: Hanna Kędzierska (red.), Jakościowe inspiracje w badaniach
edukacyjnych. Wydawnictwo UWM, Olsztyn 2010.
Luba Sołoma – Grupy istotne ludności popegeerowskiej województwa warmińsko-mazurskiego, s.
143-156.
Streszczenie: Artykuł prezentuje wyniki socjologicznych badań empirycznych byłych pracowników
PGR z regionu warmińsko-mazurskiego. W badaniach tych szukano odpowiedzi m.in. na pytanie, w
jakiej mierze „ludności popegerowskiej” zależy na przychylności i uznaniu zbiorowości (lub osób)
takich, jak: członkowie rodziny, znajomi, sąsiedzi, osoby duchowne (księża), nauczyciele, pracownicy
urzędu gminnego, pracownicy opieki społecznej. Starano się też ująć zróżnicowanie tych informacji w
zależności od cech społeczno-demograficznych1278 respondentów, udzielających we własnych ich
mieszkaniach indywidualnych wywiadów standaryzowanych (częściowo też pogłębionych wywiadów
swobodnych).Badania wykazały, m.in. iż populacja – o której tu mowa - na pierwszych trzech
miejscach stawia (jako grupy istotne dla siebie): członków rodziny, znajomych i sąsiadów.
On the importance o different social groups for post-PGR workers in the Warmia/Mazurian district
Summary: This paper presents the results of an empirical sociological survey conducted among
former rural workers of PGRs after the liquidation of the agricultural production cooperatives in the
Warmia/Mazurian district.
In this research we attempted to find a clue to the answer, in how far the self-perception of
members of the class we refer to as “post- pegeerowski” rely on a sympathetic response or collective
acknowledgement from groups or representatives of certain groups e.g.: family members, friends,
neighbors, the clergy, teachers, local functionaries, social workers a.s.o. We tried to bear in mind the
different social and demographic backgrounds of the 1278 respondents, which may have some
influence on the results obtained. Data were gathered with standardized questionnaires and /or
depth interviews. The survey shows clearly, that our respondents ascribe the highest importance to
the opinions of 1. their family members 2. friends 3. neighbors.
Monika Staszewicz – Grzechy główne edukacji seksualnej, s. 157-167.
Streszczenie: Edukacja seksualna jest przedmiotem ciągłych kontrowersji, prowokuje do licznych
debat, które niezmiennie toczą się w kręgach politycznych, edukacyjnych, pedagogicznych, oraz
sporów rozgrywających się w przestrzeni społecznej i kulturowej. Cyklicznie także jej poszczególni
„aktorzy” poddawani są badaniom i krytycznym analizom, które mają prowadzić do ostatecznego i
satysfakcjonującego wszystkie „zainteresowane” strony rozwiązania drażliwego od zawsze tematu.
Jednakże analizy te zazwyczaj pomijają całościowe ujęcie problemu i wybierając jeden aspekt na nim
skupiają swoje ostrze krytyki. W artykule podejmuję zatem próbę całościowego zarysowania obrazu
zaniedbań, zaniechań i przemilczeń w zakresie edukacji seksualnej. Podejmuję próbę wskazania
wszystkich „aktorów” odpowiedzialnych za obecny stan edukacji seksualnej. Zaniedbania i
zaniechania te nazywam grzechami głównymi. Są to: grzech władzy (świat polityki i decydentów
politycznych), grzech przymusu obecności i grzech pozoru (świat szkoły – plany, programy szkolne),
grzech stagnacji i grzech ucieczki/zaniedbania (świat kompetencji nauczycieli), grzech bezsilności i
zaniechania (świat rodziców) oraz grzech ignorancji (świat młodych/uczniów).
Cardinal sins of sex education
Summary: Sex education still is a matter of controversial debate, provoking numerous disputes
within political, educational and pedagogical circles. It evokes controversial attitudes both on the
social and cultural level.
In cyclic intervals the principal aspects are submitted to investigation and more or less scrupulous
analysis in the hope to work out a final consent that may satisfy all parties concerned with this
annoying issue. To the most part, however, these “analyzes” focus on one aspect only which
subsequently is turned into the target of severe criticism, at the same time losing the complexity of
the issue itself out of sight.
