Ekspertyza Oceniania Kształtujacego

Transkrypt

dr hab. Eliza Grzelak, prof. UAM
Instytut Kultury Europejskiej UAM
Metody Oceniania Kształtującego
Ekspertyza w ramach projektu:
„Model Innowacyjnych Metod Dydaktycznych
w szkolnictwie zawodowym skutecznym elementem
procesu dydaktycznego”
________________________________________________________________________1
Projekt: „Model Innowacyjnych Metod Dydaktycznych w szkolnictwie zawodowym skutecznym elementem
Priorytet IX. Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach Działanie 9.6. Projekty innowacyjne
Program Operacyjny Kapitał Ludzki
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wprowadzenie
Ocenianie jest jednym z istotnych elementów wspomagających proces kształcenia.
Podstawowe cele i funkcje oceniania szkolnego zostały komplementarnie przedstawione
w przygotowanym projekcie.
Autorzy zwrócili uwagę na bezpośredniego odbiorcę przekazu ocennego - ucznia oraz
uwzględnili pośrednich odbiorców oceny sumującej – nauczycieli, opiekunów i nadzór
szkolny. Warto jednak zwrócić także uwagę, że poruszany przez wielu dydaktyków,
selektywny wymiar oceny szkolnej, skutkuje oceną, formułowaną przez rówieśników.
Koledzy ocenianego ucznia są pośrednimi odbiorcami oceny kolegi i na jej podstawie
akceptują go lub nie. Wpływ oceny nauczycielskiej na ocenę uczniowską warunkowany jest
sytuacją komunikacyjną klasy, czyli relacjami poziomymi i pionowymi w tej niewielkiej
społeczności. Autorytet nauczyciela, ambicje uczniów, zaangażowanie uczniów w proces
dydaktyczny wzmacniają ocenę wystawioną przez nauczyciela, w sytuacji niepoprawnych
relacji wewnętrznych im niższa jest ocena nauczyciela, z tym większą akceptacją środowiska
uczniowskiego spotyka się oceniany uczeń. W takim przypadku od ucznia zależy, czyją ocenę
uzna za ważniejszą. W metodzie opartej na nauczaniu kształtującym ten proces nie zachodzi,
gdyż jej podstawę stanowi wypracowanie poprawnych relacji wewnętrznych oraz wspólne
zobiektywizowane ocenianie pedagoga i rówieśników.
Ten aspekt projektu jest bardzo ważny, ponieważ tylko w zdrowym środowisku
społecznym można zrealizować wszystkie zaprezentowane w projekcie zamierzenia.
Ocenianie kształtujące nie niszczy poprawnych relacji, umacnia je, w niewielkim stopniu je
modyfikuje, sprawnie może przebiegać w przestrzeni już w podstawowym zakresie
ukształtowanej.1
Ocenianie sumujące zgodnie ze spostrzeżeniami autorów projektu stało się tak
ważnym elementem procesu dydaktycznego, że przesłoniło nie tylko inne formy działań
1
Wystarczy opracowanie zasad, wdrożenie ich i krótkotrwałe przećwiczenie, a następnie, po wspólnym
omówieniu, zaakceptowanie.
________________________________________________________________________2
motywacyjnych, ale także, jak zauważa autor jednego z przytoczonych opracowań, zaczęło
funkcjonować samodzielnie bez powiązania z procesem dydaktycznym. Warto zwrócić
uwagę, że ten typ oceniania przestał być narzędziem wspomagającym dydaktykę, a stał się
narzędziem oddziaływania nie tylko na uczniów, ale także nauczycieli, zaczął pełnić funkcję
selektywną nie tylko wobec ucznia, ale także nauczyciela i szkoły. Metoda nauczania,
posługująca się oceną kształtującą, eliminuje ten problem. Uczeń przestaje uczyć się tylko dla
oceny, pod egzaminy końcowe, a nauczyciel przestaje koncentrować swoją uwagę wyłącznie
na przygotowaniu uczniów do testu końcowego.
Dzięki zaproponowanej metodzie oceniania, a właściwie nauczania, zmienia się rola
rodzica w procesie dydaktycznym. Postawy rodziców są różnorodne, jednak dominuje
przekonanie, że to szkoła odpowiada za edukację dzieci i jeśli coś jest niezgodne
z oczekiwaniami, to szkoła jest temu winna. Dowodzą tego komentarze medialne na temat
agresywnego zachowania uczniów w szkole; zawsze winien jest takim zdarzeniom system
edukacyjny, bardzo rzadko przypomina się o roli rodziców. Obecnie nawet odpowiedzialność
za wychowanie i uspołecznienie spoczęła na barkach nauczycieli. Jedyne formy aktywności,
jakie przejawia większość rodzice, to: bierne uczestnictwo w spotkaniach szkolnych,
przygotowanie w domu miejsca do nauki, zapewnienie koniecznych narzędzi, sfinansowanie
dodatkowej/pozaszkolnej nauki indywidualnej. Nie wymaga to dużego zaangażowania,
zwalnia z odpowiedzialności, osłabia relacje między uczniem a rodzicem oraz rodzicem
a szkołą, nie sprzyja procesowi dydaktycznemu. Wprowadzenie metody nauczania,
wykorzystującej ocenianie kształtujące, zaowocuje włączeniem rodziców w proces
edukacyjny, jest to jeden z podstawowych walorów tej metody. Problem jednak mogą
stanowić rodzice nieposiadający odpowiednich kompetencji lub niewłączający się w działania
szkolne.
Z powyższych uwag wynika, że na metodę oceniania kształtującego należy spojrzeć
z punktu widzenia wszystkich uczestników komunikacji szkolnej, biorących udział w procesie
dydaktycznym: ucznia, rodzica i nauczyciela.
Zróżnicowanie ujęcie problemu pozwoli wskazać bariery, utrudniające wdrożenie
projektu oraz rozwiązania neutralizujące je.
________________________________________________________________________3
1. Metoda nauczania oparta na ocenianiu kształtującym z perspektywy ucznia
1.1.Konieczność dostosowania systemu oceniania do kompetencji współczesnego ucznia
Obserwując
kierunki
modyfikacji
programów
szkolnych
oraz
przywiązanie
nauczycieli do tradycyjnych narzędzi dydaktycznych, nietrudno stwierdzić, że autorzy
systemu oświatowego nie zauważyli wzrostu kompetencji dzieci i młodzieży. Dzieci
i młodzież mają dostęp do informacji w znacznie szerszym zakresie niż ich rówieśnicy sprzed
dziesięciu-dwudziestu lat.
Kilku/kilkunastolatkowie
korzystając z wielu kanałów telewizyjnych nie tylko
poznają różne tradycje kulturowe, podnoszą kompetencje w zakresie komunikowania się
w języku ojczystym oraz obcym, także
uczą się funkcjonowania w przestrzeni
wielokulturowej, to z kolei otwiera ich na problemowe postrzeganie świata. Zaczynają
zadawać pytania, formułować własne spostrzeżenia, kształtują swoje postawy. Pogłębia te
umiejętności dostęp do interaktywnego przekazu informacji - Internetu. To ostatnie
rozwiązanie technologiczne, nie tylko poszerza wiedzę o świecie, także uczy poszukiwania
informacji, wymusza stawianie pytań, kształtuje postawy krytyczne. Poprawa sytuacji
bytowej, coraz liczniejsze podróże i poszerzenie sfery bezpośrednich kontaktów
interpersonalnych skutkuje wzmożeniem zainteresowania światem. Są to czynniki wdrażające
dzieci i młodzież do samokształcenia się, proces ten jednak, by nie stał się zagrożeniem, musi
być kontrolowany.
