Nawigator Rynek ropy naftowej – korekta czy zmiana

Transkrypt

12 października 2006
Nawigator
Rynek ropy naftowej – korekta czy zmiana
Streszczenie
W najnowszym Nawigatorze nie dokonujemy większych zmian w naszych prognozach makroekonomicznych. Nadal oczekujemy
wzrostu gospodarczego w Q3’06 na poziomie 5.2% i w całym roku również na tym samym poziomie. Nie zmieniamy też naszych
szacunków co do poziomu inflacji na koniec roku (2.2%) ani też rentowności 5-letniej obligacji, którą na koniec roku szacujemy na
5.40%. Co do perspektyw w najbliższym okresie oczekujemy, że w październiku będziemy mieć do czynienia z powolnym
wzrostem inflacji i inflacji bazowej netto, lekkim spadkiem dynamiki produkcji przemysłowej i pogarszającym się wynikiem na C/A.
Co do perspektyw walutowych zakładamy, że w październiku nastąpi lekkie osłabienie złotego w stosunku do obecnych poziomów,
a na rynku długu zakładamy pozytywny nastrój wynikający głównie z wciąż szerokich spreadów pomiędzy polską a europejską
krzywą.
W części „Gospodarka pod lupą” pokazujemy, że największym dotychczasowym beneficjantem jeśli chodzi o unijne fundusze
strukturalne są jednostki samorządu terytorialnego (JST). Chodzi w szczególności o inwestycje, jakich dzięki napływowi środków z
UE jednostki te dokonały, a które znacząco wpływają na wzrost gospodarczy Polski. W raporcie dokonana została analiza
kwartalnych wydatków inwestycyjnych JST, wpływu pomocy unijnej na te wydatki oraz ich znaczenia dla dynamiki PKB w
przyszłości.
Jako główny raport tego wydania Nawigatora przedstawiamy opracowanie dotyczący sytuacji na rynku ropy naftowej. Opisując
podstawowe determinanty popytu i podaży zwracamy uwagę na kluczowe znaczenie w kształtowaniu cen na rynku ropy
niepewności związanej z niskim poziomem rezerwy mocy wydobywczych (spadek w ostatnich latach z 8% do 1% dziennego
zapotrzebowania) spowodowanej: (i) wzrostem popytu będącego rezultatem szybkiego wzrostu gospodarki światowej; brakiem
znaczących inwestycji w moce wydobywcze w latach 90-tych. Dodatkowo niepewność na rynku wykorzystywana jest do działań
spekulacyjnych, co przyczynia się do wzrostu amplitudy wahań cen. W tym kontekście kluczowe dla rozwoju sytuacji na rynku ropy
w najbliższym okresie wydaje się kształtowanie popytu, to czy mające obecnie miejsce schładzanie gospodarki światowej
powiedzie się i podaż uzyska margines czasu niezbędnego dla zwiększenia mocy wytwórczych. W przypadku spełnienia się tego
scenariusza możliwy jest - w naszej ocenie - stosunkowo szybki powrót cen ropy do poziomu odzwierciedlającego stan równowagi,
za jaki na dzień dzisiejszy uznajemy ok. 40 USD za baryłkę. Jeśli spowolnienie gospodarki światowej nie nastąpi powrót do ceny
równowagi potrwa dłużej, a w międzyczasie nie można wykluczyć ustanawiania przez ceny ropy kolejnych rekordów.
Tabela 1. Podstawowe prognozy.
Kategoria
/
za okres
PKB (%r/r)
Inflacja CPI, średnia (%r/r)
Stopa interwencyjna NBP (%)
USD/PLN (średni)
EUR/PLN (średni)
Q1'06
Q2'06
Q3'06
Q4'06P
Q1'07P
Q2'07P
2005
2006P
2007P
5,2
0,6
4,08
3,19
3,85
5,5
0,8
4,00
3,15
3,94
5,2
1,5
4,00
3,12
3,97
4,9
1,9
4,00
3,11
4,00
4,5
2,5
4,08
3,09
4,02
5,2
2,8
4,50
3,02
3,95
3,5
2,1
5,19
3,21
3,98
5,2
1,1
4,02
3,14
3,94
5,0
2,6
4,40
3,01
3,97
Źródło: NBP, GUS, Bank BPH
Ryszard.Petru, główny ekonomista banku, (22) 531 9303, (22) 531 9990 email: [email protected]
Marcin Mrowiec – starszy ekonomista, (22) 531 9410
Maja Goettig (22) 531 9949, Monika Kurtek (22) 531 9501, Michał Chyczewski (22) 531 9770 – ekonomiści
Informacja o produktach skarbowych BPH SA (22) 531 9343, 531 9344
Spis treści
Streszczenie
Prognozy w horyzoncie
dwumiesięcznym i
średnioterminowe
Raporty specjalne
Prognozy dla gospodarki
światowej
Kalendarze publikacji danych
makroekonomicznych
1
2-5
5-12
12-14
14-15
Nawigator
PROGNOZY ŚREDNIOTERMINOWE
Dobra koniunktura w gospodarce utrzymuje się. Potwierdzają to kolejne publikacje danych miesięcznych, które wskazują na to, że
wzrost PKB w Q3’06 był tylko nieznacznie niższy od zanotowanego w kwartale poprzednim i wyniósł ok. 5.2%r/r. W ostatnim
kwartale 2006 roku dynamika wzrostu gospodarczego może ukształtować się nieznacznie poniżej 5%r/r, jednakże będzie to nie
tyle oznaką spowolnienia, co efektem wysokiej bazy statystycznej z poprzedniego roku – tym bardziej że ostatnio GUS zrewidował
w górę dane dotyczące wzrostu PKB w 2005 roku (z 3.4% do 3.5%), co znajdzie zapewne odzwierciedlenie w podwyższonych
dynamikach kwartalnych. Druga połowa br. upływa pod znakiem relatywnie wysokiego popytu krajowego, jak i zagranicznego. W
szczególności wysoka pozostaje konsumpcja, na którą wskazują miesięczne dane dotyczące sprzedaży detalicznej, jak i
inwestycje, na co wskazywać mogą dane z bilansu płatniczego dotyczące importu (dynamika nominalna importu towarów i usług w
PLN wyniosła w lipcu 24.1%r/r i była najwyższa spośród zanotowanych w tym roku). Silny pozostaje eksport, choć w świetle
przyspieszającego importu jego pozytywny wpływ na wzrost PKB będzie „znoszony”. W skali całego roku tempo wzrostu
gospodarczego ukształtuje się na poziomie ok. 5.2%.
W trzecim kwartale tego roku dynamika produkcji przemysłowej utrzyma się za na poziomie ponad 12 procent, co będzie
pogorszeniem wobec kwartału drugiego (13.7%r/r) ale wciąż będzie to dość wysoka dynamika. Nasza prognoza wrześniowa
wynosi 9.8%r/r (7.5%m/m). Słabsza dynamika produkcji przemysłowej wynika przede wszystkim z mniejszej o jeden liczby dni
roboczych zarówno w porównaniu do poprzedniego miesiąca jak i poprzedniego roku. W ostatnim kwartale tego roku
prognozujemy, że dynamika produkcji przemysłowej wyniesie około 11%r/r. Jak widać po stronie produkcji przemysłowej można
spodziewać się lekkiego spowolnienia dynamiki w porównaniu z drugim kwartałem tego roku, co odbije się też na nieco słabszej
dynamice wzrostu gospodarczego. Dodatkowym czynnikiem, który będzie obniżał tempo wzrostu PKB w najbliższych kwartałach
będzie ujemna kontrybucja eksportu netto. Będzie to m.in. efekt prognozowanego w kolejnych kwartałach wzrostu deficytu na
rachunku towarów. Wprawdzie w poszczególnych miesiącach minionego kwartału roczne dynamiki eksportu i importu ulegały
istotnym wahaniom, co jest związane m.in. ze zmiennością liczby dni roboczych w poszczególnych miesiącach w porównaniu z
układem dni roboczych w poprzednim roku, jednakże obserwowany trend szybszego rocznego tempa wzrostu eksportu niż importu
został zachowany. Dynamika eksportu utrzymała się na wysokim, zbliżonym do odnotowanego w Q1’06 poziomie. W
nadchodzących dwóch kwartałach oczekujemy spowolnienia tempa wzrostu eksportu i jednoczesnego przyspieszenia tempa
wzrostu importu, a ponadto pozostawania rocznej dynamiki importu powyżej tej eksportu. Prognozę taką wspierają ostatnie dane
NBP za pierwszy miesiąc trzeciego kwartału, które pokazały istotnie wyższy od oczekiwanego wzrost importu w lipcu, przy
gorszym wyniku eksportu. Spodziewamy się, iż odnotowane w Q2’06 tempo wzrostu importu na poziomie 17.6%r/r utrzyma się w
Q3’06 oraz przyspieszy do 18.0% w Q4’06, m.in. za sprawą prognozowanego przyspieszenia inwestycji. Z kolei z uwagi na
oczekiwane spowolnienie tempa wzrostu produkcji przemysłowej, która w istotnym stopniu determinuje wysokość krajowego
eksportu, zarówno w Q3’06 i Q4’06 dynamika eksportu powinna ulec obniżeniu i ukształtować się poniżej tempa wzrostu importu.
Średnioroczną dynamikę importu i eksportu prognozujemy na poziomie odpowiednio 18.8%r/r oraz 18.5%r/r. Jeśli chodzi o relację
deficytu C/A do PKB, należy wziąć pod uwagę, iż negatywny wpływ wzrostu deficytu towarowego na rachunek C/A w drugiej
połowie roku będzie skutecznie ograniczany napływem transferów z UE i transferów prywatnych od osób pracujących za granicą.
W całym 2006 r. prognozujemy deficyt obrotów bieżących do PKB na poziomie 1.8%.