This paper is an attempt to render a comprehensive enumeration of the whole range of neglect,
unwillingness and concealment connected with sex education in Poland. I try to shed some light on
the main factors that lie at the roots of the present regrettable situation of sex education in our
country. Neglect and unwillingness seem to be the cardinal sins. The blame for this have to share
likewise, if to different degrees:
- the legislative body (politicians and policy-makers),
- the school authorities ( responsible for the syllabus, programs and schedules as well as for
compulsory attendance and partial illusoriness of the education)
- the teaching staff (lack of competency, intellectual stagnation as well as an uneasiness with
the topic itself and subsequent evasiveness)
- the parents (lack of authority and elusiveness)
- the adolescents (ignorance)
Recenzja – M. Dumkiewicz: Jacek Piekarski, Tadeusz Pilch, Wiesław Theiss (red.), Edukacja
społeczna wobec problemów współczesnego człowieka i społeczeństwa. Wydawnictwo UŁ, Łódź
2010.
Janusz Trempała – Obsesyjna miłość rodziców do dziecka. Przyczynek do dyskusji, s. 169-179.
Streszczenie: Punktem wyjścia prezentowanych rozważań jest teza, iż w kulturze zachodniej doszło
współcześnie do przewartościowania społecznej roli i statusu dziecka w społeczeństwie, co nie służy
pomyślnemu rozwojowi dzieci oraz rozwojowi ich rodziców. Zwrócono uwagę, że wzrostowi wartości
dziecka w naszej kulturze towarzyszą: (a) społeczna ideologia bezwarunkowej miłości do dziecka; (b)
obsesyjna miłość rodziców do dziecka; a także (c) spadek dzietności i liczby rodzin wielodzietnych w
społeczeństwach rozwijających się. Skoncentrowana na tych problemach dyskusja prowadzi do
negatywnej oceny mitów pedagogicznych leżących u podstaw ideologii „bezwarunkowej miłości do
dziecka”, która generuje „obsesyjną miłość” w relacjach rodziców z dziećmi, a w dalszej konsekwencji
lęk przed posiadaniem dzieci i spadek dzietności.
Excessive parental love. A contribution to the actual discussion
Summary: On the root of this investigation lies the thesis, that present Western civilization seems to
attach excessive importance to the social role and the status of the “child”. This attitude doesn’t
render a service to the child’s proper development nor to its parents.
It is pointed out that the overestimation of the child-status in our society goes hand in hand with:
a. a commonly accepted unquestioned love to the child
b. a blind parental infatuation
c. a falling birth-rate and declining number of families with many children in developing countries.
Taking into account these facts closer investigation leads to a certain devaluation of the pedagogical
myths that lie at the root of the ideology of the “unquestioned love towards the child”, which leads
to an excessive adoration and , in the end, threatens to culminate in the fear to procreate and results
in a declining birth-rate.
Danuta Wiśniewska – Studia podyplomowe jako forma kształcenia ustawicznego w WSIiE TWP w
kontekście zaleceń Krajowych Ram Kwalifikacji, s. 181-189.
Streszczenie: W ramach priorytetowych obszarów współpracy europejskiej w dziedzinie kształcenia i
szkolenia, przygotowywana jest strategia uczenia się przez całe życie (LLL - Life Long Learning), rozwój
koncepcji Krajowych Ram Kwalifikacji oraz rozszerzanie mobilności w celach edukacyjnych, także na
poziomie studiów podyplomowych. Istota atrakcyjności podyplomowych form kształcenia to
aktualizowane oferty rekrutacyjne, stale dostosowywane do potrzeb regionu oraz programy, które
charakteryzują się dużą elastycznością i efektywnością kształcenia, proponujące - w krótkich cyklach uzyskanie konkretnych kompetencji i kwalifikacji.
Programy studiów, modyfikowane w oparciu o analizy stanu zatrudnienia i zapotrzebowanie
lokalnego rynku pracy, wzbogacone być powinny o kształcenia praktyczne na studiach
podyplomowych, nie tylko poprzez wizyty studyjne w trakcie zajęć, ale także praktyki, które
zweryfikują zdobytą wiedzę, umiejętności i kompetencje. Praktyki mają stwarzać możliwość zdobycia
stażu, często skutkującego zatrudnieniem słuchacza studiów podyplomowych. Prace nad Krajowymi
Ramami Kwalifikacji mają przyczynić się do unowocześnienia systemu kształcenia i szkoleń, dzięki m.
in. powiązaniu nauczania i uczenia się z zatrudnieniem oraz walidacją efektów uczenia się poprzez
doświadczanie. Programy mają być znacznie bardziej konstruowane w kontekście zrozumienia
przekazanej wiedzy tak, aby słuchacz studiów podyplomowych nauczył się a nie został nauczony.