Dojrzałość społeczna i szkolna oraz wyższe kompetencje komunikacyjne ucznia, jeśli
nie zostaną dostrzeżone przez nauczyciela, mogą osłabić relacje wewnątrzszkolne.2
Pierwszym
sygnałem,
świadczącym
o
dostrzeżeniu
tego
problemu
przez
zarządzających oświatą, jest przyśpieszenie o rok procesu dydaktycznego. Kolejnymi
sygnałami są eksperymenty dydaktyczne wprowadzane do szkół średnich: klasy akademickie,
2
Nauczyciele często traktują swoich uczniów zbyt infantylnie, deprecjonują także narzędzia poznania, którymi
sami się nie posługują.
________________________________________________________________________4
klasy uniwersyteckie, nauczanie akademickie, zaproś wykładowcę, itp.(są to eksperymenty
oparte na samokształceniu)
Modyfikacja oceniania i połączenie tej sfery edukacji z całym procesem, poprzez
wypracowanie spójnej metody, może być kolejnym znaczącym krokiem urealniającym
system oświatowy. Pozwoli procesy dydaktyczne dostosować do wymogów współczesnego
świata, a przez to efektywnie kształcić młodzież i generować świadome swoich kompetencji
i niedostatków mobilne społeczeństwo, wyposażone w narzędzia, umożliwiające stałe
doskonalenie się, a także przekwalifikowywanie się.
1.2.Konieczność uspołecznienia poprzez szkołę
1.2.1.Nawiązywanie relacji interpersonalnych
Zaproponowana w projekcie metoda może być realizowana tylko w poprawnej
atmosferze społecznej opartej na zdrowych relacjach interpersonalnych. Z perspektywy
ucznia ważne są zarówno relacje między nim a nauczycielem jak i nim a jego kolegami.
Projekt adresowany jest do szkół zawodowych, stanowi to pewien kłopot, gdyż jest to
środowisko, w którym skumulowały się wszelkie problemy wychowawcze i społeczne.
Niefortunna komunikacja w tym środowisku warunkowana jest sytuacją psycho-fizyczną
ucznia oraz zmianą środowiska szkolnego. Z jednej strony uczeń musi poradzić sobie
z problemami wieku dorastania, emocjami, których, z powodu niewystarczającej kompetencji,
nie potrafi kontrolować, z drugiej strony musi znaleźć swoje miejsce, zgodne
z oczekiwaniami, w nowej społeczności. Ponadto musi poradzić sobie z zaniżoną samooceną,
dostał się do szkoły, która stereotypowo jest postrzegana, jako szkoła drugiej kategorii.
Z badań wynika3, że zaledwie 1/3 uczniów wybiera ten typ szkoły zgodnie z własnymi
preferencjami. W takiej sytuacji dochodzi do przyśpieszonej strukturacji 4 grupy; kilka
jednostek przywódczych tworzy grupy nieformalne, wzajemnie sprawdzające swoje
możliwości dominacji. Kompetencje w prowadzeniu konfrontacji są nikłe, dlatego uczniowie
sięgają po narzędzie najprostsze: przemoc fizyczną i psychiczną. Jeśli nauczyciel na samym
3
Najczęściej, na pytanie o motywację wyboru, padała odpowiedź: bo miałem słabe oceny; bo w ogólniaku nie
dałbym sobie rady; bo na studia nie pójdę, a co będę robił po ogólniaku. Druga w kolejności motywacja
dotyczyła trudnej sytuacji finansowej uczniów.
4
Zob. Em Griffin, Podstawy komunikacji społecznej, Gdańsk 2003.
________________________________________________________________________5
starcie pomoże grupie zbudować strukturę społeczną, opartą na wspólnie wypracowanych
zasadach5 i zasobach6, będzie możliwe wdrożenie systemu oceniania kształtującego, w innym
przypadku system ten stanie się narzędziem walki wewnętrznej, niemożliwe będzie przede
wszystkim uruchomienie współpracy na zasadach partnerskich oraz obiektywizowanie
stanowisk krytycznych.
Prawidłowa strukturacja klas, sprzyjająca efektywnej pracy, neutralizująca
konflikty, wprowadzająca przyjazną atmosferę, będzie wzmacniała systemem oceniania
i nauczania, nieodwołujący się do funkcji selektywnej, a oparty na współpracy,
wzajemnej ocenie, motywujący do pracy nad sobą, czyli ocenianie kształtujące.
1.2.2.Kształtowanie relacji partnerskich
Partnerskie, zobiektywizowane, nacechowane wzajemnym szacunkiem relacje to
podstawa metody opartej na ocenianiu kształtującym. Umiejętnie prowadzony dyskurs
krytyczny motywuje ucznia do wypowiadania opinii, zdawania pytań, aktywnego
uczestnictwa w procesie dydaktycznym. Przygotowuje on go także do przyjmowania oceny
krytycznej, eliminuje obawę przed popełnianiem błędów, pozwala właściwie oceniać samego
siebie nie tylko innych. Dyskurs ten może być poprawnie prowadzony tylko wtedy, gdy jego
uczestnicy dysponują właściwymi kompetencjami.
Po wstępnej diagnozie grupy i jej ustrukturowieniu, czyli wypracowaniu zasad
współpracy7, umożliwiających w komplementarnym zakresie wykorzystanie kompetencji jej
członków, można przystąpić do właściwego procesu dydaktycznego opartego na ocenianiu
kształtującym. Jednak ze względu na zastrzeżenie poczynione na wstępie, należy zwrócić
uwagę na rangę takich zachowań komunikacyjnych jak: autoprezentacja, dyskusja,
negocjacje, prowadzenie sporów. Krytyczny dyskurs, obecny w życiu codziennym oraz
w komunikacji medialnej, nie jest wzorcowy, kompetencje uczniów w tym zakresie,
5
Zasady mogą zostać zawarte we wspólnie wypracowanym regulaminie klasy, własne zasady, czyli nie
regulamin szkoły, wzmacniają relacje wewnątrz klasy.
6
Zasoby to wyposażenie techniczne szkoły, kompetencje nauczyciela, kompetencje uczniów, dostęp do
instytucji zewnętrznych: muzeum, uczelni wyższej, teatru, laboratoriów, z którymi można współpracować.
7
Częścią zasad klasy będzie wyraźnie zdefiniowany system oceniania kształtującego. Precyzyjnie sformułowane
oczekiwania, reguły wzajemnej oceny oraz sposoby kontaktu wewnętrznego: uczeń/uczeń, uczeń/nauczyciel,
nauczyciel/rodzic, powinny stanowić trzon zasad spajających społeczność klasy. Powinno to także zostać
utrwalone(spisane) i zawsze dostępne.
________________________________________________________________________6
w zależności od stopnia empatii danej osoby, mają charakter intuicyjny - wrodzony lub
nabyty w procesie uspołeczniania, niestety najczęściej są to umiejętności niewystarczające.
Etyczne postawy dyskursywne stanowią podstawę metody nauczania opartej na ocenianiu
kształtującym.
Uczeń powinien zrozumieć, że celem autoprezentacji nie jest przejęcie władzy
i dominacja nad otoczeniem, lecz zgodne z prawdą zaprezentowanie swoich mocnych stron.
Prawidłowo wdrażany proces autoprezentacji podnosi samoocenę ucznia i motywuje go
pozytywnie do pracy, ponadto ułatwia mu ocenę dokonań własnych i innych. Uczy się reakcji
na niezgodną z oczekiwaniami ocenę innych.
