Wprowadzenie - Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej

Wprowadzenie - Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej

Wprowadzenie
Media w edukacji, edukacja do mediów
Danuta Morańska, dr
Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej
Mariusz Jędrzejko, dr hab. prof. WSB
Mazowieckie Centrum Profilaktyki Uzależnień
Jeśli tempo informatyzacji życia społecznego, edukacji, gospodarki
a także administracji nie ulegnie zmianie, gdzieś za 15–20 lat będzimy żyli
w rzeczywistym społeczeństwie informatycznym. Termin ten – znany już od
blisko 20 lat – tylko z pozoru wydaje się być czym oczywistym i naturalnym. Jest nim o tyle, o ile zrozumiemy jak wielkie zmiany kryją się w tych
dwóch niepozornych słowach. Pierwsze z nich zdajemy się już zauważać,
a znamionują je następujące tezy:
 kontakty międzyludzkie stają się coraz bardziej screen to screen,
niż twarzą w twarz, a ich implikacją są dziesiątki milionów telefonów komórkowych, jakie posiadają Polacy i miliony godzin jakie
„w nich“ spędzają;
 Internet stał się kluczową płaszczyzną zdobywania informacji, ich
wysyłania oraz gromadzenia – w 2012 roku na świecie wysłano 1,2
biliona zapytań do Google;
 dzieci zdecydowanie szybciej od dorosłych opanowują multitechniki i... spędzają przed nimi i z nimi więcej czasu niż ich rodzice;
 narzędzia multimedialne powoli i konsekwentnie przebijają się do
edukacji a treści sieciowe (interentowe) są coraz częściej traktowane przez młodzież, jako podstawowe źródło informacji i edukacji,
chociaż część z sieciowych obszarów informacyjnych jest naukowo wielce wątpliwa;
 coraz młodsze dzieci rozpoczynają swoją przygodę z multimediami elektronicznymi, a niektóre z tych urządzeń są dedykowane
specjalnie dla młodego pokolenia.
23
Wprowadzenie
Moglibyśmy wskazać na jeszcze inne specyficzne cechy związane
z formowaniem się społeczeństwa informatycznego, np. te związane z jego
ogromnym potencjałem technicznym (zob. Pikiewicz, 2012). Najbliższe dekady dokonają wielkiej kolejnej rewolucji w tym zakresie – sądzimy np., że
rynek telefonów absolutnie zdominują urządzenia typu smartfon, a jeszcze
w tej dekadzie dostaniemy do rąk w pełni multimedialne urządzenie łączące
w sobie cechy wszystkich dotychczasowych przenośnych multimediów.
Stawiamy taką tezę nie jako potencjalne zagrożenie, lecz jako szansę
na podniesienie poziomu edukacji, upowszechnianie wiedzy służącej człowiekowi, ograniczenie licznych obecnie wykluczeń oraz zwiększenie potencjałów, jakimi dysponują przyszli pracownicy. Jak zauważa Jacek Wódz
„wprowadzenie każdego nowego rozwiązania technicznego jest także wydarzeniem społecznym“ (Wódz, 2003, s. 9), zatem jego przyjęcie będzie wywoływało rozliczne implikacje. Podkreślamy jednak, że nowe uwarunkowania
upowszechniania informacji, techniki multimedialne, powszechny – niemal
nieograniczony – dostęp do każdej wiedzy stawia przed nami kluczowe pytanie: kim będzie nauczyciel za lat 15–20, czy jego obecne kompetencje
są wystarczające do działania w społeczeństwie powszechnego dostępu do
informacji i wiedzy? Pytanie tym ważniejsze, że uczniowie zamiast sięgać
po klasyczne encyklopedie, dzieła literackie, dużo chętniej kierują swoją
uwagę na różnego typu „internetowe skróty“, dające wiedzę w pigułce. Analizujący te problemy Janusz Morbizer dostrzegając potencjalne możliwości
nowych technik multimedialnych, zwraca uwagę na ogromną ilość informacji przekazywanych przez Internet i pisze tak: „Tymczasem celem procesu
dydaktycznego jest wyposażenie uczących się osób w pewien zasób wiedzy,
a także wychowanie ich zgodnie z przyjętymi ideałami, poprzez kształtowanie wartości uniwersalnych, ogniskujących się wokół transcendentalnej
triady: prawdy, dobra i piękna“ (Morbitzer, 2003, s. 167). Kwestia ta urasta
do rangi problemu aksjologicznego, bowiem SIEĆ, ze swoim ogromnym
potencjałem informacyjnym, rewolucjonizuje dostęp do informacji, ale nie
wprowadza żadnych ograniczeń, nie daje wskazówek uwzględniających
wiek, potencjał intelektualny, poziom rozwoju emocjonalnego. Czy zatem –
w świetle refleksji wybitnego pedagoga – wyczuwamy takie oto potencjały,
zagrożenia i implikacje wielkiej sieciowej zmiany:
 Jakie kompetencje intelektualne, metodyczne, interpersonalne powinien w XXI wieku posiadać nauczyciel, aby sprostać wymogom
społeczeństwa upowszechnionej wiedzy?
