View/Open

ARCHIWUM HISTORII I FILOZOFII MEDYCYNY 2013, 76 (1), 23-28
M A G D A L E N A B E D N A R K IE W IC Z
Rola budynków wielospecjalistycznych przychodni Łódzkiej
Kasy Chorych jako elementu nowoczesnej architektury miasta
w dwudziestoleciu międzywojennym
The Role of the Multispecialised Clinics Buildings of the Health-Insurance
Fund in Łódź as Part of the Modern Architecture of the City in the Inter­
-War Period
Z a k ła d H istorii A rchitektu ry, B u d o w y M iast i K on serw acji Z a b y tk ó w
Instytutu A rch itek tu ry i U rban istyki P olitech n ik i Ł ódzkiej
Streszczenie
Summary
Ł ó d zk a K asa C h o ry c h fu n k cjo n o w ała od 1922 r. i ob ej­
The Ł ó d ź H ealth -In su ran ce F und started fu n ctio n in g
m ow ała opieką m ed yczną m iasto w raz z pow iatem łó d z ­
in 1922 and p rovid ed m ed ical services for the citizens
kim . P o m o cy m edycznej m ieszkańcom u dzielano w am ­
o f Ł ó d ź and the w h o le province. Initially, m ed ical help
b u lato riach u m ieszczo n y ch w ad ap tow anych lokalach
w as given in dispensaries organised in adapted p rem ­
i w szpitalach m iejskich, z k tó rym i Kasa C h o ry c h m iała
ises and city hospitals w ith w h ich the H ealth-Insurance
p o d pisan e um ow y. B rak w łasn ych b u d y n k ó w dla lecz­
F und h ad signed n ecessary agreem ents. W ith tim e, the
n ictw a u b ezp ieczen iow ego zm u sił w ład ze K as C h o rych
la ck o f the F und’s o w n b u ild in gs forced its authorities to
do b u d o w y placów ek: szpitala w Ł od zi, d w u b u d yn k ó w
erect a hospital in Ł ód ź, a d isp en sary con sistin g o f two
a m bu latoriów p rz y ul. Ł agiew nickiej nr 34/36 i ul. L ecz­
b u ild in gs at 34/36 Ł agiew n icka Street and at 6 L ecznicza
niczej nr 6 o raz sanatorium w Tuszynie. Pow stanie tych
Street, and a sanatoriu m in Tuszyn. The fou n d atio n o f
g m ach ów w skali kraju stanow iło pionierskie osiągnięcie
these b u ild in g s w as a p io n e e rin g a ch ie vem e n t o f the
łó d zk ieg o o d d zia łu K asy C h o rych .
Ł ó d ź H ealth -Insurance Fund on the scale o f the w hole
A m b u lato riu m p rzy ul. Ł agiew n ick iej nr 34/36 w y ­
country.T he d isp en sary at 34/36 Ł agiew n ick a Street was
b u d o w an o w najbiedniejszej d zieln ic y Ł odzi. P om iesz­
b u ilt b etw een 1927 and 1929, in the p o o rest d istrict o f
czen ia p rzezn a czo n o dla: am bulatoriów , o d d zia łu p o ­
Ł ód ź, accord in g to the design o f W ito ld Szereszewski.
ło żn iczeg o i w o d o leczn icze g o , p o k o i ob serw acyjn ych ,
It h ou sed a m atern ity w ard, a h yd ro th erap eu tic w ard,
gab in etów lek arzy dom ow ych . G m a ch w zn ie sio n y w la­
ob servation room s and room s for fam ily physicians. It
tach 1927-1929 w e d łu g projektu architekta W itold a Sze-
cou ld adm it a large n u m ber o f patients at a tim e offering
reszew skiego b y ł p rzezn aczon y dla dużej liczb y chorych.
dressing room s and p e rfe ctly organised and equipped
N o w o ścią b y ły rozbieralnie p rzy gab inetach lekarskich
sp ecia lised c o n su ltin g room s. The b u ild in g itse lf w as
i doskonale zorgan izo w an e am bulatoria specjalistyczne.
detached, b u ilt o f b ricks and concrete in the shape o f the
B u d y n ek w oln ostojący, m u row an y p o w sta ł na d ziałce
letter H on a piece o f lan d o f 1,5ha. R oom s for patients
o p o w ierzch n i 1,5 ha. R zut op raco w an o na planie litery
w ere situated along outer routes. The front elevation o f
H z salam i dla pacjen tów u sytu ow an ym i w z d łu ż trak-
the b u ild in g w as d ecorated w ith a p ro tru d in g portal, an
24
PRACE ORYGINALNE
tów zew nętrznych. G łów n e w ejście ozd obion o portalem ,
attic w a ll and a caption “ K A S A C H O R Y C H M . Ł O D Z I”
w y su n ię ty m p rzed lico m uru. G m a ch w ień czy ła ścianka
(“ TH E H E A L T H -IN S U R A N C E F U N D O F T H E C IT Y
attykow a z napisem : K A S A C H O R Y C H M . ŁO D ZI. D ru ­
O F Ł Ó D Ź ” ).The oth er pre-w ar b u ild in g fou n d ed b y the
g im p rzed w o jen n ym ob iektem p o w sta ły m na zlecen ie
Ł ó d ź H ealth -In su ran ce F und w as the d isp en sa ry at 6
K as C h o r y c h b y ł g m a ch p rzy ch o d n i p rz y u lic y L e c z ­
L eczn icza Street. D esig n e d b y Stefan K rasiło w sk i and
niczej nr 6 w Ł odzi. N a ob iekt ten rozpisano w 1925 r.
