PREFERENCJE POLITYCZNE 2009

Transkrypt

PREFERENCJE POLITYCZNE 2009
POSTAWY - IDENTYFIKACJE - ZACHOWANIA
Redakcja naukowa
Agnieszka Turska-Kawa
Waldemar Wojtasik
Katowice 2010
Recenzent:
Dr hab. Mariusz Kolczy!ski
Projekt ok!adki:
Jaros"aw Wichura
Sk!ad komputerowy:
Przemys"aw Grzonka
© Agnieszka Turska-Kawa i Waldemar Wojtasik
Katowice 2010
Patronat nad projektem sprawuje Polskie Towarzystwo Nauk Politycznych.
Opiek# wydawnicz$ nad projektem sprawuje Centrum Innowacji, Transferu
Technologii i Rozwoju Fundacja Uniwersytetu %l$skiego.
ISBN: 978-83-62314-04-1
Wydawca:
UNIKAT 2
Ul. Dzi#cio"ów 9
40-532 Katowice
7
Agnieszka Turska-Kawa, Waldemar Wojtasik
POSTAWY,!ZACHOWANIA!I!DECYZJE!WYBORCZE!
JAKO!PRZEDMIOT!BADA"!EMPIRYCZNYCH
Istotno&) podj#cia problematyki bada! preferencji politycznych wynika
ze zwi$zku, który wyst#puje pomi#dzy reprezentowanymi przez jednostk# postawami politycznymi a kreowanymi przez ni$ zachowaniami. Zdaniem Leszka Sobkowiaka, mianem postawy politycznej mo'na okre&li) wzgl#dnie trwa"y i spójny stosunek
jednostki do systemu politycznego i jego poszczególnych sk"adowych, który przejawia si# w zachowaniach politycznych [Sobkowiak 1999: 266-267]. Zastosowanie
modelowego uj#cia pozwala na wyodr#bnienie w ramach postawy politycznej trzech
jej komponentów: intelektualnego /poznawczego3, afektywnego i behawioralnego.
Na intelektualny sk"adaj$ si# wiedza i wyobra'enia jednostki na temat polityki, procesów politycznych oraz ich oczekiwanych rezultatów. Wymiar afektywny odnosi
si# do warstwy emocjonalnej i warto&ciuj$cej, "$cz$cej jednostk# ze sfer$ polityki
i eksponuj$cej jej aspekt subiektywizuj$cy, szczególnie na p"aszczy4nie ekspresywnej. Czynnik behawioralny jest natomiast rozumiany jako stan gotowo&ci do podj#cia celowego dzia"ania, ukierunkowanego na &wiadome uczestnictwo w procesie
politycznym [Tam'e].
Zachowania polityczne s$ obiektywnie obserwowalnymi dzia"aniami o charakterze politycznym, wynikaj$cymi z reprezentowanych przez jednostki postaw politycznych i b#d$ce reaktywnym odniesieniem do bod4ców p"yn$cych z otoczenia.
Determinantami zachowa! wyborczych s$ m.in.: &wiadomo&) polityczna, uwarunkowania &rodowiskowe i kulturowe wzorce zachowa! [Sokó" 1999: 612]. %wiadomo&)
polityczna jest funkcj$ wymiaru poznawczego postawy politycznej i warunkowana
mo'e by) poprzez proces zrozumienia /rzeczywistego lub wyimaginowanego3 zasadno&ci aktywnego uczestnictwa w dzia"aniach politycznych, szczególnie w ramach
oceny mo'liwo&ci realizacji zak"adanych celów. Uwarunkowania &rodowiskowe s$
pochodn$ posiadanych przez jednostk# zasobów oraz subiektywnej mo'liwo&ci ich
8
efektywnego wykorzystania, wynikaj$cej cho)by z bie'$cej oceny sytuacji. Wzorce
zachowa! znajduj$ swoje 4ród"o w akceptowalnych warto&ciach, obowi$zuj$cych
regu"ach post#powania, systemie normatywnym i tradycyjnych zwyczajach, b#d$cych efektem oddzia"ywania &rodowiskowego oraz interakcji pomi#dzy jednostk$
a innymi podmiotami procesów politycznych.
Specy(czn$ kategori$ zachowa! politycznych s$ zachowania wyborcze,
które to zachodz$ na p"aszczy4nie pomi#dzy elektoratem a partiami politycznymi
czy poszczególnymi kandydatami, a wyra'ane s$ podczas g"osowania. Zachowania
wyborcze mo'na bada) na poziomie indywidualnym i zagregowanym. W pierwszym
przypadku chodzi o uwarunkowania i motywacje jednostek, które wp"ywaj$ na decyzje podczas g"osowania. Na p"aszczy4nie zagregowanej analizie zostaj$ poddane
wi#zi na poziomie spo"ecznym [Jednaka 1998: 279-256; 1999: 62<]. Samo zjawisko
zachowa! wyborczych mo'na próbowa) przedstawi) w trzech uj#ciach modelowych
[Wróbel 2000: 126-128; 2006: 28<]. W najw#'szym, jest ono uto'samiane z samym
uczestnictwem lub absencj$ w g"osowaniu, które jest traktowane jako najpowszechniejsza czynno&) wyborcza. Uj#cie decyzjonistyczne odwo"uje si# do 4róde" decyzji,
podejmowanych przez wyborc# tak co do samego udzia"u w wyborach, jak i alokacji
indywidualnego poparcia. W najszerszej koncepcji zachowania wyborcze s$ traktowane jako indywidualne lub zbiorowe formy uczestnictwa w wyborze osób lub partii
politycznych do organów w"adzy [Tam'e]. Przytoczone pozycjonowanie zachowa!
wyborczych pozwala na takie prowadzenie procesu badawczego, które ukierunkowuje go na ró'ne p"aszczyzny m.in.: spo"eczno-strukturaln$, identy(kacyjn$, partycypacyjna czy ideologiczn$.