 Jak modelować relacje dziecko-multimedia dla ich sprawnego intelektualnie i emocjonalnie rozwoju?
 Czy przesyt informacyjny oraz funkcjonowanie w nieustannym
kontakcie z urządzeniami multimedialnymi będzie wpływał – jak
24
Wprowadzenie
sugeruje wielu badaczy – na działanie mózgu człowieka (zwłaszcza młodego, na etapie dynamicznego rozwoju)?
 Jak e-learning może zmienić edukację nastolatków i dorosłych, na
ile ją wzmocni, a na ile osłabi?
Badacze tej problematyki mówią wręcz – rewolucja dopiero się zaczyna, znamy punkt wyjścia, co będzie jej finałem?
Ową rewolucję dostrzegają powszechnie nie tylko pedagogowie, ale i socjologowie, psychologowie i teolodzy.
***
W wielu edukacyjnych tezach ludzi nauki – Stefan Kwiatkowski, Bogusław Śliwerski, Zbigniew Kwieciński, Raport – Polska 2050 – podkreśla
się, że edukacja jest kluczem do cywilizacyjnego skoku Polski. Ten skok
ma dotyczyć nie tylko wiedzy, ale także otwarcia na świat, umiejętności
współżycia z ludźmi innych kultur, przełamywania stereotypów, wychodzenia z zaściankowości. W „Raporcie – Polska 2050“ wskazano, że realizacja
scenariusza rozwoju Polski, pozwalającego na stopniowe zbliżanie naszego
poziomu cywilizacyjnego i jakości życia do społeczeństw Europy Zachodniej, wymaga wielkiego i zbiorowego wysiłu Polaków przez okres kilku
dziesięcioleci. W raporcie wskazano, że „...najtrudniejszą do przełamania
barierą długookresową są przemiany w systemie kulturowym“ (Raport 2011,
s. 113). W kolejnych tezach raportu znajdziemy m.in. tą wskazującą na konieczność dokonania głębokich zmian w systemie edukacji, aby uczynić go
naprawdę nowoczesnym.
Tym samym polska szkoła staje przed wielkim wyzwaniem, które
może uczynić ją nie tylko nowoczesną, ale także przywrócić rangę edukacji oraz satysfakcję z wykonywania zawodu nauczyciela. Ale prawdą
jest niestety, że w znaczącej swojej części nie jest do tego przygotowana.
Szkoła jest ciągle spóźniona i poddawana niezliczonym eksperymentom,
raz z edukacyjnej centrali, innym razem z poziomu samorządowego organu
prowadzącego. Tym, co szczególnie burzy polską szkołę jest m.in. słabe
przygotowanie nauczycieli do wypełniania funkcji wychowawczych, brak
determinacji i odwagi w realizacji procesu edukacyjno-wychowawczego
w granicach i normach. Szkoła niejednokrotnie jest wyprzedzana przez
uczniów, którzy na skutek świetnego opanowania multitechnik, uciekli
technologicznie do przodu.
Model zmian w Sieci ukazuje nam bowiem, że młodzież niejednokrotnie wyprzedza swoich nauczycieli w umiejętnościach wykorzystania
urządzeń i narzędzi sieciowych, a dla pewnej (wcale nie małej) grupy nauczycieli cyberprzestrzeń jest przysłowiową czarną magią. Niemożliwe?
