Portret młodej powojennej inteligencji w Polsce ukazany filmie

Szkoła ponadgimnazjalna
JĘZYK POLSKI
Scenariusz z wykorzystaniem nowych mediów, metaplanu
i serwisu społecznościowego YouTube (45 min)
Scenariusz zgodny z podstawą programową
(Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej
z dn. 27 sierpnia 2012 r.).
Portret młodej powojennej inteligencji
w Polsce ukazany filmie Andrzeja Wajdy
pt. Niewinni czarodzieje
Opracowała: Anna Równy
CC BY-NC-ND
Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 3.0 Polska
Licencja ta zezwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych
oraz pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci (nie tworzenia utworów zależnych).
creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/pl
ul. Marszałkowska 84/92 lok. 121, 00-514 Warszawa, e-mail: [email protected]
Cele lekcji:
Uczeń:
- doskonali umiejętność analizy i interpretacji filmu;
- utrwala terminy z zakresu języka filmu;
- ocenia przydatność filmu jako źródła wiedzy o świecie i historii;
- nabywa umiejętności potrzebnych do życia w społeczeństwie informacyjnym.
Metody:
- praca z tekstami kultury (film, plakat, piosenka do filmu);
- praca indywidualna w domu;
- praca w grupach;
- metaplan;
- miniwykład.
Środki dydaktyczne:
- karty pracy;
- dostęp do Internetu;
- rzutnik multimedialny/tablica interaktywna.
Przed lekcją:
Lekcję można przeprowadzić po omówieniu Tanga Sławomira Mrożka i potraktować ją jako
uzupełnienie tematu o obrazie inteligencji czasów PRL-u.
Nauczyciel prezentuje uczniom stronę internetową
http://www.youtube.com/studiofilmowekadr, na której każdy, legalnie i bezpłatnie może
obejrzeć wybrany film wyprodukowany w studiu filmowym Kadr oraz prosi o obejrzenie
filmu Andrzeja Wajdy pt. Niewinni czarodzieje (link: http://www.youtube.com/watch?v=9llc8x4O68). Rozdaje też uczniom Kartę pracy w domu i poleca jej wypełnienie przed zajęciami.
Powiązanie z podstawa programową z języka polskiego:
I. Analiza i interpretacja tekstów kultury.
Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela:
- wybrane filmy z twórczości polskich reżyserów (np. Krzysztofa Kieślowskiego, Andrzeja Munka,
Andrzeja Wajdy, Krzysztofa Zanussiego);
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury.
1.Wstępne rozpoznanie.
Uczeń:
1) prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki;
2) określa problematykę utworu;
2. Analiza.
Uczeń:
4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja ,fabuła,
sytuacja liryczna, akcja);
3. Interpretacja.
Uczeń:
1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa-klucze,
wyznaczniki kompozycji);
2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne);
3) porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich;
4) odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu.
4. Wartości i wartościowanie.
Uczeń:
2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe
i uniwersalne;
3) dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia)
oraz rozumie źródła tych konfliktów
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Mówienie i pisanie.
Uczeń:
1) tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu
literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad
spójności znaczeniowej i logicznej;
2) przygotowuje wypowiedź (wybiera formę gatunkową i odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje
temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo);
3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną.
Przebieg lekcji:

FAZA WSTĘPNA
Nauczyciel rozpoczyna lekcję od sprawdzenia pracy domowej.
Uczniowie ustalają, że czas akcji ogranicza się do 24 godzin, wydarzenia rozgrywają się
w Warszawie (klub „Stodoła” koło Pałacu Kultury i Nauki, „Largactil” na Starym Mieście,
sportowa Hala Gwardii) w latach 50-tych XX wieku. Bohaterami są młodzi, wykształceni
ludzie. Bazyli (Andrzej) jest lekarzem sportowym, a Pelagia prawdopodobnie studentką.
Nauczyciel wysłuchuje przemyśleń uczniów i łączy ich odpowiedzi z kontekstem
historycznym (film został zrealizowany po wydarzeniach w 1956 roku, pokazuje obraz Polski
czasów stalinizmu i konsekwencje wpływu władzy totalitarnej na młode pokolenie
inteligencji w Polsce). Zwraca również uwagę na fakt, że nie jest to film historyczny, raczej
esej socjologiczny, próba fabularyzowanego dokumentu.