Preferencje polityczne s$ przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin
naukowych, co skutkuje stosowaniem ró'nych uj#) i procedur badawczych. Interdyscypliarno&) tych bada! pozwala na zdecydowanie szerszy kontekst analizy
i opisu identy(kowanych zachowa! politycznych, umo'liwiaj$c w wielu przypadkach bardziej zasadne, koherentne i komplementarne wnioski. Przedmiotowy
wymiar analizy mo'e odwo"ywa) si# m.in. do dynamiki ich zmiany, rozumianej
jako wyst#powanie stabilno&ci preferencji lub jej braku, perspektywy czasowej,
traktowanej krótko lub d"ugoterminowo, roli czynnika strukturalnego w kreowaniu zachowa! jednostkowych, znaczenia wymiaru geogra(cznego w ró'nicowaniu
wyst#puj$cych postaw.
Postawy,!zachowania!i!decyzje!wyborcze!jako!przedmiot!bada"!empirycznych
9
Stabilno&) preferencji politycznych jest kwesti$ szeroko podejmowan$ w literaturze, co wynika ze stosunkowo rozleg"ych mo'liwo&ci pozycjonowania i badania tej problematyki. W niektórych z nich na plan pierwszy wysuwa si# kwestia
pokoleniowej trwa"o&ci postaw, a inne swoim zainteresowaniem obdarzaj$ zmiany
zachodz$ce w krótszym okresie, nie tylko mi#dzy kolejnymi elekcjami, ale równie'
odbywaj$ce si# w okresie mi#dzykadencyjnym. Czy to w wymiarze zindywidualizowanym, czy te' zagregowanym historia demokracji dostarcza wielu przyk"adów
zmian, które zachodzi"y w stosunkowo krótkim czasie, a ich skutki mog$ charakteryzowa) si# niejednorodno&ci$. Wysoki poziom labilno&ci na poziomie jednostkowym mo'e nie znajdowa) swojego odzwierciedlenia w obszarze zmiany poparcia
mi#dzy partiami czy blokami politycznymi, gdy' ich suma jest wzajemnie znoszona.
Wreszcie, potencjalna chwiejno&) mo'e by) wynikiem wymuszonym przez czynnik
niezale'ny, w sytuacji gdy oferta polityczna ulega gwa"townym i nieodwracalnym
zmianom, a wyborcy pozbawieni s$ mo'liwo&ci oddania g"osu na dotychczasowych
swoich faworytów [Markowski 1999: 12].
W temporalnym aspekcie badania preferencji politycznych i ich dynamiki,
podnoszone s$ takie kwestie, jak m.in. mo'liwa ich trwa"o&) lub efemeryczno&),
wp"yw zmian zewn#trznych na dynamik# jednostkowej percepcji rzeczywisto&ci
i w konsekwencji utrat# starych i wytworzenie nowych wzorców zachowa! oraz mechanizmy utrwalaj$ce zmiany zachodz$ce w jednostkach i ca"ych spo"ecze!stwach.
Perspektywa czasowa przy badaniu preferencji politycznych ma fundamentalne
znaczenie, szczególnie je'eli we4mie si# pod uwag# oddzia"ywanie d"ugotrwa"ych
procesów spo"ecznych, jak cho)by konstytuowanie i zanikanie podzia"ów socjopolitycznych /cleavages3 i ich wp"yw na przemiany struktury spo"ecznej. D"ugotrwa"e
ich oddzia"ywanie wytwarza w&ród wyborców mechanizmy adaptacyjne, które najcz#&ciej przestaj$ by) adekwatne w okresach g"#bokich zmian spo"ecznych, dynamizuj$c procesy zmiany i tworz$c nowe wzorce zachowa!.
Najpowszechniejszym sposobem wyja&niania istotno&ci aspektu strukturalnego w badaniu preferencji politycznych jest odwo"anie si# do paradygmatu spo"eczno-strukturalnego, w ramach którego g"ównym odniesieniem &wiadomo&ciowym jednostki jest jej przynale'no&) grupowa, determinuj$c$ reprezentowane przez
ni$ postawy i zachowania [Lipset, Rokkan 1996: 98-99]. Kolejne „zamro'enia”
i „odmro'enia” systemów partyjnych s$ w znaczniej mierze efektem zmian zacho-
10
dz$cych w charakterze struktury spo"ecznej, te za& maj$ zwi$zek z dynamik$ podzia"ów socjopolitycznych. Cz#&ciowo przynajmniej konkurencyjny wzgl#dem spo"eczno-strukturalnego jest paradygmat identy(kacji partyjnej. W jego za"o'eniach
wyborcy kieruj$ si# lojalno&ci$ do konkretnych partii politycznych /lub w skrajnych
przypadkach przywódców politycznych3, a nie przynale'no&ci$ do konkretnej grupy
spo"ecznej. Model ten bardzo cz#sto jest okre&lany mianem identy(kacji psychologicznej [Antoszewski 2007: 19; Jednaka 1999: 62<].