Uczeń powinien także dowiedzieć się, że celem dyskusji nie jest upowszechnienie
jedynego słusznego sądu i zwycięstwo, lecz prezentacja poglądów, która nie musi zakończyć
się porażką lub wygraną. Powinien poznać siłę właściwej argumentacji, nauczyć się
poprawnie komponować głos w dyskusji, zrozumieć rangę etykiety komunikacyjnej.
Najpowszechniej wykorzystywaną metodą w procesie dydaktyki są negocjacje;
dochodzenie do kompromisu nie tylko neutralizuje agresję, także uczy obrony poglądów,
pozwala wypracowywać wspólne metody działania w zakresie samokształcenia w ramach
komunikacji nauczyciel/uczeń, wzmacnia współpracę uczniów w grupach; wszystko to
stanowi podstawę oceniania kształtującego.
Najtrudniej nauczyć uczniów prowadzenia sporów, gdyż od dziecka słyszą, że nie
należy się kłócić. Dobrze prowadzona kłótnia pozwala wskazać niedostatki komunikacyjne,
zdefiniować problem. Jest też wentylem bezpieczeństwa. Kontrolowana daje ujście emocjom
i umożliwia przejście do efektywnej dyskusji. Jest przydatna, gdy uczniowie niezadowoleni
z sytuacji szkolnej, nowej dla nich, przyzwyczajeni do oceniania sumującego, zgodnie
z zasadą: „z nauczycielem się nie dyskutuje”, nie zdecydują się wyrazić swoich poglądów.
W takim przypadku napięcie i niezadowolenie będzie narastało, a relacje osłabną lub ulegną
zniszczeniu. Warto doprowadzić wtedy do kontrolowanego sporu, gdyż wymusi on na
uczniach zwerbalizowanie swoich oczekiwań. Dobry spór w ostatecznym rozrachunku
wzmacnia relacje i uczy odwagi w wyrażaniu swojego zdania, motywuje także do aktywnego
włączenia się w zaproponowany proces oceniania.
________________________________________________________________________7
Kompetencja
komunikacyjna
usprawnia
ucznia,
przygotowuje
go
do
diagnozowania problemu, formułowania pytań oraz poszukiwania odpowiedzi. Uczy, że
może liczyć na innych, że popełnianie błędów i ich naprawa to naturalny proces
społeczny, mobilizuje do zbierania informacji. Pokazuje też, że wiedza nie jest wartością
raz nabytą, wymaga modyfikacji i pogłębiania.8
Podnoszenie tych kompetencji nie musi odbywać się na odrębnych zajęciach,
powinno towarzyszyć każdemu zachowaniu komunikacyjnemu, charakterystycznemu
dla oceniania kształtującego. Przekaz merytoryczny powinien być wspomagany
świadomym wykorzystywaniem opisywanych wyżej narzędzi: autoprezentacji, dyskusji,
negocjacji, sporu. Kontrola przekazu i stała weryfikacja formy, a nie tylko treści,
wzmocniona dotychczasową wiedzą intuicyjną, pozwoli uczniom szybko opanować
podstawowe techniki komunikowania się. Widząc ich skuteczność, chętnie podejmą
samodzielną naukę w tym zakresie, gdyż proces samokształcenia powinien objąć, obok
wiedzy merytorycznej, również komunikację społeczną.
1.2.3.Nauka słuchania
Jednym z podstawowych narzędzi wykorzystywanych w procesie dydaktycznym jest
słuchanie. Niestety determinizm technologiczny oraz globalizacja, zwiększające dynamikę
informowania, sprawiły, że uczeń selekcjonuje informacje, ograniczając je do minimum,
konsekwencją zmęczenia może być także wyłączenie słuchania. Ponadto natłok informacji
sprawia, że w tym zakresie młodzi ludzie przyjmują postawę bierną i słuchają, ale nie słyszą.
Proces oceniania sumującego jest jednokierunkowy, nauczyciel mówi, uczeń przyjmuje do
wiadomości; najczęściej po podaniu oceny, jeśli nie wchodzi w proces negocjacyjny, mający
na celu jej podniesienie, nie słucha uzasadnienia nauczyciela, gdyż zakłada, że to już nic nie
zmieni.
Ocenianie kształtujące ma charakter konwersacyjny i wymaga od ucznia aktywnego
uczestnictwa w przekazie, czyli powinien on umieć słuchać. Nie jest to obecnie umiejętność
powszechna, często brak słuchania diagnozowany jest przez nauczycieli, jako brak
8
Uczeń przekonuje się, że pomimo, iż od lat komunikował się z innymi, może to czynić lepiej, efektywniej
i skuteczniej, może tez ciągle podnosić swoje kompetencje w tym zakresie.
________________________________________________________________________8
koncentracji, lekceważenie, rzadko dostrzegają w takich sytuacjach niewystarczające
kompetencje, które powinny zostać podniesione.
John Stewart9 uważa, że o sukcesie zdarzenia komunikacyjnego decyduje nie tylko
umiejętne wyrażanie swoich myśli, ale także dialogiczne słuchanie. Słuchanie dialogiczne
oznacza taki typ słuchania, który uwzględnia i buduje wzajemność, wymaga interaktywności,
jest autentyczne, rozwija się dzięki wierze oraz zaangażowaniu we współdziałanie, zasadza
się na założeniu, że całość może być większa od sumy jej części. Słuchanie dialogiczne różni
się od słuchania aktywnego oraz stanowiącego, według Carla Rogersa, podstawę bliskiego
związku słuchania empatycznego. Rogers domaga się w procesie słuchania zrezygnowania
z własnego Ja, nastawienia się wyłącznie na treści prezentowane przez drugą osobę. Uważam
jednak, że uczeń, skoncentrowany na sobie, nie potrafi tak słuchać, słucha innych, jako ja
i ocenia prezentowane treści, szczególnie, jeśli te treści prezentuje ‘niepodważalny autorytet
nauczycielski’. Akceptowaną przez uczniów, formą słuchania jest słuchanie aktywne, które
wymaga interakcji, jest jednak mniej angażujące niż słuchanie dialogiczne, które uczniowie
sytuują po stronie nauczyciela. Od nauczyciela wymagają słuchania dialogicznego,
eliminującego między innymi nakazowość oraz autorytaryzm.
Prawdziwe słuchanie jest znacznie trudniejsze niż nam się wydaje, uczymy się
w szkole jak posługiwać się słowem, jednak zapominamy o lekcjach słuchania. Uczniowie
muszą zrozumieć, że prawdziwe słuchanie to nie milczenie i pozwolenie innym mówić, to nie
tylko umiejętność powtórzenia tego, co powiedziała do nas inna osoba. Prawdziwe słuchanie
to ustalenie, co mówi druga osoba, próba zrozumienia tego, odczytanie jej myśli, uczuć
i oczekiwań. Wymaga to całkowitego podporządkowania własnych myśli słuchaniu, nie
możemy w tym samym czasie budować własnej opowieści, konstruować ciętej riposty lub
wyłączać się, bo podobno już to słyszeliśmy, co jest częstą reakcją młodych ludzi.
Zachowując się w ten sposób, uczniowie uruchamiają pseudosłuchanie. Dla zaproponowanej
metody oceniania, która wymaga koncentracji na przekazywanych treściach oraz aktywnego
włączenia się w proces dydaktyczny ważne jest ustalenie, kiedy najczęściej mamy do
czynienia z pseudosłuchaniem. Pozwoli to wyeliminować czynniki wyłączające słuchanie
ucznia.