Poprawiająca się sytuacja na rynku pracy (ponowny spadek stopy bezrobocia w sierpniu do 15.6%) oraz rosnące wynagrodzenia
(wzrost realny w sierpniu o 3.9%r/r) uwidaczniają się w danych dotyczących sprzedaży detalicznej, która wzrosła realnie w
sierpniu o 10.9%r/r. Wrześniowa dynamika sprzedaży ukształtowała się naszym zdaniem na nieco wyższym poziomie
(prognozujemy wzrost nominalny o 12.7%r/r), na co wskazują chociażby bardzo dobre wyniki sprzedaży nowych samochodów w
tym miesiącu (wg Samaru wzrost o 11.4%r/r i 9.4%m/m), jednak mimo to zamknęła Q3’06 na nieco niższym poziomie niż w Q2’06
– stąd oczekiwany wzrost spożycia indywidualnego w Q3’06 na poziomie ok. 4.3-4.5%r/r. W kolejnym kwartale należy spodziewać
się, że sprzedaż detaliczna towarów ponownie osiągnie wyższy poziom, choć przyspieszająca inflacja będzie obniżać jej wartości
realne. Oczekujemy, iż we wrześniu przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw wzrosło o 5.9%r/r
(0.7m/m). Miesiąc ten powinien być wolny od efektów jednorazowych, za to na wzrost dynamiki rocznej istotny wpływ ma efekt
niskiej bazy z zeszłego roku. Dynamika płac w przemyśle (na podstawie danych dla sektora przedsiębiorstw) jest cały czas poniżej
dynamiki wydajności pracy. Nie oznacza to jednak, iż zagrożeń inflacyjnych ze strony rynku pracy nie ma. Dynamika
jednostkowych kosztów pracy w całej gospodarce z wyłączeniem rolnictwa utrzymuje się na poziomie dodatnim, co wynika z
wolniejszego tempa wzrostu pracy przede wszystkim w małych przedsiębiorstwach oraz jednostkach administracji. Ostatnio
opublikowane dane BAEL wskazały natomiast na bardzo szybki wzrost zatrudnienia w skali całej gospodarki (według danych BAEL
3.7%r/r w Q2’06). Jak podkreślono w ostatnim raporcie o inflacji (NBP), relacja między wzrostem PKB a popytem na pracę mogła
ulec zmianie na rzecz silniejszego wzrostu popytu na pracę poprzez ograniczenie możliwości wzrostu produkcji na drodze
zwiększania wydajności. Konsekwencją szybszego od prognozowanego przez NBP wzrostu zatrudnienia (na podstawie BAEL) i
Ryszard Petru, główny ekonomista banku, (22) 531 9303, (22) 531 9990 email: [email protected]
2
Nawigator
jednocześnie wolniejszego tempa wzrostu wydajności pracy może być
zrewidowanie w górę ścieżki jednostkowych kosztów pracy w zbliżającej się
projekcji, co z kolei przełożyłoby się na rewizję w górę ścieżki inflacji. To
pokazuje, iż dane miesięczne na temat rynku pracy nie najlepiej
odzwierciedlają faktyczny obraz sytuacji z punktu widzenia inflacji. Stąd
bardzo ważna jest skala i kierunek zmian dynamiki przeciętnego,
miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, a nie sam jej
poziom. Co do prognoz zatrudnienia spodziewamy się we wrześniu
dynamiki zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw na poziomie 3.6%r/r , co
będzie wpisywać się w systematycznie rosnące zatrudnienie (w Q1’06
wzrost wynosił 2.6%r/r, w Q2’06 3.0%, w Q3’06 3.5%, zaś w Q4 oczekujemy
średnio 3.8%r/r.)
105
100
95
90
85
80
1Q00 1Q01 1Q02 1Q03 1Q04 1Q05 1Q06
ULC - przemysł r/r
Popyt wewnętrzny wspiera też silna akcja kredytowa po i tak znacznym
ULC - cała gospodarka r/r
przyspieszeniu w miesiącach poprzedzających wprowadzenie tzw.
rekomendacji S (oraz tuż po wprowadzeniu tej rekomendacji, co wynikało z
„przerobu” złożonych przed tą datą wniosków kredytowych). Dotychczas oczekiwaliśmy znacznego spowolnienia tempa wzrostu
(szczególnie kredytów), zaś obecne – silniejsze od zakładanego tempo wzrostu – skłania nas do rewizji w górę oczekiwań
odnośnie wielkości poszczególnych agregatów monetarnych. Dominującym trendem jeśli chodzi o kredyty gospodarstw domowych
jest dalszy przyrost wolumenu kredytów na cele mieszkaniowe. Od początku roku do końca sierpnia takie kredyty stanowiły
dokładnie 60% przyrostu całej akcji kredytowej dla gospodarstw domowych (PLN28.7mld). Jeśli jako kredyty konsumpcyjne
potraktować te z terminem zapadalności do 5 lat włącznie (NBP nie wydziela osobno kredytów konsumpcyjnych), to ich przyrost
odpowiada prawie 25% całości przyrostu kredytów gospodarstw domowych do końca sierpnia br. Co ciekawe, dynamika kredytów
na cele mieszkaniowe po sierpniu br. wynosiła 50.6%r/r (!), jedynie nieznacznie poniżej czerwcowego (tuż przed wprowadzeniem
rekomendacji S) rekordu na poziomie 51.6%. Wiele wskazuje na to, że
w najbliższych miesiącach ta dynamika wciąż będzie bardzo wysoka.
Kredyty na
60%
W odniesieniu do depozytów przedsiębiorstw należy zwrócić uwagę na
kontynuację ich stabilnego przyrostu, wywołaną pozytywną koniunkturą,
co oznacza stabilne zyski, z których znaczna część ląduje na kontach
depozytowych. Dynamika depozytów przedsiębiorstw w ostatnich
miesiącach utrzymywała się na poziomie 20-26%r/r, w ciągu
najbliższego kwartału oczekujemy iż będzie wahać się w przedziale 1620%. Oznacza to lekkie „zejście” w porównaniu z poprzednim
kwartałem, ale i tak dynamika pozostaje bardzo wysoka, biorąc pod
uwagę znaczny wzrost inwestycji, które zmniejszają pulę środków
możliwych do złożenia w bankach w formie depozytów.
nieruchomości dla
gospodarstw
domow ych (% r/r)
50%
40%
30%
20%
10%
0%
04-01
04-07
05-01
05-07
06-01
06-07
Inflację na koniec roku prognozujemy na wciąż na poziomie 2.2%r/r. Z kolei wrześniowy poziom inflacji szacujemy na 1.7%r/r. W
tym roku nie oczekiwalibyśmy silnej presji popytowej, natomiast powinna się ona naszym zdaniem objawić w pierwszy kwartale
przyszłego roku kiedy to nastąpi silny wzrost płac wynikający z wynegocjowanych podwyżek w tym roku. Według naszych
szacunków poziom bezrobocia w Polsce jest poniżej poziomu NAWRU, a to oznacza, że rok przyszły będzie okresem widocznej
presji popytowej. Drugim czynnikiem wpływającym na wyższą inflację w roku przyszłym będzie przełożenie PPI na CPI co wynika z
faktu, że znaczna część kontraktów surowcowych jest obecnie renegocjowana i nowe ceny pojawią się w roku przyszłym. Brak
widocznej presji popytowej powoduje, że oczekujemy, że pomimo opublikowania w październiku najnowszej projekcji inflacji (ze
znacznie wyższą ścieżką inflacji niż w poprzedniej edycji) RPP nie zmieni stóp czekając na twarde dane potwierdzające presję
popytową.
Co do PPI w we wrześniu oczekujemy wzrostu do poziomu 3.7%r/r z 3.4%r/r w sierpniu. Jest to praktycznie wyłącznie efekt spadku
bazy z zeszłego roku, gdyż w relacji m/m oczekujemy pozostania cen producentów przeciętnie na niezmienionym poziomie.
Według naszych szacunków ceny w przetwórstwie przemysłowym utrzymały się przeciętnie na niezmienionym poziomie m/m, co
wynika ze złożenia spadku cen paliw (o około 2.2%m/m) oraz jednocześnie – deprecjacji złotego we wrześniu (o 0.9%m/m
względem koszyka) przy utrzymującej się presji popytowej. Co prawda wrzesień przyniósł kontynuację spadków cen miedzi, to
ceny innych metali z reguły wzrosły – w efekcie zmiany cen metali łącznie nie powinny mieć istotnego przełożenia na PPI.
3
Nawigator
8
2.0
Nasze prognozy walutowe zakładają, że październik oraz większa
6
1.5
część listopada stać będą pod znakiem osłabienia złotego, dla którego
4
1.0
wsparciem będą poziomy 4.02-4.06. Dopiero pod koniec listopada oraz
w grudniu oczekujemy sezonowego wzmocnienia PLN, z celem w
2
0.5
okolicy 3.95-4.00/EUR. Wśród czynników przemawiających za
0
0.0
osłabieniem złotego należy wymienić zawężający się spread stóp
-2
-0.5
procentowych między Polską a EU (oraz rosnące stopy procentowe na
-4
-1.0
rynkach o podobnym do Polski ryzyku inwestycyjnym), lekko
-6
-1.5
pogłębiający się deficyt w obrotach bieżących oraz możliwość
02-02
11-02
08-03
05-04
02-05
11-05
08-06
pogorszenia nastrojów wokół rynków wschodzących w scenariuszu
Ceny paliw %m/m
dalszego pogłębienia korekty na rynkach surowcowych. W polityce
Depreciacja złotego %m/m
oczekujemy kontynuacji kryzysu rządowo parlamentarnego, co nie
PPI %m/m (praw a oś)
będzie sprzyjało umacnianiu polskiej waluty. W odniesieniu do rynku
stopy procentowej podtrzymujemy nasze dotychczasowe prognozy
(zakładające m.in. iż na koniec roku rentowność papierów 5-letnich wyniesie 5.40%), jednakże zwracamy uwagę na dwa procesy
globalne które mogą przyczynić się do poprawy globalnego nastroju wokół papierów dłużnych. Pierwszym jest znaczące
ochłodzenie nastrojów na amerykańskim rynku nieruchomości. Historycznie, takie osłabienia koniunktury przyczyniały się do
spowolnienia tempa wydatków konsumpcyjnych, co z kolei przekładało się na niższy wzrost gospodarczy. Gdyby taki scenariusz
miał miejsce w najbliższych kwartałach, oznaczałoby to zmniejszone prawdopodobieństwo dalszego wzrostu inflacji, a tym samym
sprzyjałoby spadkowi rentowności długu. Kolejnym procesem jest prawdopodobne dalsze pogłębienie spadków cen surowców i
ropy naftowej, co ograniczałoby kosztową presję inflacyjną, i również sprzyjałoby spadkom rentowności. Stąd też nasz
krótkotreminowy optymizm co do perspektyw na rynku długu w październiku.
