Darowizny a prawo do zachowku

Prawne abecadło (19)
Czy możemy zapisać naszym spadkobiercom konkretne przedmioty?
Czy możemy zapisać naszym spadkobiercom konkretne przedmioty? Czy możemy w testamencie precyzyjnie
określić, jakie rzeczy dostaną po nas konkretni spadkobiercy? Wbrew pozorom kwestia działu spadku nie jest
taka prosta.
Generalnie oglądając zagraniczne filmy,
jesteśmy przyzwyczajeni do tego, że spadkobiercy dostają w spadku określone przedmioty, np. samochody, domy, obrazy, biżuterię. Niestety na gruncie polskich realiów
nie możemy sugerować się zagranicznymi
filmami.
W polskim prawie spadkowym spadek
jest określoną masą spadkową, do której
wchodzą nie tylko aktywa po zmarłym,
czyli domy, działki, samochody, meble itp.,
ale także długi.
Spadkodawca, który sporządza testament,
ma prawo do powołania spadkodawcy do
jakieś części masy spadkowej. Ta część jest
wyrażana ułamkiem. To oznacza, że można powołać spadkobiercę do 1/2 masy
spadkowej, 1/70, 1/6 itp. W takiej sytuacji
spadkobierca po śmierci spadkodawcy staje
się właścicielem wszystkich rzeczy, które
należały do majątku zmarłego w takiej
części, w jakiej został powołany (jeśli został
powołany do 1/13 spadku, to staje się właścicielem 1/13 domu, 1/13 samochodu,
1/13 oszczędności itp.).
W systemie prawa polskiego wola zmarłego przeznaczająca danym osobom ściśle określone rzeczy lub prawa jest traktowana wyłącznie jako wskazówka co
do podziału spadku, niewiążąca jednak
bezwzględnie w trakcie dokonywania działu. Spadkobiercy - w zakresie działu spadku - są związani wolą zmarłego jedynie
moralnie, a nie prawnie, i tylko od nich
zależy, czy woli tej się podporządkują. Tak
więc testator, chcąc dokonać ściśle określonego przysporzenia na rzecz osoby wskazanej w testamencie, może zrealizować swój
zamiar - z reguły - tylko w drodze ustanowienia zapisobiercy. (E. Niezbecka,
Ustanowienie spadkobiercy i zapisobiercy w
testamencie, Rejent 1992, nr 6, s. 36). To
oznacza, że w testamencie nie możemy
dokonać wiążącego działu spadku.
Spadkodawca może jednak sporządzać
zapisy testamentowe.
Wyróżniamy dwa rodzaje zapisów - zapis
zwykły i zapis windykacyjny. Zapis zwykły
można sporządzić samodzielnie w testamencie pisemnym. Dokonując takiego zapisu, należy pamiętać o tym, że można
zapisać określone przedmioty, które są
własnością spadkodawcy. Do tego trzeba
pamiętać o tym, że zapis tego typu nie
powoduje, że po śmierci spadkodawcy
zapisobierca od razu jest właścicielem
zapisanej rzeczy. Zapisobierca nabywa w
zasadzie tylko roszczenie do tego, aby spadkobierca przeniósł na niego własność zapisanej rzeczy - to dość niewygodna konstrukcja prawna, bowiem w takiej sytuacji,
jeśli spadkobierca nie chce przenieść
własności, to zapisobierca musi go o to
pozwać przed sądem.
Niedawno ustawodawca
zapis windykacyjny.
wprowadził
UWAGA: Zapis windykacyjny można
zamieścić tylko w testamencie sporządzonym przez notariusza.
Zapis windykacyjny polega na tym, że
zapisobierca staje się właścicielem rzeczy
w chwili śmierci spadkodawcy. To oznacza,
że nie musi żądać od spadkobiercy przeniesienia własności.
Przy zapisach należy pamiętać o poniższej
zasadzie:
Jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej
osobie w testamencie poszczególne przed-
Z cyklu: CDO radzi - Spadki cz. V.
