Metody terapii

Metody terapii
TERAPIA PEDAGOGICZNA
Co to jest terapia?
Terapia - z greckiego "terapera" czyli leczenie.
Terapia - system działań stosowanych nie tylko w stosunku do ludzi chorych lecz także
jednostek mających wszelkiego rodzaju zaburzenia.
Podmiotem terapii jest zawsze człowiek, często dziecko. W tym przypadku należy zwrócić
uwagę na fakt, iż dziecko nie zdaje sobie sprawy z własnych dysfunkcji, nie jest w stanie
samodzielnie podjąć decyzji o rozpoczęciu terapii. Dlatego dorośli, a także nauczyciele,
wychowawcy mają przed sobą ogromne zadanie - wychwycenie wszelkiego rodzaju
nieprawidłowości i odchyleń od normy w zachowaniu dziecka i podjęcie terapii w celu ich
usunięcia. W procesie terapii dziecka istnieje potrzeba objęcia nią całego środowiska, w
którym ono żyje, gdyż inaczej istnieje groźba, że pozytywne wzorce (np. poprawnego mówienia)
zdobyte podczas terapii prowadzonej tylko w szkole nie utrwalą się dziecku (np. w domu
rodzinnym dziecko nie będzie słyszało poprawnej mowy itp.). W procesie terapii dziecka istotne
jest także prowadzenie zajęć w formie zabawy.
W terapii ważne są cztery elementy:
1. Terapeuta - osoba empatyczna, z umiejętnością nawiązywania stosunków interpersonalnych,
komunikatywna, posiadająca odporność na niepowodzenia w terapii.
2. Dziecko z zaburzonymi funkcjami.
3. Grupa, czyli zespół którym zajmuje się terapeuta, w którym dzieci różnią się między sobą
rodzajem zaburzeń, wiekiem metrykalnym itd. i
oddziaływują na siebie korzystnie.
4. Zadania, a więc to, co musimy zrealizować na podstawie diagnozy.
Wyróżniamy cztery rodzaje oddziaływań terapeutycznych:
1. Aspekt psychoterapeutyczny:|
- kształtowanie postawy uczestnictwa,
- uczenie sposobów pokonywania trudności,
1 / 19
Metody terapii
- budowanie wiary we własne siły i umiejętności.
2. Oddziaływanie psychokorekcyjne - są to zabiegi usprawniające określoną funkcję
(np.kinezjoterapia, logoterapia itd.).
3. Oddziaływania psychodydaktyczne - czyli specjalne metody dydaktyczne (np. w nauce
czytania - metoda sylabowa).
4. Oddziaływania ogólnorozwojowe - wzbogacanie dziecka w zainteresowania, wiedzę o
świecie itd.
Zasady terapii pedagogicznej:
Integracji sensorycznej (wielozmysłowo)
Adekwatności
Indywidualizacji (tempo dostosowane do dziecka)
Podmiotowego i całościowego objęcia działu
Zasada "drobnych kroków"
Systematyczności i intensywnego oddziaływania
Doprowadzania rozpoczętej pracy do końca
Wdrażania do samokontroli
Właściwego wzmacniania, nagrody
Eliminowania frustracji, nie obniżania oceny dziecka, ocena za wkład pracy, nie za efekt.
Terapia pedagogiczna - trudności szkolne
Terapia pedagogiczna, zwana dawniej reedukacją lub zajęciami korekcyjno-kompensacyjnymi,
to specjalistyczne działania mające na celu niesienie pomocy dzieciom ujawniającym różnego
rodzaju nieprawidłowości rozwoju i zachowania. Zaburzenia te koryguje się poprzez
odpowiednie oddziaływania specjalistyczne o charakterze psychologiczno - pedagogicznym,
profilaktycznym i medycznym. Jest to szczególnie ważne na początku kariery szkolnej dziecka.
Brak osiągnięć w nauce, częste niepowodzenia zazwyczaj wiążą się z trudnościami w czytaniu,
pisaniu, liczeniu i innych czynnościach szkolnych i odnoszą się do dzieci o:
- inteligencji przeciętnej i niższej niż przeciętna,
- z zakłóceniami funkcji wzrokowych i słuchowych,
- z zakłóceniami i opóźnieniami rozwoju ruchowego razem z zakłóceniami procesu lateralizacji,
2 / 19
Metody terapii
- o zaburzonym rozwoju procesów emocjonalno ? motywacyjnych,
- z zaburzeniami mowy,
- z zaburzeniami zdolności matematycznych,
- z zaburzeniami dynamiki procesów nerwowych.
Trudnościom szkolnym często towarzyszą także trudności wychowawcze, zaburzenia
aktywności, zaburzenia emocjonalne, zaburzenia relacji społecznych. Terapia pedagogiczna
stwarza dzieciom z zakłóceniami rozwojowymi możliwości wszechstronnego rozwoju. W celu
eliminowania niepowodzeń szkolnych oraz ich ujemnych konsekwencji oddziaływuje się za
pomocą środków pedagogicznych na przyczyny i przejawy trudności dzieci w uczeniu się.
Terapię pedagogiczną prowadzi się w formie indywidualnej i grupowej (liczba uczestników zajęć
wynosi od 2 do 5 uczniów), by spowodować określone, pozytywne zmiany w zakresie sfery
poznawczej i emocjonalno - motywacyjnej oraz wiedzy i umiejętnościach dziecka. W szkole
terapia pedagogiczna odbywa się zazwyczaj w postaci zajęć korekcyjno - kompensacyjnych i
wyrównawczych.
Celem terapii pedagogicznej jest:
- Stymulowanie i usprawnianie rozwoju funkcji psychomotorycznych
- Wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach uczniów
- Eliminowanie niepowodzeń szkolnych oraz ich emocjonalnych i społecznych konsekwencji
- dzieci wymagają wyrównywania braków w sferze psychicznej w skutek doświadczania
negatywnych ocen i kar, a więc zainteresowanie ich tym co jest dla nich atrakcyjne i możliwe do
osiągnięcia oraz dostrzeganie uzdolnień, sukcesów i pozytywnych cech.
ORGANIZACJA DZIAŁAŃ TERAPEUTYCZNYCH
1. Planowanie Planując pracę terapeutyczną należy:
- Zdiagnozować przejawy i przyczyny trudności szkolnych dziecka
- Opracować ramowy indywidualny planu pracy z dzieckiem.
- Zaprogramować kolejne jednostki zajęciowe.
Plan powinien zawierać:
- Ćwiczenia korekcyjne zaburzonych funkcji
- Ćwiczenia korekcyjno - kompensacyjne funkcji zaburzonej w koordynacji z bardziej sprawnymi
- Ćwiczenia relaksacyjne i odpoczynkowe
- Oddziaływania psychoterapeutyczne
3 / 19
Metody terapii
2. Etapy terapii:
a) Etap przygotowawczy - pracujemy z dzieckiem na materiale konkretnym - obrazki i
abstrakcyjnym - litery i figury geometryczne.
Kształtujemy dojrzałość dziecka do nauki czytania i pisania poprzez wykonywanie:
- Ćwiczeń usprawniających ogólne sprawności ruchowe i sprawności manualne
- Ćwiczenia ogólnej sprawności ruchowej
- Ćwiczenia sprawności ruchowej
- Ćwiczenia rozmachowe
- Ćwiczenia manualne
- Ćwiczenia graficzne
- Ćwiczenie funkcji wzrokowej i orientacji przestrzennej , które wpływa na opanowanie
umiejętności czytania i pisania (ćwiczenia manualne pod kontrolą wzroku, ćwiczenia
koordynacji wzrokowo - ruchowej)
Spostrzegawczość
- Analiza wzrokowa- Synteza wzrokowa
- Kierunkowość
- Pamięć wzrokowa
Ćwiczenie funkcji słuchowej: - Ćwiczenia wrażliwości słuchowej
- Koncentracja na bodźcach
- Różnicowanie dźwięków (otoczenia, nazwy liter - głoski)
- Pamięć słuchowa
-Ćwiczenia rytmiczne
-Ćwiczenia słuchu fonematycznego i fonetycznego (wyodrębnianie, różnicowanie, artykulacja)
b) Terapia właściwa - ćwiczenie nauki czytania i pisania na materiale obrazkowo - literowym
(łączenie liter w sylaby i słowa). Po zakończeniu tego etapu dziecko umie czytać, rozumie to co
czyta, przepisuje, napisze z pamięci proste słowa.