Przestrzenne zró'nicowanie postaw politycznych by"o ju' wielokrotnie przedmiotem zainteresowania badaczy, którzy podnosili istotno&) tego czynnika [Rokkan
19=8: 682-689]. Zmiany administracyjne, powstawanie i zanikanie o&rodków w"adzy
czy zró'nicowanie etniczne stanowi o mo'liwej dywersy(kacji postaw politycznych
w uk"adzie regionalnym czy lokalnym. Stanowi"y one, nie tylko w Polsce, wa'n$ determinant# postaw politycznych [Raciborski 2006: 229-260]. Istnieje przynajmniej
kilka prób wyja&niania tego zjawiska, z których najpopularniejsz$ jest tzw. hipoteza
zaborowa [Raciborski 1998: 15<; Zarycki 2002; Szawiel: 2001 229-261].
Zachowania wyborcze, jako rodzaj zachowa! politycznych, mo'na przedstawia) w ró'nych uj#ciach modelowych. Sylwester Wróbel zwraca uwag# na 7 ich
rodzaje [Wróbel 2006: 289]:
/13. Interakcyjny – w których zachowania wyborcze s$ wzajemnym oddzia"ywaniem wybieraj$cych i wybieranych.
/23. Decyzyjny – traktuj$cy zachowania wyborcze jako rezultat kalkulacji
oczekiwanych zysków z ich podj#cia w perspektywie ponoszonych kosztów.
/63. Wymiany – traktuj$cy zachowania wyborcze w formie alokacji zasobów
wyborcy i partii.
/73. Identy kacji! klasowej – zak"adaj$cego trwa"$ lojalno&) pomi#dzy wyborc$ a parti$.
Kwestia identy(kacji politycznej znajduje w politologii 6 komplementarne
podej&cia. Po pierwsze mo'e by) traktowana jako zgodno&) pozycji wyborcy i partii
politycznej na skali lewica-prawica. Drugie uj#cie zak"ada istotno&) przynale'no&ci
grupowej /paradygmat spo"eczno-strukturalny3 i traktowanie decyzji wyborcy jako
funkcji poczucia wi#zi klasowej, etnicznej czy religijnej. Trzeci model bazuje na wspominanym ju' paradygmacie identy(kacji partyjnej i zak"ada istnienie szczególnego
11
typu wi#zi pomi#dzy wyborc$ a parti$ polityczn$ [Antoszewski 2007: 1<-19]. Tadeusz Szawiel operuje poj#ciami autoidenty(kacji i samookre&lenia dla strukturyzacji
w"asnych pogl$dów w przestrzeni ideologicznej oraz jako okre&lenia w"asnej to'samo&ci ideologicznej jednostki [2001: 220-221]. Bardziej szczegó"ow$ kategori$ jest
poj#cie identy(kacji partyjnej [Bartolini, Mair 1990: 67-6=]. Ryszard Herbut traktuje
j$ dwup"aszczyznowo, zarówno jako zwi$zek "$cz$cy wyborc# z parti$ polityczn$
oraz jej charakter i 4ród"a w kontek&cie ukszta"towania si# stabilnych form lojalno&ci
partyjnej w obr#bie elektoratu lub ich zaniku czy erozji. Jest to wi#c stosunek wyborcy do partii, postrzegany jako spójny uk"ad postaw, opinii, ocen, przekona! i stereotypów, które znajduj$ uzewn#trznienie w sposobie jego decydowania o wyborze
okre&lonej partii politycznej i w samym akcie g"osowania [Herbut 1999: =9].
W&ród wielu podej&) wyja&niania zachowa! wyborczych coraz wi#cej uwagi
po&wi#ca si# psychicznym determinantom decyzji wyborczych. Nadaje si# im status zmiennych po&rednicz$cych w moderowaniu zachowa! politycznych, ponadto
przyjmuje si#, 'e s$ one wzgl#dnie trwa"e i odporne na zmiany. Nurt psychologiczny w analizie zachowa! wyborczych zosta" zapocz$tkowany w po"owie ubieg"ego
stulecia i od jego pocz$tków badacze podkre&lali rol# trwa"ych form identy(kacji
partyjnej w kreowaniu zachowa! wyborczych. W badaniach panelowych National Elections Studies przeprowadzonych w latach 50 i 80. XX wieku okaza"o si#,
'e identy(kacja partyjna by"a najbardziej stabiln$ postaw$ [Sears, Levy 200<: 87]
Angus Campbell, Philil Converse i wspó"pracownicy traktuj$ identy(kacj#
jako co& trwa"ego i niepoddaj$cego si# korekcie w procesie kampanii wyborczej
[19=0]. Wed"ug autorów jest to zmienna po&rednicz$ca w odbiorze zewn#trznych
bod4ców, p"yn$cych ze sceny politycznej, dostarczaj$ca wskazówek dotycz$cych
procesu podejmowanych decyzji wyborczych oraz interpretacji wydarze! spo"eczno-politycznych. Wiele bada! nad debatami prezydenckimi dowiod"o si#, 'e oceny
wyborców, dotycz$ce przebiegu dyskusji, by"y wyra4nie spolaryzowane wed"ug ich
identy(kacji partyjnych. Komunikaty, które podwa'aj$ postawy i identy(kacje jednostek, uznaj$ one za s"abo uzasadnione, nieprzekonuj$ce, niemerytoryczne, jednocze&nie poddaj$ je wi#kszej krytyce ni' te przekazy, które potwierdzaj$ ich postawy
[m.in. Katz, Feldman 19=2; Feather 19=6; Pomerantz, Chaiken, Tordesillas 1995;
Edwards, Smith 199=]. Zwolennicy modeli, których fundamentem jest identy(kacja
partyjna, podkre&laj$ szczególn$ rol# socjalizacji politycznej, która wi$'e si# ze swe-
12
go rodzaju „dziedziczeniem” orientacji rodzicielskich [Biernat 2000; Zarzycki 2006;
Pye 1982]. W kontek&cie dalszych bada! w ostatnich dekadach ubieg"ego stulecia
za"o'enie o stabilnej identy(kacji partyjnej nieco straci"o sw$ bezsporno&). Os"abienie wi#zi pomi#dzy wyborc$ a podmiotami politycznymi doprowadzi"o do nowych
poszukiwa! determinant, maj$cych udzia" w podejmowaniu decyzji wyborczych.