9
Zob., Mosty zamiast murów, red. J.Stewart, Warszawa 2000.
________________________________________________________________________9
W przypadku ucznia pseudosłuchanie uruchamiane jest najczęściej wtedy, gdy
prowadzony jest dialog z osobami mającymi przewagę - stojącymi w hierarchii społecznej
wyżej lub autorytetami, ponieważ wtedy słuchacz jest najczęściej krytykowany, oceniany.
Pseudosłuchanie jest więc obroną przed zbyt ostrą, częstą, systematyczną krytyką, zamiast
słuchać odbiorca/uczeń natychmiast przygotowuje swoją obronę.10
We właściwym sposobie słuchania może mu przeszkadzać także dążenie do
akceptacji, zamiast słuchać uczeń zastanawia się, czy słyszany tekst świadczy o sympatii,
sprawdza sygnały świadczące o odrzuceniu oraz upewnia się, czy osiągnął pożądany efekt.
W pierwszym przypadku uczeń broni się przed treścią, w drugim bezkrytycznie
przytakuje.
Założenia oceniania kształtującego eliminują nadmierną, bezpodstawną krytykę,
ograniczają potrzebę przypodobania się, budując poprawne relacje, wzmacniają
samoocenę i neutralizują także bezrefleksyjną postawę obronną, przyjmowaną
w sytuacji oceny, ma to pozytywny wpływ na podnoszenie kompetencji ucznia
w zakresie słuchania, wymaga jednak od niego posiadania podstawowej umiejętności
kontrolowania przekazywanych ustnie treści.11
1.3.Podniesienie kompetencji w zakresie samokształcenia
1.3.1 Odejście od kształcenia encyklopedycznego
Jeśli ma zdać egzamin metoda nauczania, oparta na ocenianiu kształtującym,
obok dbałości o kompetencję komunikacyjną, jako podstawowe narzędzie, należy także
wypracować metody samokształcenia. Dotychczasowe metody oparte na kształceniu
encyklopedycznym, sprawdzanym przez ocenę sumującą, także mogą sprawdzić się
w procesie samokształcenia, jednak ograniczają w znacznym stopniu zakres poznania
ucznia, demotywują go w zakresie stałego podnoszenia kwalifikacji.
Słusznie w projekcie autorzy zaznaczają, że należy oswoić ucznia z błędem, pozwolić
mu na jego popełnianie. Jednak nie poświęcono wiele uwagi problemowi diagnozowania
10
Najkorzystniejszą formą oceny jest przeplatanie uwag krytycznych pozytywnymi.
W tej sytuacji pojawia się problem determinizmu technologicznego. Współczesny uczeń częściej odbiera
przekaz w formie pisanej, zanika komunikacja ustna, dlatego ocenianie kształtujące w postaci informacji
zwrotnej powinno występować w obu formach.
11
________________________________________________________________________10
błędu, który musi zostać poprzedzony przyznaniem się do niego przed samym sobą
i publicznie. Pomóc w tym może właściwa postawa nauczyciela, który w obawie przed utratą
autorytetu sam często nie przyznaje się do błędów, tak jakby ten problem go nie dotyczył. To
utrwala w uczniach przekonanie, że błąd jest wynikiem braku kompetencji, że jeśli chcą
podnieść samoocenę oraz ocenę innych na swój temat, nie mogą popełniać błędów, a jeśli
takowy się zdarzy, należy go ukryć. Taka postawa umacnia się i stanowi znaczącą barierę,
utrudniająca samokształcenie się, kreuje zachowania bierne, ogranicza chęć samodzielnego
poznawania
świata.
Bierne
encyklopedyczne
poszerzanie
wiedzy
zwalnia
ucznia
z odpowiedzialności za prawdziwość przyswojonej wiedzy, ocenianie kształtujące uczy
uczniów odpowiedzialności za stan swojej wiedzy, obarcza ich odpowiedzialnością za jej
poziom i zawartość - nie jest to dla kilkunastolatka łatwe do zaakceptowania.
Ważne jest, by nauczyciele i rodzice potrafili przyznawać się do błędów,
pokazywali, że problem nie jest ich popełnianie, tylko umiejętne naprawianie. Badania
wśród uczniów wykazały, że darzą oni szacunkiem, nie tych, którzy nie popełniają błędów, są
nieomylni, lecz tych, którzy popełnili błąd, przyznali się do niego i go poprawili.
Dyskwalifikuje nauczyciela w oczach ucznia obrona błędu za wszelką cenę, której
towarzyszy przekaz, to ja wiem więcej, po mojej stronie jest racja. Ważne dla uczniów jest
także uzasadnianie głoszonych przez nauczyciela tez, poddanych w wątpliwość przez ucznia,
nauczy się on w ten sposób, że może zadawać pytania, gdyż spotykają się one ze
zrozumieniem i szacunkiem, a nie lekceważeniem. Każda propozycja ucznia, powinna być
potraktowana jako teza i zaakceptowana lub obalona w ramach dowodzenia. Dowodem nie
jest stwierdzenie, bo tak jest w podręczniku.
Ważnym celem oceniania kształtującego powinno być nie tylko oswojenie ucznia
z błędem, także nauczenie go, że nie ma głupich pytań, są niewystarczające lub
nieprawdziwe odpowiedzi. Pytania ze strony ucznia powinny dynamizować proces
samokształcenia. Niestety często przez nauczycieli i pozostałych uczniów traktowane są, jako
strata czasu. Można w procesie samokształcenia, ciekawsze pytania// problemy,
zasygnalizowane przez uczniów, dowartościować i pozostawić je całej grupie do
samodzielnego przemyślenia, rozwiązania, a następnie zaprezentowania, przez wybrane
________________________________________________________________________11
osoby, na następnej lekcji. Ograniczenie czasowe wystąpienia nauczy uczniów sprawnego
formułowania konkluzji.
Mając na uwadze, że samokształcenie to złożony proces, na który składa się:
dostrzeżenie problemu, zdefiniowanie go, poszukiwanie informacji, zebranie informacji,
analiza informacji, rozwiązanie problemu, należy, recenzując wystąpienia uczniów,
w informacji zwrotnej omawiać te właśnie czynniki. Nauczyciel powinien podkreślić
adekwatność, weryfikowalność źródeł,
właściwe ich wykorzystanie, cytowanie,
poprawne zanalizowanie danych, szczególny nacisk należy położyć na wnioskowanie.
Zazwyczaj nauka ucznia ogranicza się do zebrania informacji i ich zapamiętania, brak
krytycznego ich omówienia i wnioskowania, rzutuje niestety na proces samokształcenia, gdyż
utrudnia weryfikowanie danych, ogranicza samodzielność badań i analiz.