Obecnie wśród populacji słuchaczy studiów podyplomowych występuje znaczna przewaga
młodszych stażem osób. Pozostaje to w sprzeczności ze zjawiskiem wywrócenia piramidy
demograficznej, pogłębiającego się starzenia się społeczeństwa i wydłużenia okresu aktywności
zawodowej. Uczelnie powinny - obok zwiększania udziału cudzoziemców w studiach wyższych i
walidacji – rozwijać kształcenie podyplomowe i włączać w tę aktywność edukacyjną jak najszersze
grupy absolwentów studiów wyższych. Stwarza to szansę dla szkół wyższych na utrzymanie w
przyszłości dotychczasowego poziomu funkcjonowania.
Postgraduate studies as a form of long-term education The University of Informatics and Economy
and the exigencies of the National Qualification Framework
Summary: One of the priorities of cooperation within the European Higher Education Area (EHEA) is
the concept of Life Long Learning, a further development of the National Education Framework,
encouraging a positive attitude towards local mobility for the sake of educational purposes, e.g.
postgraduate studies. Significant for the attractiveness of postgraduate education are the updating
and relevance of the studies offered taking into consideration the needs of the respective region as
well as curricula with a considerable elasticity and effectiveness in education, assuring the acquisition
of well-defined skills and qualifications within short-term cycles.
Curricula and programs of postgraduate studies, adapted to actual the local demands of the labormarket, should include compulsory practical training, not just limited to the casual inspection of
some working premises during actual teaching time. Periods of vocational training ensuring the
acquisition of practical knowledge, skills and proficiencies should be compulsory. In-service training
should give the postgraduate student/ trainee the opportunity of subsequent employment. The
reform of the National Qualification Framework will contribute to a modernization of the system of
formal and vocational education, linking teaching and learning with the possibility of later
employment and the acknowledgement of the advantages of learning by doing. The new curricula
have to guarantee the postgraduate student the acquisition of knowledge and practical skills by
actual experience and not by verbal instructed only.
At present among postgraduate students the group with a comparatively short term of working
experience is overrepresented, bearing in mind an inverted age pyramid, the ageing Western
societies and the increasing of retirement age. The Universities’ aim - besides raising the number of
foreign students in their ranks and the validation of university studies- should be an extension of
postgraduate studies and increasing their attractiveness amongst all demographic groups of
graduates. Only this will guarantee the universities a fair chance to meet the challenges of the future
and keep up their present position and sphere of activities.
Paweł Woroniecki, Krzysztof Wrześniewski – Z badań nad solidarnością. Mechanizm
„samospełniającego się proroctwa”, s. 191-206.
Streszczenie: W artykule tym autorzy zbudowali typ idealny „działania solidarnego”. Jego konstrukcję
stanowi zestawienie czterech cech idealnych działania zbiorowego:1) uczestnicy działania zbiorowego
wyrażają niezgodę na bycie wykluczonymi z aktywnego życia zawodowego (gotowość do sprzeciwu),
2) uczestnicy działania zbiorowego nie personifikują przyczyn sytuacji skazującej ich na pasywność i
bierność (wolność od wrogości), 3) warunkiem podjęcia działania zbiorowego są samowyrzeczenia
choć jednego z jego uczestników (samowyrzeczenia), 4) okolicznością motywującą do współpracy są
pogłoski/plotki o charakterze przepowiedni prorokującej potrzebę określonych zachowań w celu
uniknięcia klęski finansowej (towarzyskiej, zawodowej) lub osiągnięcia sukcesu (samospełniające się
proroctwo).Spośród wielu możliwych sposobów rozumienia pojęcia „typ idealny” autorzy uwzględnili
ten, który akcentuje myślowe spotęgowanie pewnych momentów rzeczywistości. Zawarty w artykule
opis obserwacji uczestniczącej służył dostarczeniu materiału do przeprowadzenia Weberowskiej
operacji „myślowego spotęgowania”, czyli przejaskrawienia pewnych zjawisk, występujących na ogół
w dużym rozproszeniu i z trudem zauważalnych w codziennej, potocznej obserwacji.