4 / 19
Metody terapii
METODY WSPOMAGAJĄCE PROCES TERAPEUTYCZNY
Dobry nauczyciel w klasie integracyjnej jest dawcą informacji, ale też potrafi rozbudzić w swoich
uczniach drzemiące zdolności obserwacyjne i twórcze: samodzielność, odwagę np. u uczniów z
upośledzeniem umysłowym, którzy tak często są zagubieni na tle klasy. Nauczyciel jawi się tu
jako ktoś, kto prowadzi innego człowieka do pełni rozwoju wśród zawiłości ścieżek, umie
doradzać, odradzić, troszczy się o to aby każdy uczeń nie stawał się biernym tworzywem, lecz
był sprawcą własnego losu i współtwórcą pomyślności swej społeczności.
Metodami wspomagającymi proces terapeutyczny dzieci upośledzonych są m.in.:
- Ruch Rozwijający Weroniki Sherborne,
- Metoda Dennisona,
- Metoda N. C. Kepharta, - Metoda Glenna Domana, - Metoda Dobrego Startu - M. Bogdanowicz.
Metoda Weroniki Sherborne
Jedną z metod terapeutycznych o szerokich możliwościach zastosowania z dziećmi jest Metoda
Ruchu Rozwijającego opracowana przez Weronikę Sherborne. Jest to metoda niewerbalna,
uaktywniająca język ciała i ruchu. Główna idea metody zawarta jest w tezie, że posługiwanie
się ruchem rozwijającym świadomość własnego ciała, świadomość przestrzeni i działania w
niej, a także umiejętność i potrzebę dzielenia jej z innymi ludźmi prowadząca do nawiązywania
z nimi bliskiego kontaktu służy rozwojowi dziecka i może być wykorzystana w terapii zaburzeń
rozwoju. Założenia metody opierają się na naturalnych potrzebach dziecka. Odpowiadają
etapom kształtowania się umiejętności związanych z ruchem, umożliwiających lepsze poznanie
otoczenia poprzez zdobywanie indywidualnych doświadczeń opartych na kształtowaniu nowych
umiejętności w zakresie rozwoju fizycznego, psychicznego. Głównym założeniem terapii jest
zdobycie przez dziecko świadomości własnego ciała rozwijanej równolegle z usprawnianiem
ruchowym. Przez dopływ wiadomości o własnym ciele, jego użyciu w sposób adekwatny do
możliwości percepcji i potrzeb dziecka, następuje kształtowanie umiejętności społecznych,
eksploratywnego działania, doprowadzającego do poczucia świadomości przestrzeni i działania
w niej. W swoim programie ćwiczeń ruchowych Weronika Sherborne wyróżnia następujące
grupy ćwiczeń: - ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała, - ćwiczenia pomagające
zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu, - ćwiczenia ułatwiające
nawiązywanie kontaktu i współpracy z partnerem i grupą, - ćwiczenia twórcze. Wymienione
ćwiczenia mogą występować w różnych formach, jako zajęcia indywidualne, w parach lub
grupowe. Zakres każdego ćwiczenia może być mniej lub bardziej rozszerzony zgodnie z
5 / 19
Metody terapii
potrzebami, stopniem zaawansowania, możliwościami. Na przykład dzieci upośledzone
umysłowo wymagają wielu ćwiczeń prowadzących do poznania ciała, przestrzeni, koncentracji,
rozwoju, siły oraz nawiązania kontaktów. Ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała: wyczuwanie brzucha, pleców, pośladków: leżenie na plecach, brzuchu, ślizganie się w kółko na
brzuchu, siedząc przyciąganie kolan, chowanie głowy, czołganie się na brzuchu, czołganie się
na plecach, - wyczuwanie nóg i rąk: podciąganie kolan do siadu skulnego, pchanie kolan do
siadu prostego, maszerowanie i bieganie z podniesieniem kolan, chodzenie i bieganie na
"sztywnych" nogach, dotykanie stóp podłogi, uderzanie o podłogę piętami, uderzanie o podłogę
całą stopą, dotykanie łokciami kolan; - wyczuwanie twarzy - siedzenie w kole: wytrzeszczanie
oczu, mrużenie oczu, zabawne miny; - wyczuwanie całego ciała: leżenie na plecach, turlanie
się, leżenie z rękami wzdłuż ciała. Ćwiczenia pozwalające zdobyć pewność siebie i poczucie
bezpieczeństwa w otoczeniu: - leżenie na plecach lub brzuchu, rozluźnianie, odprężanie ćwiczenia w parach; jedna osoba robi "mostek", a druga obchodzi ją na czworakach, przechodzi
pod, przez, nad, dokoła itp. - ćwiczenia w grupie: grupa tworzy "tunel" reszta czołga się pod
tunelem na plecach, brzuchu itp. Ćwiczenia te pozwalają nauczyć się współpracy w grupie,
współdziałania z innymi. Ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerem i
grupą: - ćwiczenia w parach, partner "aktywny", partner "bierny", pcha plecami partnera,
starając się pokonać jego opór, ćwiczący delikatnie kładzie się na plecach partnera, a ten stara
się częściowo przyjąć ten ciężar, ciągnięcie za kostki ćwiczącego leżącego na brzuchu lub
plecach, kołysanie, tworzenie "fotelika", kołysanie w różnych kierunkach itp. Ćwiczenia
twórcze: Na szczególną uwagę zasługuje taniec. Ćwiczenia twórcze pozwalają nawiązać i
pogłębić stosunki międzyludzkie, poznać sytuacje, których ćwiczący nie doświadczyłby ze
względu na swoje fizyczne lub psychiczne ułomności. Każdy może być twórcą w stopniu w
jakim sobie życzy, a płynące stąd przeżycie zadowolenia, radości pomaga osiągnąć harmonię i
zwiększa poczucie przynależności do grupy. Metoda W. Sherborne może być stosowana
wobec dzieci upośledzonych w stopniu lekkim. Partnerami dzieci mogą być ich rodzice. W pracy
z dziećmi upośledzonymi umysłowo trzeba zawsze pamiętać o ich specyficznych potrzebach
psychicznych i edukacyjnych oraz o tym, że należy je zaspakajać odpowiednio do możliwości i
ograniczeń dziecka. Toteż nie kładziemy nacisku na uzyskanie osiągnięcia w zajęciach
prowadzonych tą metodą lecz na możliwość uczestniczenia w nich. Stosując metodę Ruchu
Rozwijającego, należy wystrzegać się rutynowej oceny osiągnięć, natomiast obserwować i
oceniać postępy ucznia w zakresie: - koncentracji, - umiejętności nawiązywania kontaktów z
innymi i współdziałania, - okazywanie swej pomysłowości, - umiejętności zmiany zachowań w
zależności od rodzaju zajęć. Nad wartością metody prowadzono badania za granicą i w Polsce.
Najczęściej badania te dotyczyły dzieci upośledzonych umysłowo. Wykazały one, że terapia
ruchowa metodą W. Sherborne wywiera najsilniejszy wpływ na sferę emocjonalną i motoryczną.
Sprzyja także rozwojowi wyobraźni i pomysłowości dzieci, kształci orientację w schemacie ciała
i przestrzeni, rozwija zdolność koncentracji uwagi. Dzięki terapii dzieci zdobywają zaufanie do
siebie i do otoczenia, kształtuje się pozytywnie ich obraz samego siebie i pozytywne
nastawienie do świata. Jako metoda terapii znajduje zastosowanie w pracy z dziećmi z
zaburzeniami rozwoju psychoruchowego, a więc przede wszystkim w przypadkach
upośledzenia umysłowego. Również dla dzieci z tzw. normą intelektualną, przejawiających
zaburzenia w zakresie sfery emocjonalnej i społecznej.