Ważna jest także metoda współpracy ucznia z nauczycielem. W projekcie zwrócono
uwagę na indywidualizację procesu dydaktycznego. Wymaga to bezwzględnego ograniczenia
liczebności klas do wymaganego minimum, ponadto nakłada na nauczyciela dodatkowe
obowiązki. Z perspektywy ucznia, nie tylko publiczny kontakt z nauczycielem podczas lekcji
jest ważny, dla uczniów o niższej samoocenie, ważna jest praca interpersonalna
z nauczycielem. Takich kontaktów wymagają też uczniowie niestandardowi. Zarówno ci
najzdolniejsi, jak i ci, którzy mają problemy - słabo zmotywowani oraz ci o wyraźnie
sprecyzowanych zainteresowaniach potrzebują dodatkowego ukierunkowania, jest to możliwe
tylko w czasie indywidualnych konsultacji, dlatego ważne jest wprowadzenie konsultacji
nauczycielskich poza obowiązkowym wymiarem godzin, jest to procedura od kilkudziesięciu
lat realizowana w szkołach niemieckich.12 Dyżur nauczyciela nie powinien pokrywać się
z godzinami pracy uczniów, do uczestnictwa w indywidualnych konsultacjach uczniowie
powinni być zachęcani, nie powinny odbywać się one pod przymusem, za karę. W takich
konsultacjach może też brać udział grupa uczniów, wspólnie realizująca projekt. Oswojenie
ucznia z tą formą kontaktu z nauczycielem jest bardzo trudne, ale zdaje egzamin i może
ułatwić wdrażanie metody oceniania kształtującego.
12
W ramach cotygodniowych konsultacji mogą się do nauczyciela zwrócić także rodzice.
________________________________________________________________________12
1.3.2. Wdrażanie nawyków samokształcenia i podnoszenie kompetencji ucznia w tym
zakresie
Jedną z metod nauczania, wdrażającą nawyki samokształceniowe, jest metoda
zadaniowa, przyuczająca ucznia do samodzielnej pracy, której celem jest podnoszenie
własnych kompetencji. Uczniowie otrzymują zadania, które realizują w parach lub
większych grupach, a następnie prezentują na zajęciach. Na wstępie samodzielnie wybierają
temat wspólny dla grupy, następnie wyznaczają zakres problemów w ramach wskazanego
tematu, by ostatecznie wybrać jeden z problemów do rozwiązania w grupie/parze. W ten
sposób uczniowie aktywizują się, negocjują temat, dostrzegają jego złożoność i wyznaczają
problematykę, uczą się formułować cele i tezy, by ostatecznie poprowadzić badania,
przeanalizować ich wyniki i wyciągnąć wnioski. Wspólna prezentacja tych projektów
pokazuje komplementarną wiedzę na dany temat, zróżnicowanie sposobów dochodzenia do
niej, odmienne punkty widzenia. Uczniowie mogą przedyskutować swoje konkluzje i ocenić
swoją pracę. Nauczyciel, w tym przypadku, kontroluje przebieg dyskusji, dba o jej
etykietalność, formalność, obiektywizm, merytoryczność, na koniec podsumowuje, mając na
uwadze fakt, że akcent finalny powinien spełnić rolę motywacji pozytywnej. Nauczyciel nie
jest sędzią, jest członkiem forum dyskusyjnego, wyróżnia go wysoka kompetencja. Warto
podkreślić te treści, które są nowe dla nauczyciela, jest to ważny sygnał dla uczniów - nauka
to proces ciągły, nigdy się nie kończy.
Kolejną metodą jest wprowadzenie cyklicznych sprawdzianów weryfikujących
aktualny stan wiedzy i umiejętności, a także pokazujący na jakim etapie
samodoskonalenia znajduje się uczeń. To pozwoli także zdiagnozować trudności oraz
osobiste predyspozycje i ograniczenia ucznia. W ramach każdego działu uczeń powinien
otrzymać wykaz problemów, literaturę pomocniczą, powinny być także omówione metody
nauki oraz zakres wiedzy do samodzielnego opanowania. Następnie wiedza powinna być
zweryfikowana pisemnie w formie zadań do realizacji oraz problemowych pytań testowych.
Sprawdzian ten powinien otrzymać recenzję adresowaną do ucznia, może uzupełnić go
zgodna z założeniami programu ocena sumująca w postaci punktów cząstkowych,
rozdysponowanych w poszczególnych częściach testu, nie jako punktacja zbiorcza, w takiej
formie ocena sumująca nie zdominuje oceny kształtującej.
________________________________________________________________________13
2. Metoda nauczania oparta na ocenianiu kształtującym z perspektywy rodzica
2.1. Bariery, uniemożliwiające zbudowanie poprawnych relacji rodzic/nauczyciel oraz
propozycje ich neutralizowania
Zaproponowany przez autorów projektu, system oceniania uczniów uwzględnia
aktywny udział rodziców w procesie dydaktycznym. Jest wiele barier, które mogą utrudnić
realizację tego zadania.
1.Trauma szkolna z czasów własnej edukacji
Rodzice, którzy mają przykre doświadczenia ze szkoły, często mają kłopoty
z porozumiewaniem się z nauczycielem. Usadzeni w ławkach szkolnych, widząc nauczyciela,
stojącego przed tablicą lub siedzącego za biurkiem, uruchamiają pamięć szkolną i przejmują
rolę ucznia, która uniemożliwia komunikację partnerską nauczyciel/rodzic. W takiej sytuacji
rodzic identyfikuje się z dzieckiem i nie wchodzi w relacje z nauczycielem.
Rozwiązaniem jest przygotowanie miejsca spotkań, które nie będzie odzwierciedlało
zależności uczeń/nauczyciel, a przez to uruchamiało pamięć szkolną rodziców. Konieczne jest
zbudowanie relacji partnerskich z rodzicami, przeprowadzi ich to na stronę nauczyciela
i zniweluje barykadę, oddzielającą nauczycieli od rodziców i uczniów. Ułatwi także właściwy
odbiór informacji zwrotnej adresowanej między innymi do rodziców.
2. Niska kompetencja merytoryczna rodziców
Wymogi merytoryczne szkoły wobec ucznia mogą przerosnąć możliwości
intelektualne rodziców, konieczne jest uświadomienie im, że nie mają oni kontrolować
poziomu wiedzy dziecka, lecz stopień zaangażowania ucznia w proces samokształcenia,
pomóc mu poprzez właściwą motywację i poprawną współpracę ze szkołą. Nauczyciele
powinni pamiętać, że są grupy społeczne, w których można spotkać osoby niepotrafiące
czytać i pisać, one także są rodzicami.
Z uwagi na powyższe ograniczenia informacja zwrotna, skierowana do rodzica, musi
być tak sformułowana, by była zrozumiała.
________________________________________________________________________14
Do zadań nauczyciela w ramach oceniania kształtującego należy, aktywizacja
rodziców i wykorzystanie ich możliwości w celu poprawy samokształcenia ucznia.
Można zaproponować rodzicom pracę nie tylko ze swoim dzieckiem, ale również
nadzór i współpracę przy zespołowej realizacji zadań oraz wspólnej nauce i wzajemnej
weryfikacji swojej wiedzy. W ten sposób wzmocni się relacje interpersonalne w klasie
i włączy rodziców do pracy całego zespołu, jako dobro wspólne.
3.Niska kompetencja dydaktyczna rodziców
Rodzice zakładają, że ich pomoc ma się ograniczać do kontroli wiedzy i pomocy w jej
opanowaniu, odrzucają często prośby nauczyciela o współpracę, gdyż uważają, że szkoła jest
po to, by uczyć, oni takiego przygotowania nie mają.
Nauczyciel powinien wyraźnie sprecyzować swoje oczekiwania wobec rodziców
i upewnić się, w odpowiedni sposób (!), że został dobrze zrozumiany. Przekaz powinien
zostać
zindywidualizowany
i
uwzględniać
kompetencje
odbiorcze
poszczególnych
opiekunów.
4.Niska samoocena rodziców, utrudniająca relacje z nauczycielem
Relacje z nauczycielem może utrudniać niska samoocena rodziców. W takim
przypadku każdy przekaz nauczyciela, adresowany do nich, będzie traktowany, jako nakaz,
ograniczenie swobody, protekcjonalizm. Niska samoocena generuje często postawy
agresywne, których źródło trudno ustalić.