Darowizny a prawo do zachowku
Spadkodawca musi pamiętać, że nawet
jeżeli jeszcze przed śmiercią lub przed napisaniem testamentu dokona darowizny, to
w niektórych przypadkach uprawnieni do
dziedziczenia na podstawie ustawy będą mogli dochodzić z tego rozporządzenia swojej
części spadku. Dzieje się tak w sytuacji, w
której osoba posiadająca prawo do zachowku nie jest w stanie otrzymać należnego jej
zachowku od spadkobiercy. Może ona wtedy
żądać sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku od osoby, która otrzymała
od spadkodawcy darowiznę, którą według
kodeksu cywilnego dolicza się do spadku.
Ustawodawca w art. 994KC przewidział, że
przy ustalaniu prawa do zachowku nie
wszystkie darowizny uczynione przez spadkodawcę będą doliczane do spadku. Zatem
do schedy spadkowej nie będzie doliczać
się darowizn „drobnych, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych
przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz
od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób
nie będących spadkobiercami albo uprawniostrona 8
nymi do zachowku”. Ponadto „zstępnemu nie
dolicza się do spadku darowizn uczynionych
przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał
zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku,
gdy darowizna została uczyniona na mniej
niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego”. Również w stosunku do „małżonka
nie dolicza się do spadku darowizn, które
spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim
małżeństwa”.
Istotne jest, że wartość przedmiotu darowizny będzie obliczana „według stanu z chwili
jej dokonania, a według cen z chwili ustalania
zachowku” (Art. 995§1 KC).
Należy również pamiętać, że jeżeli osoba
uprawniona do zachowku sama otrzymała
już od spadkodawcy darowiznę (którą według
przepisów dolicza się do jej zachowku), to będzie ona zaliczona na należny jej zachowek,
czyli wysokość zachowku dla tej osoby będzie
odpowiednio pomniejszona. Natomiast jeśli
wcześniejsza darowizna nie pokryła w całości wartości zachowku, to uprawniony będzie mógł żądać sumy pieniężnej potrzebnej
mioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w
razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz
za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe
zostało dokonane na rzecz kilku osób,
osoby te poczytuje się w razie wątpliwości
za powołane do całego spadku w częściach
ułamkowych odpowiadających stosunkowi
wartości przeznaczonych im przedmiotów.
Wobec tego należy uważać przy dokonywaniu zapisów, bowiem jeśli dokonamy
zapisu na osobę, która nie jest jednocześnie
spadkobiercą, to ta osoba może zostać
uznana za spadkobiercę, a to oznacza, że na
nią przejdą długi spadkowe.
Zapis windykacyjny umożliwia przekazanie konkretnych rzeczy konkretnej osobie,
jednak nadal należy pamiętać o długach
spadkowych, które zawsze będą obciążały
spadkobiercę w takim udziale, w jakim został powołany do spadku.
UWAGA: Zapis windykacyjny jest wliczany do spadku przy obliczaniu zachowku.
wartości składniki majątkowe będą dzielone.
Działu spadku można dokonać także w
zwykłej umowie pomiędzy spadkobiercami,
pod warunkiem, że dział nie dotyczy
nieruchomości, np. domu lub działki.
Działu spadku można dokonać także
przed notariuszem niezależnie od tego czy
dział dotyczy nieruchomości – tyle że w
przypadku nieruchomości umowny dział
może nastąpić tylko przed notariuszem.
Taki dział jest możliwy tylko wtedy, gdy
spadkobiercy są zgodni co do podziału.
Aby dokonać takiego działu należy zabrać
akt zgonu zmarłego, swój akt urodzenia
oraz testament, jeśli został sporządzony.
Z powyższego wynika, że nie ma sensu
dokonywanie działu spadku w testamencie.