6 / 19
Metody terapii
Metoda P. A. Dennisona
Metoda zwana kinezjologią edukacyjną lub "gimnastyką mózgu" składa się z prostych,
sprawiających przyjemność ćwiczeń ruchowych, które zwiększają u uczniów umiejętność
uczenia się całym mózgiem. Ćwiczenia te ułatwiają wszelkiego rodzaju uczenie się, ale są
szczególnie skuteczne w odniesieniu do nauki szkolnej. Wyraz "kinezjologia" wywodzi się od
greckiego rdzenia "kinesis" oznaczającego ruch. Kinezjologia zajmuje się badaniem ruchu ciała
ludzkiego. Pedagogiczna kinezjologia jest systemem umożliwiającym uczniom w dowolnym
wieku rozwinięcie ich potencjalnych możliwości zablokowanych w ciele. Ćwiczenia ruchowe
zawarte w gimnastyce mózgu, umożliwiają uczniom włączenie tych części mózgu, które były dla
nich uprzednio niedostępne. Zmiany zachowania i zmiany w zakresie uczenia się
niejednokrotnie bywają natychmiastowe i głębokie, gdy dzieci odkrywają, w jaki sposób można
odbierać informacje i wyrażać siebie. Techniki ruchu ciała i przepływu energii zaczerpnięte są
starożytnych dyscyplin jak joga, czy akupunktura. Zostały jedynie zmodyfikowane i
przystosowane do potrzeb ludzi uczących się w naszej współczesnej kulturze. Dr P. A.
Dennison w swej walce o znalezienie drogi wyjścia z własnej dysleksji i kłopotów ze wzrokiem,
ułożył program gimnastyki mózgu. Jego wewnętrzna integracja, głębokość zrozumienia
problemu i miłości do dzieci i do uczenia się, uwidaczniają się w jego pracy. Paul Dennison w
latach siedemdziesiątych rozwinął gimnastykę mózgu w Centrum Uczenia się (Halley Remedia
Group Learning Centem) w Kalifornii, gdzie przez dziewiętnaście lat pomagał dzieciom i
dorosłym. Był pedagogiem przez całe swoje zawodowe życie, a jego odkrycia opierają się na
zrozumieniu współzależności rozwoju fizycznego i panowania języka i osiągnięć
intelektualnych. Gimnastyka mózgu zrodziła się z jego doświadczeń, które zdobył pracując nad
rozwojem programu szkolnego i psychologii eksperymentalnej na Uniwersytecie w Kalifornii
Południowej, gdzie badania koncentrowały się szczególnie na początkowych sukcesach w
czytaniu i ich relacji do zdolności mowy. Dennison zmodyfikował swoje badania, szczególnie
gdy odnosiły się do dzieci ze specyficznymi trudnościami językowymi i opracował szybkie
proste ćwiczenia, zależne od ruchu, które przynoszą korzyść każdemu uczącemu się. Od czasu
powstania w 1987 roku fundacji Kinezjologii Edukacyjnej na całym świecie pojawiło się wiele
projektów badawczych stosowania gimnastyki mózgu. Przykłady gimnastyki mózgu: Umysł /
ciało podczas uczenia się, zaczynając od pewnego rutynowego stanu gotowości, którą
nazywamy PAKE - pozytywne, aktywne, klarowne, energetyczne uczenie się. Taka sekwencja
gotowości uczenia się jest zazwyczaj stosowana na początku dnia szkolnego, aby efektywnie
przygotować uczniów do nauki. To przygotowanie składa się z picia wody do energetycznego
uczenia się i następnie punktów na myślenie, ruchów naprzemiennych i pozycji Cooka. Punkty
na myślenie. Punkty na myślenie wykonuje się poprzez położenie jednej ręki na pępku,
podczas gdy druga ręka stymuluje punkty pomiędzy żebrami. Ręka na pępku zwraca uwagę na
grawitacyjny ośrodek ciała. Ta czynność uaktywnia układ przedsionkowy, który stymuluje
aktywujący twór siatkowaty do pobudzania mózgu na przychodzące z zewnątrz informacje.
Druga ręka delikatnie masuje wgłębienia pomiędzy pierwszym i drugim żebrem bezpośrednio
pod obojczykiem, po prawej i lewej stronie mostka. To stymuluje przepływ krwi przez tętnicę
szyjną do mózgu. Punkty na myślenie leżą tuż nad miejscem rozdzielania się tętnic szyjnych
baroreceptory (receptory czucia ucisku i masy) w ścianach tętnic szyjnych, prawdopodobnie
odpowiadają za efekty zauważane podczas masowania tych punktów. Te ćwiczenia pobudzają
gotowość do uczenia się i pomagają przywrócić koncentrację. Ruchy naprzemienne. Ruchy
7 / 19
Metody terapii
naprzemienne to po prostu naprzemienne chodzenie w miejscu. Przez dotyk prawym łokciem
lewego kolana i następnie lewym łokciem prawego kolana pobudzane są równocześnie duże
powierzchnie obu półkul mózgowych. Ruchy naprzemienne są jak świadome chodzenie, które
przez ciało modzelowate wspomaga równowagę aktywacji nerwowej. Gdy wykonuje się je
regularnie, w ciele modzelowatym tworzy się i pokrywa mieliną więcej sieci nerwowych i przez
to szybciej i w bardziej zintegrowany sposób powstaje komunikacja pomiędzy dwiema
półkulami. Jest ona potrzebna do myślenia przyczynowo - skutkowego. Ruchy naprzemienne
powinny być wykonywane bardzo powoli. Ćwiczenie wykonywane powoli wymaga
zaangażowania, precyzyjnych ruchów i równowagi, świadomego aktywowania układu
przedsionkowego i płatów czołowych. Im mniejsze mięśnie są zaangażowane w ruch, tym
większe zaangażowanie płata czołowego w łączeniu się ze zwojami podstawy mózgu. Ten
prosty ruch aktywuje pełne funkcjonowanie mózgu i przekazywanie informacji do płatów
czołowych. Ruchy naprzemienne są doskonałe do aktywacji pełnego funkcjonowania umysłu /
ciała nawet przed zajęciami fizycznymi, takimi jak sport. Pozycja Cooka. Pozycję Cooka
wykonuje się najpierw przekładając jedną kostkę nad drugą, jak jest wygodniej, krzyżując nogi.
Następnie krzyżujemy ręce, dłonie łączymy razem i odwracamy. Wykonując to, prostujemy
ramiona przed sobą łącząc razem zewnętrzne strony dłoni, kciukami do dołu. Przenosimy jedną
rękę nad drugą, wewnętrzną stroną do siebie i zamykamy je splecionymi palcami. Następnie
przetaczamy zamknięte ręce do dołu i w stronę ciała tak, żeby w efekcie końcowym spoczywały
na klatce piersiowej z łokciami w dół. To skomplikowane ćwiczenie naprzemienne posiada
podobny integrujący efekt w mózgu jak ruchy naprzemienne. W zrównoważony sposób
świadomie aktywuje czuciowe i ruchowe obszary kory każdej półkuli mózgu. W czasie
wykonywania tej pozycji kładziemy język za zębami na podniebieniu. Ta czynność skierowuje
uwagę do śródmózgowia, które mieści się powyżej. Pomaga również uwolnić język z blokady
spowodowanej brakiem równowagi ciała. Ta metoda jest przydatna do kontroli swojego
własnego zachowania. Jest to ćwiczenie z gimnastyki mózgu, które pod wpływem stresu,
przywraca koncentrację. Leniwe ósemki do pisania. Leniwe ósemki do pisania to ćwiczenie z
ołówkiem i kartką papieru, przeznaczone do doskonalenia pisemnej komunikacji. Są doskonałe
do ustanowienia potrzebnego rytmu i płynności dla dobrej koordynacji ręka - oko. Aby wykonać
leniwe ósemki należy narysować na papierze lub tablicy płynnym nieprzerwanym ruchem
symbol nieskończoności (położona ósemka). Zaczynamy pośrodku, najpierw malujemy w
stronę przeciwną do ruchu wskazówek zegara, do góry, z tyłu i dookoła, potem zgodnie ze
wskazówkami zegara. Pięć lub więcej powtórzeń wykonuje się każdą ręką osobno, a następnie
dwoma rękami razem. Czynność ta rozluźnia mięśnie dłoni, rąk i ramion, a także sprzyja
wodzeniu wzrokiem. Leniwe ósemki są bardzo pomocne przy tak zwanej blokadzie pisemnej.