Tabela 2. Prognozy krótkookresowe (dynamika %r/r)
Kategoria
/
za okres
02-06
03-06
04-06
05-06
06-06
07-06
08-06
09-06
10-06P
10,2
16,4
5,7
19,1
12,2
14,3
12,5
9,8
13,7
10,2
10,1
13,2
13,7
10,7
11,0
11,5
12,7
13,5
CPI
0,7
0,4
0,7
0,9
0,8
1,1
1,6
1,7
1,6
PPI
0,7
0,9
1,7
2,3
3,0
3,5
3,4
3,7
4,3
Inflacja bazowa (netto)
0,8
0,7
1,0
1,0
1,0
1,3
1,4
1,5
1,4
Produkcja przemysłowa
Sprzedaż detaliczna (ceny bieżące)
Zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw
11-06P
2,4
2,7
2,8
3,1
3,1
3,3
3,4
3,5
3,8
Stopa bezrobocia zarejestrowanego
18,0
17,8
17,2
16,5
16,0
15,7
15,5
15,3
15,0
Bilans obrotów bieżących (EURmn)
-794
-351
-190
-220
160
-794
-594
Podaż pieniądza M3
11,7
9,8
9,6
10,1
11,9
13,1
12,8
12,4
11,0
USD/PLN (średni za okres)
3,18
3,24
3,19
3,08
3,18
3,18
3,05
3,12
3,11
3,11
EUR/PLN (średni za okres)
3,79
3,93
3,92
3,88
4,03
4,04
3,91
3,97
3,98
4,01
Stopa referencyjna NBP (bony pieniężne)
4,00
4,00
4,00
4,00
4,00
4,00
4,00
4,00
4,00
4,00
WIBOR 1M (średni za okres)
4,29
4,13
4,13
4,12
4,12
4,12
4,12
4,13
4,15
4,15
Bon skarbowy 52 tyg.(średnia za okres)
3,90
3,88
3,98
4,00
4,20
4,35
4,37
4,45
4,45
4,40
Obligacja 5 letnia (średnia w miesiącu)
4,62
4,78
4,83
4,95
5,35
5,40
5,43
5,33
5,35
5,40
4
Nawigator
Tabela 3. Prognozy średniookresowe, średnia w kwartale
Kategoria
/
za okres
Q1'04
Q2'04
Q3'04
Q4'04
Q1'05
Q2'05
Q3'05
Q4'05
Q1'06
Q2'06
Q3'06
Q4'06P
Stopa interwencyjna NBP
5,25
5,42
6,33
6,50
6,33
5,33
4,58
4,50
4,08
4,00
4,00
4,00
Stopa lombardowa NBP
6,75
6,92
7,83
8,00
7,83
6,83
6,08
6,00
5,58
5,50
5,50
5,50
WIBOR 1M
5,29
5,52
6,29
6,68
6,52
5,62
4,74
4,61
4,31
4,12
4,12
4,16
WIBOR 3M
5,38
5,77
6,60
6,80
6,44
5,49
4,62
4,61
4,27
4,16
4,20
4,20
Bon skarbowy 52 tyg.
5,77
6,49
7,16
6,99
5,79
5,07
4,34
4,32
3,89
4,06
4,39
4,50
Obligacja 2 letnia
6,20
7,27
7,71
6,82
5,86
5,17
4,45
4,71
4,32
4,49
4,96
4,95
Obligacja 5 letnia
6,71
7,43
7,62
6,73
5,90
5,28
4,70
5,11
4,75
5,04
5,39
5,38
1M USD LIBOR
1,10
1,19
1,67
2,23
2,73
3,19
3,65
4,20
4,60
5,28
5,28
5,28
1M EUR LIBOR
2,05
2,06
2,08
2,13
2,11
2,11
2,10
2,25
2,45
2,80
3,05
3,27
EUR/USD
1,25
1,21
1,22
1,30
1,31
1,26
1,22
1,19
1,21
1,25
1,27
1,29
EUR/PLN
4,77
4,69
4,42
4,24
4,03
4,13
4,02
3,92
3,85
3,94
3,97
4,00
USD/PLN
3,82
3,89
\
3,61
3,27
3,07
3,28
3,29
3,30
3,19
3,15
3,12
3,11
Q2'05
Q3'05
Q4'05
Q1'06
Q2'06
Q3'06
Q4'06P
Tabela 4. Prognozy średniookresowe, średnia w kwartale, dynamika %r/r
Kategoria
/
za okres
Q1'04
Q2'04
Q3'04
Q4'04
Q1'05
PKB
Popyt krajowy
6,8
5,9
4,8
4,0
2,2
2,9
3,9
4,3
5,2
5,5
5,2
4,9
7,0
7,4
5,9
3,9
1,1
0,0
1,9
5,4
4,5
5,1
5,5
5,9
Spożycie
4,0
4,6
4,9
4,1
2,5
2,1
2,6
2,4
3,3
4,7
3,5
3,5
Prywatne
5,1
5,1
4,4
2,7
1,4
1,4
2,3
2,8
5,2
4,9
4,3
4,7
Zbiorowe
3,1
4,6
2,9
1,8
4,5
6,8
3,1
5,2
3,1
-1,0
1,0
1,7
23,5
20,4
14,5
7,9
-4,3
-12,0
-0,3
11,4
3,0
13,7
14,2
10,9
4,8
4,9
5,3
8,6
1,4
4,0
6,5
10,1
7,4
14,4
15,5
11,4
786,0
471,1
308,1
-19,4
-31,8
-96,9
-55,3
86,7
-28,8
-109,8
-10,0
-5,0
-0,4
-1,7
-1,2
0,1
1,1
2,9
1,9
-1,1
0,7
0,4
-0,3
-1,0
18,7
16,6
9,7
7,2
1,1
2,2
4,4
8,6
12,1
12,3
12,2
10,9
Akumulacja
Nakłady brutto na środki trwałe
Zapasy
Eksport netto (kontrybucja we wzrost PKB)
Sprzedaż detaliczna
13,3
13,8
9,8
3,7
3,5
0,7
6,1
7,0
9,6
12,5
11,7
12,9
CPI
1,6
3,3
4,5
4,5
3,6
2,3
1,6
1,1
0,6
0,8
1,5
1,9
PPI
4,4
8,7
8,3
6,4
3,3
0,1
-0,3
-0,5
0,6
2,3
3,6
4,4
Inflacja bazowa (netto)
1,1
1,8
2,3
2,4
2,4
1,7
1,3
1,1
0,8
1,0
1,4
1,5
Wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw
5,6
4,5
4,1
2,8
2,1
3,1
2,6
4,8
4,6
4,5
5,6
5,2
GOSPODARKA POD LUPĄ
Rekordowe inwestycje samorządów dzięki funduszom UE
Z opublikowanego przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego raportu
nt. korzyści wynikających ze wstąpienia Polski do UE po dwóch latach
członkostwa1 wynika, że największym dotychczasowym beneficjantem
są jednostki samorządu terytorialnego (JST). Chodzi w szczególności o
inwestycje, jakich dzięki napływowi środków z funduszy unijnych
jednostki te dokonały. Dane MRR wskazują, że to właśnie jednostki
samorządu terytorialnego mają największy udział w ogólnej wartości
podpisanych umów (45 proc.), a w dalszej kolejności są to
przedsiębiorstwa (10 proc.), placówki oświatowe, jednostki naukowobadawcze, instytucje szkoleniowe (6 proc.) oraz rolnicy (5 proc.).
Również dane Ministerstw Finansów pokazują, że po akcesji do UE
wydatki inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego zaczęły
1
Udział poszczególnych kategorii
beneficjentów w w artości podpisanych
um ów (w kład UE) na koniec 2005 r.
6%
31%
45%
10%
3%
5%
placów ki ośw iatow e, jednostki nauk.-bad. itp.
jednostki samorządu terytorialnego
przedsiębiorstw a
rolnicy
NGO
inne
Źródło: MRR
„Wstępna ocena pierwszych efektów europejskiej polityki spójności w Polsce 2004-2005”, MRR, Warszawa, czerwiec 2006 r.
5
Nawigator
szybko przyspieszać. Począwszy od Q3’04 dynamika roczna wydatków inwestycyjnych JST utrzymuje się cały czas powyżej 100
proc., podczas gdy w okresach wcześniejszych przeważały spadki.
Z danych MRR wg stanu na koniec grudnia 2005 roku wynika że
Inw estycje jednostek sam orządu
jednostki samorządu terytorialnego, czyli województwa, powiaty i gminy,
terytorialnego
łącznie zrealizowały 4958 projektów o łącznej wartości wsparcia
160
120
unijnego PLN18.9mld. Wartość ta stanowiła 47 proc. łącznej wartości
140
115
ogółem wsparcia unijnego wszystkich realizowanych projektów.