erected betw een1930 and 1932, it w as a detached, three-
p o w szech n y kon kurs architektoniczny, a zaprojektow ał
storey structure designed in the shape o f the letter A . The
go architekt Stefan K rasiłow ski. W yb u d o w an o go w la­
m ain entrance w as at L eczn icza Street, side-entrances
tach 1930-1932. P rzy c h o d n ia b yła w o ln o sto ją ca , tr z y ­
led into the b u ild in g from su rro u n d in g sm aller streets.
kon d ygn acyjn a, o rzucie op racow an ym na w zó r litery A.
The front elevation o f the b u ild in g w as m od ern istic w ith
W ejście głów n e u m ieszczon o od stron y u licy Leczniczej,
classical elem ents and an arched frontage, w h ich m ade
p rzy b o czn y ch sk rzyd łach zaś u sytu ow an o d odatkow e
the b u ild in g one o f the m ost distinctive architectural ele­
w ejścia od b o czn y ch u liczek. E lew acja przych od n i, m o ­
m ents o f L ecznicza Street.The tw o exam ples o f dispensa­
dernistyczn a z klasycystyczn ym i elem entam i i łu kow ato
ries m en tion ed above m arked a n ew era in the h isto ry o f
ugiętą pierzeją, tw o rzy za b u d ow ę u lic y L eczn iczej. Te
insurance health care. T hey b rou gh t m uch im provem ent
dw a łó d zk ie p rzy k ła d y p rzy ch o d n i w ielosp ecjalistycz-
to the con d itio n s o f patients’ treatm ent. The bu ild in gs
nych dla Kas C h o ry c h w pisu ją się w n o w y ro zd ział w h i­
w ere c o n stru cte d a cco rd in g to strict req u irem en ts o f
storii rozw oju lecznictw a ubezpieczeniow ego. D okon an o
those tim es and p rovid ed w ith m od ern m ed ical eq u ip ­
w ó w czas reorganizacji, p o le p szy ły się w a ru n k i leczenia.
m ent, w h ich allow ed effective preven tion and m edicinal
B u d yn k i w y b u d o w a n o zg o d n ie z ó w czesn y m i w y m o ­
treatm ent. M aterials u sed d u rin g co n stru ction m ade it
gam i i w zo ro w o w y p o sa żo n o w sprzęt d iagn ostyczn o-
p o ssib le to create tim eless, reco g n iza b le a rch itectu re
le c z n ic z y . P row ad zon o w nich d ziałalność profilaktycz­
shapin g space sk ilfu lly and w ith respect to su rro u n d in g
ną i leczn iczą , ta k p o trzeb n ą w p rzed w ojen n ej Ł odzi.
greenery.
U żyte m ateriały stw o rzy ły architekturę ponad czasow ą,
rozp ozn aw aln ą, kształtującą p rzestrzeń i u m iejętn ie za ­
b u d ow u jącą ulicę, z rów n o czesn ym p o szan ow an iem dla
otaczającej ją zieleni.
Słowa kluczowe: K asa C h o ry c h w Ł od zi, reorganizacja
Keywords: The Ł ó d ź H ealth -In su ran ce Fund, reorga­
le c zn ic tw a u b e zp ie cze n io w e g o , d w u d zie sto le cie m ię ­
n iza tio n o f treatm en t in su rance, in terw ar p e rio d , the
d zyw ojen n e, projek t b u d o w lan y am bu latoriu m w ielo -
c o n stru ctio n p ro ject o f am bu latoriu m , the m o d ern ist
sp ecjalistyczn ego, architektura m od ern istyczn a, W itold
architecture, W ito ld Szereszew ski, Stefan K rasiłow sk i
S zereszew ski, Stefan K rasiłow sk i
D ew izą pracow n ik ów Kas C h o rych odpow iedzialn ych za
w dużej m ierze zdew astow any, stanow ią p rzykład dobrej
rozw ój p la có w ek b yło zdanie: „N asze b u d yn k i p o w in n y
architektu ry m odernistyczn ej.
