Oglądaj/Otwórz

Uniwersytet Warszawski
Wydział Prawa i Administracji
Instytut Prawa Cywilnego
Krzysztof Gorzelak
Streszczenie pracy doktorskiej pt.
Uprawnienia do emisji jako przedmiot
obrotu i zabezpieczeń
Promotor:
Prof. dr hab. Aleksander Chłopecki
Recenzenci:
Prof. dr hab. Piotr Machnikowski
Prof. dr hab. Wojciech Pyzioł
1
Wstęp
Celem niniejszej pracy jest zbadanie cywilnoprawnych aspektów obrotu
uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych ze szczególnym uwzględnieniem
sposobów wykorzystania uprawnień do emisji jako przedmiotu zabezpieczenia spłaty
wierzytelności. W ramach rozprawy można wyodrębnić jej dwie główne części. Po pierwsze
dogłębnej analizy wymagał status prawny uprawnień do emisji. W związku z tym wstęp oraz
dwa pierwsze rozdziały poświęcone zostały przedstawieniu źródeł powstania systemu handlu
uprawnieniami do emisji oraz stworzeniu całościowej charakterystyki uprawnień do emisji
jako szczególnej kategorii prawa cywilnego. W drugiej części pracy, w oparciu o wnioski z
analizy zawartej w części poprzedzającej, badaniu poddany został reżim obrotu
uprawnieniami do emisji z punktu widzenia prawa cywilnego. Należy podkreślić, że
przedmiotem mojego zainteresowania było nie tylko przenoszenie tytułu do uprawnień do
emisji w ramach sprzedaży, która niewątpliwie stanowi najpowszechniej wykorzystywany typ
transakcji odnoszący się do uprawnień do emisji. Szczególną uwagę zwrócono także na
możliwość wykorzystania uprawnień do emisji jako przedmiotu zabezpieczeń spłaty
wierzytelności, czy to w drodze przeniesienia na zabezpieczenie, ustanowienia ograniczonych
praw rzeczowych w formie różnego rodzaju praw zastawniczych czy też zaciągnięcia
zobowiązań do nierozporządzania uprawnieniami do emisji, przybierającego postać blokady
umownej.
1. Systemy handlu uprawnieniami do emisji
W
rozdziale
1
dokonano
analizy
źródeł
powstania
systemów
handlu
uprawnieniami do emisji. Opis genezy systemów handlu uprawnieniami do emisji stanowi
niezbędny punkt wyjścia dla dalszych rozważań, ponieważ to w ramach takich systemów
powstały uprawnienia do emisji. Na gruncie Europejskiego Systemu Handlu Uprawnieniami
do Emisji (EU ETS) jedno uprawnienie do emisji ucieleśnia prawo do emisji jednej tony
równoważnika dwutlenku węgla. Istota handlu uprawnieniami do emisji wyraża się w
2
obowiązku uzyskania, a następnie przedstawienia do umorzenia określonej liczby uprawnień
odpowiadającej wielkości zanieczyszczeń wyemitowanych przez dany podmiot. Obowiązek
powyższy zostaje nałożony na różnego rodzaju podmioty emitujące znaczną ilość gazów
cieplarnianych, takie jak zakłady przemysłowe czy linie lotnicze. Uczestnicy systemu mogą
dokonywać między sobą obrotu uprawnieniami, celem wyzbycia się nadwyżki uprawnień
(powstałej np. wskutek wdrożenia procesów zmniejszających emisję) lub celem uzupełnienia
niedoboru (powstałego np. wskutek zwiększenia emisji).
System EU ETS stanowi odpowiedź na zagrożenia dla środowiska naturalnego płynące
z emisji gazów cieplarnianych. Większość przedstawicieli nauk przyrodniczych stoi na
stanowisku, że emisja dwutlenku węgla i innego rodzaju tzw. gazów cieplarnianych może
prowadzić do poważnych zmian klimatycznych, stanowiących poważne niebezpieczeństwo
dla ekosystemu Ziemi.
System handlu uprawnieniami do emisji ma umożliwić redukcję emisji w możliwie
elastyczny, ekonomicznie efektywny sposób. Poszczególni uczestnicy systemu mogą bowiem
indywidualnie podjąć decyzję, czy efektywniejsze będzie dla nich wdrożenie działań
redukujących emisję, czy też nabycie na rynku brakujących uprawnień do emisji od
podmiotów, które wskutek wdrożenia takich działań dysponują nadwyżką.
2. Charakter prawny uprawnień do emisji
Rozdział 2 poświęcony został analizie charakteru prawnego uprawnień do emisji i
wyjaśnieniu ich wyjątkowego charakteru na tle innych instytucji prawnych, ale również
zbadaniu pewnych podobieństw z niektórymi rodzajami praw podmiotowych. Taka
analiza służyła ustaleniu, czy wypracowane już przez doktrynę i orzecznictwo bogate wnioski
dotyczące reżimów prawnych innych instrumentów prawnych, mogą posłużyć odtworzeniu
reżimu prawnego obrotu uprawnieniami do emisji.
