rodzina, praca, edukacja – obszary przestrzeni życia kobiet

rodzina, praca, edukacja – obszary przestrzeni życia kobiet

Małgorzata Przybysz-Zaremba
RODZINA, PRACA, EDUKACJA
– OBSZARY PRZESTRZENI
ŻYCIA KOBIET
Sukcesy, konflikty, problemy
Elbląg 2013
Przewodniczący Komitetu Redakcyjnego Wydawnictwa PWSZ w Elblągu
dr hab. inż. Jerzy Łabanowski
Recenzenci
Prof. zw. dr hab. Stanisław Kawula
Prof. zw. dr hab. Mirosław Patalon
Konsultacja i redakcja w języku angielskim/niemieckim
mgr Piotr Kacała
mgr Jacek Iciaszek
REDAKCJA, KOREKTA, SKŁAD KOMPUTEROWY
PROJEKT OKŁADKI
Wydawnictwo Techniczno-Naukowe JAS
e-mail: [email protected]
Jadwiga Szczerkowska
Jerzy Paczyński
WYDANO ZA ZGODĄ REKTORA PWSZ W ELBLĄGU
ΞŽƉLJƌŝŐŚƚďLJWt^ǁůďůČŐƵ
ISBN 978-83-62336-30-2
Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Elblągu
82-300 Elbląg, ul. Wojska Polskiego 1, tel. 55 629 05 55
Wydanie I, nakład 150 egz., format B-5
SPIS TREŚCI
Wstęp..............................................................................................................................
9
CZĘŚĆ PIERWSZA
RODZINA, PRACA, EDUKACJA – OBSZARY ŻYCIA KOBIET.
KONCEPTUALIZACJA BADAŃ WŁASNYCH ......................................................
13
1. Polska rodzina w dobie transformacji ustrojowej – wybrane problemy ............
1.1. Rodzina w różnych rodzajach dyskursu – (re)ewaluacja ..................................
1.2. (Re)definicja rodzinnych ról społecznych .........................................................
1.3. Od żony, matki, po kobietę aktywną edukacyjnie – zawodowo
– ewolucja ról kobiety ......................................................................................
1.4. Relacje wewnątrzrodzinne kobiet uwikłanych w role........................................
1.5. Pomiędzy domem, pracą i edukacją – konflikt odgrywania wielu ról naraz......
1.6. Rodzina – (bez)sens spędzania czasu wolnego ..................................................
15
15
23
28
30
32
35
2. Aktywność edukacyjno-zawodowa kobiet .............................................................
2.1. Edukacja kobiet. Od starożytności do współczesności
–wybrane konteksty ...........................................................................................
2.2. Motywy podejmowania przez kobiety edukacji oraz bariery
w jej dostępie .....................................................................................................
2.3. Aktywność zawodowa kobiet – perspektywa historyczna .................................
2.4. Kobiety na rynku pracy. Polska na tle wybranych krajów unijnych..................
2.4.1. Działalność zawodowa kobiet w wybranych sektorach..........................
2.5. Regulacje prawne w zakresie dysproporcji na rynku pracy ...............................
2.5.1. Międzynarodowe regulacje prawne oraz wytyczne
Unii Europejskiej....................................................................................
2.5.2. Wybrane polskie dokumenty oraz akty prawne......................................
2.6. Bariery i przeszkody w dostępie kobiet do pracy ..............................................
2.7. Elastyczne formy pracy – jako złoty środek równowagi pomiędzy
pracą a domem ...................................................................................................
2.7.1. Samozatrudnienie jako elastyczna forma pracy dla kobiet.....................
2.7.2. Telepraca ................................................................................................
56
58
60
3. Założenia metodologiczno-badawcze .....................................................................
3.1. Model badań oraz założenia teoretyczne przyjęte w pracy................................
3.1.1. Triangulacyjny model badań ..................................................................
3.2. Przedmiot, cel i zadania badawcze ....................................................................
3.3. Problemy badawcze i hipotezy ..........................................................................
63
63
66
68
69
41
41
43
44
46
47
49
49
52
53
3
3.4.
3.5.
3.6.
3.7.
Kwantytatywno-kwalitatywna analiza czynników empirycznych .....................
Metody, techniki oraz narzędzia zastosowane w badaniu..................................
Charakterystyka grupy badanej oraz terenu badań ............................................