b yć nie tylko w y g o d n e dla pacjenta i lekarza, lecz jeszcze
W szystk o zaczęło się w pierw szych dniach 1919 r., gdy
ład n e i przytulne. M ają także w y ch o w y w a ć robotnika.
op u b lik ow an y został dekret o u b ezp ieczen iu c h o ro b o ­
Piękne, schludne, w y g o d n e p o m ieszczen ia zm uszą ch o ­
w y m , k tó ry w 1920 r. zastąpiła bard zo postęp ow a ustawa
rego do od p ow ied n iego zach o w an ia się w sp okoju i czy ­
tw orząca system u b ezp ieczeń ch orob o w ych , op arty na
stości” [1]. K a żd y b ad a cz h istorii arch itek tu ry p od pisze
u b ezp ieczen iu p rzym u sow ym . U tw orzen ie u b ezp ie cze­
się p o d ty m i słow am i napisan ym i p rzez prof. dr. med.
nia sp ołeczn ego w y n ik a ło z p o trze b y o ch ro n y w szy st­
W in ce n te g o T om aszew icza. W za b u d o w ie Ł o d z i trz y
k ich p r a co w n ik ó w n ajem n ych p rzed ek o n o m ic zn y m i
realizacje w d w u d ziesto leciu m ię d zy w o je n n y m p o z o ­
sku tkam i ch oroby i w y p a d k ó w losow ych . Jednostkam i
staw iły ślad na m apie m iasta. Z leco n e p rzez ów czesne
o rg a n iz a c y jn y m i tego u b e z p ie cze n ia b y ły K asy C h o ­
w ład ze K asy C h o rych , w y b u d o w a n e z fu n d u szy tej in ­
rych . O rg a n e m z a rzą d za ją cy m — rad a sk ład ająca się
stytucji, p r z e trw a ły do n aszych czasów . W ielo k ro tn ie
z przedstaw icieli p raco w n ik ó w i pracodaw ców . W h isto­
p rzeb u d ow yw an e, często w sposób nieprzem yślany, co
rii naszego p rzed w ojen n ego państw a ro zró żn ia m y dw a
p o tw ierd za gm ach p rzy ul. Ł agiew nickiej nr 34/36, dziś
o k resy fu n k c jo n o w a n ia le c zn ic tw a u b e z p ie c z e n io w e ­
MAGDALENA BEDNARKIEWICZ, ROLA BUDYNKÓW WIELOSPECJALISTYCZNYCH PRZYCHODNI ŁÓDZKIEJ KASY CHORYCH.
25
go. P ie rw szy to K asy C h o ry c h (1922-1933), d ru g i — od
strukturą sanitarną. B ału ty zam ieszk iw ało ok oło 50 000
1934 r. — to czas U b e zp ie cza ln i Społeczn ej. Z a ró w n o
ludzi, w przew ażającej liczb ie u b ogich , ze śro d o w isk ro ­
pracod aw cy, lekarze, ja k i sam i u b ezp ieczen i z rezerw ą
b o tn iczy ch i m ających ogro m n e tru d n o ści z dostępem
o d n osili się do o b ow iązko w ego u b ezp ieczen ia [2]. Kasa
do op iek i lekarskiej. O d sam ego p o czą tk u p o w sta n ia
C h o rych w Ł o d zi rozpoczęła d ziałalność w dniu 3 k w iet­
K a sy C h o r y c h w Ł o d zi ó w czesn e jej w ła d ze w ra z ze
nia 1922 r., o b ejm u jąc o p iek ą ob sza r m iasta i p o w iat
śro d o w isk iem lek arsk im u z n a ły p o trzeb ę zb u d ow an ia
łó d zk i, a w nim : K o n sta n tyn ó w Ł ó d zk i, A lek sa n d ró w
w ty m m iejscu g m a ch u do celó w le c z n ic tw a k a so w e­
Ł ód zki, Rudę Pabian icką i Zgierz. O d sam ego po czątku
go. B u d ow ę ro zp o c zęto w d ru giej p o ło w ie 1927 roku,
p o m o c y m ed yczn ej u d zielan o w am bulatoriach zlo k ali­
a w c ze rw cu 1929 roku g m a ch b y ł w stanie surow ym .