120
110
Jednostki samorządu terytorialnego, zgodnie ze swoimi kompetencjami,
100
105
realizują przede wszystkim regionalne i lokalne projekty z zakresu
infrastruktury transportowej, środowiskowej i społecznej. Jak na razie
80
100
jest to największa grupa beneficjentów funduszy unijnych w Polsce.
60
95
Dane pokazują jednak również to, że stopień zaangażowania JST w
Q1'03 Q3 Q1'04 Q3 Q1'05 Q3 Q1'06
realizację projektów współfinansowanych z funduszy strukturalnych jest
inw estycje JST, nominalnie, r/r, LO
zróżnicowany w zależności od regionu Polski, co można wiązać z
inw estycje ogółem, nominalnie, r/r, PO
inw estycje ogółem, realnie, r/r, PO
mniejszą lub większą ich aktywnością, a także stopniem zamożności.
Najnowsze dane MF (za pierwszą połowę 2006 roku) pokazują, że Źródło: MF, GUS, obliczenia BPH
procesy inwestycje samorządów wspierane funduszami UE posuwają
się na przód. Dynamika nominalna wydatków inwestycyjnych JST w Q1’06 wyniosła 12.3%r/r, zaś w Q2’06 osiągnęła rekordowy
poziom 52.1%r/r (najwyższy w ciągu ostatnich pięciu lat). Duża aktywność inwestycyjna JST znajduje odzwierciedlenie w danych
dotyczących inwestycji ogółem w kraju, m.in. w ich dynamice za Q2’06 która wyniosła 14.4%r/r.
Według raportu MRR największy udział w wartości projektów JST ogółem mają gminy, a najmniejszy – województwa. Jednak w
województwach realizowane są projekty o najwyższej średniej wartości. Z kolei powiaty wdrażają przedsięwzięcia o przeciętnie
najniższej wartości. Na wykorzystanie dofinansowania unijnego przez jednostki samorządowe największy wpływ ma realizacja
projektów w ramach Funduszu Spójności (ponad 57 proc. wartości projektów ogółem) oraz ZPORR (blisko 30 proc). Proporcje te
są zróżnicowane w zależności od regionu. Dane pokazują, że w województwach: kujawsko-pomorskim, łódzkim, mazowieckim,
śląskim oraz zachodniopomorskim wartość realizowanych projektów w ramach ZPORR jest niższa niż ogółem dla kraju.
Jednocześnie w większości tych województw wartość projektów finansowanych z Funduszu Spójności w całkowitej wartości
projektów jednostek samorządowych jest wyższa niż przeciętnie dla kraju (przekracza 58%). Znacząco wyróżnia się pod tym
względem zachodniopomorskie, gdzie blisko 82% wartości dofinansowania unijnego stanowią projekty dotyczące infrastruktury
środowiskowej z Funduszu Spójności.
2015
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
pkt proc.
Jak już zostało podkreślone, projekty inwestycyjne realizowane przy wsparciu środków unijnych, w tym przez jednostki samorządu
terytorialnego, wpływają na rozwój całej gospodarki. Potwierdzają to przeprowadzone przez MRR badania oddziaływania inwestycji
współfinansowanych z funduszy unijnych na podstawowe kategorie makroekonomiczne - wzrost gospodarki narodowej oraz
zmianę sytuacji na rynku pracy. Dane za lata 2004-2005 wskazują, że
w wyniku oddziaływania funduszy unijnych szacowany wzrost
Prognozy w pływ u inw estycji
poziomu PKB wyniósł odpowiednio 0.01 proc. i 0.86 proc. Oznacza
w spółfinansow anych z funduszy UE na
PKB (w proc.)
to, że w roku 2005, tylko dzięki funduszom strukturalnym PKB Polski
7
był wyższy o przeszło PLN8.3mld. Optymistyczne są prognozy co do
6,53
5,63
6
dalszego wpływu realizacji inwestycji współfinansowanych z funduszy
5,43
4,63
5
unijnych na PKB. Wyższy wzrost gospodarczy przekłada się na
5,04
3,21
4,68
4
poprawę warunków na rynku pracy. Szacuje się, że liczba
2,8
3,05
3
zatrudnionych w 2004 roku w wyniku wykorzystania funduszy UE
2,97
2
wzrosła o ponad tysiąc osób, natomiast w 2005 roku tylko dzięki
1
realizacji inwestycji współfinansowanych z funduszy strukturalnych
0,86
0,01
0
zatrudnienie znalazło około 79 tys. osób. Z powyższych analiz
wynika, że ze względu na stosunkowo nieduże wydatki w
początkowym okresie implementacji funduszy UE (lata 2004-2005),
Źródło: MRR
ich wpływ na podstawowe kategorie makroekonomiczne jest również
ograniczony. Zakładając jednak, że przyspieszenie w wydatkowaniu środków strukturalnych będzie postępowało, można
przewidywać że wpływ inwestycji współfinansowanych z funduszy europejskich będzie również dalej rósł. Według szacunków MRR
w tym roku ich wpływ na PKB wyniesie około 2.8 pkt proc., stopa bezrobocia będzie natomiast niższa o blisko 1.5 pkt proc. w
porównaniu z sytuacją, w której Polska nie mogłaby korzystać z pomocy unijnej.
6
Nawigator
RAPORT SPECJALNY
Rynek ropy naftowej – korekta czy zmiana trendu2
st
ykw 02
i-0
lip 2
pa 02
ź0
st 2
ykw 03
i-0
lip 3
pa 03
ź0
st 3
ykw 04
i-0
lip 4
pa 04
ź0
st 4
ykw 05
i-0
lip 5
pa 05
ź0
st 5
ykw 06
i-0
lip 6
-0
6
Na początku roku często można było usłyszeć głosy, że
80
czasy taniej ropy już się skończyły i że świat powinien
70
przyzwyczaić się do cen ropy w granicach 70-100 dolarów
60
za baryłkę. Obecnie z kolei coraz częściej pojawiają się
50
prognozy, w których uznaje się obecny poziom cen za zbyt
40
wygórowany. Powszechne zainteresowanie cenami ropy
naftowej wynika z faktu, że ceny ropy mają wpływ na
30
sytuację globalną (obawy o wzrost inflacji i wpływ na tempo
20
wzrostu gospodarczego). Spróbujemy zatem przyjrzeć się
10
faktom dotyczącym rynku ropy.
0
Jak ilustruje to poniższy rysunek3 w lipcu 2006 roku ceny
ropy były prawie czterokrotnie wyższe niż na początku 2002
roku; osiągnęły wówczas poziomy bliskie realnych
Średniomiesięczna cena ropy Brent, USD za baryłkę
maksimów, nie notowanych od kryzysu końca lat 70-tych. W
następnych miesiącach nieco spadły i obecnie kształtują się
na poziomie około 60 USD za baryłkę.
Pytanie jakie naturalnie rodzi się w tej sytuacji dotyczy tego, czy obserwowany w ostatnich dniach spadek cen to korekta trendu
wzrostowego, czy też odwrócenie tego trendu w efekcie pęknięcia bańki spekulacyjnej. Aby odpowiedzieć na to pytanie niezbędne
jest zrozumienie sił jakie determinują kształtowanie się cen ropy naftowej. Można je podzielić na dwie zasadnicze grupy:
•
Fundamentalne
•
Spekulacyjne
Zaczynając od fundamentów należy stwierdzić, że podstawowe znaczenie ma tu oczywiście wzajemne oddziaływanie popytu i
podaży. Po stronie podaży najbardziej istotne są:
•
Wielkość udokumentowanych zasobów ropy naftowej
•
Wielkość oraz struktura podaży ropy, w tym rola kartelu OPEC
•
Poziom inwestycji w moce wydobywcze.
Jeśli chodzi o zasoby ropy naftowej, to w kwestii tej ścierają się zwolennicy dwóch diametralnie różnych poglądów;
•
według jednego z nich świat właśnie wyczerpał połowę dostępnych zasobów (wydobyto już prawie bilion z 2
bilionów baryłek zidentyfikowanych zasobów), a ta druga połowa jest trudniej dostępna więc koszt jej wydobycia będzie
wyższy,
•
według innego poglądu, patrząc historycznie, szacunki zasobów ropy okazywały się błędne (nieoszacowane), a
poza tym rozwój technologii sprzyja obniżaniu kosztów dotarcia do nich (np. obecnie potrzeb znacznie mniej odwiertów
próbnych dla zidentyfikowania właściwego złoża).
Bez względu na to który z poglądów ma rację niezaprzeczalnym faktem jest dramatyczny spadek wskaźnika EROEI (Energy
Return on Energy Invested) dla ropy naftowej. Wskaźnik ten - obrazujący stopień efektywności poszczególnych źródeł energii - w
przypadku ropy pokazuje ilość energii uzyskanej z jednej baryłki ropy w stosunku do ilości energii niezbędnej do jej wydobycia,
przetransportowania i przetworzenia. O ile w latach 50-tych wskaźnik ten kształtował się dla ropy w relacji 100:1 (to w części
wyjaśnia szybki rozwój krajów w tym czasie; ropa była tania nie tylko nominalnie, ale także z punktu widzenia efektywności jej
wykorzystania), to w latach 70-tych EROEI dla ropy spadł do 25:1, a obecnie szacuje się że kształtuje się na poziomie 5-10:1. W
praktyce oznacza to, że efektywność ropy jako źródła energii jest dziś 10-20 razy mniejsza niż 50 lat temu, a to z kolei związane
jest z coraz bardziej energochłonnym procesem jej pozyskiwania.
2
Opracowane przez Andrzeja Halesiaka ([email protected], 22 5318377), menedżera Zespołu Analiz Sektorowych Banku BPH,
we współpracy ze specjalistami ds. Analiz Sektorowych: Andrzejem Domańskim ([email protected], 22 5318379) i Krzysztofem
Mrówczyńskim ([email protected],, 22 5318376).