W takim przypadku nauczyciel powinien unikać wypowiedzi autorytarnych, zbyt
naukowych, ale też nie powinien sięgać po narzędzia dydaktyczne w celu objaśnienia
przekazu, zostanie to odebrane, jako zachowanie protekcjonalne.
5.Brak autorytetu rodzica, złe relacje rodzinne, patologie społeczne w rodzinie
Najtrudniejszą do pokonania barierą jest niezdrowa sytuacja domowa ucznia. Trudno
wchodzić w relacje z rodzicem, który nie jest zainteresowany postępami dziecka, a nawet
zachowuje się niezgodnie z zasadami społecznymi.
________________________________________________________________________15
Szczególna jest też sytuacja dzieci, wychowujących się w domach dziecka, ich
opiekunowie nie dysponują czasem, który umożliwia pracę indywidualną z uczniem, brak też
motywacji emocjonalnej.
Kłopotliwi są także rodzice, którzy troszczą się o swoje dziecko, jednak są
nadopiekuńczy, nie tolerują uwag krytycznych na jego temat lub nie mają autorytetu.
W dwu ostatnich sytuacjach nauczyciel może próbować wpłynąć na rodziców.
W przypadku zakładu opiekuńczego także może oczekiwać, że jego informacje zwrotne
zainteresują wychowawcę, jednak powinien mieć świadomość, że uczniowie z tych domów
wymagają indywidualnej i wzmożonej pracy, gdyż często jedynym odbiorcą jego informacji
zwrotnej jest uczeń.
6. Brak czasu na zaangażowanie się
Problemem są rodzice, którzy uważają, że kupno komputera, opłacenie korepetycji
i bierna obecność na wywiadówce, to jedyne obowiązki rodzica wobec ucznia. Najczęściej
uzasadniają to brakiem czasu z powodu przepracowania. Szczególnym przypadkiem są
rodzice, których brak czasu jest wynikiem obowiązków rodzinnych, zdarza się to w rodzinach
wielodzietnych.
W pierwszym przypadku sensowne uzasadnienie, wyraźne sprecyzowanie celów
współpracy i jej zakresu oraz stałe przypominanie o niej rozwiązują problem.
W drugim przypadku można zaproponować, że obecne w procesie dydaktycznym
może być cieszące się autorytetem starsze rodzeństwo.
Oczywiście są to bariery kreowane przez rodziców, które niestety umacniają zachowania
nauczycieli, osłabiające relacje między nauczycielem a rodzicem.
1. Nakazowy, autorytarny styl wypowiedzi
2. Punkt widzenia ograniczony do perspektywy szkolnej
3.Niska samoocena nauczyciela, zwiększająca dystans, niszcząca relacje generująca postawy
agresywne
4. Bezkrytyczne zabieganie o akceptację rodziców
5. Dbałość o wizerunek własny w oczach władz oświatowych oraz rodziców
________________________________________________________________________16
2. 2. Włączenie rodziców do działań dydaktycznych
Do zadań nauczyciela, w ramach oceniania kształtującego, należy aktywizacja
rodziców i wykorzystanie ich możliwości w celu poprawy procesu samokształcenia ich
dziecka. Nauczyciel nie powinien ograniczać się do formułowania wobec rodzica informacji
zwrotnej, która zmobilizuje go do pomocy własnemu dziecku.
Można zaproponować rodzicom także pracę nie tylko ze swoim dzieckiem, ale
również nadzór i współpracę przy zespołowej realizacji zadań oraz wspólnej nauce
i wzajemnej weryfikacji swojej wiedzy kolegów ich córki lub syna. Udział rodziców nie
powinien ograniczać się do pieczenia ciasta na spotkania, uczestniczenia w wycieczkach, jako
dodatkowy opiekun, udziału w zebraniach szkolnych i samorządzie szkolnym. Można także
wykorzystać kompetencje rodziców w procesie dydaktycznym. Zorganizowanie dodatkowych
warsztatów, zajęć zgodnych z predyspozycjami rodzica/wykładowcy, przy udziale
zainteresowanej grupy i nauczyciela, wzmocni to relacje interpersonalne w klasie i włączy
rodziców do pracy całego zespołu, jako dobro wspólne. Zniknie relacja opozycyjna
my(rodzice i nasze dzieci) a szkoła, reprezentowana przez nauczyciela.
3. Metoda nauczania oparta na ocenianiu kształtującym z perspektywy nauczyciela
3.1.
Bariery
utrudniające
wdrożenie
projektu,
wynikające
z
niedostatków
w przygotowaniu kadry pedagogicznej lub będące skutkiem nawyków edukacyjnych
Autorzy projektu zwracają uwagę na wady metody oceniania kształtującego, jego
pracochłonność, czasochłonność. Wskazują na trudności w przekonaniu do tego systemu
uczniów i rodziców oraz konieczność nauczenia uczniów oceniania innych i siebie.
Nie są to jednak podstawowe trudności, które mogą pojawić się w procesie wdrażania
tego projektu.
1. Jedną z barier ujawnia konstrukcja projektu, który prezentuje metodę oceniania
kształtującego z perspektywy nauczyciela. Omawia szczegółowo jego zadania, kontekst
programowy i szkolny, jednak nie wychodzi poza ramy komunikacji szkolnej i nie pokazuje
kontekstu społecznego.
________________________________________________________________________17
Rozwiązanie
Szkoła nie funkcjonuje w próżni, konieczne jest zwrócenie uwagi nauczycielom, że są
to ogólne wytyczne, których realizacja warunkowana będzie środowiskiem pozaszkolnym;
inaczej ten program będzie funkcjonował w bogatej dzielnicy miejskiej, inaczej na wsi,
pozbawionej ciągle jeszcze dostępu do Internetu, bibliotek, instytucji kulturalnych. Konieczna
jest diagnoza środowiska okołoszkolnego.
2.Badania prowadzone w szkole pokazują, że nauczyciele pytani o uczestników
komunikacji szkolnej pomijają rodziców (78% badanych), nie dostrzegają ich udziału, widzą
go tylko jako tło. Powszechne jest stwierdzenie wśród nauczycieli: gdyby nie rodzice, nie
byłoby tak źle. Walorem projektu jest przypomnienie o randze rodzica.
Rozwiązanie
By relacje między nauczycielem a rodzicem i odwrotnie były racjonalne i przynosiły
efekty, nauczyciel we wstępnej fazie projektu powinien zdiagnozować nie tylko ucznia, ale
także rodziców oraz sytuację domową ucznia. Jak wcześniej zaznaczyłam, komunikacja
z opiekunami powinna zostać dostosowana do ich możliwości odbiorczych. Proces
diagnozowania powinien należeć do obowiązków wychowawcy, koordynatora, wynik
powinien być udostępniony innym nauczycielom, uczącym danego ucznia. To skutkuje
koniecznością wypracowania procedur postępowania w środowisku nauczycielskim danej
szkoły.
3.Nauczyciel, który zamierza wdrożyć system oceniania kształtującego, na wstępie
powinien wypracować odpowiednie relacje wewnątrz grupy.13
To z kolei oznacza, że
powinien posiadać wiedzę z zakresu nie tylko metodyki, dydaktyki ale także komunikacji
w środowisku szkolnym. Tej wiedzy jednak nie otrzymał w trakcie studiów.