zow anych w adaptow anych lokalach, opiekę szpitalną zaś
M im o tru d n ości w yn ik ających z k ryzysu gospodarczego
m ożn a b yło u zy sk ać w szpitalach m iejskich, z k tó rym i
(rów n ież w przem yśle łó d zk im ) oraz b raku o d p o w ied ­
K asa C h o ry c h zaw ierała um ow y. P ow ód takiej sytuacji
n ich fu n d u szy u d ało się za k o ń czy ć tę inw estycję. W y d a ­
w Ł o d zi b y ł p rozaiczn y. L eczn ictw o u b ezp ie cze n io w e
no 3 450 534 z ł [6]. Początkow o planow an o cały b u d yn ek
nie posiadało w łasnych gm achów , ani am bulatoriów , ani
p rzezn aczyć na am bulatorium dzielnicow e, ale ze w zg lę ­
szpitala. D latego stopn iow o m usiano m yśleć o b u d o w a ­
du na reorgan izację leczn ictw a kasow ego, zarzą d zon ą
niu w łasnych p laców ek [2]. W 1927 r. na Zjeździe Lekarzy
p rzez M in istra P racy i O p ieki Społecznej, w p row ad zon o
N aczeln ych O k ręgow ego Z w iązku K as C h o ry c h zapadła
zm ia n y w p rzezn aczen iu p o szczegó ln ych p om ieszczeń .
d ecyzja o b u d ow ie szpitala w Ł od zi, zain icjo w an a przez
R e o rg a n iza cja p o le g a ła na sced o w a n iu le c ze n ia a m ­
prof. dr. m ed. W. T om aszew icza, p ó źn iejszego dyrektora
b u la to ry jn eg o w szp italach na lek arzy d o m o w y ch [7].
i ordyn atora tej p la có w k i m ed ycznej [3]. W w y n ik u in ­
O stateczn ie w n o w y m gm ach u p rz y ul. Ł ag iew n ickiej
tensyw nej d ziałalności organizacyjn o-leczniczej łódzkiej
n r 34/36 u m ieszczon o:
K a sy C h o ry c h d o p row ad zon o do w y b u d o w a n ia i u ru ­
1. p rzych o d n ię specjalistyczną, z od d zia ła m i chorób
ch o m ien ia szpitala p rz y ul. K o p ciń sk iego 22 (daw niej
w ew n ętrzn ych , sk órn o-w en eryczn ych , chiru rgii, la ry n ­
ul. Z agajnikow a 22) oraz sanatorium w Tuszynie k. Łodzi
go logii, n eu rologii, stom atologii (d en tystyki), ped iatrii
i d w u b u d y n k ó w am bu latoriów p rz y ul. Ł agiew nickiej
łączn ie z b o k sam i dla d zieci z ch orobam i zakaźn ym i;
34/36 i ul. L eczniczej 6. Pow stanie tych gm achów , p rze­
zn a c zo n y c h c ałk o w icie do fu n k cji m ed yczn ej, w skali
2. o d d zia ł p o ło ż n ic z y na 55 łóżek;
3. zakład w o d o le c zn iczy zajm u jący p ó ł piętra i stw o­
kraju stan ow iło najw ażn iejsze i pion ierskie osiągnięcie
rzo n y jako p ie rw szy tego rod zaju w Łodzi;
in stytu cji u b ezp ieczen iow ej w opiece m ed yczn ej, jaką
4. gab in ety dla lek arzy dom ow ych;
oferow an o m ieszk ań com [4]. N a m o c y u sta w y z m arca
5. p o ko je ob serw acyjn e dla n iezd oln ych do pracy;
1933 r. p rzep ro w a d zo n o reform ę system u u b ezp ieczeń
6. p rotezow n ię [6].
i p o w ołan o w styczn iu 1934 r. U b ezp iecza ln ię S p o łecz­
N a u ro cz ysto ść p o św ięcen ia i u ru ch o m ien ia le c zn i­
ną. R eform a ta m iała scalić p o d w zglę d e m finan sow ym
c y p rzy b y li przed staw iciele M in isterstw a P ra cy i O p ieki
od ręb n e gałęzie u b ezp ie cze ń sp ołeczn ych , zm n iejszyć
Społecznej, przedstaw iciele w ład z m iasta z u rzęd em w o ­
b iu ro k ra cję z je d n o cz e sn y m ro z ło ż e n ie m jed n o litych
jew ody, k om isarz K asy C h o ry c h i w iele osób ze świata
sk ła d ek na całe sp o łeczeń stw o i o rg a n iza cją lep szych
lekarskiego oraz zaproszen i goście i prasa. U roczystego
św iadczeń [5]. O b o k dotych czasow ych św iadczeń, w w y ­
aktu p o św ięcen ia n ow ego gm ach u d o k o n ał ks. biskup
pad k u ch o ro b y i m acierzyństw a, m iały zostać w p ro w a ­
W in ce n ty T ym ieniecki [6]. P rócz w ielospecjalistycznych
d zo n e in n e ro d zaje u b e zp ie cze ń sp o łe c z n y c h [2]. To
am bu latoriów dla ob w od u Ł ó d ź-P ó łn o c zorganizow an o
w łaśn ie Ł ó d ź jako p ierw sze z m iast p o lskich w d ro żyła
w b u d yn ku aptekę i biura dyrekcji łód zk ich Kas C horych.