3
Źródło: notowania giełdowe za Bloomberg.com
7
Nawigator
Poniższy rysunek4 prezentuje strukturę podaży ropy naftowej. Wynika z niego dominująca pozycja kartelu OPEC5, który kontroluje
40% wydobycia i ponad 70% rezerw ropy naftowej na świecie. W tej sytuacji wpływ na rynek mają ustalenia państw OPEC
dotyczące limitów wydobycia. Polityka kartelu – według jego deklaracji – ma na celu zapewnienie utrzymywania się cen ropy na
poziomie zapewniającym opłacalność inwestycji w nowe moce wydobywcze, ale z drugiej strony chroniącym ropę przez
wykorzystaniem alternatywnych źródeł energii takich jak
piaski smoliste, upłynniony węgiel czy gaz6. W praktyce
Struktura podaży ropy naftowej, 2006
działanie kartelu sprowadza się do ustalania kwot
wydobywczych dla krajów zrzeszonych w OPEC.
Skuteczność tego systemu była różna w różnych latach,
OPEC
co jest związane z pojawiającą się w przypadku kartelu
22,4%
zachętą do tego, aby wykorzystując wyższe ceny
Ameryka
Północna
uzyskane na skutek zmowy, oszukiwać kartel i
40,5%
sprzedawać ropę powyżej ustalonego dla danego kraju
b. ZSRR
6,6%
limitu.
13,8%
Europa
Kolejną determinantą podaży jest poziom inwestycji w
moce wydobywcze. Te z kolei są determinowane
oczekiwaną stopą zwrotu. Warto w tym miejscu zwrócić
uwagę na fakt, że cykl inwestycyjny jest stosunkowo
długi (3 i więcej lat). Ponadto inwestycje w nowe moce
są bardzo kosztowne, dlatego podejmowane są dopiero wówczas, gdy istnieje pewność osiągnięcia oczekiwanej stopy zwrotu.
Dodatkowo w pamięci wielu inwestorów pozostaje sytuacja, jaka miała miejsce na przełomie lat 70-tych i 80-tych. Wówczas to
nastąpił znaczący rozwój mocy wytwórczych, co skończyło się nadmiarem ropy na rynku i znaczącym spadkiem cen. W rezultacie
takiej sytuacji lata 90-te były okresem znacznie mniejszych inwestycji w moce wydobywcze, czego skutki odczuwane są obecnie7.
Na dzień dzisiejszy wydaje się, że bardziej agresywne w rozbudowie nowych mocy wydobywczych są kraje z poza OPEC. W
większości z nich koszt wydobycia jest wyższy niż w krajach OPEC, w związku z tym w okresach wzrostu cen starają się do
maksimum wykorzystać nadarzającą się okazję do zarobienia na ropie.
Dodatkowym czynnikiem mającym wpływ na poziom mocy wytwórczych jest fakt, że w wielu krajach wydobywających ropę sektor
naftowy jest w dużej mierze kontrolowany przez państwo, które samo (zwłaszcza w biedniejszych krajach) ma ograniczone
możliwości inwestycyjne, a nie chce pozwolić na inwestycje firm prywatnych (zwłaszcza kapitału zagranicznego).
Należy również pamiętać, że same inwestycje w wydobycie nie wystarczą. Często znacznie bardziej kosztowne jest stworzenie
systemu transportu ropy; rurociągów, terminali portowych itp. Wszystko to sprawia, że w krótkim okresie czasu wielkość podaży
jest mało elastyczna i zwiększenie produkcji odbywa się jedynie w ramach tzw. rezerwowych mocy wydobywczych.
Krótkookresowo na podaż oddziaływają również inne
czynniki takie jak: sytuacja geopolityczna (np. konflikty
6,0%
regionalne/wojny na terenach wydobycia ropy),
5,0%
poważne awarie instalacji (w ostatnich latach miały
m.in. miejsce w Iraku i Nigerii), huragany
4,0%
(ograniczające podaż z platform wiertniczych na
Morzu Karaibskim) i inne tego typu wydarzenia.
3,0%
Nabierają one szczególnego znaczenia w okresach
kiedy brak jest nadwyżki mocy produkcyjnych.
2,0%
16,7%
pozostałe
1,0%
Po stronie popytu decydujące znaczenie mają:
0,0%
1999
2000
2001
2002
Wzrost popytu na ropę
2003
2004
2005
Wzrost gospodarczy
2006
•
zapotrzebowanie gospodarki światowej na
energię (w znacznym stopniu skorelowane ze
wzrostem gospodarczym)
•
wzajemna konkurencyjność ropy naftowej w
4
Źródło: International Energy Agency
W skład kartelu chodzą: Algieria, Arabia Saudyjska, Indonezja, Irak, Iran, Kuwejt, Libia, Nigeria, Katar, Wenezuela i Zjednoczone
Emiraty Arabskie
6
Same tylko zasoby piasków smolistych w Kanadzie i Wenezueli (dwa kraje o największych zasobach) są w stanie zapewnić 3,5 bilionów
baryłek ropy, czyli ponad dwa razy tyle ile wynoszą znane obecnie rezerwy ropy naftowej w postaci konwencjonalnej
7
Np. moce wytwórcze w krajach OPEC są obecnie na niższym poziomie niż na przełomie lat 70-tych i 80-tych. Wynika, to z faktu, że
otwierane nowe złoża nie pokrywały mocy wytwórczych wyłączanych – na skutek wyeksploatowania – istniejących złóż.
5
8
Nawigator
stosunku do innych źródeł energii
Poniższy rysunek8 obrazuje rosnące zapotrzebowanie na ropę naftową w okresach szybkiego wzrostu gospodarki światowej.
Obecne zapotrzebowanie na ropę naftową kształtuje się na poziomie około 85 mln baryłek dziennie. 30% z tego przypada na
Amerykę Północną, 29% na Azję i Pacyfik (z tego 8% przypada na Chiny), a 19% na Europę (bez krajów b. ZSRR).
Biorą pod uwagę przyrost popytu w ostatnich latach, to największy wzrost zapotrzebowania odnotowywany został w Chinach (26%
przyrostu zapotrzebowania w latach 2003-2006), w krajach Środkowego Wschodu9 (20% udział) - gdzie wysokie ceny ropy
nakręciły ogólną koniunkturę gospodarczą - i w Ameryce Północnej (15% udział). Wzmożone zapotrzebowanie wystąpiło więc w
regionach szybkiego wzrostu gospodarczego. W tym samym czasie zapotrzebowanie na ropę naftową w Europie (bez krajów b.
ZSRR) praktycznie nie uległo zmianie.
Struktura źródeł energii na świecie
1
Kolejny rysunek10 obrazuje z kolei zmiany w
strukturze wykorzystania różnych źródeł energii jakie
24
miały miejsce na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu
28
lat. Jak widać znaczenie ropy spada na rzecz gazu,
energii jądrowej i źródeł odnawialnych. Jest to w dużej
27
mierze konsekwencją polityki (obejmującej m.in.
system zachęt) promującej bardziej ekologiczne
50
źródła energii (spalanie gazu jest znacznie mniej
37
szkodliwe dla środowiska) oraz zmian relacji cen.
W
rezultacie
tych
procesów
ropochłonność
1973
2004
gospodarki światowej (definiowana jako ilość ropy
przypadającej na jednostkę światowego PKB) spadła
ropa naftowa węgiel gaz hydroenergetyka energia jądrowa
w okresie ostatnich 30 lat o około 40%. Jest to jeden z
głównych czynników wyjaśniających, dlaczego wpływ obecnego wzrostu cen ropy na inflację jest mniejszy niż w latach 70-tych.
Również biorąc pod uwagę zapotrzebowanie na ropę w przeliczeniu na 1 mieszkańca obserwowany jest spadek, choć znacznie
mniejszy (o około 5%).
2
6
6
19
Oprócz tych podstawowych determinant popytu w krótkim okresie znacznie odgrywają również inne czynniki takie jak to na ile ostra
jest zima, jak wzmożony jest sezon wyjazdów wakacyjnych itp. Dodatkowy wpływ na kształtowanie się popytu miał również
słabnący w ostatnich latach dolar, co amortyzowało część wzrostu cen ropy w krajach poza USA.
Buforem zapewniającym utrzymanie równowagi pomiędzy podażą a popytem w krótkim okresie jest poziom zapasów. Ze względu
na to, że ropa jest surowcem strategicznym w
gromadzenie jej zapasów angażują się nie tylko firmy, ale
także rządy poszczególnych krajów.
7
5,8
6
5,0
5
4
4,1
3,2
3,1
3
1,8
2
1,3
1
0,9
0
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Rezerwa mocy wydobywczych, mln baryłek dziennie
2005
Przyjrzyjmy się więc jak w kontekście przedstawionych
determinant popytu i podaży kształtuje się obecna
sytuacja na rynku ropy naftowej. Wydaje się, że
decydujące znaczenie dla kształtowania cen miały w
ostatnich latach następujące czynniki:
•
wzrost popytu wynikający z przyśpieszenia tempa
wzrostu gospodarki światowej (zwłaszcza regionów
rozwijających się, w których wzrost związany jest ze
wzrostem uprzemysłowienia)
•
bardzo niski poziom tzw. rezerwy mocy
wydobywczych
•
zmiana w podejściu do zapasów
8
Źródło: MFW i International Energy Agency
W niektórych krajach (np. Zjednoczonych Emiratach Arabskich) wzrost gospodarczy przekroczył w 2005 r. 10%.