Richard G. Niemi oraz Herbert F. Weisberg [1996] zwracaj$ uwag# na liczne komponenty identy(kacji partyjnej, m.in. polityczne zaanga'owanie obywateli w kampani# wyborcz$ czy postaw# akceptacji lub dezaprobaty wzgl#dem systemu partyjnego jako ca"o&ci. Jak pisze Robert Wiszniowski: „Zawodno&) koncepcji stabilnych
zachowa! wyborczych, b#d$cych wynikiem zjawiska identy(kacji wyborczej, wynika ze z"o'ono&ci i dynamiki przestrzeni politycznej /wyborczej, parlamentarnej
i rz$dowej3 oraz zmian, zachodz$cych w ramach struktur spo"ecznych pa!stw demokratycznych. /…3 Okazuje si#, 'e w z"o'onych spo"eczno-politycznych uwarunkowaniach automatycznie dochodzi do jej przeobra'e!, a ona sama przybiera ró'ne
postaci czy te' formy” [200<: 188].
Badania preferencji politycznych 2009
Niniejsza publikacja jest wynikiem projektu badawczego przeprowadzonego w 2009 roku na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie doros"ych obywateli
/N>10<=3.1 Za"o'enia przedsi#wzi#cia ukierunkowali&my na eksploracj# problematyki zachowa! wyborczych, szczególnie czynników determinuj$cych identy(kacje
polityczne. Podj#cie tak sformu"owanego problemu motywowane by"o istotno&ci$
p"aszczyzny zachowa! wyborczych oraz potrzeb$ zdiagnozowania czynników determinuj$cych identy(kacje polityczne. Badanie uwarunkowa! oraz motywacji jednostek do aktywnego udzia"u w 'yciu politycznym jest istotne z punktu widzenia budowania spo"ecze!stwa obywatelskiego, którego jednym z wa'nych wymiarów jest
partycypacja wyborcza. Stopie! zaanga'owania obywateli i ostatecznie podejmowane decyzje w procesie wyborczym warunkowane s$ wieloma czynnikami, spojrzenie
interdyscyplinarne daje mo'liwo&) ich zestawienia i analizy zwi$zków mi#dzy nimi
1
Badania poprzedzone by"y pilota'em /N>7003, przeprowadzonym we wrze&niu i pa4dzierniku 2009 roku. Celem pilota'u by"o zwery(kowanie narz#dzia badawczego, przydatno&ci poszczególnych pyta! pod wzgl#dem ich zrozumia"o&ci, optymalnej ilo&ci do wype"nienia, kolejno&ci, jak
równie' okre&lenie kwestii organizacyjnych dla procesu badawczego.
13
wyst#puj$cych. Po"$czenie p"aszczyzn spo"ecznej, psychologicznej i politologicznej
pozwoli"o na stworzenie nie tylko opisu i diagnozy zachowa! politycznych polskiego spo"ecze!stwa, ale umo'liwi"o tak'e, z jednej strony, rozpoznanie osobowo&ciowych i spo"ecznych uwarunkowa! aktywno&ci wyborczej, z drugiej, nakre&lenie kierunku dalszych bada! i poszukiwa!.
Jednym z celów metodologicznych bada! by"o wykrystalizowanie spo"eczno
-psychologicznych pro(li w zakresie odmiennych zachowa! wyborczych oraz identy(kacji politycznych. Pro(le te obj#"y zmienne socjodemogra(czne /p"e), stan cywilny, wiek, status zawodowy, województwo, miejsce zamieszkania: miasto-wie&3,
spo"eczno-ekonomiczny status badanych /status materialny, dochody w gospodarstwie domowym3, identy(kacje polityczne oraz zmienne psychologiczne /poziom
samooceny, dyspozycyjnego optymizmu, uogólnionej w"asnej skuteczno&ci i dyspozycyjnego l#ku3.
Zmienne spo"eczne s$ jednymi z podstawowych czynników pozwalaj$cych
indywidualizowa) identy(kacje polityczne wyborców. Wiedza o zwi$zkach pomi#dzy czynnikami spo"ecznymi a postawami i zachowaniami politycznymi jest
istotna zarówno w wymiarze eksplanacyjnym, jak równie' deskryptywnym i prognostycznym.