Cytuje wypowiedź Andrzeja Wajdy: „Niewinni czarodzieje są dziś pewnie jednym
z najbardziej obojętnych politycznie filmów, jakie zrealizowałem. Całkowicie inaczej oceniały
go jednak władze z czasów Gomułki. Niewinny temat młodego lekarza, który lubi elastyczne
skarpetki i dobre papierosy, posiada magnetofon i nagrywa na nim swoje dialogi
z dziewczętami, którego jedyną pasją jest gra na perkusji w jazzowym zespole Krzysztofa
Komedy − okazał się bardziej drażliwy dla ideologów-wychowawców niż Armia Krajowa
i powstanie warszawskie”. (źródło: http://www.wajda.pl/pl/filmy/film05.html)
Elementy autotematyczne:
- w pierwszej sekwencji Mirka (Wanda Koczeska) przechodzi koło plakatu do filmu Niewinni
czarodzieje;
- wśród postaci filmowych pojawiają się aktorzy, którzy grają samych siebie: Krzysztof
Komeda (muzyk jazzowy), Andrzej Trzaskowski (trębacz), Sława Przybylska (piosenkarka),
itd.;
- piosenka Sławy Przybylskiej Była pogoda pojawia się w filmie dwukrotnie: pierwszy raz jest
odśpiewana przez piosenkarkę w klubie „Largactil” (w filmie Manekin), drugi raz słyszymy ją
w radiu, w domu Andrzeja, zapowiadaną przez speakera jako „piosenkę
z filmu Niewinni czarodzieje, śpiewaną przez Sławę Przybylską”.

FAZA REALIZACYJNA
Nauczyciel zwraca uwagę na znaczenie piosenki, plakatu filmowego i tytułu w odczytaniu
przesłania Niewinnych czarodziejów Andrzeja Wajdy. Podkreśla, że wyżej wymienione
elementy składają się na tzw. środki wyrazu w filmie.
Piosenka do filmu − link: http://www.sfkadr.com/lista-dialogowa,1125,1,show-27430,dialog.
Nauczyciel odtwarza piosenkę na ekranie/tablicy interaktywnej i wyświetla tekst piosenki
zamieszczony na powyższej stronie internetowej.
Zadaje pytania:
1. W których momentach filmu pojawia się piosenka Sławy Przybylskiej?
2. Jaki widzisz związek między tekstem piosenki a losami bohaterów?
3. Jakie znaczenie w życiu bohaterów odgrywa muzyka? Jaką rolę odgrywała muzyka jazzowa
w czasach PRL-u?
Plakat filmowy − link: http://gapla.fn.org.pl/plakat/2342/niewinni-czarodzieje.html.
Nauczyciel prezentuje serwis internetowy Filmoteki Narodowej − Galeria Plakatu Filmowego
(link: http://gapla.fn.org.pl/).
Następne możliwe pytania:
1. Jaki pomysł kompozycyjny wykorzystał Wojciech Fangor, autor plakatu? Jakie odczytania
plakatu umożliwia?
2. Jaką rolę odgrywają zastosowane kolory?
3. Opisz i zinterpretuj elementy scenografii widoczne na plakacie. Jakie elementy kluczowe
w interpretacji filmu widzisz na plakacie?
4. Opisz i zinterpretuj sposób prezentacji bohaterów na plakacie.
Tytuł filmu:
Mędrce dawnych wieków
Zamykali się szukać skarbów albo leków
I trucizn – my niewinni młodzi czarodzieje
Szukajmy ich, by otruć własne swe nadzieje.
Adam Mickiewicz, Dziady − cz. I.
1. Zinterpretuj zacytowany fragment Dziadów Adama Mickiewicza.
2. Dlaczego, Twoim zdaniem, Andrzej Wajda nazwał bohaterów swojego filmu „niewinnymi
czarodziejami”? Jakie ma to odniesienie do treści filmu?
3. Jakie znaczenie odegrała tradycja romantyzmu w filmach tzw. szkoły polskiej, której
reprezentantem był m.in. Andrzej Wajda?

FAZA PODSUMOWUJĄCA
Nauczyciel dzieli klasę na 4–5 grup i podaje uczniom problem do przedyskutowania:
Dlaczego Bazyli i Pelagia przywdziewają „maski”? Uczniowie pracują, wykorzystując metodę
metaplanu (Materiały pomocnicze dla nauczyciela – metaplan). Czas pracy grup: 5 minut,
czas podsumowania i przedyskutowania na forum wyników pracy: ok. 5–10 minut
(w zależności od potrzeb).