Kiedy dzieci zaczynają czuć się zestresowane podczas prac pisemnych (wtedy ich myślenie
jest jednopółkulowe), robią palcami na ławkach parę leniwych ósemek i doświadczają integracji
obydwu półkul, wtedy łatwiej przychodzi im udzielenie odpowiedzi pisemnej. Słoń. Słoń jest
jednym z najbardziej integrujących ćwiczeń gimnastyki mózgu. Wykonuje się je przez położenie
lewego ucha na lewym ramieniu i wyprostowanie lewej ręki jakby trąby. Przy rozluźnionych
kolanach ręka maluje w polu środkowym wzór leniwej ósemki, zaczynając od środka, na
zewnątrz i dookoła z oczami śledzącymi ruch końców palców. Dla osiągnięcia większego
efektu, ćwiczenie to powinno być wykonywane powoli trzy do pięciu razy z lewym uchem na
ramieniu i tyle razy z prawym uchem na ramieniu. Słoń w zrównoważony sposób aktywuje
wszystkie obszary układu umysł / ciało. Doznania wzrokowe aktywują płat, a jeżeli dodane są
odgłosy słonia - również obszar słuchowy w płacie skroniowym. Dla dzieci przechodzących
8 / 19
Metody terapii
chroniczne infekcje ucha, ćwiczenie to stanowi wyzwanie, ale po kilku tygodniach ćwiczeń
zauważa się wyraźne wyniki poprawy równowagi i stabilności. Słoń jest również zalecany dla
dzieci z zaburzeniami koncentracji, ponieważ ćwiczenie to wspomaga pełną aktywację tworu
siatkowego, tym samym poprawiając uwagę. Kapturek myśliciela. Kapturek myśliciela
pobudza cały mechanizm słuchu i wspomaga pamięć. Wykonuje się go przez kilkakrotne
odwijanie uszu z góry do dołu. Zamykamy oczy i przez kilka minut słuchamy: czy słyszymy tak
samo obydwoma uszami? Czy jedno ucho wydaje się nam większe? Czy słyszenie jest
wyraźniejsze? Czy niektóre dźwięki są przytłumione? Odwijamy uszy około trzech razy po
każdej stronie i zamykamy oczy. Zauważamy różnicę. Kapturek myśliciela jest bardzo
przydatny, kiedy uczeń musi przypomnieć sobie techniczną informację podczas pisania.
Pomocny jest w zapamiętaniu informacji. Energetyczne ziewanie. Energetyczne ziewanie
wykonuje się masując mięśnie wokół stawu skroniowo-żuchwowego. Staw ten znajduje się do
przodu od otworu słuchowego. Łączy on szczękę z żuchwą. Przez staw przebiegają pnie pięciu
głównych nerwów czaszkowych, które zbierają informacje czuciowe z całej twarzy, mięśni oczu,
języka i ust, aktywizują wszystkie mięśnie twarzy, oczu i ust odpowiedzialne za wydawanie
głosu. Wspomaga efektywność werbalizacji i komunikacji. Akumulator. Akumulator jest
ćwiczeniem wydłużającym i pogłębiającym oddychanie, co zwiększa pobór tlenu, rozluźnia
mięśnie szyi i ramion oraz wspomaga swobodny przepływ płynu mózgowo - rdzeniowego w
centralnym układzie nerwowym. Akumulator pobudza cały organizm. Aby wykonać to ćwiczenie
należy położyć dłonie na stole przed sobą. Obniżyć brodę do piersi, czując napięcie z tyłu szyi i
rozluźnione ramiona. Biorąc głęboki oddech należy pochylić się do przodu z głową podnosząc
brodę do góry i do tyłu pozwalając plecom wygiąć się. Robimy wydech i kładziemy brodę na
piersi.
Metoda N. C. Kepharta
Program terapii psychomotorycznej przedstawiony przez N. C. Kepharta ma na celu poprawę
poziomu rozwoju dziecka, ale kładzie większy nacisk na konkretne wybiórcze zaburzenie, które
zakłóca funkcjonowanie całości. Metoda Kepharta ma duże znaczenie w procesie
terapeutycznym stosowanym wobec dzieci wykazujących zaburzenia rozwoju funkcji
percepcyjno - motorycznych. Szczególnie ważne jest doskonalenie mechanizmu percepcyjno motorycznego, kojarzenie danych sensorycznych z ruchowymi, bowiem pozwoli to sprostać
różnorodnym wymogom sytuacji. Stąd też dziecko od najwcześniejszych lat powinno
manipulować rzeczami i własnym ciałem. Musi ono między innymi wypróbować wszystkie
możliwe reakcji mięśniowe, do których jest zdolne. Wiąże się to z odkrywaniem zakresu swoich
możliwości ruchowych. Kephart uważa, że w każdym stadium rozwoju dziecka konieczna jest
ogromna ilość doświadczeń, które winny być projektowane przez samo dziecko. Tymczasem
współczesna cywilizacja choć wymaga od dziecka uczenia się wielu rzeczy, to jednocześnie
zmniejsza możliwość ćwiczeń podstawowych W koncepcji autora akcentowana jest teza, że nie
należy traktować oddzielnie dwóch procesów: odbioru wrażeń zmysłowych (doznania
percepcyjne) i przekazywania impulsów nerwowych (reakcje ruchowe). Czynności percepcyjne i
motoryczne muszą być traktowane jako jedność percepcyjno - motoryczna. Celem metody jest
wykrycie w zakresie jakich sprawności nastąpiło "załamanie procesu rozwojowego". Kephart
9 / 19
Metody terapii
twierdzi, że dzieci muszą rozwijać się przez różnorodne ćwiczenia praktyczne., w tym celu
proponuje zestaw ćwiczeń do rozpoznania zaburzeń percepcyjno - motorycznych. Zestaw
zadań ustalonych przez autora obejmuje:
1. Ćwiczenia na równoważni - przesuwanie się przodem, bokiem, tyłem, ze zwrotami i
odbijaniem się - mają one na celu poprawienie równowagi i ustalenie lateralizacji.
2. Skoki obiema nogami, na prawej, na lewej nodze, przeskakiwanie z jednej nogi na drugą.
3. Rozpoznawanie części własnego ciała - typu dotknij swoich oczu, nogi, łokcia itp. 4. Naśladowanie ruchów ramion: jednostronnych, obustronnych i ruchów krzyżujących się.
5. Ćwiczenia z przeszkodami polegają na przejściu nad przeszkodą sięgającą kolan, pod
przeszkodą itp. 6. "Orły na śniegu" - to zestaw ćwiczeń obejmujących ruchy ramion i nóg w
pozycji leżącej.
7. "Chodzenie po kamieniach" - dziecko chodzi po ułożonych 10 kwadratach czerwonych i 10 czarnych, lewą nogą po czarnych, prawą po czerwonych.
8. Ćwiczenia na tablicy obejmują rysowanie koła, linii poprzecznych, pionowych.
9. Wodzenie oczami - poziome i pionowe, po przekątnych, koliste.
10. Ćwiczenia wzrokowej znajomości kształtów - przerysowywanie prostych figur
geometrycznych jak koło, kwadrat, romb, trójkąt itp. Kephart daje bardzo szczegółowe
wskazówki jak obserwować dziecko w trakcie wykonywanych ćwiczeń i jak oceniać samo
wykonanie.
W metodzie Kepharta wyróżnia się następujące typy ćwiczeń: * Ćwiczenia usprawniające rozwój percepcyjno - motoryczny,
* Ćwiczenia kontroli wzrokowej, * Ćwiczenia percepcji kształtów.
W grupie ćwiczeń usprawniających rozwój percepcyjno - motoryczny proponuje
następujące ćwiczenia:
1. Zabawa zegarowa - dziecko staje wobec zadania jednoczesnego zorientowania obu części
ciała na określony kierunek ruchu. Do jej przeprowadzenia potrzebne jest umieszczenie na
tablicy ośmiu ponumerowanych punktów równomiernie rozłożonych na obwodzie koła. Istota
zabawy polega na przemieszczaniu rąk rozłożonych na podanych cyfrach na inne cyfry
wskazane przez nauczyciela. Autor proponuje szereg kombinacji ruchów: ruch przeciwstawny,
równoległy, krzyżowy, ruch od środka na zewnątrz, ruch wzdłuż linii przecinających się.