Organizacja i przebieg badań.............................................................................
71
75
78
82
CZĘŚĆ DRUGA
RODZINA, PRACA, EDUKACJA – OPIS I ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ......
85
4. Rodzina jako przestrzeń życia kobiet .................................................................... 87
4.1. Model rodziny kształtowany przez kobiety ....................................................... 87
4.1.1. Rodzinno-domowe role społeczne – „specjaliści” i „pomocnicy”........ 89
4.2. Relacje wewnątrzrodzinne ................................................................................. 94
4.2.1. Macierzyństwo ....................................................................................... 94
4.2.2. Relacje z dzieckiem/dziećmi .................................................................. 95
4.2.3. Postawy rodzicielskie przyjmowane przez kobiety ................................ 96
4.2.4. Relacje z małżonkiem/partnerem ........................................................... 100
4.3. (Poza) domem, pracą, edukacją – czas wolny, czas indywidualny,
wypoczynek ....................................................................................................... 104
4.4. Podsumowanie ................................................................................................... 107
5. Praca zawodowa oraz edukacja – ich znaczenie w życiu kobiet ..........................
5.1. Aktywność zawodowa kobiet ............................................................................
5.2. Edukacja kobiet..................................................................................................
5.3. Praca i edukacja – motywy podejmowania........................................................
5.3.1. Wybrane demograficzno-socjo-ekonomiczne uwarunkowania
motywacji kobiet do podejmowania aktywności edukacyjnej
i zawodowej............................................................................................
5.3.1.1. Wiek kobiet................................................................................
5.3.1.2. Wykształcenie kobiet.................................................................
5.3.1.3. Miejsce zamieszkania ................................................................
5.3.1.4. Warunki socjalno-bytowe rodziny.............................................
5.3.2. Problem nadużywania alkoholu oraz agresja i/lub przemoc, jako
determinanty wyzwalające motywację kobiet do podejmowania
edukacji oraz pracy.................................................................................
5.4. Podsumowanie ...................................................................................................
6. Rodzina, praca, edukacja – pedagogiczny bilans zysków i strat ............................
6.1. Rodzina – obszar doświadczanych problemów, ale czy sukcesów (?) ..............
6.2. Pomiędzy edukacją a domem – obszary napięć, problemów, konfliktów .........
6.3. Praca a edukacja – obszary sukcesu (?) .............................................................
6.4. Podsumowanie ...................................................................................................
111
111
115
117
118
119
121
123
125
127
129
133
133
136
138
139
7. Weryfikacja hipotez oraz wnioski z badań............................................................ 141
4
8. Implikacje praktyczne godzenia życia rodzinno-zawodowo-edukacyjnego kobiet............................................................................................... 147
Zakończenie ................................................................................................................... 154
Załączniki....................................................................................................................... 157
1. Kwestionariusz ankiety skierowany do kobiet aktywnych
edukacyjnie-zawodowo........................................................................................
2. Skala Postaw Rodzinnych Marii Braun-Gałkowskiej ..........................................
3. Dyspozycje (pytania) do wywiadu pogłębionego z kobietami-matkami
aktywnymi edukacyjnie-zawodowo.....................................................................
4. Wskaźnik zatrudnienia kobiet w krajach Unii Europejskiej i w Polsce ...............
Bibliografia ....................................................................................................................
Indeks nazwisk...............................................................................................................
Wykaz tabel, rysunków i wykresów.............................................................................
159
165
167
169
171
191
193
FAMILY, WORK, EDUCATION – WOMEN'S LIVING SPACES.
Successes, Conflicts, Problems (Summary) .................................................................... 194
FAMILIE, BERUF, BILDUNG – LEBENSBEREICHE UND LEBENSRÄUME
VON FRAUEN. Erfolge, Konflikte, Probleme (Zusammenfassung) .............................. 197
5
CONTENTS
Introduction ...................................................................................................................
9
PART ONE
FAMILY, WORK, EDUCATION – AREAS OF WOMEN’S LIVES.
CONCEPTUALIZATION OF AUTHOR’S OWN RESEARCH .............................
13
1. Polish family at the times of changes in the political system –
selected problems...........................................................................................................
1.1. Family in different types of discourse – (re)evaluation .....................................
1.2. (Re)definition of social roles in a family ...........................................................