10
Źródło: RWE – World Energy Report
9
9
Nawigator
Po okresie słabego wzrostu gospodarczego (w latach 2001-2002 tempo wzrostu gospodarki światowej wyniosło 2,6 i 3,1%) w 2003
roku nastąpiło znaczne ożywienie kontynuowane w następnych latach (wzrost odpowiednio o 4,1%, 5,3% i 4,8%). Przeniosło się to
na zwiększone zapotrzebowanie na ropę naftową. W związku z tym, że lata 90-te były generalnie okresem zastoju w zakresie
rozbudowy mocy produkcyjnych (co związane było z niskim poziomem cen ropy w tym okresie11 i niską opłacalnością tego typu
inwestycji) podaż nie była w stanie zapewnić odpowiedniego marginesu bezpieczeństwa. W rezultacie rezerwa mocy
produkcyjnych spadła w 2005 r. do rekordowo niskiego poziomu, zarówno w ujęciu nominalnym (patrz rysunek12), jak też w
odniesieniu do bieżącego popytu (z około 8% w 2002 r. do 1% w 2005 r.) . Zrodziło to obawy, że jakiekolwiek zawirowania w
krajach, dostawcach ropy mogą zaburzyć kruchą równowagę. W tym kontekście nie dziwią obserwowane szczególnie w 2005 i na
początku 2006 r. nerwowe reakcje rynku na każdą wiadomość sugerującą wyłączenie (na skutek huraganu, zamachów czy awarii)
jakikolwiek z istniejących instalacji i systematyczny wzrost cen wraz z kolejnymi spadkami rezerwy mocy wydobywczych.
Co ciekawe w latach 2004-2006 na rynku doszło do odwrócenia tradycyjnej relacji, że wyższemu poziomowi zapasów towarzyszyć
powinna niższa cena. Warto zauważyć, że od marca 2005 zapasy ropy kształtują się na poziomie ponad 1 mld baryłek,
nienotowanego w całej dotychczasowej historii13.
W wielu miejscach istotne znaczenie dla wzrostu cen ropy w ostatnich latach przypisuje się działaniom spekulacyjnym. Warto w
tym miejscu poświęcić chwilę uwagi rodzajom transakcji zawieranych na rynku ropy naftowej. Oprócz tradycyjnych transakcji
rzeczywistych, których celem jest fizyczna dostawa ropy, w ostatnich latach rozwiną się rynek różnego rodzaju transakcji
pochodnych (forward, futures, opcje). W przypadku większości z nich celem nie jest fizyczna dostawa towaru, ale rozliczenie różnic
cen tych instrumentów w czasie. Im większe więc oderwanie od rzeczywistej transakcji tym większa rola zakładu/spekulacji co do
przyszłego kształtowania się ceny. Należy pamiętać, że cel tych transakcji może być różnoraki:
•
w przypadku podmiotów związanych z rynkiem ropy (dostawców i odbiorców), tzw. podmiotów branżowych,
pozwalają one na ograniczenie poziomu niepewności, co do kształtowania się cen w przyszłości, a tym samym
negatywnego wpływu na ich biznes poprzez zneutralizowanie negatywnego oddziaływania wzrostu cen w transakcjach
rzeczywistych (w efekcie w mniejszym stopniu odczuwają oni gwałtowne wzrosty)
•
w przypadku podmiotów nie związanych z branżą (banków inwestycyjnych, funduszy hedge, funduszy
emerytalnych itd. ogólnie zwanych niebranżowymi) celem zawierania transakcji jest chęć uzyskania atrakcyjnych stóp
zwrotu; im bowiem sytuacja mniej przewidywalna, a zmienność podstawowego indeksu (cen ropy w transakcjach
bieżących) większa, tym potencjalnie wyższe stopy zwrotu.
2000
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
Drugie istotne rozróżnienie dotyczy miejsca zawierania transakcji. W uproszczeniu można mówić o dwóch zasadniczych
rynkach:
•
tzw. rynku regulowanym (giełdowym), na którym handel odbywa się według ściśle określonych zasad; takim
rynkiem jest na przykład amerykańska giełda NYMEX
Struktura kontraktów terminowych na regulowanym rynku ropy
•
tzw. rynku nieregulowanym (określanym często
naftowej (w tys.)
jako OTC – Over The Counter), który jak sama nazwa
na to wskazuje nie podlega ścisłym standardom, a na
którym handel odbywa się poprzez bezpośrednie
kontakty zainteresowanych stron (np. funduszy
inwestycyjnych, brokerów, banków itp.)
st
ym 04
ar
m 04
aj
-0
lip 4
-0
wr 4
z04
lis
-0
st 4
ym 05
ar
m 05
aj
-0
lip 5
-0
wr 5
z0
lis 5
-0
st 5
ym 06
ar
m 06
aj
-0
lip 6
-0
wr 6
z06
Rynek regulowany jest znacznie bardziej przejrzysty i
stąd też łatwiejsza ocena procesów jakie na nim
zachodzą. Jak pokazuje to rysunek14 obok na rynku tym
zdecydowanie dominują transakcje zawierane przez
podmioty branżowe. Wydaje się, że w tej sytuacji
podmioty niebranżowe zapewniają płynność tego rynku
biorąc na siebie część ryzyka związanego z rozwojem
Branżowe
Niebranżowe
sytuacji (struktura ich pozycji wskazuje, że nie grają oni
jedynie na zwyżkę cen ropy). Warto również zauważyć,
że wraz ze wzrostem niepewności na rynku wiele podmiotów branżowych zaczęło również zawierać transakcje o charakterze
11
Średnia cena ropy w latach 90-tych wynosiła 19 USD za baryłkę, a w 1999, w konsekwencji kryzysu azjatyckiego, spadła do poziomu
10 USD
Źródło: Energy Information Administration
13
Również w relacji do dziennej konsumpcji ropy pozostają one na relatywnie bezpiecznym poziomie
14
Dane dla kontraktów zawieranych na giełdzie towarowej NYMEX
12
10
Nawigator
spekulacyjnym. Dotyczy to w szczególności wielkich koncernów paliwowych, które dysponując doskonałą wiedzą o rynku (często
popartą informacjami niedostępnymi dla podmiotów niebranżowych) postanowiły wykorzystać nadarzającą się sytuację do
zrealizowania dodatkowych zysków.
Bardzo dynamicznie rozwijał się również rynek nieregulowany. Dzięki swojemu charakterowi stwarzał on doskonałą okazję dla
działalności spekulacyjnej także tych, których działania na rynku regulowanym mogłyby być sprzeczne z przyjętymi zasadami (np.
spekulacje w oparciu o tzw. informacje wewnętrzne15). Dostępne dane wskazują, że również rola podmiotów niebranżowych na tym
rynku była relatywnie większa niż na rynku regulowanym.
Ogółem w transakcje, których celem nie było zrealizowanie rzeczywistej dostawy, a jedynie rozliczenie różnicy cen zostało
zainwestowanych co najmniej kilkadziesiąt miliardów dolarów. Rodzi się pytanie, w jaki sposób środki te oddziaływały na ceny w
transakcjach rzeczywistych. Odbywało się to w następujący sposób: przesadzone reakcje na napływające na rynek niepokojące
informacje o zagrożeniach dla podaży ropy16 powodowały utrzymywanie się cen w transakcjach terminowych powyżej cen w
transakcjach rzeczywistych. To z kolei skłaniało zawierających transakcje rzeczywiste do zwiększonych – w stosunku do
rzeczywistego zapotrzebowania - zakupów (lepiej kupić dziś i zwiększyć zapasy, niż płacić więcej w przyszłości) i w rezultacie
windowało ceny również na rynku transakcji z rzeczywistą dostawą. Towarzyszył temu wspomniany już wcześniej wzrost zapasów
ropy. Mechanizm ten wydaje się tłumaczyć również, dlaczego wzrostowi ceny nie towarzyszył spadek popytu, czego należałoby
oczekiwać w oparciu o podstawowe zasady ekonomii. Popyt na ropę nie spadł ponieważ uwzględniał on nie tylko obecne, ale w
części (wyrażonej w rosnących zapasach) również przyszłe zapotrzebowanie.
Reasumując należy stwierdzić, że kształtowanie się sytuacji na rynku ropy ma w dużej mierze charakter fundamentalny: istniało (i
nadal istnieje) zagrożenie dla równowagi pomiędzy popytem i podażą. Element niepewności został dodatkowo wykorzystany do
celów spekulacyjnych. Kierunek trendu został określony przez fundamenty, spekulacja natomiast przyczyniła się do zwiększenia
(niekiedy znacznego) amplitudy wahań17.
Jak w tym kontekście rysują się perspektywy na przyszłość? Obecnie obserwowany spadek cen został spowodowany
zmniejszeniem się obaw, co do zachwiania równowagi pomiędzy podażą i popytem. Huragany nie są w tym roku tak gwałtowne.
Ustabilizowała się sytuacja w Libanie, pojawiły się szanse na zażegnanie konfliktu z Iranem. Wydaje się jednak, że na chwilę
obecną równowaga na rynku jest nadal bardzo krucha. Owszem, poziom wolnych mocy produkcyjnych wzrósł nieco w stosunku do
ubiegłego roku (do około 1.2 mln baryłek dziennie), jednakże patrząc historycznie jest on nadal bardzo niski. W tej sytuacji
kluczowe dla cen ropy wydaje się to, kiedy i w jakim stopniu nastąpi spowolnienie wzrostu gospodarczego na świecie. Jeśli na
skutek zacieśnienia polityki monetarnej gospodarki Stanów Zjednoczonych, Europy i Chin tempo wzrostu gospodarczego na
świecie spadnie poniżej 4.5%, to jest szansa, że strona podażowa będzie mieć czas na dostosowanie mocy produkcyjnych (co
stopniowo ma już miejsce, gdyż wysokie ceny zintensyfikowały inwestycje w sektorze18) i w efekcie, w perspektywie 18-24
miesięcy można będzie oczekiwać powrotu ceny do poziomu, który wydaje się odzwierciedlać wartość ropy naftowej w warunkach
równowagi. Jaka jest to wartość? Wydaje się, że na chwilę obecną kształtuje się ona w okolicach 40 USD za baryłkę, za czym
przemawiają następujące fakty:
•
przy wyższych cenach opłacalne staje się inwestowanie w surowce ropo-podobne (piaski smoliste, technologie
upłynniania węgla itp.)