2. Leniwa ósemka - na tablicy narysowana jest cyfra osiem, w pozycji poziomej. nauczyciel
prosi dziecko o prowadzenie ręką po tej figurze linii ciągłej baz odrywania kredy od tablicy.
Zachęca się, aby ćwiczenia były wykonywane lewą i prawą ręką.
3. Równoważnia - ćwiczenia wykonywane na ławeczce mają rozwinąć równowagę dynamiczną
i przyczynić się do wyrobienia lateralizacji i znajomości kierunku. Ćwiczenia obejmują:
posuwanie się do przodu, do tyłu, bokiem, zawracanie i odbijanie się, przejście przodem i tyłem
4. Rytmy - należy łączyć jednocześnie rytmy słuchowe z dotykowymi i kinestetycznymi. Należy
10 / 19
Metody terapii
rozpocząć od wybijania rytmów tylko jedną stroną ciała, pomocą może być bębenek. Dziecko
opanowuje rytmy regularne i nieregularne.
Kolejną grupą ćwiczeń Kepharta są ćwiczenia kontroli wzrokowej. Istotą ćwiczeń jest
przesuwanie celu przed dzieckiem, który dziecko powinno śledzić wzrokiem. Obserwuje się
przy tym, czy śledzi ono cel, czy jego oczy przesuwają się płynnie i w sposób skoordynowany.
Kephart wyróżnia następujące etapy ćwiczeń:
- wodzenie poziome
- wodzenie pionowe
- wodzenie po przekątnych - wodzenie koliste - ćwiczenie jednego oka.
- zabawy i gry z piłką Ostatnią grupą ćwiczeń zawartych w metodzie Kepharta są ćwiczenia
percepcji kształtów.
Autor proponuje następujące ćwiczenia:
1. Łamigłówki obrazkowe, w których centralną postacią powinien być człowiek ( chodzi o
utrwalenie schematu ciała ludzkiego).
2. Układanki z patyków według wzorów najczęściej w postaci figur geometrycznych
pozbawionych treści. Stosuje się również układanie z pamięci.
3. Kształty geometryczne z kołeczków wkładanych w otwory tablicy. Podobnie jak poprzednio
stosuje się układanie z pamięci. Dobór ćwiczeń zależy od umiejętności dziecka w tych
zakresach. Trzeba zaczynać od zadań łatwych i stopniowo przechodzić do coraz trudniejszych
a także dostosować je do możliwości dzieci.
Metoda Glenna Domana
Amerykański fizykoterapeuta Glenn Doman około 40 lat temu założył w Filadelfii Instytut
Osiągania Ludzkich Możliwości. Opracował w latach 1960 - 1970 program badań klinicznych
nad dziećmi z uszkodzonym mózgiem. Głównym przedmiotem obserwacji i badań był mózg
dziecka i jego rozwój. Na podstawie badań sformułowano tezę, że podłożem wszelkich
zaburzeń u dzieci są uszkodzenia mózgu. Rehabilitowanie ma więc polegać na oddziaływaniu
na mózg. Jedną z metod oddziaływania jest nauka globalnego czytania jaką wprowadził Glenn
Doman. Opanowanie umiejętności czytania stanowi przełomowy moment w życiu człowieka.
Nauka ta wymaga od dziecka wszystkich sił psychicznych, całkowitego zaangażowania nie
tylko procesów intelektualnych, lecz także emocjonalnych. "Czytanie jest jedną z
11 / 19
Metody terapii
najważniejszych funkcji ludzkiego mózgu - ze wszystkich stworzeń na ziemi tylko ludzie umieją
czytać, jest to także jedna z najważniejszych funkcji w życiu, ponieważ cała nauka opiera się na
umiejętności czytania". G. Doman traktuje naukę czytania jako element dziecięcej zabawy.
Stąd pochodzi nazwa koncepcji - zabawa w czytanie. Doman skierował także swoje
zainteresowania na dzieci zdrowe. Uważał że nauka była zabawą. Proponuje aby przestrzegać
takich oto zasad gwarantujących efektywność w czytaniu: 1. Zacznij w możliwie najmłodszym
wieku. 2. Bądź zawsze radosna. 3. Szanuj swoje dziecko. 4. Ucz tylko wtedy, gdy ty i twoje
dziecko jesteście szczęśliwi. 5. Skończ zanim twoje dziecko chce skończyć. 6. Pokazuj
materiały szybko. 7. Często wprowadzaj nowe materiały. 8. Wykonuj program systematycznie
Proces nauki czytania globalnego metodą Domana przebiega z użyciem tzw. bitów informacji
czyli są to starannie przygotowane białe kartoniki (10 cm wysokości, 60 cm szerokości), na
których napisane jest słowo w kolorze czerwonym np.: mama. Kolor czerwony ponieważ, ten
kolor przyciąga wzrok małych dzieci. Powinno stosować się wielkie litery, tak aby zmieściły się
na kartoniku. Wielkie ponieważ droga wzrokowa jest jeszcze niedojrzała. Litery kreślone na
kartonikach nie powinny być kaligrafowane, lecz zbliżone swoim wyglądem do liter
drukowanych w książce. Nauka czytania metodą Domana przebiega etapowo.
Etap I - rozpoczyna się od wprowadzenia 15 słów z najbliższego otoczenia, rodziny.
Prezentacja jednego wyrazu połączona jest z głośnym odczytaniem i trwa 1 sekundę wprowadza się 5 wyrazów (zestaw). Należy je powtarzać 3 razy w ciągu dnia. W drugim dniu
powtarzamy początkowo sesję 3 razy i dodajemy zestaw następnych pięciu słów, które
pokazujemy również 3 razy dziennie. Trzeciego dnia dodajemy zestaw następnych pięciu słów.
Teraz uczymy dzieci trzech zastawów słów po pięć wyrazów w każdym zestawie,
pokazywanych 3 razy dziennie. Pierwsze 3 zestawy oglądają dzieci przez tydzień. Po pięciu
dniach zaczynamy wymieniać jedno stare słowo z każdego zestawu, układamy nowe i
dołączamy dwa nowe zestawy.
Etap II -- to czytanie wyrażeń dwuwyrazowych. Etap ten rozpoczyna wprowadzenie etykiet z
nazwani kolorów. Jest to ważny, pośredni etap pomiędzy pojedynczymi słowami a pełnymi
zdaniami. Ze słów, których wcześniej uczyliśmy dziecko, budujemy wyrażenia dwuwyrazowe,
np. sok pomarańczowy, niebieski worek itp. Wykonanie kart trzeba podzielić na dwa zestawy po
pięć wyrażeń w każdym. Po pięciu dniach wycofujemy po jednym wyrażeniu z każdego zestawu
i dodajemy nowe. Na tym etapie czytania potrzebujemy dodatkowych przymiotników. Najlepiej
ich użyć w parach przeciwieństw, np. duże - małe, ładne - brzydkie, ciemny - jasny.
Etap III - jest to przejście od dwuwyrazowych wyrażeń do prostych zdań. Polega na włączeniu
nazw czynności do wyrazu lub wyrażenia dwuwyrazowego i utworzenie krótkiego zdania np.
Mama skacze. Proste zdania tworzymy również, dorabiając do kilku kart słowo "jest" i stwarza
to możliwość układania dowolnych zdań. Można także zrobić zestaw pięciu zdań. Po kilku
dniach dodajemy dwa nowe zdania, wycofując jednocześnie dwa stare. Można również
wykonać książeczkę z prostych zdań. Taka książeczka powinna zawierać pięć zdań z
ilustracjami do każdego zdania. Powinna mieć wymiary 20 x 45 cm oraz czerwone litery o
wysokości 5 cm. Zapisana strona powinna poprzedzać obrazek i być oddzielona od ilustracji.
12 / 19
Metody terapii
Książka ma na początku 10 stron czytanych 2,3 razy dziennie.