zm ia n y w le c zn ic tw ie u b e zp ie cze n io w y m . W w y n ik u
W 1938 r. otw arto filię o d d zia łu g in e k o lo g iczn o -p o ­
p o d ję ty ch d ecy zji w y b u d o w a n o i w y p o sa żo n o szpital,
łożn iczego, liczącego sto pięćdziesiąt łóżek, przeniesioną
sanatorium o raz p ierw sze z d w u w ielosp ecjalistyczn ych
ze szpitala im . I. M o ścick iego (ob ecnie im . N . B arlickie-
am bulatoriów .
go) p rz y ul. K op ciń sk iego nr 22 (daw niej ul. Z agajn iko-
A m b u lato riu m p rzy ul. Ł ag iew n ickiej nr 34/36 p o ­
w ej nr 22) [8]. C a ły n o w y gm ach b ył p rzezn aczo n y do
w sta ło w p ó łn o c n e j, n ajb ie d n iejsze j d z ie ln ic y Ł o d z i
leczenia osób ubezpieczonych. Zrealizow an o go w latach
— B ałutach. Ten n o w y gm ach K asy C h o ry c h p rzezn a ­
1927-1929 w ed łu g projektu i p o d n ad zorem inżyn iera ar­
czon o dla am bulatoriów , o d d ziału p o ło żn iczeg o i w o d o ­
chitekta W itold a Szereszew skiego [9] [ f o t . 1]. Starannie
leczn iczego, p o k o i o b serw acyjn ych , gab in etów lekarzy
w y k o ń c z o n y b u d y n ek p rzystosow an o do p rzyjm o w an ia
d om ow ych . P ow stała architektura o reprezentacyjn ych
dużej lic z b y ch o ry ch d zien n ie. W n ętrza u z y sk a ły o b ­
form ach, spełniająca fu n kcję w izy tó w k i K asy C h o rych
szerne, jasne korytarze, w y ło żo n e kaflam i. P oczekalnie
w d zieln icy z fatalnym stanem za b u d o w y i słabą in fra­
u sytu ow an e p rzy gabinetach lekarskich zaprojektow ano
PRACE ORYGINALNE
26
aKoołl//|
^ O iO M Q \
IE - C Z N K I W
m
.
LO D ZI
n. t/l<SIHI'N KIZIET
fot . 2. Elewacja od strony ul. Łagiewnickiej i ul. Dolnej (fot.
M. Bednarkiewicz)
fot. i. Rzut budynku ambulatorium przy ul. Łagiewnickiej 34/36
(z archiwum Zakładu W odociągów i Kanalizacji w Łodzi przy
ul. Wierzbowej 52)
jak o m iejsca m ogące p o m ieścić zn aczn ą liczb ę p a cje n ­
tów. N ow ością b y ły rozbieralnie, w form ie m ałych pokoi
sąsiad ującym i z gabinetam i lekarskim i, ch cian o tym sa­
m ym o szczęd zić czas przezn aczon y na badanie. W nowej
sied zib ie w ielo sp ecja listy czn ej p rz y ch o d n i d osk on ale
zo rg a n izo w a n y b y ł o d d z ia ł sto m a to lo g ic zn y p o sia d a ­
ją c y o g ó ln ą salę z ga b in etam i oraz sp ecja ln y gabinet,
w k tó rym d o k on yw an o zab iegów u su w ania zębów . P o ­
w stał też sp ecjaln y gabinet dla pacjen tów z ch orobam i
n erw o w ym i, w k tó ry m c h o rz y m o g li za ch o w y w a ć się
sw o b o d n ie i np. k rzy czeć. O d d z ia ł m ie sz c z ą cy la r y n ­
fot . 3. Elewacja wejściowa od strony ul. Łagiewnickiej (fot.
M. Bednarkiewicz)
go logię z gabinetam i lekarskim i i p o czek a ln ią otrzym ał
sale z łó żk am i dla o b ło żn ie ch orych . Specjalne skrzyd ło
cyjny, podpiw niczony, o zwartej b ryle z u żytk ow ym p o d ­
gm a ch u p rze zn a c zo n o na o d d z ia ł o k u listy k i z salam i
daszem , pow stał na d ziałce o p o w ierzch n i 1,5 ha, m ięd zy
dla ch o rych na jaglicę, z pełn ą izolacją i oso b n ym w e j­
u licam i Ł agiew nicką, C eg la n ą a R yn kiem B ału ckim . O d
ściem . Im p o n u ją co z o rg a n izo w a n o o d d z ia ł g in e k o lo ­
za ch o d u d zia łk i zo rg a n izo w an o o g ró d dla pacjentów .