1.3. Evolution of women’s roles – from wife, mother to an educationally
and professionally active woman.......................................................................
1.4. Interfamily relationships of women who perform various roles ........................
1.5. Between home, work and education – conflict of performing numerous
roles simultaneously ..........................................................................................
1.6. Family – point(less) way of spending free time.................................................
15
15
23
28
30
32
35
2. Women’s educational and professional activities ...................................................
2.1. Women’s education from the Middle Ages till the present day
– selected contexts .............................................................................................
2.2. Motives of women taking up education and barriers encountered
in access to it......................................................................................................
2.3. Professional activities of women – a historical perspective...............................
2.4. Women at the labour market. Situation in Poland and chosen EU countries.....
2.4.1. Professional activities of women in chosen sectors ................................
2.5. Legal regulations regarding disproportions at the labour market.......................
2.5.1. International legal regulations and EU guidelines ..................................
2.5.2. Selected Polish documents and acts of law ............................................
2.6. Barriers and obstacles encountered by women in access to work......................
2.7. Flexible forms of work as “golden mean” balance between work and home ...
2.7.1. Self-employment, as a flexible form of work for women.......................
2.7.2. Telework.................................................................................................
43
44
46
47
49
49
52
53
56
58
60
3. Methodological and research ssumptions ..............................................................
3.1. Model of research and adopted theoretical assumptions....................................
3.1.1. Triangulation model of research.............................................................
3.2. Object, aim and research tasks...........................................................................
3.3. Research problems and hypotheses....................................................................
63
63
66
68
69
6
41
41
3.4.
3.5.
3.6.
3.7.
Quantitative – qualitative analysis of empirical factors .....................................
Methods, techniques and tools applied in research ............................................
Characteristic of the sample group and area of research....................................
Organization and course of research..................................................................
71
75
78
82
PART TWO
FAMILY, WORK, EDUCATION – DESCRIPTION AND ANALYSIS
OF RESEARCH RESULTS .........................................................................................
85
4. Family as women’s living space................................................................................ 87
4.1. Model of a family constructed by women.......................................................... 87
4.1.1. Social roles in family life and home – “specialists” and “helpers” ...... 89
4.2. Intra-family relationships................................................................................... 94
4.2.1. Motherhood ............................................................................................ 94
4.2.2. Relationships with a child/children ........................................................ 95
4.2.3. Parental attitudes adopted by women ..................................................... 96
4.2.4. Relationships with the spouse/partner .................................................... 100
4.3. (Out of) house, work, education – free time, individual time, leisure................ 104
4.4. Summary............................................................................................................ 107
5. Professional work and education – their meaning in women’s lives ...................
5.1. Women’s professional activities ........................................................................
5.2. Women’s education ...........................................................................................
5.3. Work and education – motives of undertaking ..................................................
5.3.1. Chosen demographic, social and economic conditions of women’s
motivation to take up professional and educational activities ................
5.3.1.1. Women’s age .............................................................................
5.3.1.2. Women’s education ...................................................................
5.3.1.3. Place of residence ......................................................................
5.3.1.4. Living and housing conditions of a family ................................
5.3.2. Problem of alcohol abuse and aggression and/or violence
as determinants motivating women to undertake education
and work .................................................................................................
5.4. Summary............................................................................................................
127
129
6. Family, work, education – pedagogical profit and loss balance ............................
6.1. Family – area of experienced problems and successes (?).................................
6.2. Between education and home – areas of tensions, problems, conflicts..............
6.3. Work and education – areas of success (?) ........................................................
6.4. Summary............................................................................................................
130
133
136
138
139
111
111
115
117
118
119
121
123
125
7. Verification of hypotheses and research conclusions............................................ 141
7
8. Practical implication of reconciling family, professional and educational
life by women ...........................................................................................................
Ending ............................................................................................................................
Attachments ...................................................................................................................
Bibliography ..................................................................................................................
Index of names...............................................................................................................
List of tables, figures and diagrams .............................................................................
FAMILY, WORK, EDUCATION – WOMEN'S LIVING SPACES.
Successes, Conflicts, Problems (Summary) ....................................................................
FAMILIE, BERUF, BILDUNG – LEBENSBEREICHE UND LEBENSRÄUME
VON FRAUEN. Erfolge, Konflikte, Probleme (Zusammenfassung) ..............................
8
147
154
157
171
191
193
194
197