Etap IV - to rozbudowane zdania wyrażające bardziej złożoną myśl. Etapem poprzedzającym
czytanie rozbudowanych zdań jest wprowadzenie przyimków "w", " na", "do" itp. - początkowo w
dwuwyrazowych zdaniach, później włączone są w rozbudowane zdanie. Wysokość liter ulega
zmniejszeniu do 3 cm. Następuje zmiana koloru czerwonego liter na czarny.
Etap V - to książki kupowane lub wykonywane przez matkę. Jest to czas, kiedy dziecko jest
gotowe do czytania prawdziwej książki. Staranne przygotowanie takich książeczek jest kluczem
do sukcesu z jego pierwszą książką i z wieloma innymi w przyszłości.
Książka dla dzieci musi spełniać następujące warunki:
1. Powinna zawierać słownictwo od 50 do 100 słów.
2. Powinna mieścić nie więcej niż jedno zdanie na jednej stronie. 3. Litery nie mogą być mniejsze niż 2 cm.
4. Tekst powinien poprzedzać ilustrację i znajdować się na oddzielnej stronie. Dziecko musi
przewrócić stronę, żeby zobaczyć ilustrację po przeczytaniu zdania. Książkę należy wykonać
samodzielnie lub skorzystać z gotowej pod warunkiem, że spełnia wyżej wymienione warunki.
Zastosowanie koncepcji czytania bez liter G. Domana pozwala uniknąć stresów w toku nauki i
niepowodzeń szkolnych w przyszłych latach edukacji. W metodzie Domana nauka czytania
pełni ważną rolę w stymulacji rozwoju dziecka. Informacje płynące drogami wzrokowymi i
słuchowymi usprawniają ich funkcjonowanie, wpływające jednocześnie na pracę mózgu.
Doskonali się i rozwija percepcja wzrokowa. Rozwija się system pojęć, podnosi się poziom
wiedzy i inteligencja. W metodzie Domana nauka nie jest nudą, lecz przyjemnością i radością
dla dziecka i rodziców, i to jest jedna z jej podstawowych zalet. Czytanie jest jednym z
elementów procesu rewalidacyjnego. Wielość sesji czytania wpływa na osłuchanie się z
prawidłowym wzorcem artykulacyjnym słowa, ćwiczy słuch, różnicowanie wzrokowe oraz
czynną artykulację dzieci poprzez powtarzanie ćwiczonego słowa. Z koncepcji G. Domana
mogą korzystać w szczególności dzieci z zaburzoną analizą i syntezą słuchową, gdyż nie
potrafią one wyróżnić poszczególnych dźwięków z potoku słów. Dzieci upośledzone umysłowo
w stopniu lekkim mogą uczyć się, a więc także opanowywać technikę czytania i pisania, ale
wyłącznie przy zastosowaniu metod nauczania dostosowanych do ich możliwości
percepcyjnych. Powinny one zostać objęte opieką w zespołach wyrównawczych i korekcyjno kompensacyjnych. Zasadne wydaje się zastosowanie koncepcji G. Domana w nauce czytania
u tych dzieci ze względu na brak umiejętności dokonywania analizy i syntezy wyrazów.
Ponadto, u dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, występują niedomagania w
sferze uczuciowo-emocjonalnej. Tymczasem autor tej koncepcji proponuje nauczanie przez
zabawę, podkreślając, by zakończyć naukę, gdy kończy się radość z czytania.
Metoda Dobrego Startu
Pierwowzorem Metody Dobrego Startu (MDS) była metoda Le Bon Deport opracowana we
13 / 19
Metody terapii
Francji. Jej autorką była Thea Bagnet - van der Voort, z pochodzenia Holenderka. Ogólne
założenia tej metody M. Bogdanowicz, autorka polskiej Metody Dobrego Startu, poznała w
1968 roku dzięki relacji ze stażu naukowego we Francji. Założeniem Metody Dobrego Startu
jest jednoczesne rozwijanie funkcji językowych, spostrzeżeniowych (wzrokowych, słuchowych,
dotykowych, kinestetycznych i motorycznych) oraz współdziałanie między tymi funkcjami czyli
integracja percepcyjno - motoryczna. Celem metody jest równoczesne usprawnianie czynności
analizatorów, kształcenie lateralizacji, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni, usprawnianie
percepcji, uwagi, pamięci, wyobraźni słuchowej i wzrokowej, motoryki i koordynacji wzrokowo
-słuchowo- ruchowej. Dzięki temu dziecko jest zdolne do prawidłowej orientacji czasowo przestrzennej, coraz lepiej organizuje ruchy dowolne, lokalizując je w określonej przestrzeni i
czasie, co znacznie ułatwia naukę pisania. Metoda ta kształci również zdolność rozumienia i
posługiwania się symbolami abstrakcyjnymi, co ma znaczenie w nauce pisania, czytania I
liczenia, uczy współdziałania i nawiązywania kontaktów społecznych dzieci z zaburzeniami
emocjonalnymi i zaburzonym przystosowaniem społecznym. Ćwiczenia prowadzą do większej
harmonii rozwoju psychoruchowego wyższego poziomu rozwoju i współdziałania funkcji
intelektualnych (mowy, myślenia) i instrumentalnych (spostrzeżeniowo - ruchowych). MDS
korzystnie oddziałuje również na rozwój mowy dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu
lekkim. Zajęcia prowadzone MDS z punktu widzenia ich organizacji przebiegają według stałego
schematu. Struktura zajęć jest następująca: 1. Zajęcia wprowadzające. 2. Zajęcia właściwe: ćwiczenia ruchowe, - ćwiczenia ruchowo - słuchowe, - ćwiczenia ruchowo - słuchowo wzrokowe. 3. Zajęcia końcowe. Model struktury zajęć jest wspólny dla wszystkich modyfikacji
MDS. Stanowi on podstawę do prowadzenia zajęć. Jednak powinien być on gruntownie
zmieniany i dostosowywany do potrzeb dzieci, z jakimi pracujemy. Będzie on inny, gdy pracuje
się indywidualnie z jednym dzieckiem i odmienny, gdy prowadzimy zajęcia z grupą dzieci.
Struktura zajęć musi się zmieniać przede wszystkim z uwagi na specjalne potrzeby edukacyjne,
możliwości i ograniczenia dzieci, które biorą udział w zajęciach. Zajęcia wprowadzające o
charakterze dyscyplinującym, korygującym postawę ciała, kształcącym orientację w lewej i
prawej stronie ciała i przestrzeni. W trakcie zajęć wprowadzających dzieci słuchają piosenki
(związanej ze znakiem który został wprowadzony), omawiają jej treść, ćwiczą słuch
fonematyczny na podstawie tekstu piosenki.
Ćwiczenia ruchowe usprawniające motorykę i relaksujące prowadzone w postaci zabaw
ruchowych. Ćwiczenia ruchowo - słuchowe polegające na rytmicznych uderzeniach dłonią i
palcami w wałeczki z piaskiem wraz ze śpiewaniem piosenki.
Ćwiczenia ruchowo - słuchowo - wzrokowe będące zasadniczą częścią metody oparte na
zestawie wzorów graficznych i odpowiednio do nich dobranych piosenek.
Odtwarzanie znaków graficznych przebiega następująco:
a) próba samodzielnego odtwarzania ruchem rytmu piosenki,
b) pokaz i omówienie wzoru, demonstracja ćwiczenia,
c) utrwalenie wzoru i jego powiązania z piosenką - wodzenie palcem po wzorze i śpiewanie
piosenki, d) odtwarzanie wzoru różnymi technikami, wraz z jednoczesnym śpiewaniem piosenki:
- w powietrzu - ręką - odwzorowywanie z planszy a następnie z pamięci,
- na powierzchni stołu - palcem, na tackach z piaskiem, - na dużym arkuszu papieru lub na tablicy,
- na kartce papieru z bloku rysunkowego - pędzlem,
- w liniaturze zeszytu - ołówkiem lub długopisem.