•
jest to cena przy której atrakcyjny zwrot z kapitału uzyskują nie tylko kraje OPEC19, ale także kraje
wydobywające ropę z bardziej kosztochłonnych złóż (szacuje się że około 14% podaży z krajów poza OPEC ma koszt
produkcji i zwrotu na kapitale powyżej 30 USD)
•
cena taka zapewnia równowagę budżetów krajów regionu Środkowego Wschodu20.
Cena ta wydaje się realna tym bardziej, że doświadczenia po szokach naftowych z lat 70-tych pokazują, że na skutek
dostosowań, jakie zachodzą po stronie popytu pod wpływem wzrostu cen, zapotrzebowanie na ropę ulega ograniczeniu
(dopiero pod koniec lat 80-tych popyt na ropę zaczął na nowo rosnąć)21.
15
Nie dostępne dla innych uczestników rynku, a wynikające z faktu, że dotyczyły danego podmiotu
Generalnie ocenia się, że rynki, na których udział podmiotów niebranżowych jest znaczący wykazuje większą skłonność do zachowań
opartych na efekcie owczego pędu
17
Według różnych szacunków w okresach maksymalnego wzrostu cen czynnik spekulacyjny mógł stanowić nawet do 1/3 ceny
18
Oczekuje się, że rezultaty tych inwestycji będą widoczne po stronie podaży od 2008 r.
19
W przypadku krajów OPEC już cena nieco ponad 20 USD za baryłkę zapewnia nie tylko pokrycie kosztów, ale także 10% zwrot na
kapitale
20
Dla krajów tych ropa to podstawowe źródło dochodów budżetowych.
21
Należy jednak pamiętać, że w przypadku szoków lat 70-tych dostosowania trwały około 10 lat; obecne znacznie krócej, stąd też należy
liczyć się z tym, że skala obecnie zachodzących dostosować będzie mniejsza.
16
11
Nawigator
Co więcej, nie można wykluczyć, że jeśli rynek uwierzy w możliwość spełnienia się pozytywnego scenariusza może wystąpić
odwrotna do opisanej wcześniej sytuacja. Niższe niż w transakcjach bieżących ceny w transakcjach terminowych mogą skłaniać do
powstrzymywania się od dokonywania zakupów (i wykorzystywania nagromadzonych zapasów) w oczekiwaniu na spadek cen.
Uruchomienie tego mechanizmu mogłoby sprawić, że spadek cen mógłby być bardziej gwałtowny.
Z drugiej strony może się zdarzyć, że działania zmierzające do ograniczania tempa wzrostu gospodarzącego, a co za tym idzie
popytu na ropę, nie przyniosą efektu. Sygnałem, że tak może się stać jest chociażby niedawne podniesienie prognoz tempa
wzrostu gospodarki światowej w 2007 dokonane przez MFW. W tej sytuacji istniejąca rezerwa mocy produkcyjnych może
utrzymywać się na bardzo niskim poziomie skłaniając rynek do nerwowych reakcji i windowania cen w górę (przy okazji
niepokojących sygnałów, np. srogiej zimy), aż do czasu pojawienia się zwiększonej podaży. W takiej sytuacji powrót do ceny
równowagi potrwać może 3-4 lata.
W tym kontekście warto wspomnieć, że problemem nie jest tylko podaż ropy jako takiej. Jak wskazują na to dane OECD poziom
wykorzystania mocy produkcyjnych w rafineriach krajów rozwiniętych kształtuje się w ostatnich latach na rekordowo wysokim
poziomie. W Stanach Zjednoczonych w granicach 92-96%, a w Europie Zachodniej blisko 90%. W tej sytuacji brak mocy
przerobowych jest sam w sobie ograniczeniem dla wzrostu popytu na ropę, tym bardziej, że struktura mocy przerobowych jest nie
dostosowana do struktury obecnego wydobycia. Podczas gdy dodatkowa podaż jest w postaci tzw. ciężkiej ropy, to moce
przerobowe istnieją dla ropy lekkiej. W tej sytuacji z punktu widzenia końcowych klientów większym zagrożeniem mogłoby być
ograniczenie mocy produkcyjnych na poziomie rafinerii, niż ograniczenie wydobycia ropy jako takiej. I to jednak z czasem powinno
się zmienić, gdyż również w tym sektorze realizowane są obecnie znaczące inwestycje.
Patrząc w perspektywie następnej dekady kluczowe dla rynku ropy będzie:
•
docieranie do nowych zasobów (jeśli będzie się je odkrywać wzrost cen wynikający z rosnącej rzadkości
zasobów oddali się) oraz rozwoju technologii zmniejszającej koszty eksploatacji złóż
•
możliwość eksploatacji odkrytych już złóż ropy; w tym kontekście kluczowe będzie tempo zagospodarowywania
złóż syberyjskich; rosnąca nieprzychylność władz w Rosji wobec zagranicznych koncernów może to tempo znacząco
spowolnić, gdyż same, w większości państwowe, firmy rosyjskie mogą nie być w stanie wygenerować niezbędnych
środków
•
dalsze zmniejszanie ropochłonności gospodarek, czemu sprzyjać może nie tylko dalsze przestawianie energetyki
na inne źródła energii, ale także dalszy wzrost udziału samochodów na olej napędowy (spalają mniej paliwa) czy też
postęp w wykorzystaniu biopaliw22
•
polityka głównych konsumentów ropy w zakresie opodatkowania produktów ropopochodnych (rosnące
opodatkowanie sprzyja poprawie efektywności wykorzystania)
•
sytuacji geopolitycznej (obszar środkowego wschodu to tradycyjnie region licznych konfliktów)
•
tempa rozwoju alternatywnych technologii (napędu wodorowego, energii słonecznej itp.); na dzień dzisiejszy
bowiem ludzkość nie dysponuje alternatywnym źródłem energii, który oferowałby efektywność znacząco lepszą niż ropa
(dla paliwa jądrowego EROEI szacowane jest na poziomie 4:1, dla węgla i gazu 1-10:1 w zależności od złoża, biodiesla i
etanolu 1.2-3:1).
Kwestią otwartą pozostaje również polityka OPEC; jeśli kartel będzie w stanie skutecznie ograniczać podaż (a już pojawiają się
takie deklaracje), to jest w stanie utrzymać ceny powyżej poziomu równowagi.
PROGNOZY DLA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ
W centrum uwagi na rynkach bazowych jest na pierwszym miejscu sytuacja na rynku nieruchomości w USA. Istotny spadek
sprzedaży zarówno nowych jak i istniejących domów oraz ogólne pogorszenie koniunktury na tym rynku wskazują na zbliżające się
spowolnienie gospodarcze, które dotychczas w niewielkim stopniu zostało odzwierciedlone we wskaźnikach bieżących, takich jak
np. dane na temat rynku pracy w USA. Spadek konsumpcji towarzyszy pogorszeniu sytuacji na rynku nieruchomości w USA z
opóźnieniem 3-4 kwartałów, co wzmacnia znaczenie bieżących danych makroekonomicznych, obrazujących wzrost gospodarczy.
W dłuższej perspektywie oczekiwania spowolnienia gospodarczego, jak również wyraźna zmiana trendu na rynku surowców oraz
oczekiwania na stabilizację cen w dłuższym okresie na niższych poziomach, uzasadniają oczekiwania na spadek inflacji.
Najprawdopodobniej Fed zakończył cykl podwyżek stóp procentowych, a rynek wycenia pierwszą obniżkę stóp w przyszłym roku.
Bieżący stan gospodarki europejskiej jest dobry, jednak niewykluczone, iż wzrost gospodarczy jest bliski lokalnego maksimum i w
22
Samo tylko osiągnięcie przez kraje UE zakładanego na 2010 r. poziomu udziału biokomponentów w paliwach płynnych
spowodowałoby spadek zapotrzebowania o kilkaset tysięcy baryłek dziennie
12
Nawigator
kolejnych kwartałach (zwłaszcza w roku 2007, kiedy wejdzie w życie podwyżka VAT w Niemczech) zobaczymy spowolnienie
gospodarcze. Niemniej jednak nie będzie on na tyle silny, aby spowodować istotny spadek presji inflacyjnej, co spowoduje, iż EBC
będzie najprawdopodobniej dalej podwyższał stopy procentowe, przy czym – w wolniejszym tempie Obecnie rynek wycenia
jeszcze jedną podwyżkę stóp procentowych w tym roku oraz już tylko jedną podwyżkę w roku przyszłym (w sumie o 50pb).
Oczekiwania na obniżki stóp procentowych w USA, będące konsekwencją oczekiwanego spowolnienia gospodarczego i spadku
inflacji, sprzyjają inwertowaniu krzywej USD. Z kolei pomimo różnic w średnioterminowych perspektywach gospodarczych,
korelacja między zmianami rentowności na krzywej USD a krzywej EUR jest cały czas duża na długim końcu, co powoduje, iż
krzywa EUR ma tendencję do wypłaszczania. Warto zauważyć, iż obecny kształt krzywej EUR może zapowiadać nadejście recesji.