W lutym 2012 w podłódzkiej miejscowości, w trakcie spotkania z rodzicami
25
Wprowadzenie
dotyczącego netykiety szkolny pedagog z rozbrajającą szczerością oznajmiła, że nie wie co dzieci piszą na Facebooku, bo sama nie ma konta, gdyż nie
wie jak to zrobić; pytana o najpopularniejsze gry sieciowe, równie rozbrajająco powiedziła: nie wiem.
Piszemy o tym bowiem w najbliższych dekadach Sieć będzie kluczową
płaszczyzną walki o młode pokolenie, ich poglądy, postawy, wiedzę, stosunek
do wszelkich egzotycznych projektów i fascynacji, jakich niemal codziennie im dostarcza. Do Sieci przejdzie część edukacji, w internetowych chmurach już powstają wielkie magazyny wiedzy, a niebawem stamtąd pobierać
będziemy i masowo korzystać z różnorodnych zasobów. Uświadomienie
sobie potęgi i wagi Internetu ma naszym zdaniem kluczowe znaczenie dla
powodzenia edukacji. Dostrzegli to już wiele lat temu polscy badacze choćby
Bronisław Siemieniecki, Piotr Sienkiewicz, Tomasz Globan-Klas i Maciej Tanaś. Kluczowe pytania tego obszaru można sformułować następująco:
 Jak zmienić kształcenie nauczycieli, aby byli gotowi i zdolni do
wykorzystania w edukacji (od pierwszych klas szkoły podstawowej) nowoczesnych multimediów?
 Jak zbudować ogólnopolską bazę edukacyjną (sieć baz regionalnych, tematycznych, problemowych), z których mogliby korzystać
nauczyciele?
 Jak uczyć dzieci korzystania z wielkiej Sieci, aby stała się ona także źródłem rzetelnej wiedzy, moralnych wskazówek, a nie tylko
prostej rozrywki?
 Jak Sieć – w dobie ponowoczesnej wolności – przygotować do takiej roli?
 Jak, wykorzystując Sieć zapewnić maksimum oddziaływania personalnego, przez osobowego nauczyciela?
***
Prezentowna Czytelnikowi praca ma charakter interdyscyplinarny, ale
zawarte w niej treści układają się w komplementarną całość. Jej idea wypływa ze współpracy naukowej przedstawicieli kilkunastu polskich, czeskich i słowackich ośrodków naukowych, z myślą wypracowania wspólnej
platformy badawczej służącej – na ile to tylko będzie możliwe – praktyce edukacyjnej i wychowawczej. Prezentowane publikacje ujęto w dwóch
częściach „Nowe wyzwania dla edukacji“ i „Praktyka pedagogiczna wobec
zmian“. Tak sformułowane tytuły odddają istotę zawartych w nich artykułów naukowych, z których część II, w większości jest wynikiem prowadzonych przez autorów badań empirycznych.
W części pierwszej podniesiono istotne kwestie przemian związanych
z upowszechnieniem narzędzi multimedialnych oraz roli jaką multime26
Wprowadzenie
dia mogą odegrać w edukacji (m.in. J. Zieliński, E. Petlak, S. Koczy), jak
również przemyślenia praktyków pedagogów nt. siły oddziaływania cyberprzestrzeni na zachowania uczniów szkół gimnazjalnych (W. Bernadziuk,
A. Dudzic-Biernacka). Podjęto także kwestie współczesnych teorii kształcenia opisujących zachodzące w edukacji procesy (D. Morańska). Część
drugą stanowi jedenaście artykułów naukowych prezentujących różne, ale
łączącące się w całość problemy odnoszące się do możliwości wykorzytania
e-learningu w edukacji studentów (interesujące doświadczenia z wdrażania
takich rozwiązań w czeskim Private University College of Economic Studies w Pradze (J. Ondřej, M. Hála, V. Přech) oraz wykorzystania Internetu
w edukacji studentów (K. Helman, V. Přech). Niezwykle interesująco przedstawiono także probematykę stylów uczenia się i ich wpływu na efektywność
nauki języków obcych (Š. Nedbalová). Ta część publikacji obejmuje również rozważania dotyczące doświadczeń Uniwersytetu III Wieku w edukacji
dorosłych, gdzie – jak pokazują przeanalizowane przez M. Kot-Radojewską
doświadczenia z Dąbrowy Górniczej – szczególne zainteresowanie tej grupy wiekowej budzi problematyka Internetu. Za istotne z punktu poznawczego i dydaktycznego, a także praktyki pedagogicznej uznać należy również
publikację A. Niewiary, która dokonała analizy wpływu e-Twinningu na
proces doskonalenia kompetencji medialnych uczniów oraz A.M. Waligóry-Huk, która prezentuje kreatywne wykorzystanie telefonów komórkowych
przez młodzież. Do tego obszaru problematycznego nawiązują też badania
dotyczące umiejętności pisania na klawiaturze przez uczniów szkół podstawowych (T. Huk), tym ciekawsze, że edukacja informatyczna ciągle słabo
uczy logicznego pisania i wykorzystywania potencjału komputerowej klawiatury.