14 / 19
Metody terapii
Zajęcia końcowe polegające na prowadzeniu zabaw o charakterze muzyczno - ruchowym
związanym zwykle z wprowadzoną piosenką. Zajęcia prowadzone MDS mają charakter zajęć
dydaktycznych choć prowadzone są w formie zabawy. Przebiegają w atmosferze pogody,
akceptacji i radości dzięki czemu stają się wyjątkową okazją do odreagowania negatywnych
napięć emocjonalnych powstałych w skutek trudności i sprzyjają kształtowaniu właściwej
postawy wobec otoczenia i siebie samego. Metoda Dobrego Startu może być wykorzystywana
jako forma pracy dydaktycznej z dziećmi o prawidłowym rozwoju - w celu stymulowania go, a
także jako forma pracy z osobami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Osoby ze
specjalnymi potrzebami edukacyjnymi to dzieci, które potrzebują zindywidualizowanego lub
indywidualnego programu edukacji i terapii, specjalnych metod i technik uczenia, pomocy
pedagoga specjalnego lub terapeuty i specjalnie dostosowanego do ich możliwości czasu i
miejsca do nauki.
Do dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych zalicza się: dzieci upośledzone umysłowo, z
uszkodzonym narządem ruchu, defektami narządu zmysłu, zaburzeniami rozwoju mowy,
zaburzeniami zachowania oraz specyficznymi trudnościami w uczeniu się (pisania, czytania,
matematyki). W edukacji tych osób szczególnie ważne jest uczenie z zaangażowaniem wielu
zmysłów, czyli uczenie polisensoryczne oraz jak najwcześniejsze poddanie dziecka rehabilitacji
psychomotorycznej w celu usprawnienia i zharmonizowania współdziałania sfer motoryki
psychiki dziecka. Wśród dzieci upośledzonych umysłowo o tym samym ilorazie inteligencji
występuje duża różnorodność w zakresie rozwoju poszczególnych procesów orientacyjno poznawczych, intelektualnych, wykonawczych. Należy zdać sobie sprawę, że upośledzenie
umysłowe w połączeniu z dysharmonijnym rozwojem funkcji psychofizycznych niekorzystnie
wpływa na naukę szkolną i przystosowanie społeczne dziecka.
W tej sytuacji konieczne jest więc zastosowanie w pracy dydaktycznej metody, która by:
- rozwijała aktywność dziecka,
- działała stymulująco na rozwój wszystkich analizatorów,
- wpływała na powstanie koordynacji ruchowo-słuchowo-wzrokowej,
- uczyła zachowań społecznych,
- działała tonizująco na system nerwowy dziecka.
Taką formą zajęć jest Metoda Dobrego Startu. Metoda ta spełnia wszystkie
psychopedagogiczne założenia, zaspakaja potrzeby dzieci. Konstrukcja MDS (zajęcia
wprowadzające, zajęcia właściwe, zakończenie zajęć) jest bardzo zbliżona do konstrukcji
metody ośrodków pracy (zajęcia wstępne, praca poznawcza, zajęcia końcowe), którymi pracuje
się w szkole specjalnej, dla lekko upośledzonych umysłowo. Skuteczność zastosowania
Metody Dobrego Startu..w pracy dydaktycznej z dziećmi niepełnosprawnymi intelektualnie
potwierdzają badania nad różnicami w zakresie niektórych uzdolnień i motoryki u dzieci
pełnosprawnych i niepełnosprawnych intelektualnie oraz możliwości stymulacji ich rozwoju.
Dowodzą one, że dzieci upośledzone umysłowo wykazujące znacznie niższy poziom rozwoju w
sferze percepcyjno-motorycznej niż dzieci pełnosprawne, zwłaszcza w zakresie gorszej pamięci
natychmiastowej, upośledzonej percepcji kształtów geometrycznych, analizy i syntezy
wzrokowej, określania różnic i podobieństw przy porównywaniu przedmiotów, spostrzegania
stosunków przestrzennych, gorszej pamięci figur geometrycznych percepcji słuchowej, precyzji i
szybkości ruchów. Przy zastosowaniu tej metody osiągnięto zauważalny wzrost w zakresie
15 / 19
Metody terapii
przeciętnego ilorazu inteligencji, przyśpieszenia dynamiki uczenia się, znaczną poprawę
sprawności w zakresie pisania z pamięci i ze słuchu oraz szybkości i poprawności czytania.
Biorąc pod uwagę globalne opóźnienie intelektu dzieci i nierównomierny rozwój ich funkcji
psychomotorycznych stwierdzono po kilku latach pracy Metodą Dobrego Startu, że na jej efekty
można liczyć dopiero po kilku latach systematycznych ćwiczeń. Należy pamiętać, iż u dzieci z
upośledzeniem umysłowym dominuje myślenie spostrzeżeniowo- ruchowe i
konkretno-obrazowe. Dlatego też podczas zajęć należy odwoływać się do konkretów i stwarzać
okazję do wielozmysłowych doznań związanych z tymi przedmiotami. Dzieci powinny np.
trzymać w ręce jajko, jabłko, dzbanek, głaskać kota itd. Wzór (figura i litera) którego kształt ma
charakter abstrakcyjny trzeba przybliżyć dziecku przez skojarzenie go z konkretem. Dlatego
treści piosenki nawiązują do kształtu wzoru np. koło - piłka, kwadrat - chusteczka itd. Ponieważ
dzieci z upośledzeniem umysłowym mają istotne trudności z rozumieniem mowy, dlatego też
należy mówić prosto, krótko i dobitnie. Osoba prowadząca powinna uczynić komunikaty słowne
jak najbardziej czytelnymi. Z tego też powodu w zajęciach korzystamy z piosenek jak
najłatwiejszych. Dzieci upośledzone umysłowo, aby przyswoiły sobie jakąś umiejętność
wymagają większej liczby ćwiczeń, większej liczby powtórzeń. Dzieci te szybko się męczą,
dekoncentrują. Dlatego więcej czasu niż w grupach dzieci o normalnie rozwiniętym intelekcie
przeznacza się na zabawę. Dzieci w klasach I - IV mają wzmożoną potrzebę ruchu.
Wykorzystujemy więc te naturalne skłonności w organizowaniu zajęć usprawniających
wszystkie funkcje psychofizyczne stosując formę zabaw ruchowych. Zabawy ruchowe
aktywizują cały układ ruchowy, w zabawie dziecko uczy się celowego działania. Zabawy
ruchowe odbywające się w zespole stwarzają okazję do nauczenia się podporządkowania,
kształtowania społecznych postaw. Ponadto zabawy wprowadzają radosny nastrój i dobre
samopoczucie, rozwijają sprawność fizyczną, wyrabiają świadomą dyscyplinę oraz umiejętność
zespołowego działania. Zabawy dają możliwość ekspresji, rozładowują napięcie emocjonalne.
Metoda Dobrego Startu stymuluje funkcje percepcyjno - motoryczne, psychoruchowe dzieci
upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim i ma wpływ na przyśpieszenie rehabilitacji tych
dzieci. Wybrane metody terapii pedagogicznej charakteryzują się usprawnianiem,
korygowaniem i wspomaganiem wszechstronnego rozwoju uczniów o obniżonej sprawności
intelektualnej. Rozwijają procesy poznawcze, funkcje spostrzeżeniowe (wzrokowe, słuchowe,
dotykowe, kinestetyczne, motoryczne), usprawniają czynności analizatorów, kształcą
lateralizację, słuch fonematyczny, orientację w schemacie ciała i przestrzeni. Rozwijają
percepcję, wyobraźnię, mowę, myślenie, koncentrację, pamięć, stymulują sprawność manualną
i ruchową oraz relaksują. Wszystkie zabiegi rewalidacyjne wpływają bezpośrednio na naukę
czytania, pisania, uczenia, komunikowania się z otoczeniem, zapamiętywania istotnych
informacji. Niektóre metody rewalidacyjne ze względu na zabawowy charakter mają szczególny
walor edukacyjny, profilaktyczny, i terapeutyczny - sprzyjają wyzwalaniu aktywności poznawczej
dziecka, kształtowaniu jego pozytywnej motywacji do nauki, umożliwiają podniesienie
efektywności kształcenia i realizację aspiracji edukacyjnych dzieci upośledzonych umysłowo.