g ic zn y m ieszczą cy 55 łóżek, k tó ry też m iał p rzew id zian e
Plan b u d yn k u op raco w an o na w z ó r litery H , z w y d a t­
n iekolizyjne, osobn e w ejście. O d d zia ł ten m iał dla u b e z­
n ym i ryzalitam i w n arożn ik ach zew n ętrzn ych i d w om a
pieczo n ych kob iet w ielk ie zn aczen ie, p o n iew a ż opieka
d zied ziń ca m i w ew n ętrzn y m i zew n ętrzn ym (od strony
aku szeryjn a w Ł o d zi b yła na n iskim p o ziom ie, a także
ulicy). W osi b u d yn k u frontow ego u m ieszczon o w ejście
często brako w ało w ykw alifiko w an ego personelu. W n o ­
głów n e, z reprezentacyjn ą klatką sch od ow ą i przejściem
w y m gm ach u u rząd zon o i w y p o sażo n o rów n ież od d zia ł
na w ew n ętrzn y dziedziniec. Sale dla pacjentów u lok ow a­
dla dzieci. N o w y m rozw iązan iem fu n k cjo n a ln ym b y ły
no w zd łu ż traktów zew nętrznych. Elew acja w ejściow a od
zaprojektow ane specjalne b o k sy do badania dzieci, przed
stron y w sch od n iej (ul. Ł ag iew n ick a nr 34/36) uzyskała
w ejściem m a ły ch p a c je n tó w do p o c z e k a ln i o d d zia łu .
u sk ok ow o u k ształtow an ą ścian kę attykow ą, a p o d nią
R o zw iązan ie takie u m o żliw iało izolację m ałych p a cje n ­
d u żych ro zm iaró w napis: K A S A C H O R Y C H M . Ł O D Z I
tó w i zapob iegało w ew n ątrzszp italn ym in fekcjom [6].
[ f o t . 3]. E lew acja b yła sym etryczna: w części w ejściow ej
G m ach p rzy ul. Ł agiew nickiej nr 34/36 b ył w o ln o sto ­
d ziew ięcioosiow a, w ryzalitach zaś pięcioosiow a ze zg ru ­
jący m , m u row an ym z ceg ły b u d yn k ie m o p o w ierzch n i
po w an y m i w n arożach oknam i. O d p o d w ó rk a została
9700 m 2 i kubaturze 39 400 m 3. B u d yn ek trzyko n d ygn a-
zaprojektow ana id en tyczn ie ja k o d frontu, w ryzalitach
MAGDALENA BEDNARKIEWICZ, ROLA BUDYNKÓW WIELOSPECJALISTYCZNYCH PRZYCHODNI ŁÓDZKIEJ KASY CHORYCH.
fot. 4. Elewacja od strony ul. Leczniczej 6 (fot. M. Bednarkiewicz)
27
fot . 6. Detal zwieńczenia elewacji od strony ul. Kasowej (fot.
M. Bednarkiewicz)
w d o sk o n ałym p u n k cie m iasta, z p o zo sta łym i śladam i
m o d ern istyczn ej a rch itek tu ry sto p n io w o p o zbaw ian ej
d aw n ego detalu, schodów , stolarki, ścian [ f o t . 2].
D ru g im przed w ojen n ym łó d zk im obiektem w y b u d o ­
w a n y m na zlecen ie Kas C h o ry c h b y ł gm ach p rzych o d n i
p rzy u lic y L eczniczej nr 6 (daw niej ul. Z im n ej). Z a p ro ­
jek tow ał go architekt Stefan K rasiłow sk i i został zrea li­
zo w a n y w latach 1930-1932. P oczątkow o na jego projekt
rozpisano w 1925 r. p o w szech n y k on ku rs architektonicz­
ny. P ierw szą n agrod ę u zysk ała praca A n to n ieg o K o w a l­
skiego, d ru gą p rzy zn a n o H e n ry k o w i H irszen bergow i,
a trzecią dla zespołu: S zym o n Syrkus i H e n ry k O derfeld.
fot. 5. Elewacja od strony ul. Kasowej (fot. M. Bednarkiewicz)
Jed n ak to K ra siło w sk i sp o rz ą d z ił p lan gm a ch u p r z y ­
ch o d n i w ra z z am bulatoriu m Ł ód zkiej K asy C h o rych .