Nie ulega wątpliwości, że w przestrzeni Internetu poszerzane będą
obszary związane z gromadzeniem informacji i wiedzy oraz edukacji
(a w zasadzie permanentnego kształcenia, jako wymogu XXI wieku). Tym
kwestiom poświęcone są kolejne publikacje M. Rostańskiego (dotyczące możliwości wykorzystnia technologii RSS w pracy nauczyciela) oraz
M.Kalamana i M. Strzelca (wykorzystanie e-learningu w kształceniu kadr
Służby Więziennej).
Część drugą kończą publikacja A. Taper dotyczące słabo jeszcze zbadanej, a przecież obszarowo ogromnej problematyki gier komputerowych,
ich wpływu na zachowania dzieci i młodzieży oraz refleksje końcowe redaktorów naukowych publikacji.
***
Pozostawiając surowej opinii Czytelnika ocenę prezentowanego tomu
widzimy go jako czesko-polsko-słowacki głos w dyskursie nad „człowie27
Wprowadzenie
kiem w cyberprzestrzeni”, którego obszary są tak ogromne i różnorodne,
że trudno je (przynajmniej na tym etapie studiów i badań) jednoznacznie
uporządkować.
Bibliografia:
Morbitzer J. (2003), Internet – nowe szanse i zagrożenia dydaktyczne, (w:) Internet
w społeczeństwie informacyjnym, Dąbrowa Górnicza: Wyższa Szkoła Biznesu.
Pikiewicz P. (red.) (2012), Zastosowania Internetu, Dąbrowa Górnicza: Wyższa Szkoła Biznesu.
Raport – Polska 2050 (2011), Zespół autorski M. Kleiber, J. Kleer, A.P. Wierzbicki,
G. Galwas, L. Kuźnicki, Z. Sadowski, Z. Strzelecki, Warszawa: Polska Akademia Nauk.
Wódz J. (2003), Wstęp, (w:) Internet w społeczeństwie informacyjnym, Dąbrowa
Górnicza: Wyższa Szkoła Biznesu.
28
Introduction
Media in education, media education
Danuta Morańska, PhD.
Academy of Business in Dąbrowa Górnicza
Mariusz Jędrzejko, dr hab. prof. WSB
Mazowieckie Centre for Addiction Prevention
If the pace of computerization of society, education, economy and administration does not change, in about 15–20 years’ time we will be living
in real information society. This term, known for almost 20 years, only superficially appears to be something obvious and natural. It is so as much as
we understand how big changes are hidden in these two humble words. The
first one seems to have already been noticed, and it is characterized by the
following ideas:
 interpersonal contacts are becoming more screen to screen rather
than face to face, and their implication is tens of millions of mobile
phones that the Poles have and millions of hours that they spend
“in them”;
 the Internet has become the key platform for obtaining information, sending and collecting it- in 2012 1.2 billion queries were sent
to Google in the world;
 Children master multi-technologies definitely faster than adults
and they spend more time than their parents in front of them and
with them;
 multimedia tools slowly and consistently spread to education and
the web (internet) content is more often treated by young people
as a primary source of information and education, although some
areas of internet information is scientifically highly questionable;
 younger and younger children start their adventure with electronic
media, and some of these devices are dedicated specially for the
young generation.
29
Wprowadzenie
We could point to some other specific features associated with the formation of information society, such as those related to its great technical
potential (zob. Pikiewicz 2012). Immediate decades will make the next huge
revolution in this area – for example, we believe that the phone market will
be absolutely dominated by smartphones, and even in this decade, we will
be provided with fully multimedia devices combining features of all existing portable multimedia.