How solidarity works. The mechanism of self-fulfilling prophecies
Summary: This article presents the ideal type of solidary operation. To achieve this exemplary form
of common action, four equally important qualities of collective operation are indispensable:
1. the participants in a collective operation defy exclusion from working life(readiness for resistance)
2. The participants in collective action do not personalize the ultimate cause of the situation that
condemns them to passivity ( absence of hostility)
3. The abnegation or self-restrain of at least one of its participants is required for the initiation of any
successful collective action (self-renunciation)
4. Conducive to cooperative actions are rumors planted to predict negative or positive consequences
of a certain behavior on the financial or social status as well as on the position of the participants.
(self fulfilling prophecies)
Among the various approaches to the understanding of the scientific term “ideal type” the authors
selected the approach that accentuates the artificial mental magnifying of certain aspects of reality.
The collected data are applied in the Weberian operation of “mental enlargement “, which consists
of zooming in on selected phenomena which in their actual state occur in a rather dispersed manner
and therefore are hardly distinguishable and their subsequent mental extension.
Marcelina Zapotoczna, Zbigniew Nasalski – Wpływ wykształcenia ekonomicznego na decyzje
zawodowe absolwentów szkół wyższych na przykładzie WSIiE TWP Wydziału Zamiejscowego w
Kętrzynie, s. 207-220.
Streszczenie: Żyjąc w świecie szybkich przemian w życiu gospodarczym, nieodłącznym elementem
rzeczywistości staje się umiejętność rozpoznawania ryzyka i minimalizowania jego skutków.
Zadaniem społeczeństw jest wykorzystanie rzetelnych informacji a następnie jej przetwarzanie przy
zastosowaniu właściwych mechanizmów budowanie nowoczesnego państwa i społeczeństwa. Sukces
działanie jest możliwy tylko dzięki wiedzy ekonomicznej, którą zdobywa się przede wszystkim na
studiach ekonomicznych. W artykule zaprezentowano znaczenie wykształcenia ekonomicznego we
współczesnej gospodarce oraz wyniki badań wywiadu ankietowego, który przeprowadzono wśród
absolwentów kierunków ekonomicznych WSIiE TWP Wydziału Zamiejscowego w Kętrzynie,
przedstawiające ich losy po opuszczeniu „murów” uczelni.
The influence of economic education on professional decisions.
An exemplary survey on University Graduates of the WSIiE TWP in Kętrzyn
Summary: In a world of extremely fast economical changes one of the foremost challenges modern
society has to cope with is the ability to identify potential sources of economic risks and avoid them
viz. keep the range of ensuing damages low.
It is the duty of our community to make use of reliable information, to handle it in a responsible way
and apply adequate means to construct a modern state and society. To deal with these problems
successfully we rely on economical know-how acquired at a high-school for economics. This paper
points out the importance of economic university education for the present economy and presents
the analysis of questionnaire-data gathered from graduates of the department of economy of the
WSIiE TWP in Kętrzyn, showing their professional career after graduation.
Arkadiusz Żukowski – System wyborczy a poziom frekwencji wyborczej, s.221-235.
Streszczenie: W opracowaniu dokonuje się konceptualizacji pojęcia „system wyborczy’ oraz
charakterystyki jego części składowych (zmiennych). Po zdefiniowaniu frekwencji wyborczej przybliża
się różne koncepcje wyjaśniające jej poziom, przede wszystkim poprzez modele teoretyczne.
Nakreśla się także stan badań w tym zakresie na świecie i w Polsce. Głównym celem opracowania jest
zwrócenie uwagi na rolę czynników instytucjonalno-prawnych poprzez analizę konstrukcji
i poszczególnych części składowych systemu wyborczego. Bowiem jednym z mało poznanych
i wyeksponowanych czynników wpływających na poziom frekwencji wyborczej jest system wyborczy,
jego ogólna konstrukcja (w tym formuła wyborcza) oraz poszczególne części składowe.
Voting system and voter participation
Summary: This paper endeavors a conceptualization of the term “Voting system” as well as a
description of its variables. The definition of the term “voter participation “ is followed by different
theoretical approaches attempting to explain the respective levels of voter participation. There will
be rendered an actual survey of the current status of research on this topic both on a national as well
as on a worldwide scale. The main issue of this paper concentrates on the institutional-legal factors
of voter participation by investigating the basic structure of the Polish voting system as well as its
single components, for one of the understated and unobtrusive factors that have a major impact on
the turnout is the voting-system itself, its general set-up (foremost its legal voting formula) and its
constituents.