Ró'nice psychologiczne mi#dzy grupami osób partycypuj$cych w wyborach
oraz niepartycypuj$cych wydaj$ si# interesuj$ce nie tylko z poznawczego punktu widzenia. Analiza zwi$zków pomi#dzy okre&lonymi cechami spo"eczno-psychologicznymi
obywateli a ich zachowaniami politycznymi daje mo'liwo&) z jednej strony przewidywania oraz wyja&niania stopnia zaanga'owania wyborczego, z drugiej, daje podstawy
do mody(kacji postaw i zachowa! politycznych. Zmienne psychologiczne s$ swego
rodzaju sitem dla bod4ców zewn#trznych. Mo'na przypuszcza), 'e znajomo&) ró'nic
psychologicznych mi#dzy osobami aktywnymi oraz biernymi politycznie pozwoli nie
tylko na mobilizacj# niepartycypuj$cych, ale przede wszystkim na zainteresowanie
informacj$ polityczn$, której formu"a b#dzie odpowiada"a ich okre&lonym potrzebom.
Jednocze&nie analiza spo"eczno-psychologicznych pro(li osób o odmiennych preferencjach politycznych pozwoli nie tylko na diagnoz# i opis, ale jednocze&nie przynajmniej cz$stkow$ odpowied4 na pytanie, co sk"ania jednostki do okre&lonych identy(kacji, jakie potrzeby w nich zaspokajaj$.
14
Narz dzie!badawcze
Dla celów badawczych zosta" skonstruowany kwestionariusz. Narz#dzie obejmowa"o cztery cz#&ci, w sumie 100 itemów. Cz#&) pierwsza ukierunkowana zosta"a
na rozpoznanie socjoekonomicznych i demogra(cznych charakterystyk wyborców.
Diagnoz$ obj#li&my nast#puj$ce zmienne: p"e), stan cywilny, wiek, status zawodowy, województwo, miejsce zamieszkania: miasto-wie&, status materialny, dochody
w gospodarstwie domowym. Rozk"ad ilo&ciowy i procentowy poszczególnych kategorii zawarto w Tabeli 1 /Aneks3. W kolejnych artyku"ach niniejszej ksi$'ki znajduj$
si# odniesienia i analizy w kontek&cie poszczególnych problemów badawczych.
Cz#&) druga mia"a na celu okre&lenie preferencji wyborczych badanych oraz
ich postaw politycznych. Zwrócili&my w niej szczególn$ uwag# na decyzje wyborcze obywateli podj#te w ostatnich wyborach prezydenckich /20053, parlamentarnych
/20083 oraz do Parlamentu Europejskiego /20093, identy(kacje polityczne w zakresie ideologii, stosunek do demokracji i Unii Europejskiej. Pytali&my o zachowania
wyborcze w poprzednich wyborach, deklaracje wyborcze, istotno&) poszczególnych
wyborów dla jednostki.
Cz#&) trzecia narz#dzia badawczego ukierunkowana zosta"a na zebranie informacji o spo"eczno-ekonomicznych preferencjach badanych, identy(kacjach politycznych w ramach przestrzennej teorii g"osowania i miejsca zajmowanego przez
wyborc# w ramach jednowymiarowej przestrzeni politycznej lewica-prawica. Podstawowe narz#dzie badawcze w tym obszarze stanowi zmody(kowana skala lewicaprawica. Badani pytani byli m.in. o stosunek do aborcji, eutanazji, wprowadzenie religii w szko"ach, jak równie' zdanie w sprawie podatku liniowego, czy roli pa!stwa
w sferze gospodarki.
Cz#&) czwarta mia"a na celu diagnoz# psychologicznych uwarunkowa! zachowa! wyborczych. Wery(kacji poddano nast#puj$ce zmienne: samoocen#, dyspozycyjny optymizm, poczucie samoskuteczno&ci oraz l#k jako cech#. W badaniu
wykorzystano narz#dzia badawcze: Skal# Samooceny Rosenberga, test LOT-R, Skal# Uogólnionej W"asnej Skuteczno&ci – GSES oraz Inwentarz Stanu i Cechy L#ku
/arkusz X-23.
15
Sposób!doboru!i!charakterystyka!badanej!próby
Badania zosta"y przeprowadzone w okresie listopad-grudzie! 2009 roku
na ogólnokrajowej reprezentatywnej próbie doros"ych Polaków, dobranej w sposób
kwotowo-warstwowy /N>10<=3. Populacja zosta"a podzielona w sposób kompletny
i roz"$czny na warstwy, które stanowi$ województwa. Procedur$ doboru kwotowego
obj#to nast#puj$ce zmienne: miejsce zamieszkania /miasto-wie&3, p"e) i wiek.
Badania w poszczególnych regionach kraju koordynowane by"y przez osoby,
bior$ce udzia" w projekcie. Zosta"y one poinformowane o procedurze przeprowadzania bada! oraz zna"y istot# pomiaru narz#dziem badawczym. Osoby badane informowane by"y, 'e badania przeprowadzane s$ przez zespó" pracowników wy'szych
uczelni w Polsce, a ich wyniki pos"u'$ wy"$cznie celom naukowym. Dodatkowo
podkre&lana by"a informacja o anonimowo&ci wype"nianego kwestionariusza.