P raw d op o d o bn ie b u d ow a rów n o czesn a p lacó w ek w T u ­
u zysk u jąc u k ład trzyosiow y. U szeregow anie prostokąt­
szynie, p rzy ul. K op ciń sk iego nr 22 i ul. Ł agiew nickiej
nych okien p o d kreślały gzym sy parapetow e, nadokienne
n r 34/36 sp ow od ow ała zb yt duże o b ciążen ie finansow e
i filary m ię d z y okn am i. Parter b u d y n k u na całej jego
i dopiero w p ó źn iejszym czasie m ożn a było przystąpić do
w yso k o ści b on io w an o pasowo. W ejście głów n e ozd o b io ­
realizacji p rzy ul. Leczniczej. P ow stała ona w d zieln icy
no p iękn ym portalem , w yd atn ie w y su n ię ty m p rzed lico
C h ojny, d zieln icy biednej, ta k ja k Bałuty, skrom nie za ­
m uru, w raz z zaprojektow an ym p o d ja zd em [9]. G m ach
b u d ow an ej i w z ły m stanie sanitarnym . G m a ch zlo k a ­
ten w p isa n y został do w o jew ó d zk ieg o rejestru zabytków
lizow an o w n arożn ik u u lic L eczn iczej, K asow ej i Parku
p o d nr. rej. A/107 w dn. 20 I 1971 r. z racji swej w y ją tk o ­
M iejsk iego [11]. D ru ga p rzych o d n ia była w oln ostojącą,
w ej arch itek tu ry i fu n kcji m edycznej. W czasie II w o j­
trzy k o n d y gn acy jn ą realizacją opracow an ą na kształt li­
ny św iatow ej u m ieszczo n o w n im sied zib ę G łó w n eg o
te ry A , o p o w ierzch n i u żytk ow ej 9750 m 2 i kubaturze
Szpitala Ł ó d zk iego G etta. Po w y w iezien iu z getta dzieci
39 500m 3. P rojektując obiekt na w zó r litery A , przyjęto
i osób starszych (tzw. „szp erze”), w 1942 r. u ru ch o m io ­
w y m ia ry: d łu go ść ram ion 65 m , rozp iętość 70 m , szero­
no w dawnej p rzy ch o d n i za k ła d y kraw ieckie. Po 1945 r.
kość frontu 30 m. W ejście głów n e u m ieszczon o od strony
p o n o w n ie przystoso w an o daw ne sale dla szpitala o p ro ­
u licy L eczniczej i prow ad ziło ono do cen tralnego holu
filu p o ło żn ic zy m , nadając placów ce im ię H eleny W olf.
z klatką schod ow ą [ f o t . 4]. Z tego h olu p rzech o d ziło się
O d d zia ł g in ek o lo g iczn y fu n k cjo n o w a ł do koń ca lat 80.
do d zied ziń ca w ew n ętrzn ego i k o ry ta rzy prow ad zących
X X w., ale w w y n ik u ro zp o czętych prac rem on tow ych
do sk rzy d eł b oczn ych . M ię d z y sk rzyd łam i u lok ow an o
obiekt od kilkudziesięciu lat niszczeje. W starych m urach
dw a d zied zińce: zew n ętrzn y z w ejściem z zew n ątrz od
planow an o u tw orzyć klin ikę m edyczną, po tem m uzeum
u licy K asow ej i w ew n ętrzn ym . O b a d zied ziń ce b y ły ze
getta, hotel [10]. O d d łu ższego czasu jest to ruina, zd e ­
sobą p o łączon e. S krzyd ła b o czn e w y p o sa żo n o w n ieza ­
w astow ana b u d ow la o h isto ry czn y m zn aczen iu stojąca
leżn e w ejścia z u licze k b oczn ych . W obiekcie zach o w ały
28
PRACE ORYGINALNE
się sch o d y żelbetow e, z lekko za o k rą glo n y m stopniem
się do p o p r a w y stan u z d ro w o tn o ś c i w śro d o w isk a ch
p ie rw s z y m i że liw n y m i, sta ran n ie w y p ro filo w a n y m i
różnych grup pracow ników . W placów kach prow adzono
balustradam i. E leganckie lastrico, glazu ra na ścianach,
d z ia ła ln o ś ć p ro fila k ty c zn ą i le c zn ic zą , ta k p o trze b n ą
posad zki terakotow e i parkiety dębow e są jeszcze w w ielu
w p rzed w ojen n ej Ł od zi. P rojek ty arch itekton iczn e z d o ­
po m ieszczen iach . E lew acje m od ern istyczn e w zb o g a c o ­
b y ły u zn an ie p a cje n tó w [12], w ielu m ieszk a ń có w Ł od zi
ne k la sy cysty czn ym i elem entam i tw orzą p ierzeję u licy
m a do dziś p rzy w iąza n ie do tych m ed y czn y ch i h isto ­
[ f o t . 6]. Są sym etryczn e i łu k ow ato ugięte w stosunku
ryczn ych m iejsc. N ieste ty jed en z b u d y n k ó w nie m iał
do u lic y Leczniczej. Przestrzeń m ięd zy ok n am i b on io -
szczęścia i dziś jest ruiną, d ru g i je d n a k w d alszym ciągu
w an o pasm ow o. P o d zia ły p io n ow e i p o zio m e p o d k re ­
s łu ż y ło d zia n o m . D zię k i ja k o śc i u ży ty c h m ateriałów ,
ślają cokoły, gzym s k o ro n u ją cy i m u r attyki, w k tórym
za ró w n o do b u d ow y, ja k i w y k o ń c ze n ia bu d yn k ów , b u ­
u m ieszczo n o w ąskie okna poddasza. Strefa w ejścia u z y ­
d y n k i trw ają, d ob rze ro zp ozn aw aln e, k ształtu jąc p rze­
skała cztery k o lu m n y w w ielk im p o rzą d ku [11]. W czasie
strzeń i u m iejętn ie zab u d ow u jąc ulicę, z rów n o czesn ym
II w o jn y u lok ow an o w b u d yn k u n iem iecki szpital, a po
p o sz a n o w a n ie m dla otaczającej zielen i. Z a sto so w an e
w ojn ie p rzy ch o d n ię lekarską i rehabilitacyjną. O b ecn ie
w architektu rze sch em a ty fu n k cjo n a ln e dla b u d o w n ic ­
b u d yn ek , k tó r y stan ow i w ła sn o ść g m in y Ł ó d ź, zo stał
tw a m ed yczn eg o sp ra w d ziły się, gd y ż u w zg lę d n ia ły p o ­
w p isa n y do w o jew ó d zk ieg o rejestru za b y tk ó w p o d nr.