Należy jednak przy tym wziąć pod uwagę nadpłynność w skali globalnej, która powoduje, iż popyt na amerykańskie obligacje
długoterminowe jest ma charakter również strukturalny, a nie tylko koniunkturalny. Naszym zdaniem w dłuższym okresie krzywa
USD pozostanie inwersyjna i nie można wykluczyć pojawienia się inwersji krzywej EUR, przy czym spread między tymi krzywymi
zawęzi się, zwłaszcza na krótkim końcu. Niemniej w perspektywie średnioterminowej nie można wykluczyć korekty – wzrostu
rentowności na krzywej USD, któremu będzie towarzyszyło wystromienie się tej krzywej. To z kolei będzie sprzyjało wzrostowi
rentowności ma długim końcu krzywej EUR, co spowoduje również korekcyjne wystromienie się jej w stosunku do obecnego
kształtu. Wzrost rentowności na krzywej USD oraz koncentracja inwestorów w średnim okresie na tym, iż sytuacja gospodarcza
USA nie jest aż tak zła, jak dotychczas wydawało się, mogą sprzyjać dalszemu umocnieniu dolara, jednak w dłuższym okresie
oczekujemy jego powrotu do trendu wzrostowego. W perspektywie średnioterminowej nie można wykluczyć spadku eurodolara
nawet do poziomów 1.2350-1.2360, gdyby wsparcie w przedziale 1.2490-1.2500 zostało przełamane.
6
6
5
5
4
4
3
3
2
2
1
1
-100
0
01-02 10-02 07-03 04-04 01-05 10-05 07-06
EUR benchmark 2Y (%)
-150
-200
0
01-02 10-02 07-03 04-04 01-05 10-05 07-06
USD benchmark 2Y (%)
1
0.8
0.6
0.4
0.2
0
-0.2
-0.4
-0.6
-0.8
250
200
150
100
50
0
01-02 10-02 07-03 04-04 01-05 10-05 07-06
-50
Współczynnik korelacji,
zmiana tygodniow a
rentow ności 2Y, EUR,
USD (4 tyg.)
29-09-06
22-09-06
15-09-06
08-09-06
01-09-06
zmiana tygodniow a
USD (4 tyg.)
zmiana tygodniow a
USD (4 tyg.)
Spread USD-EUR 2Y (pb)
280
230
180
130
80
30
-20
-70
-120
03-80 03-84 03-88 03-92 03-96 03-00 03-04
10
8
6
4
2
0
-2
-4
Spread USD 10Y-2Y (pb, LO)
Wzrost gospodarczy w USA % (PO)
13
Nawigator
Tabela 5. Prognozy zagraniczne, średnia w okresie, %r/r.
Kategoria
/
Q1'04
za okres (% r/r)
Q2'04
Q3'04
Q4'04
Q1'05
Q2'05
Q3'05
Q4'05
Q1'06
Q2'06
Q3'06
Q4'06P
CPI
Euroland
Niemcy
USA
PKB
Euroland
Niemcy
USA
Stopy procentowe
Stopa Fed Funds
3M USD LIBOR
Podstawowa stopa proc. EBC
3M EUR LIBOR
3M CHF LIBOR
Kursy walutowe
EUR/USD
EUR/CHF
USD/JPY
GBP/USD
1,7
1,1
1,8
2,3
1,8
2,9
2,2
1,9
2,7
2,3
2,0
3,3
2,0
1,9
3,0
2,1
1,7
2,9
2,3
2,1
3,8
2,3
2,2
3,7
2,3
2,0
3,7
2,5
2,0
4,0
2,2
1,6
2,6
2,2
1,6
2,4
1,6
1,7
3,9
2,0
1,8
4,0
1,7
0,8
3,0
1,5
0,9
2,6
1,2
-0,6
3,4
1,3
1,7
3,3
1,7
1,4
4,2
1,8
1,1
1,8
2,1
3,1
5,6
2,7
1,0
2,6
2,1
0,6
2,7
2,4
0,7
2,5
1,00
1,12
2,00
2,03
0,25
1,08
1,37
2,00
2,09
0,34
1,50
1,84
2,00
2,13
0,62
2,00
2,38
2,00
2,16
0,73
2,50
2,93
2,00
2,14
0,76
3,00
3,35
2,00
2,12
0,75
3,50
3,75
2,00
2,15
1,10
4,00
4,50
2,17
2,35
1,05
4,58
4,65
2,33
2,55
1,35
5,00
5,30
2,58
2,85
1,55
5,25
5,30
3,00
3,07
1,70
5,25
5,30
3,25
3,30
2,00
1,25
1,57
106,35
1,85
1,21
1,54
109,60
1,81
1,22
1,54
110,19
1,81
1,30
1,53
103,84
1,89
1,31
1,55
105,16
1,90
1,26
1,56
108,08
1,84
1,22
1,56
112,20
1,78
1,19
1,56
117,99
1,74
1,21
1,56
116,92
1,76
1,25
1,56
113,63
1,85
1,27
1,57
116,75
1,88
1,29
1,55
114,00
1,90
Źródło: Reuters konsensus, Bank BPH.
KALENDARZE PUBLIKACJI DANYCH MAKROEKONOMICZNYCH
Październik 06
Listopad 06
Grudzień 06
Podaż pieniądza M3 i czynniki jego kreacji
13
14
14
Przeciętne zatrudnienie i wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw
16
16
15
Kategorie* / data
Inflacja CPI
13
15
14
Produkcja przemysłowa, produkcja budowlana i inflacja PPI
18
20
19
Koniunktura gospodarcza w przemyśle, budownictwie i handlu
23
23
22
-
30
-
5,19, 24-25
28-29
19-20
24
24
22
PKB
Spotkanie RPP
Bezrobocie
24
24
22
Bilans płatniczy, rachunek obrotów bieżących
13
14
13
Płynne aktywa i pasywa w walutach obcych
24
22
21
Zadłużenie zagraniczne
2
-
-
Wskaźniki cen CPI według województw
-
-
4
Wyniki finansowe banków (za poprzedni kwartał)
-
-
1
Wyniki finansowe przedsiębiorstw (za poprzedni kwartał)
-
20
-
* Dane publikowane w danym miesiącu dotyczą miesiąca poprzedniego, chyba, że w tabeli zaznaczono inaczej. Zarówno GUS jak i NBP podają dane
o 14:00 na swoich stronach internetowych: www.stat.gov.pl i www.nbp.pl. Nie dotyczy to sprzedaży detalicznej, bezrobocia i PKB, które są podawane
na konferencjach GUS o godzinie 10.00.
14
Nawigator
Październik 06
Listopad 06
Grudzień 06
Inflacja PPI
3
6
4
Stopa bezrobocia
3
-
1
Posiedzenie EBC w sprawie stóp procentowych
5
2
7
17, 31
16, 30
15
Kategorie* / data
UE
Inflacja CPI
17
17
15
Wzrost PKB
11
14, 30
-
4
3
5
Podaż pieniądza M3
27
28
29
6
6
6
Stopa bezrobocia
-
2, 30
-
9
7
8
Wskaźnik zaufania inwestorów ZEW
17
14
12
Wzrost PKB
-
14, 23
-
Wsk. cen menedżerów zaopatrzenia ISM
2
1
1
Wsk. Menedżerów zaopatrzenia sektorze usług ISM
4
3
5
Niemcy Zamówienia w przemyśle
USA
Zamówienia w przemyśle
4
2
5
Stopa bezrobocia
6
3
8
Posiedzenie FED w sprawie stóp procentowych – decyzja
25
-
12
Zapasy hurtowe
10
9
11
Zmiana liczby miejsc pracy poza rolnictwem
6
3
8
Inflacja PPI
17
14
19
13
14
13
13, 27
9, 22
8, 22
Zapasy w przemyśle i handlu
13
14
13
Zakupy aktywów finansowych przez inwestorów zagr. netto
17
16
15
17
16
15
Wsk. zaufania konsumentów Uniwersytetu Michigan
Indeks koniunktury Philadelphia Fed
19
16
21
Inflacja CPI
18
16
15
Wskaźnik wyprzedzający koniunktury
19
20
21
Beżowa księga FED
Ilość nowych podań o zasiłek
Zamówienia na dobra trwałe
Wskaźnik nastrojów przedsiębiorców Chicago PMI
Wzrost PKB
12
29
-
5, 12, 19, 26
26
31
27
2,9,16,22,30
28
30
29
7,14,21,28
22
28
21
Niniejszy dokument odzwierciedla poglądy BPH SA na temat gospodarki oraz rynków finansowych. Jakkolwiek zawarte w nim informacje zostaly pozyskane z wewnętrznych oraz powszechnie dostępnych zródeł uznanych
za wiarygodne, informacje te mogą nie być kompletne, a ich dokładność nie jest gwarantowana. Poglądy wyrażone w niniejszym dokumencie mogą ulec zmianie, o czym BPH SA może nie poinformować. BPH SA może:
nabywać, zbywać
i posiadać
własnym
portfelu instrumenty,
których
w niniejszym
wykonywać
w stosunku do nich czynności własciwe bankowi inwestycyjnemu i/lub komercyjnemu; działać w
Ryszard
Petru,we
główny
ekonomista
banku,o(22)
531mowa
9303,
(22) 531dokumencie;
9990 email:
[email protected]
stosunku do nich jako “market maker”. Dokument ten jest udostępniany wyłącznie w celach informacyjnych i nie powinien być interpretowany jako oferta lub porada dotycząca zakupu/sprzedaży wymienionych w nim
Marcin
Mrowiec
–
starszy
ekonomista,
(22)
531
9410
instrumentów, jak również nie stanowi części takiej oferty ani porady.
15

Nawigator Rynek ropy naftowej – korekta czy zmiana

Transkrypt

Podobne dokumenty

Katastrofa ekologiczna na Filipinach

Informacje sygnalne z WPHI Moskwa 09.08.16 – ceny ropy

Nawigator Czy grozi nam spowolnienie?

Czy da się zarabiać przy spadkach cen ropy i gazu?

Szanowni Państwo, Interesariusze Banku BPH, To był dla Banku

Stażysta w Departament Dochodowości Bankowości Detalicznej

Zestawienie rezerw ropy naftowej oraz gazu ziemnego Grupy

MŁODSZY DORADCA KLIENTA Z FUNKCJĄ KASJERA