Jak wskazano wy'ej, w pomiarze kontroli poddano zmienne zwi$zane z miejscem zamieszkania, p"ci$ i wiekiem. Zwracano równie' uwag#, by rozk"ady pozosta"ych zmiennych by"y mo'liwie zró'nicowane. Informacje o socjoekonomicznych
i demogra(cznych charakterystykach badanych uzyskano za pomoc$ kolejnych pyta! metryczki. Wykresy 1-10 stanowi$ zestawienie procentowe poszczególnych kategorii. Ilo&ciowe uzupe"nienie prezentuje Tabela 1 w Aneksie.
Najliczniej reprezentowane województwa, proporcjonalnie do ilo&ci mieszka!ców, to mazowieckie i &l$skie, najmniej licznie – lubuskie i opolskie /Wykres 13.
Wykres 1. Procentowa struktura próby wedle zamieszkiwanego województwa.
13,6
12,4
8,8
8,5
7,7
5,6
5,8
5,4
2,7
3,1
2,7
4,4
zachodniopomorskie
3,9
wielkopolskie
l!skie
pomorskie
podlaskie
podkarpackie
opolskie
mazowieckie
ma"opolskie
"ódzkie
lubuskie
lubelskie
kujawsko-pomorskie
dolno l!skie
3,4
warmi$sko-mazurskie
5,3
6,7
wi#tokrzyskie
16
14
12
10
8
6
4
2
0
16
Wykres 2. Procentowa struktura próby wedle miejsca zamieszkania: miasto-wie#.
Jedna trzecia badanych to mieszka!cy wsi. Co trzecia osoba to mieszka!cy
du'ych lub najwi#kszych miast /Wykres 23.
Wykres 3. Procentowa struktura próby wed!ug p!ci.
52
51,3
51
50
48,7
49
48
47
kobiety
m#%czy&ni
W&ród respondentów jest nieco wi#cej kobiet ni' m#'czyzn /Wykres 63.
Wykres 4. Procentowa struktura próby wed!ug przedzia!u wieku.
25
20,2
19,4
20
15,7
15
13,7
15,3
15,7
55-64
>65
10
5
0
18-24
25-34
35-44
45-54
Najwi#cej osób mie&ci si# w przedziale wiekowym 25-67, nieco mniej jest
osób mi#dzy 75 a 57 rokiem 'ycia. Najmniej liczn$ reprezentacj# stanowi$ najm"odsi pe"noletni obywatele poni'ej 25 lat /Wykres 73.
17
Wykres 5. Procentowa struktura próby wed!ug posiadanego wykszta!cenia.
50
39,9
36,3
40
30
17,2
20
6,2
10
0,4
0
bez'wy kszta"cenia
podstawowe/gimnazjalne
zawodowe
rednie/policealne
wy %sze
Badani najcz#&ciej posiadaj$ wykszta"cenie &rednie?policealne, nieco mniej
osób ma wy'sze /licencjackie lub magisterskie3. Najmniej licznie reprezentowane s$
grupy bez wykszta"cenia oraz z podstawowym?gimnazjalnym /Wykres 53.
Wykres 6. Procentowa struktura próby wed!ug stanu cywilnego.
55,6
60
50
40
29,6
30
20
9,2
5,6
10
0
panna/kaw aler
m#%atka/%onaty
rozw ódka/rozw odnik
w dow a/w dow iec
Ponad po"owa próby to osoby zam#'ne. Niespe"na jedn$ trzeci$ stanowi"y
panny i kawalerowie. Najmniej by"o rozwiedzionych i owdowia"ych /Wykres =3.
Wykres 7. Procentowa struktura próby wed!ug statusu zawodowego.
60
50
40
30
20
10
0
52,4
22,6
7,2
12,7
2,6
2,5
zajmuje
si#domem/wycho
waniem'dzieci
jest'na
rencie/emeryturze
uczy'si#/studiuje
jest
bezrobotny/bezrob
otna
pracuje'dorywczo
pracuje'zawodowo
na'pe"nym'etacie
18
Pracuj$cy na pe"nym etacie stanowi$ ponad po"ow# osób badanych. Do&)
du'y odsetek to jednostki na rencie lub emeryturze. Najmniej reprezentowani s$
bezrobotni i zajmuj$cy si# domem czy wychowaniem dzieci /Wykres 83.
Wykres 8. Procentowa struktura próby wed!ug odczuwanej sytuacji materialnej.
55,6
60
50
40
30
22,3
15,8
20
10
4,9
1,4
0
%yj#'bardzo'biednie
%yj#'skromnie
%yj#' rednio
%yj#'dobrze
%yj#'bardzo'dobrze
Wykres 9. Procentowa struktura próby wed!ug #rednich dochodów na cz!onka rodziny
w gospodarstwie domowym.
50
38,9
40
32,3
30
17,7
20
10
8,1
3
0
do'500'z".
501-1000'z".
1001-2000'z".
2001-5000'z".
pow .'5000'z".
Znaczna cz#&) badanych ma poczucie 'ycia na &rednim poziomie – uwa'aj$,
'e starcza im na codzienne potrzeby, jednak wi#ksze zakupy wymagaj$ oszcz#dno&ci.