stęp w n au kach m ed yczn ych .
rej.: A/109 z dn. 20 I 1971 r. A k tu a ln ie p o m ieszczen ia
użytk u je M iejska P rzych od n ia „L eczn icza” z gabinetam i
lekarskim i, lab oratoriu m i apteką. W latach 2001-2003
p rzep ro w a d zo n o prace ren o w acyjn e h isto ryczn ej sto­
Piśmiennictwo
lark i o k ien n e j-sk rzyn k o w ej i d rzw io w ej o k on stru k cji
1. A rchiw um Państwowe m iasta Łodzi (A PŁ), A kta miasta
ram iakow o-płycin ow ej, przyw racając p ie rw o tn y w ygląd
Łodzi (Am Ł), sygn. A129; Tom aszewicz W., Ze wspomnień
m etalo w ym okuciom . Jednak w ięk szo ść okien w y m ie ­
lekarza, W arszawa 1965, 390.
n ion o z zach o w an iem pierw otn ych cech orygin ału . B u­
2. A P Ł , sygn. 984, Zakład U bezpieczeń Społecznych w Ło­
dyn ek ocieplono system em D ryvit, w cześniej o czy szcz o ­
dzi do 1939 r.
no ścian y i u zu p ełn ia n o u b ytki [11] [ f o t . 5].
3. K rysiak L., W kole fortuny, Dziennik Łódzki z dn. 31 XII
Te dw a p rzy k ła d y p rzy ch o d n i zrealizow an e dla Kas
C h o r y c h to n o w y okres w h isto rii łó d zk ie g o rozw oju
1994 r., 304, 5.
4. A P Ł , A m Ł , W ydział Zdrow otności Publicznej (W ZP ),
le c zn ic tw a . P rz y p a d ły w m o m en cie jeg o re o rg a n iz a ­
sygn. 29647.
c ji i p o le p sze n ia w a ru n k ó w leczen ia. B ra k w ła sn y ch
5. Fijałek J., Indulski J., Opieka zdrowotna w Łodzi do roku
o b iek tów Kas C h o ry c h , p rzy go to w a n y ch sp ecjaln ie do
1945. Studium organizacyjno-historyczne, Łódź 1990, 347.
tego celu sp o w o d o w a ł, że z o sta ły w y b u d o w a n e z g o d ­
6. Ilustrowana Republika z dn. 6 X I 1930 r., 304, 5.
nie z ó w czesn ym i w y m o g a m i i w zo ro w o w y p o sażo n e
7. Fijałek J., Indulski J., Opieka zdrowotna w Łodzi do roku
w sprzęt d iag n o sty czn o -leczn iczy . P ien iąd ze na ten cel
1945, 357.
8. Ibidem, 347-348.
p o c h o d z iły ze sk ła d e k sp o łe c z n y c h zb iera n ych w ra­
m ach łó d zk ie j Kasy. A m b u la to ria b y ły fu n k cjo n a ln ie
9. O lenderek J., Łódzki modernizm i inne nurty przedwo­
z in te g r o w a n e z p o s z c z e g ó ln y m i d z ia ła m i, z g o d n ie
jennego budownictwa, t. 1, Łódź 2011, 96.
z d ecy zja m i ów czesn ych w ła d z K as C h o rych . R ealiza­
10. Adam czew ska I., Spór o szpital im. Heleny Wolf, Gazeta
cja o b u g m a c h ó w sta n o w iła n o v u m , d ała sta ły adres
Wyborcza (dodatek łódzki) z dn. 31 V 2006 r., 3.
p la có w ce op ieki m ed yczn ej, z której k o rzy sta ły tysiące
11. O lenderek J., Łódzki modernizm, 97.
u b ezp ieczo n ych osób [2]. O b ie p rzych od n ie p rzy czy n iły
12. Ilustrowana Republika z dn. 6 X I 1930 r., 304, 4.