In our thesis it does not pose a potential threat, but it is an opportunity
to raise the level of education, to disseminate knowledge serving man, to
limit numerous current exclusions and to increase the number of potentials
at the disposal of future employees. As Jacek Wódz notes, “introduction of
any new technical solutions is also a social event” (Wódz, 2003, p. 9), thus
its adoption will lead to numerous implications. We emphasize, however,
that new conditions of disseminating information, multimedia techniques,
widespread, almost unlimited access to all types knowledge raises a key
question: who will be the teacher in 15–20 years’ time, are his/her present
competencies sufficient to act in society with widespread access to information and knowledge? The question is important as students, instead of
reaching for classic encyclopedias or literary works, are much more likely
to direct their attention to the various types of “Internet shortcuts”, providing knowledge in a nutshell. Recognizing the potential of new multimedia
technologies, Janusz Morbizer, who is analyzing these problems, highlights
the enormous amount of information transmitted via the Internet, and he
writes: “Meanwhile, the goal of the teaching process is to provide learners
with a certain amount of knowledge and to educate them in accordance with
the accepted ideals, through developing universal values, focusing around
a transcendental triad of truth, good and beauty “(Morbitzer, 2003, p. 167).
This issue was recognized as an axiological problem, because the WEB,
with its vast information potential, is revolutionizing access to information,
but it does not place any restrictions, it does not offer any guidelines taking
into account age, intellectual potential, or the level of emotional development. Therefore, in the light of the reflection of the outstanding educator, we
feel such potentials, risks and implications of the large web change:
 What intellectual, methodological, and interpersonal competencies
should a teacher have in the 21st century to meet the demands of
knowledge-based society?
 How to shape the child-multimedia relationship for the child’s proper intellectual and emotional development?
 Will the information overload and the constant contact with multimedia devices affect the human brain, as many researchers imply,
especially the young brain, at the stage of dynamic development?
30
Wprowadzenie
 How can e-learning change the education of teenagers and adults,
how will it strengthen and weaken it?
The researchers of this issue even say that the revolution has only just
begun, we know the starting point, but what will be the end? This revolution
is noticed not only by teachers, but also by sociologists, psychologists and
theologians.
***
It is emphasized in many educational theses of scientists – Stefan
Kwiatkowski, Bogusław Śliwerski, Zbigniew Kwieciński Report – Poland
2050 that education is the key to civilization leap of Poland. The leap concerns not only knowledge, but also openness to the world, ability to live
together with people of other cultures, to break stereotypes, to avoid parochialism. The “Report – Poland 2050” indicated that the implementation of
the scenario of Poland’s development, allowing for gradual convergence of
our level of civilization and quality of life with the societies of Western Europe, requires a large and collective effort of the Poles for several decades.
The report said that “... the most difficult barrier to overcome is the longterm changes in the cultural system” (Report 2011, p. 113). The subsequent
theses of the report show the need to make in-depth changes in the system
of education to make it really modern.
Thus, the Polish school faces a great challenge that can make it not
only modern, but which can also restore the status of education and satisfaction with being the teacher. But unfortunately, it is true that it is not prepared
for it to a large extent. The school is still delayed, and it is subject to countless experiments, either made by the educational headquarters, or by a local
government body. What particularly demolishes the Polish school is, inter
alia, poor preparation of teachers to perform tasks of upbringing, the lack of
determination and courage in conducting the education-upbringing process
within limits and according to standards. School is often outdistanced by
students, who are much more ahead as a result of mastering multi-technologies.
A model of changes in the Web shows us that young people often are
better than teachers at the skills of using web tools and equipment, and cyberspace is the proverbial closed book to a group (not small at all) of teachers. Impossible? In February 2012, in a town near Łódź, at a meeting with
parents on netiquette, a school guidance councilor said with disarming honesty that she did not know what the children wrote on Facebook because she
did not have a Facebook account as she did not know how to create it; when
asked about the most popular online games, she disarmingly said: “I do not
know”.
31
Wprowadzenie
We are writing about it because in the next few decades, the Web
will be a key area of fight for the young generation, their beliefs, attitudes,
knowledge and attitude to any exotic projects and fascination, which provides them almost every day. The Web will take over some parts of education; large repositories of knowledge are created in cloud computing, and
soon we will extensively use and download a variety of resources. Realizing
the power and importance of the Internet is, in our opinion, crucial to the
success of education. Polish researchers such as Bronisław Siemieniecki,
Piotr Sienkiewicz, Tomasz Globan-Class and Maciej Tanaś recognized that
many years ago. Key questions in this area can be formulated as follows:
– How to change the education of teachers so that they are ready
and able to use modern media in education (from the first grade of
primary school)?