Wnioski z pracy metodą metaplanu doprowadzą do odniesienia się do problemu zawartego
w temacie lekcji − „Portret młodej powojennej inteligencji w Polsce…”.
Materiał rezerwowy:
Nauczyciel prezentuje uczniom dowody na to, że film Niewinni czarodzieje cieszy się ciągle
dużą popularnością i jest doceniany przez następne pokolenia.
Warszawski Festiwal Niewinni Czarodzieje: http://www.niewinniczarodzieje.pl/.
Przykład grafiki inspirowanej filmem Andrzeja Wajdy autorstwa Agaty Dębickiej:
(źródło: http://agde.blox.pl/2012/02/polisz-film-tribjut-tytul-roboczy.html )
Zadanie domowe (do wyboru):
1. Dopisz własne zakończenie filmu Niewinni czarodzieje. Pamiętaj o budowie
i zasadach rządzących scenariuszem filmowym. W swojej pracy możesz posłużyć się
darmowym legalnym programem do pisania scenariuszy filmowych (link:
https://www.celtx.com/index.html).
2. Przygotuj prezentację multimedialną na temat: „Znaczenie szkoły polskiej w rozwoju
polskiego kina”. Weź pod uwagę m.in. twórczość: Andrzeja Wajdy i Andrzeja Munka,
reprezentującą ten nurt. W tworzeniu prezentacji możesz wykorzystać stronę internetową
Edukacja Filmowa (link: http://www.edukacjafilmowa.eu/tekst.php?id=28), redagowaną
przez Agencję Wydarzeń Artystycznych Pro Cinema − Kino Charlie w Łodzi (konieczność
założenia konta).
Karta pracy w domu:
Obejrzyj film Niewinni czarodzieje (link: http://www.youtube.com/watch?v=9llc-8x4O68)
i odpowiedz na poniższe pytania:
1. Określ czas i miejsce zdarzeń w filmie Niewinni czarodzieje.
2. Nakreśl portret socjologiczny głównych bohaterów: Bazylego i Pelagii.
3. Wyszukaj w filmie elementy, które są dowodem na to, że Andrzej Wajda sięgnął po wątki
autotematyczne. Zwróć uwagę na nazwiska aktorów i bohaterów oraz inne elementy.
Proponowana bibliografia:
1. Lubelski T., Wajda, Wrocław 2006, s. 83–85.
2. Manceau J-L., „Niewinni czarodzieje”, czyli tragedia złudzeń, [w:] „Kwartalnik Filmowy”
1996 nr 15–16, s. 229–236.
3. Szarek P., Słodka obietnica filmowej przygody. Co nam mówią plakaty filmowe?, online:
http://www.ikonosfera.umk.pl/index.php?id=82 [dostęp: 16 lipca 2013].
Materiały pomocnicze dla nauczyciela − metaplan
Metaplan to metoda aktywizująca, polegająca na analizie problemu i poszukiwaniu
rozwiązania. Ma formę graficznego zapisu prowadzonej dyskusji w grupach. Nauczyciel
przedstawia problem, który będzie przedmiotem dyskusji i przygotowuje materiały
potrzebne do wykonania plakatów. Konieczne będą duże arkusze papieru, wycięte koła,
kolorowe flamastry, taśma samoprzylepna lub klej. Klasa zostaje podzielona na 4–5 grup.
Każda grupa otrzymuje określony kolor flamastra/markera lub wycięte koła
w określonym, wyróżniającym grupę kolorze. W czasie wyznaczonym przez nauczyciela grupy
uczniów zastanawiają się nad wybranym problemem i wykonują plakat, będący zapisem ich
wniosków, wypełniając przygotowane wcześniej koła oraz umieszczając je (przyklejając)
w odpowiednim miejscu.
Na zakończenie wszystkie zgłoszone i zapisane na plakatach wnioski uczniowskie należy
jeszcze raz, już na forum, przedyskutować, by wyeliminować sprzeczności. Taka forma
dyskusji umożliwia wypowiedzenie się wszystkim uczniom, nawet tym najbardziej
nieśmiałym, a plakat jest efektem kreatywnej pracy całego zespołu lub całej klasy.
(źródło: Aktywizujące metody nauczania;
link: http://www.ceo.org.pl/pl/koss/news/aktywizujace-metody-nauczania)
Dlaczego Bazyli
i Pelagia
przywdziewają
„maski”?