Rozwiązanie
13
Zob. Wcześniej omówiona strukturacja.
________________________________________________________________________18
Nauczyciel powinien ją uzupełnić w procesie samokształcenia lub w ramach
kształcenia ustawicznego na studiach podyplomowych i kursach. 14
4. Nauczyciel ma często problemy w poprawnym postrzeganiu relacji uczeńnauczyciel, buduje autorytet poprzez zachowania nakazowo-zakazowe, zwiększa dystans, nie
przyznaje się do błędu, nie potrafi także powiedzieć nie wiem, sprawdzę, co przecież
wzmacnia autorytet. Ocena sumująca jest dla nauczyciela sygnałem sprawowanej władzy,
narzędziem przymusu, jednocześnie obroną i uzasadnieniem dla swoich decyzji,
wprowadzenie metody oceniania kształtującego pozbawi go tego narzędzia, osłabi relacje
autorytarne i wprowadzi partnerskie, nie wszyscy nauczyciele będą potrafili odnaleźć się
w takiej sytuacji.
Rozwiązanie
Nowe ocenianie wymaga czasu i jest pracochłonne, dlatego warto zawrzeć
w projekcie informacje o bezpośrednich korzyściach, jakie płyną z tej metody nauczania dla
nauczyciela, korzyściach, które mogą zmotywować go do zwiększenia wysiłku i pogłębienia
zaangażowania.
5. Odrębny problem stanowi próba budowania relacji partnerskich między uczniem
a nauczycielem, często przejawia się to przejściem na ty, zmniejszeniem dystansu do sfery
nieoficjalnej, skutkuje zaś w konsekwencji obniżeniem autorytetu, zagubieniem ucznia15,
w momencie niepewności, czyli zagrożenia, potęguje postawy agresywne uczniów.
Rozwiązanie
Warto w projekcie podkreślić, że pomimo stosunków partnerskich i wspólnego
oceniania, nauczyciel powinien zachować relację mistrz-uczeń, jest to najzdrowsza relacja
w środowisku szkolnym, oparta na partnerstwie i szacunku.
14
Można to uwzględnić w programie szkoleń pomocniczych.
Brak uczniom wyraźnego wyznaczenia nieprzekraczalnych granic, tego młodzież oczekuje od rodziców i
nauczycieli.
15
________________________________________________________________________19
6. Kolejnym problemem jest rozszerzenie wymagań wobec nauczyciela, nie tylko
uczy, także poprzez metodę oceniania kształtującego wychowuje, kształtuje postawy
społeczne, jest to duże obciążenie, wymaga stałej koncentracji i kontroli.
Rozwiązanie
Nauczycielowi pomoże w wielokierunkowym działaniu zrozumienie zasady rozumnej
interakcji, czyli stałego kontrolowania aktywności ucznia. Uświadamianie mu, że nie tylko
ważne jest, co mówi, ale także jak mówi. Dotyczy to nie tylko nauczycieli polonistów, także
nauczycieli np. matematyki, fizyki.
7. Tak jak uczniowie i rodzice, także nauczyciele mają kłopoty z poprawnym
słuchaniem. Komunikacja dydaktyczna często ma charakter jednostronny, dlatego pytania ze
strony ucznia, szczególnie niezgodne z oczekiwaniem nauczyciela, budzą niechęć i są
odbierane, jako przejaw agresji, braku szacunku, niewiedzy. Z punktu widzenia nauczyciela
dezorganizują proces dydaktyczny. Nauczyciel uruchamia słuchanie, gdy pyta ucznia,
sprawdza jego wiedzę, pozostałe formy przekazu często ignoruje.
Jest wiele przeszkód utrudniających nauczycielowi słuchanie, uniemożliwiających
wdrożenie metody oceniania kształtującego, które zakłada komunikację konwersacyjną. Do
najczęstszych należą:
-porównywanie siebie z rozmówcą,
-domyślanie się, co ktoś chciał powiedzieć, zamiast ustalenia, co powiedział,
-filtrowanie, wybieranie treści akceptowanych,
-stałe osądzanie rozmówcy,
-docinanie rozmówcy,
-niechęć do przyznania się do błędu,
- dowodzenie własnej racji,
- zbaczanie z tematu,
- zjednywanie sobie rozmówcy.
Rozwiązanie
Należy wprowadzić do procesu dydaktycznego jedną obowiązującą formę słuchaniasłuchanie dialogiczne. Słuchanie dialogiczne w rozmowie z młodzieżą lub rodzicami wymaga
________________________________________________________________________20
dawania dowodów, że się ich słyszy, że rozumie się ich rozterki, pozwala jednak (jeśli to
konieczne!) trwać przy tym, co dla nauczyciela jest ważne, nie polega na tanim przytakiwaniu
respondentowi, na pomijaniu tego, co trudne do przyjęcia, wymaga określenia i uzasadnienia
swojego stanowiska, eliminuje nakazowość.
3.2. Praktyczne rozwiązania w zakresie oceniania kształtującego
1.Projekt opisujący system oceniania kształtującego z perspektywy nauczyciela jest
komplementarny, warto jednak rozszerzyć go o dane na temat formułowania ocen, czyli
redagowania informacji zwrotnej. W ocenie powinny zostać uwzględnione następujące
czynniki, definiujące proces samokształcenia: umiejętność dostrzeżenie problemu, sprawność
w zdefiniowaniu go, dociekliwość w zakresie poszukiwania i zbierania informacji, głębokość
analizy, racjonalność rozwiązania problemu, innowacyjność diagnozy. W informacji zwrotnej
omówienie tych czynników, nie zawsze musi być komplementarne, gdyż ocena powinna
odpowiadać sytuacji dydaktycznej. Warto jednak zredagować ramę ocenną16, jako wzorzec, to
pozwoli uczniom poznać i zrozumieć oczekiwania, nauczycielom, nie tylko ułatwi ocenę
jednorazową, zbiór tych ocen pokaże, jak przebiega rozwój ucznia, w jakim zakresie musi się
jeszcze poprawić. Ten typ oceny opisowej nie będzie dotyczył tylko zawartości
merytorycznej wypowiedzi, obejmie także sposób dochodzenia do wiedzy. Skonstruowanie
takiej ramy ułatwi także nauczycielowi współpracę z rodzicami.
2. Kolejnym problemem w zakresie formułowania informacji zwrotnej jest sposób jej
rejestrowania. Uczeń w trakcie procesu dydaktycznego nie powinien otrzymywać ocen
wyłącznie kompleksowych, do pracy motywują oceny cząstkowe, oceniające różne zadania,
wypowiedzi ad hoc, stawiane pytania. Ostatnie dwie formy uczestnictwa mogą być
kwitowane krótką, niekomplementarną oceną wyrażoną ustnie, która powinna motywować do
dalszego wysiłku. Jednak zadania powinny być oceniane szeroko, a ocena, w celach
ewaluacyjnych, powinna być rejestrowana. Uczeń i nauczyciel przyzwyczajeni są do zbioru
ocen sumujących w formie cyfrowej, rzadziej punktowej. Oceny opisowe nie mieszczą się
w tradycyjnym dzienniku, stały dostęp do nich powinni mieć nauczyciele, właściwi rodzice
i uczniowie. Proponuję wprowadzić elektroniczny dziennik ucznia, w którym nauczyciel
16
Może to być specyficzny protokół.
________________________________________________________________________21
będzie odnotowywał postępy ucznia w zaproponowanych ramach17, dostęp do pliku danego
ucznia będzie miał on sam i jego opiekunowie. Dla rodziców, nieposiadających kompetencji
w zakresie informacji elektronicznych lub niemających dostępu do komputera, można
przygotowywać wydruki, które wzbogacą teczkę ucznia.