– How to build a nationwide educational base (a network of regional,
thematic, problem bases), all of which could be used by teachers?
– How to teach children to use the Web, to make it a source of reliable knowledge, moral guidance and not just of simple entertainment?
– How to prepare the Web for this role in the era of postmodern freedom ?
– How to use the Web to ensure maximum personal impact of
a teacher?
***
The work presented to the Reader is interdisciplinary, but its content
is arranged in a complementary whole. Its idea stems from the scientific
cooperation of representatives of several Polish, Czech and Slovak research
centers, with the aim to develop a common research platform serving the
learning and educational practice as much as possible. The presented publications are included in two parts: “New Challenges for Education” and
“Teaching Practice in the Face of Change.” The titles reflect the essence of
the scientific papers, and Part II is mostly the result of empirical research
conducted by the authors.
Part One raises the important issues of changes related to spreading
multimedia tools and the role that media can play in education (inter alia
J. Zieliński, E. Petlak, S. Koczy), as well as teachers -practitioners’ reflections about the impact of cyberspace on behaviour of lower secondary school
students (W. Bernadziuk, A. Dudzic-Biernacka). The issues of contemporary
theory of education are also raised, describing the processes taking place in
education (D. Morańska). Part II consists of eleven scientific papers presenting different problems, but combined into one whole, related to the possibil32
Wprowadzenie
ity of using e-learning in the education of students (interesting experience
with the implementation of such solutions in the Czech Private University
College of Economic Studies in Prague (J. Ondřej, M. Hála, V. Přech) and
of using the Internet in student education (K. Hellman, V. Přech). The issue
of learning styles and their impact on the effectiveness of foreign language
learning has been presented in an extremely interesting way (Š. Nedbalová).
This part of the publication also includes a discussion about the experience
of the University of the Third Age in adult education, where, as experiences
from Dąbrowa Górnicza, analyzed by M. Kot-Radojewska, show, the Internet raises special interest in this age group. The publications of A. Niewiara
and M. Waligóra-Huk can be considered important from the cognitive and
learning point of view, as well as the one related to teaching practice. The
former analyzed the influence of e-Twinning on the process of improving
students’ media competence and the latter presents how creatively mobile
phones are used by young people. The study on typing skills that primary
school students have (T. Huk) refers to the area of this issue. It is the interesting study as the information technology education still poorly teaches
writing logically and making the most of a computer keyboard.
There is no doubt that in the Internet space, the areas that will be expanded include the ones related to collecting information, knowledge and education (in fact, lifelong learning as a requirement for the 21st century). The
publications of M. Rostański (on the possibility of using RSS technology in
the work of a teacher) and M. Kalman and M. Strzelec (the use of e-learning
in the Prison Service personnel training) are devoted to these issues.
Part Two concludes with the publication of A. Taper on a poorly examined, yet vast issue of computer games, their influence on the behaviour
of children and young people and with the final reflections of the scientific
editors of the publications.
***
We see the volume, presented to the Reader to assess, as the CzechPolish-Slovak voice in the discourse on “man in the cyberspace”, whose
areas are so vast and varied that it is difficult to organize them, at least at this
stage of studies and research.
References:
Morbitzer J. (2003), Internet – nowe szanse i zagrożenia dydaktyczne, (w:) Internet
w społeczeństwie informacyjnym, Dąbrowa Górnicza: Wyższa Szkoła Biznesu.
Pikiewicz P. (red.) (2012), Zastosowania Internetu, Dąbrowa Górnicza: Wyższa Szkoła Biznesu.
33
Wprowadzenie
Raport – Polska 2050 (2011), Zespół autorski M. Kleiber, J. Kleer, A.P. Wierzbicki,
G. Galwas, L. Kuźnicki, Z. Sadowski, Z. Strzelecki, Warszawa: Polska Akademia Nauk.
Wódz J. (2003), Wstęp, (w:) Internet w społeczeństwie informacyjnym, Dąbrowa
Górnicza: Wyższa Szkoła Biznesu.
34