Jednocze&nie najwi#ksza cz#&) próby /cho) mniejszy odsetek3 deklaruje &rednie dochody na cz"onka rodziny w gospodarstwie domowym w granicach 1001-2000 z". Najmniej osób twierdzi, 'e 'yje bardzo biednie lub bardzo dobrze, równocze&nie najmniej
liczne s$ grupy skrajne dochodowo: do 500 z" oraz powy'ej 5000 z". Warto zwróci)
uwag# na nieco odmienne roz"o'enie procentowe &rednich dochodów oraz indywidualnego poczucia jako&ci sytuacji materialnej, co ukazuje ró'nice w potrzebach ekonomicznych badanych. Przyk"adowo, znacznie mniej osób deklaruje, 'e 'yje bardzo
skromnie lub bardzo biednie ni' osób zarabiaj$cych poni'ej 1000 z" /Wykresy <, 93.
19
Wykres 10. Procentowa struktura próby wed!ug dost$pu do Internetu.
50
38,6
38
40
30
17,7
20
5,7
10
0
mam'w 'pracy/w 'szkole
mam'w 'domu
mam'zarów no'w
pracy/szkole'jak'i'w 'domu
nie'mam
Ponad trzy czwarte badanych posiada dost#p do Internetu – najcz#&ciej
w domu, zazwyczaj jednak równie' w pracy?szkole. Niespe"na jedna pi$ta próby nie
ma "$czno&ci z sieci$ /Wykres 103.
Ciekaw$ obserwacj$ w perspektywie opisu badanej próby s$ preferencje
partyjne respondentów. Chodzi tutaj zarówno o poparcie dla poszczególnych partii politycznych, jak i prób# skonfrontowania uzyskanych wyników z podobnymi
badaniami. W tym celu porównano uzyskane rezultaty z wynikami bada! preferencji partyjnych renomowanych o&rodków badania opinii. Z danych przedstawionych
w Tabeli 1 wida), 'e uzyskane wyniki tak w kolejno&ci wskaza! poszczególnych
ugrupowa!, jak i proporcji poparcia dla nich s$ porównywalne.
Tabela 1. Poparcie dla partii politycznych (w procentach)
w badaniach w!asnych i o#rodków badania opinii (2008).
Badania
w"asne
Partia?Miesi$c
CBOS
TNS-OBOP
SMG?KRC
XI?XII
XI
XII
XI
XII
XI
XII
PO
78,2
6<
36
49
50
46
68
PiS
21,2
1<
24
31
30
24
2<
SLD /SLD-UP3
11,7
9
8
14
12
8
11
PSL
8,8
5
4
4
4
4
5
+ród"o: cbos.pl, tns-global.pl, millwardbrown.com/sites/poland/,!badania!w"asne
20
Bibliogra"a
• Antoszewski A. /20073, Wzorce!rywalizacji!politycznej!we!wspó"czesnych!demokracjach!europejskich,!Wroc"aw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wroc"awskiego.
• Bartolini S., Mair P. /19903, Identity,!Competition,!and!Electoral!Availability:!The!stability!of!European!electorates!1885-1985, Cambridge: Cambridge University Press.
• Biernat T., /20003, Józef!Pi"sudski!–!Lech!Wa"#sa.!Paradoks!charyzmatycznego!przywództwa, Toru!: Wydawnictwo Adam Marsza"ek.
• Campbell, A., Converse, P.E., Miller, W.E., Stokes, D.E. /19=03, The!American!voter, Nowy Jork: John Wiley @ Sons.
• Edwards K., Smith E. E., /199=3, A!discon rmation!bias!in!the!evaluation!
of!arguments, “Journal of Personality and Social Psychology”, 81, ss. 5-27.
• Feather N. T. /19=63, Cognitive! dissonance,! sensitivity! and! evaluation,
“Journal of Abnormal and Social Psychology”, ==, ss. 158-1=6.
• Herbut R. /19993, Zachowania!wyborcze,![w:], A. Antoszewski W. Herbut
/red.3, Encyklopedia!politologii!t.3,!Kraków: Wydawnictwo Zakamycze
• Jednaka W. /19983, Zachowania!wyborcze,![w:], A. Antoszewski W. Herbut /red.3, Demokracje!zachodnioeuropejskie.!Analiza!porównawcza,!Wroc"aw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wroc"awskiego.
• Jednaka W. /19993, Zachowania!wyborcze,![w:], A. Antoszewski W. Herbut, /red.3 Encyklopedia!politologii!t.3,!Kraków: Wydawnictwo Zakamycze
• Katz E., Feldman J. J. /19=23, The!debates!in!the!light!of!research:!A!survey!
of!surveys, [w:] S. Kraus /red.3, The!great!debates, Bloomington: Indiana University
Press, ss. 186-226.
• Lipset S.M, Rokkan S. /19963, Osie podzia"ów, systemy partyjne oraz a(liacje wyborców, [w:] J. Szczupaczy!ski /red.3, Elity, demokracja, wybory, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Markowski R. /19993, Polski system partyjny po wyborach z 1998 roku
–instytucjonalizacja czy wichrowato&), „Studia Polityczne”, nr 9.
• Niemi R. G., Weisberg H. F. /19963, Classics in voting behavior, Washington D.C.: Congressional Quarterly Press.
• Pomerantz E. M., Chaiken S., Tordesillas R. S. /19953, Attitude!strength!
21
and!resistance!processes, “Journal of Personality and Social Psychology”, =9, ss.
70<-719.