Natomiast warto poczynić zapisy, aby
konkretnym osobom przypadły konkretne
przedmioty. Jeśli chcemy, aby nasze zapisy
były dla zapisobiercy skuteczne i gwarantowały otrzymanie rzeczy, warto sporządzić
testament przed notariuszem i w takim
testamencie tych zapisów dokonać.
Małgorzata Karolczyk
www.forumpokrzywdzonych.pl
UWAGA: FORUM WYDAŁO
PORADNIK PRAWNY
„Z PRAWEM BEZ PRAWNIKA”.
Zapis nie jest też działem spadku. Dział
spadku może zostać dokonany w różnej
formie. Do niedawna najpopularniejszą
formą był dział dokonywany w postępowaniu sądowym. Aktualnie ten sposób wykorzystuje się, gdy spadkobiercy nie potrafią porozumieć się, co do podziału poszczególnych przedmiotów po zmarłym.
Sądowy dział spadku jest dokonywany na
wniosek spadkobierców. Często taki dział
będzie wiązał się z przyznaniem określonych rzeczy określonym osobom z jednoczesnym obowiązkiem dopłaty lub spłaty
pozostałych uczestników postępowania.
Wszystko będzie zależało od tego, jakiej
do uzupełnienia zachowku od osoby, która
otrzymała od spadkodawcy darowiznę.
Artykuł 999 KC przewiduje jednak, że „jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku,
to jego odpowiedzialność ogranicza się tylko
do wysokości nadwyżki przekraczającej jego
własny zachowek. Oznacza to, że odpowiada
on jedynie w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny, czyli nadwyżki ponad udział, który należy mu się ustawowo ze
spadku.
Artykuł nie jest opinią prawną. Długość opracowania nie pozwala na całościowe opracowanie zagadnienia i przedstawia jedynie jego
najważniejsze elementy z punktu widzenia
autora.
Przykład 1: Pani Elwira (wdowa i matka pełnoletniej Zuzanny, Fabiana i Konrada) darowała w 2009r. ukochanemu synowi Konradowi
3 miliony złotych. W 2011 roku Pani Elwira
została zamordowana przez niewdzięcznego
ogrodnika Feliksa. Pani Elwira nie zostawiła
testamentu, ani majątku. Czy znienawidzona przez matkę Zuzanna może uzyskać jakieś
roszczenia? W jakiej wysokości i od kogo? Tak,
Zuzanna- córka Elwiry- przy dziedziczeniu
ustawowym uprawniona byłaby do 1/3 warto-
ści spadku, natomiast w przypadku zachowku
uprawniona byłaby do ½ wartości udziału spadkowego. Wartość spadku pozostawionego przez
Elwirę wynosi 0 zł, natomiast według przepisów do masy spadkowej dolicza się darowizny
dokonane do 10 lat licząc wstecz od otwarcia
spadku. Zatem darowizna dla Konrada w postaci 3 milionów złotych doliczona zostanie do
schedy spadkowej. A Zuzanna będzie miała
przeciwko Konradowi roszczenie o zapłatę zachowku w wysokości 500 000 złotych.
Przykład 2: Państwo Guliwer (rodzice Marty, Rafała i Edyty) darowali dom córce Marcie w 2000 w stanie surowym. Rodzice zmarli
w 2012 roku w wypadku samochodowym, nie
pozostawiając testamentu ani majątku. Rafał
chce wystąpić przeciwko Marcie z roszczeniem o
zapłatę zachowku, gdyż wie, że według obowiązujących przepisów do masy spadkowej dolicza
się darowizny. Marta odmawia, słusznie? Tak,
darowizna dla Marty nie będzie doliczona do
schedy spadkowej, gdyż została dokonana przed
więcej niż 10 laty, licząc wstecz od otwarcia
spadku.
Masz pytanie do prawnika? Napisz do nas:
[email protected] !!! Odpowiedzi na najciekawsze i najczęściej pojawiające się państwa
pytania będziemy zamieszczali w naszych
artykułach.