Zabawa sprzyja rewalidacji, umożliwia przeżycie sukcesu i pracę w grupie, co wpływa na
budowanie adekwatnej samooceny i integruje dziecko z grupą rówieśniczą, co ma znaczenie
dla jego przyszłego funkcjonowania w społeczeństwie.
16 / 19
Metody terapii
INNE METODY TERAPEUTYCZNE:
EEG Biofeedback - to nowoczesna metoda, aparatura medyczna umożliwiająca trening
mózgu w celu poprawienia jego efektywności i uzyskania kontroli nad procesami fizjologicznymi
zachodzącymi w naszym organizmie, zwykle niedostępnymi dla naszej świadomości. Stosując
EEG Biofeedback możemy polepszyć czynność bioelektryczną mózgu. Stwarza to duże
możliwości w leczeniu zaburzeń neurologicznych, psychosomatycznych, psychiatrycznych.
Biofeedback, czyli biologiczne sprzężenie zwrotne, oznacza możliwość modyfikowania procesu
fizjologicznego i nadawania mu pożądanego kierunku, poprzez podawanie bezpośrednich
informacji zwrotnych dotyczących parametrów tego procesu. Zastosowanie kliniczne systemu
EEG Biofeedback polega na regularnym pomiarze funkcji fizjologicznych połączonych z
treningiem samokontroli, co w efekcie wprowadza w obszar świadomej kontroli poszczególne
reakcje fizjologiczne, takie jak: praca serca, ciśnienie krwi, rytm oddychania itp. Dzięki
treningowi można się nauczyć panowania nad poszczególnymi funkcjami organizmu,
kierowanymi przez autonomiczny układ nerwowy. Celem treningów EEG Biofeedback jest
osiągnięcie takiego stanu mózgu, aby wytworzyć utrwalony odpowiedni wzorzec reagowania ?
tak zoptymalizować pracę mózgu, by przy jednoczesnej relaksacji posiadać umiejętność pełnej
koncentracji.
Zasada działania EEG Biofeedback polega na komputerowej analizie zapisu EEG pacjenta,
podłączonego poprzez elektrody do systemu. Pacjent kontroluje przebieg wideogry wyłącznie
poprzez swoje myśli. Podczas treningu terapeuta dostraja pożądane parametry fal mózgowych
pacjenta tak, by zasymulować powstawanie nowych korzystnych wzorców lub hamować te
niewłaściwe. Spektrum wskazań do treningu EEG Biofeedback jest bardzo szerokie. Mogą z
niego korzystać zarówno ludzie zdrowi, którzy chcą poprawić efektywność pracy mózgu,
zmniejszyć poziom stresu, jak również osoby z różnymi schorzeniami OUN (ośrodkowego
układu nerwowego), chorobami narządowymi lub zaburzeniami psychosomatycznymi.
Wskazania do stosowania treningu EEG Biofeedback:
Ludzie zdrowi, chcący poprawić efektywność pracy mózgu:
- uczniowie,
- studenci,
- sportowcy,
- artyści,
- menadżerowie, - kadra kierownicza.
17 / 19
Metody terapii
Ludzie chorzy (wybrane jednostki chorobowe):
- syndrom ADD, ADHD,
- autyzm,
- agresja,
- anoreksja,
- bulimia,
- bezdech,
- ból przewlekły,
- nerwice,
- jąkanie,
- niepokój psychoruchowy,
- parkinsonizm,
- padaczka,
- psychozy,
- schizofrenia,
- stres,
- stwardnienie rozsiane,
- uzależnienia,
- problemy szkolne u dzieci,
- uszkodzenia pourazowe mózgu,
- zaburzenia snu,
- zaburzenia pamięci,
- zaburzenia mowy, - zaburzenia samooceny.
Metoda RSA Biofeedback - to bardzo dobra technika zalecana między innymi osobom z
problemami zdrowotnymi i emocjonalnych. RSA Biofeedback, czyli biologiczne sprzężenie
zwrotne, dotyczy zróżnicowanej pracy serca - ilości uderzeń serca na wdechu i wydechu. RSA
jest wskaźnikiem zdrowia człowieka, pozwala ocenić jego wiek biologiczny. Metoda
terapeutyczno-treningowa RSA Biofeedback służy do synchronizacji oddechu i pracy serca,
która wpływa na usprawnienie pracy układu oddechowego, pobudza funkcje obronne
organizmu, pomaga uzyskać równowagę wszystkich procesów fizjologicznych organizmu
człowieka.Metoda opiera się na trenowaniu nawyku oddychania przeponowo-relaksacyjnego z
maksymalnym wskaźnikiem RSA. Trening tego typu oddechu pomaga równoważyć pracę
autonomicznego układu nerwowego - współczulnego i przywspółczulnego, odpowiadających za
przebieg procesów pobudzania i hamowania w organizmie. Trening RSA Biofeedback ma na
celu dążenie do uzyskania wewnętrznej równowagi - homeostazy. Najważniejsze zalety nawyku
oddychania przeponowego relaksacyjnego oddechu metodą RSA Biofeedback według A.A.
Smetankina.
1. Przeniesienie ruchów oddechowych w strefę przepony i mięśni brzucha.
2. Zmniejszenie liczby oddechów do 8 -11 oddechów na minutę u dzieci w wieku
przedszkolnym, do 5 - 8 oddechów na minutę u dzieci w wieku szkolnym oraz dorosłych.
3. RSA wzrasta głównie ze względu na obniżenie minimalnej wartości akcji serca-PULS (około
1,5-2 razy i więcej) w każdym cyklu oddechowym.
18 / 19
Metody terapii
4. PULS odpowiada normie w granicach normy wiekowej.
5. Synchronizacja cykli oddechowych i serca w każdym ruchu oddechowym.
6. Wzrost lub normalizacja temperatury palców.
7. Wyeliminowanie nadmiernego napięcia emocjonalnego i mięśniowego.
8. Pozytywna dynamika dot. procesów poznawczych (spostrzeganie, uwaga, pamięć,
myślenie). 9. Aktywizacja procesów kształtowania osobowości ( działalności, świadomości,
zaangażowania, wytrwałości, skuteczności);
10.Zwiększenie rezerw i zdolności adaptacyjnych organizmu. Poprawa funkcji układu
autonomicznego.
11.Odtworzenie nawyku umiejętności oddychania bez sprzężenia zwrotnego (podczas
odpoczynku); 12.Umiejętność zastosowania przeponowo relaksacyjnego oddechu z celem
usunięcia nadmiaru napięcia funkcjonalnego, emocjonalnego lub mięśniowego w środowisku
społecznym.
Zalecany czas trwania:
Czas trwania 1 kursu: co najmniej 12 - 15 sesji , minimum 2 razy w tygodniu. Czas trwania 1
lekcji: a) dla przedszkola i szkoły podstawowej10-15 minut; b) dla gimnazjum i liceum 15 - 30
minut.
Powtarzanie kursu: a) przedszkole - 4 kursy w ciągu roku szkolnego; b) szkoła - 2 kursy w
ciągu roku szkolnego. Niezbędne dla wszystkich dzieci w tym samym czasie włączyć tą samą
lekcje, żeby nie rozpraszali siebie nawzajem mając różne okresy pracy i odpoczynku.
Literatura: Bleszczyński J.: Metodyka i wykorzystanie Metody Ruchu Rozwijającego, Problemy
Pedagogiki Specjalnej, Lublin 1996/12. Bogdanowicz M.: Metoda Dobrego Startu, Warszawa
1999. Bogdanowicz M.: Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa
1991. Bogdanowicz M. Kisiel B. Przasnyska M.: Metoda Weroniki Sherborne w terapii i
wspomaganiu rozwoju dziecka, Warszawa 1994. Doman G.: Jak nauczyć małe dziecko czytać?
Bydgoszcz 1992. Doroszewska J.: Pedagogika specjalna, Wrocław 1989. Dykcik W.:
Pedagogika specjalna, Poznań 2001. Kaja B.: Zarys terapii dziecka, Bydgoszcz 2001. Kephart
N.C.: Dziecko opóźnione w nauce szkolnej, Warszawa 1970. Kosmowska B.: Rewalidacja
indywidualna prowadzona Metodą Dobrego Startu, Warszawa 1999.
19 / 19