sylwetki - tts.infotransport.pl

sylwetki
Profesor Czesław Jaworski
Profesor dr inż. Czesław Jaworski urodził się
w Warszawie 20 lipca 1905 r. W 1922 r.
ukończył z odznaczeniem gimnazjum humanistyczne w Zamościu. Studia na Wydziale
Elektrycznym Politechniki Warszawskiej
ukończył w 1933 r. pisząc pracę dyplomową
pod opieką prof. Romana Podoskiego zatytułowaną Projekt elektryfikacji linii Jabłonna –
Warszawa – Otwock. Nota bene linia Warszawa – Otwock była jedną z dwóch linii
zelektryfikowanych w węźle warszawskim
w pierwszej kolejności i oddanych do eksploatacji 15 grudnia 1936 r. Po studiach
podjął pracę na PKP. Odbył roczną praktykę
referendarską i prowadził budowę linii energetycznych, zasilających podstacje trakcyjne
elektryfikowanych linii kolejowych. Organizował i prowadził budowę pierwszej w węźle
warszawskim elektrowozowni i pełnił funkcję
jej naczelnika od 1937 r. do wybuchu wojny.
Od początku 1946 r. pracował jako dyrektor
techniczny Zakładów Jedwabiu Naturalnego
w Milanówku, a po utworzeniu – w sierpniu
1947 r. – Biura Elektryfikacji Kolei podjął
w nim pracę. Na zlecenie Biura Elektryfikacji
Kolei wykonał w następnym roku pracę zatytułowaną Teoria opłacalności trakcji elektrycznej i warunki jej rozwoju w Polsce. Nakreślił w niej śmiałą, lecz realną wizję
wielkiej elektryfikacji polskich kolei w perspektywie 20 lat, zakładającą zelektryfikowanie do końca 1968 r. 8250 km linii kolejowych z 80% przewozów w PKP. Uzasadnianie
ekonomicznej efektywności trakcji elektrycznej i uporczywa walka o zwiększanie tempa
elektryfikacji PKP stały się życiowym posłannictwem Profesora Jaworskiego.
Z Politechniką Łódzką związał się jako
naukowiec w 1949 r., obejmując kierownictwo Katedry Elektrotechniki Ogólnej na Wydziale Elektrycznym. W tym okresie wykładał
również w Politechnice Warszawskiej, gdzie
w 1950 r. zdobył stopień doktora nauk technicznych, po obronie pracy doktorskiej pod
tytułem O rentowności elektryfikacji kolei.
Dr inż. Czesław Jaworski rok później, w Katedrze Elektrotechniki Ogólnej Politechniki
Łódzkiej, utworzył Zakład Kolei Elektrycznych
i uruchomił specjalność kolejnictwa elektrycznego. Tytuł profesora nadzwyczajnego
otrzymał w 1954 r., a zwyczajnego – w 1972 r.
Staraniem Profesora Jaworskiego Zakład Kolei Elektrycznych przekształcił się w 1957 r.
w Katedrę Kolei Elektrycznych, którą Profesor
kierował nieprzerwanie do 1970 r. Po reorganizacji struktury Politechniki Łódzkiej został
kierownikiem Zespołu Trakcji Elektrycznej
w Instytucie Elektroenergetyki i pełnił tę
funkcję do przejścia na emeryturę.
Pasja naukowa Profesora Jaworskiego
ujawniła się już w czasie studiów. Przy pisaniu swojej pracy dyplomowej opracował
koncepcję maszyny analogowej, nazwanej
trasografem, służącej do wykonywania tak
zwanych przejazdów teoretycznych metodą
graficzną. Maszyna ta została rzeczywiście
zbudowana, lecz niemal 30 lat później.
W działalności naukowej Profesora można wyróżnić dwa nurty: badawczy, wynikający z jego głębokiej wiedzy i dociekliwości,
oraz propagatorski, u którego podstaw leżał
patriotyzm i niewzruszone przekonanie o korzyściach, jakie elektryfikacja kolei przyniesie polskiej gospodarce. Przekonanie to
oparte było na przesłankach technicznych
i wynikach gruntownej analizy ekonomicznej.
Te dwa nurty najpełniej zogniskowały się
w dwóch monografiach Profesora. Pierwszą
z nich jest wydana w 1956 r. Teoria trakcji
elektrycznej, stanowiąca ciągle aktualne i bogate kompendium wiedzy z tej dziedziny,
wzbogacone wieloma oryginalnymi dokonaniami Profesora. Na uwagę zasługują między
innymi: analiza warunków pracy silnika trakcyjnego, sposób obliczania jednostkowego
zużycia energii trakcyjnej, metodyka przejazdów teoretycznych, obliczanie prędkości
optymalnej pociągów różnych rodzajów
oraz zasady energooszczędnego prowadzenia pociągów. Druga monografia, napisana
w 1959 r., Progi opłacalności elektryfikacji
i dieselizacji PKP określa właściwe miejsce
trakcji elektrycznej na polskich kolejach.
Jest ona mniej znana, bowiem ówczesne
władze opatrzyły ją klauzulą poufności. Profesor uzasadnił w niej opłacalność elektryfikacji ponad 12 tys. km linii kolejowych sieci
PKP, skupiających ponad 90% przewozów,
oraz celowość i możliwość zakończenia tego
procesu w 1987 r. Jako wieloletni członek
Rady Techniczno-Ekonomicznej przy Ministrze Komunikacji oraz Rady Naukowej Centralnego Ośrodka Badań i Rozwoju Techniki
Kolejnictwa miał możliwość przekonywania
licznych oponentów do tej idei. Teraz miałby
Profesor Jaworski satysfakcję, że zakreślony
przez niego program docelowej elektryfikacji
polskich kolei został, choć z opóźnieniem
zrealizowany.
Zasługi Profesora Czesława Jaworskiego
w dziele wielkiej elektryfikacji sieci PKP Resort Komunikacji uczcił symbolicznie już
w 1988 r. odsłonięciem tablicy pamiątkowej
na budynku dworca Warszawa Śródmieście.
Tablica profesora Jaworskiego wisi vis a’vis
tablicy pamiątkowej innej wielkiej postaci –
profesora Romana Podoskiego, pioniera trakcji elektrycznej, któremu polskie koleje zawdzięczają odważny i trafny wybór systemu
3 kV prądu stałego, wówczas najnowocześniejszego na świecie.
Pamięć o dokonaniach Profesora Jaworskiego jest wciąż żywa w środowisku kolejowym. Stowarzyszenie Inżynierów i Techników
Komunikacji z okazji 60-lecia trakcji elektrycznej PKP wybiło medal okolicznościowy
z wizerunkiem Profesora. Co dwa lata przyznawane są również nagrody SITK imienia
Profesora Jaworskiego za wybitne osiągnięcia na polu trakcji elektrycznej.
Profesor Czesław Jaworski zmarł 23
marca 1981 r. Na dziesięć miesięcy przed
Jego śmiercią, w tygodniku Polityka ukazał
się ostatni artykuł Profesora Moja wojna trzydziestoletnia. Bez porozumienia z Autorem,
redakcja opatrzyła ten artykuł rysunkiem Don
Kichota na koniu, dzierżącego w ręku ogromne pióro jako rycerską kopię. Profesor był
niezadowolony z tego żartu, uznając, że nie
licuje on z powagą treści artykułu. Dziś,
z perspektywy lat, rysunek ten wyraża symboliczną prawdę. Był to szlachetny rycerz
– rycerz nauki, do końca wierny swemu posłannictwu.
Stanisław Kubik
1-2/2004
95