• Pye L. W., /19823, The!stages!of!socialization, [w:] D. R. Reich, P. A. Dawson /red.3, Political!images!and!realities:!Essays!and!readings!on!the!concepts!and!
substance!of!American!politics, Belmont, CA: Duxbury Press, ss. 106-10=.
• Raciborski J. /19983, Polskie!wybory.!Zachowania!wyborcze!spo"ecze$stwa!
polskiego!1989-1995,!Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Raciborski J. /20063, Wybory! i! wyborcy,! [w:] Demokracja! polska! 19892003,!J.J. Wiatr, J. Raciborski, J. Bartkowski, B. Fr$tczak-Rudnicka, J. Kilias, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Rokkan S. /19=83, Geography,! Religion,! and! Social! Class:! Crosscutting!
Cleavages!in!Norwegian!Politics, [w:] Party!Systems!and!Voter!Alignments:!CrossNational!Perspectives.!/red.3 Lipset S.M. Rokkan S. New York: Free Press,.
• Sears D. O., Levy S. /200<3, Rozwój! polityczny! w! okresie! dzieci$stwa!
i!w!wieku!doros"ym, [w:] D. O. Sears, L. Huddy, R. Jervis /red.3, Psychologia!polityczna, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiello!skiego.
• Sobkowiak L. /19993, Postawa!polityczna,![w:], W. Sokó", M. Vmigrodzki
/red.3, Encyklopedia!politologii!t.1,!Kraków: Wydawnictwo Zakamycze.
• Sokó" W. /19993, Zachowania!polityczne,![w:], W. Sokó", M. Vmigrodzki
/red.3, Encyklopedia!politologii!t.1,!Kraków: Wydawnictwo Zakamycze.
• Szawiel T. /20013, Podzia"!lewica-prawica!w!polityce!oraz!w!szerszym!kontek%cie! kulturowym,! [w:] M. Grabowska, T. Szawiel, Budowanie! demokracji.! Podzia"y!spo"eczne,!partie!polityczne!i!spo"ecze$stwo!obywatelskie!w!postkomunistycznej!Polsce,!Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Wiszniowski R. /200<3, Europejska! przestrze$! polityczna.! Zachowania!
elektoratu!w!wyborach!do!Parlamentu!Europejskiego, Wroc"aw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wroc"awskiego.
• Wróbel S. /20003, O!poj#ciach!i!modelu!zachowa$!wyborczych,![w:] P. Dobrowolski, M. Stolarczyk /red.3, Polityka:!przedmiot!bada$!i!formy!jej!przejawiania!
si#,!Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu %l$skiego.
• Wróbel S. /20063, Zachowanie! i! dzia"anie! polityczne,! [w:] B. Szmulik,
M. Vmigrodzki /red.3, Wprowadzenie!do!nauki!o!pa$stwie!i!polityce,!Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Sk"odowskiej.
22
• Zarycki T. /20023, Region!jako!kontekst!zachowa$!politycznych,!Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Zarzycki M. /20063, To!nie!wiatr!to!szloch, „Karta”, nr 68, ss. 57-<8.
305
SPIS!TRE#CI
Wst#p .........................................................................................................................3
Postawy, zachowania i decyzje wyborcze jako przedmiot bada! empirycznych ......8
Robert Alberski
Proces zmiany lojalno&ci wyborczej w Polsce w latach 2005-2009 ........................23
Bartosz Szwejkowski
Preferencje prezydenckie w uj#ciu pro(lowym.......................................................39
Wojciech Peszy"ski
Spo"eczne oddzia"ywanie strategii tworzenia list wyborczych................................58
Jaros!aw Wichura
Identy(kacje partyjne a preferencje w zakresie kszta"tu systemu politycznego
w Polsce ...................................................................................................................89
Agnieszka Turska-Kawa
Psychologiczne uwarunkowania zachowa! wyborczych ......................................101
Struktura spo"eczna oraz preferencje partyjne w uk"adzie autoidenty(kacji lewicowo-prawicowych ....................................................................................................123
Danuta Karnowska
Identy(kacja lewica-prawica i jej rozumienie w przestrzeni kulturowej ..............139
Waldemar Wojtasik
Kwestie ekonomiczne jako czynnik dyskrepancyjny identy(kacji politycznych..153
306
Janusz Okrzesik, Krzysztof Stecyk
Pogl$dy na kwestie socjalne i ich wp"yw na polsk$ scen# polityczn$...................183
Tomasz Okraska
Poparcie dla demokracji i integracji z Uni$ Europejsk$ w perspektywie deklarowanych preferencji partyjnych ...................................................................................195
Jan Wolnicki
Polacy wobec jednomandatowych okr#gów wyborczych .....................................213
Magdalena Marzec
Uczestnictwo Polaków w praktykach religijnych i ich ocena roli Ko&cio"a w 'yciu
publicznym.............................................................................................................228
Spis tabel, wykresów, rysunków ............................................................................255
Aneks .....................................................................................................................263
Spis tre&ci ...............................................................................................................305

PREFERENCJE POLITYCZNE 2009

Transkrypt

Podobne dokumenty

PREFERENCJE POLITYCZNE 2009

Stanowisko: Serwisant Maszyn (bran¿a spo¿ywcza, kosmetyczna

`llt t,,). tfelt, t17

wzór dobra firma 2011

Forum: 4444Story

Folder promujący Futomę

Sterowanie wielopoziomowe w systemach zło˙zonych