Taka ocena może być formułowana przez nauczyciela oraz przez uczniów, należy
kontrolować ich zgodność, duża rozbieżność powinna być przedmiotem analizy, dlatego
warto nie wprowadzać jednej kompromisowej18 oceny, lecz dwie. To utrwali relację mistrzuczeń i wzmocni właściwą strukturację grupy, dowartościuje uczniów, gdyż zostanie
zaakceptowana i utrwalona ich ocena.
Taki dziennik będzie też stałym źródłem wiedzy na temat rozwoju, zaangażowania
i osiągnięć ucznia, w każdym zakresie samokształcenia.
3.3. Wdrażanie i utrwalanie przekonania o konieczności stałego kształcenia się
i doskonalenia
Zdiagnozowanie ucznia pokaże z jakiego pułapu rozpoczyna on edukację, ocena
powinna obejmować nie docelowe osiągnięcia lecz postępy. Dostrzegany też powinien być
stopień rozwoju ucznia, rozwój ten powinien być stymulowany poprzez porównania
z dotychczasowymi osiągnięciami. Weryfikowany powinien być także poziom oczekiwań
ucznia wobec siebie. Często zdolni uczniowie nie podnoszą swoich kompetencji, gdyż i tak są
najlepsi w klasie, uczą się lecz nie zdobywają umiejętności. Powiedzenie zdolny ale leń,
najlepiej oddaje tę sytuację. Nauczyciel powinien indywidualizować oczekiwania wobec
ucznia. W ocenie sumującej jest to niemożliwe. Natomiast przy ocenianiu kształtującym jest
bardzo ważne, by wymagania różnicować ze względu na poziom kompetencji ucznia
w danym momencie oraz zakres jego zainteresowań.
Podsumowanie
17
18
Zob. Wcześniej omówione, czynniki definiujące samokształcenie.
Średniej oceny, wypracowanej w trakcie dyskusji.
________________________________________________________________________22
Patrząc na projekt z perspektywy ucznia, nauczyciela i rodzica należy zwrócić szczególną
uwagę na niektóre aspekty metody oceniania kształtującego
1.Proponuję by działania wstępne objęły
1.1. Przygotowanie uczniów, rodziców i nauczycieli w zakresie komunikacji ( poprzez kursy,
lekcje, w ramach spotkań)
1.2. Zdiagnozowanie uczniów, rodziców, sytuacji rodzinnej oraz środowiska okołoszkolnego
1.3. Ustrukturowienie grupy
1.4. Wypracowanie procedur wewnętrznych dla nauczycieli uczących daną klasę
2. W ramach modyfikacja systemu nauczania, będącego konsekwencją wprowadzenia
oceniania kształtującego, proponuję
2.1.Akceptację elektronicznych nośników wiedzy, jako podstawowego narzędzia edukacji
i źródła informacji
2.2. Budowanie relacji partnerskich opartych na zasadzie mistrz-uczeń
2.3. Wprowadzenie stałej kontroli kompetencji społecznych i komunikacyjnych ucznia oraz
relacji interpersonalnych w klasie
2.4.Podniesienie rangi słuchania i kompetencji uczniów, nauczycieli oraz rodziców w tym
zakresie
2.5. Przejście od edukacji jednostronnej do nauczania konwersacyjnego
2.6. By pozwoleniu na popełnienie błędu towarzyszyła nauka diagnozowania słuszności tezy
oraz nauka umiejętności przyznawania się do niewiedzy i błędu u każdego z uczestników
procesu dydaktycznego, także rodziców i nauczycieli
2.7. Wprowadzenie konwersacyjnej metody nauczania, która zakłada poważne traktowanie
wątpliwości ucznia, wspólne rozwiązywanie problemów
________________________________________________________________________23
2.8. Zacieśnianie relacji rodzic –nauczyciel, uwzględniające bariery, które kreują rodzice oraz
zachowania nauczycieli, które wzmacniają te bariery, pomoże w tym wcześniejsze
diagnozowanie rodziców
2.9. By relacja rodzic –nauczyciel nie ograniczała się do odbioru informacji zwrotnej i reakcji
na nią; można włączyć rodziców do współpracy dydaktycznej, rozszerzając w ten sposób
społeczność klasową
2.10 Zastąpienie dotychczas obowiązującego schematu postępowania procedurami, które
powinny być rozumnie racjonalizowane
2.11. Zindywidualizowanie procesu cennego wobec uczniów, poprzez ocenę procesu
samokształcenia się - nie celu, który osiągnął; należy uwzględniać kompetencje początkowe
ucznia, ich wzrost i stopień zaangażowania się ucznia
3. Propozycje praktyczne
3.1. Można wprowadzić ramę ocenną uwzględniająca czynniki definiujące proces
samokształcenia: dostrzeżenie problemu, zdefiniowanie go, poszukiwanie informacji,
zebranie informacji, analiza informacji, rozwiązanie problemu
3.2. Ważne jest ograniczenie liczebności klas
3.3. Konieczne jest wprowadzenie konsultacji nauczycielskich
3.3. Wprowadzenie zadań, jako podstawy nauczania, a stopniowe ograniczanie nauki
pamięciowej
3.4. Nauczyciel powinien przedstawić uczniom na początku roku wykazu problemów,
zaprezentować cele oraz literaturę; ten zakres informacji można udostępnić także rodzicom
3.5. Można wprowadzić cykliczne sprawdziany, weryfikujące aktualny stan wiedzy
i umiejętności, a także pokazujące, na jakim etapie samodoskonalenia znajduje się uczeń
poprzez punktacje cząstkową, nie sumującą
3.6. Przydatne będzie wprowadzenie dziennika elektronicznego, rejestrującego formułowane
przez nauczyciela informacje zwrotne oraz opisowe oceny wystawiane przez uczniów
________________________________________________________________________24
Zaprezentowane powyżej uwagi mają wyłącznie charakter propozycji, wynikają
z indywidualnego doświadczenia badawczego i dydaktycznego oraz własnej perspektywy
badawczej. Zaprezentowany zakres opracowania obejmuje wszystkie konieczne aspekty
zagadnienia i tylko od osób, wdrażających tę metodę, zależy stopień wykorzystania
powyższych propozycji. Opracowanie jest komplementarne merytorycznie, prezentuje pełen
przegląd opinii na temat oceniania. Sama metoda jest ważna z punktu widzenia ucznia,
uwzględnia jego rosnące kompetencje edukacyjne, odpowiada także na zapotrzebowanie
współczesnego społeczeństwa, przygotowuje uczniów do życia w dynamicznie zmieniającym
się świecie.
Autorzy w przystępny i bardzo praktyczny sposób zaprezentowali swoje poglądy,
pozostaje mieć nadzieję, że metoda ta zostanie jak najszybciej wdrożona do realizacji.
________________________________________________________________________25

Ekspertyza Oceniania Kształtujacego

Transkrypt

Podobne dokumenty

KSZTAŁCENIE MODUŁOWE

Opis projektu

Przedszkole nr 57 Mały Książę - Praktyczne kształcenie dla rynku

9 Pierwszą zasadą oceniania kształtującego jest

Ocenianie kształtujące - Gimnazjum nr 6 w Warszawie

wychowanie fizyczne (P. Marlena Jagaciak i Wiesław Bartkowiak)

Ekspertyza Metody Projektu