Natura powietrza jako substancji decydująco wpłynęła na kształt idei uprawnień do
emisji. Powietrze atmosferyczne jest dobrem amorficznym, nienadającym się do
zawłaszczenia w stanie, w jakim się znajduje. Nie może być w związku z tym przedmiotem
praw podmiotowych. Z tego względu, celem wykreowania prawa uprawniającego do
korzystania z atmosfery, konieczne było odwołanie się do koncepcji prawa nie związanego z
materialnym substratem. Uprawnienie do emisji nie przyznaje w związku z tym monopolu na
korzystanie z masy powietrza, co nadawałoby mu status prawa o charakterze bezwzględnym,
3
skutecznego wobec wszystkich. Uprawnienie do emisji skonstruowane jest w sposób
odwrotny, tj. jako zwolnienie z generalnego zakazu emitowania zanieczyszczeń. W ten
sposób nawiązana zostaje relacja pomiędzy podmiotem dysponującym uprawnieniem do
emisji a organem administracji, wyrażająca się w prawie uprawnionego do przedstawienia
uprawnienia do umorzenia w zamian za co organ administracji zaniecha nałożenia kary. Tym
samym uprawnienie do emisji ucieleśnia prawo żądania określonego zachowania wyłącznie
od skonkretyzowanego podmiotu, jest więc prawem o charakterze względnym.
Uprawnienia do emisji służą ochronie interesów majątkowych. Podlegają one wycenie
rynkowej, mają zatem określoną, wymierną wartość. Pomimo to nie można uznać ich za
element stosunku cywilnoprawnego. Nie powstają one bowiem w ramach równorzędnej
relacji nawiązywanej przez uczestników obrotu. Przeciwnie, uprawnienie do emisji ucieleśnia
uprawnienie do wyemitowania zanieczyszczeń, a więc zwalnia z generalnego zakazu ich
emitowania. Uprawnienie do emisji tym samym wypełnia treść skonkretyzowanego,
nierównorzędnego stosunku administracyjnoprawnego pomiędzy operatorem instalacji a
organem administracji. Z tego względu należy uznać uprawnienie do emisji za publiczne
prawo podmiotowe.
Publiczne prawa podmiotowe zwykle nie mogą być swobodnie przenoszone przez
uprawnionego na inne podmioty. Jednakże zgodnie z art. 10 ustawy o systemie handlu
uprawnieniami do emisji można swobodnie rozporządzać inaczej. Przepis ten sankcjonuje
zbywalny charakter uprawnień do emisji, co wyraźnie odróżnia je od większości publicznych
praw podmiotowych.
Uprawnienia do emisji pod wieloma względami nie mieszczą się w
tradycyjnych
podziałach praw podmiotowych. Wynika to przede wszystkim z okoliczności, że znajdują się
one niejako na przecięciu prawa publicznego i prywatnego. Powstanie i utrata bytu uprawnień
do emisji należy do sfery prawa publicznego, jednakże zdarzenia lokujące się pomiędzy
powyższymi dwoma punktami – a więc cała sfera handlu uprawnieniami do emisji - stanowią
domenę prawa prywatnego. Uprawnienia do emisji można uznać za nowy typ praw,
ukształtowany przez akty prawne o charakterze międzynarodowym, co z pewnością nie
ułatwia zrekonstruowania ich pełnej charakterystyki. Tym niemniej ich charakter prawny
musi być finalnie oceniany przez pryzmat konkretnego porządku krajowego.
4
Główne porównania i próby klasyfikacji uprawnień do emisji zawarte w pracy odnosiły
się do:
i) koncesji; Uprawnienia do emisji stanowią element skonkretyzowanego stosunku
administracyjnoprawnego i z tego powodu naturalnie nasuwa się porównanie ich do
koncesji. Istota uprawnień do emisji – tak jak w przypadku koncesji – polega wszak na
uchyleniu generalnego zakazu określonego działania, w tym wypadku szkodliwego dla
środowiska. Jednakże fundamentalną cechą uprawnień do emisji jest ich zbywalność, co
wyraźnie odróżnia je od typowych koncesji. Ponadto system EU ETS zakłada
możliwość uzyskania części uprawnień do emisji w drodze aktów o charakterze
generalnym, nieadresowanych do konkretnego podmiotu, co również odróżnia
uprawnienia do emisji od koncesji.
ii) praw na dobrach niematerialnych; Niektóre z praw podmiotowych tego rodzaju,
uregulowanych w ustawie prawo własności przemysłowej, tworzone są na mocy decyzji
administracyjnej i podobnie jak uprawnienia do emisji, mogą być następnie
przenoszone na osoby trzecie. Jednakże założenia konstrukcyjne w przypadku praw
własności przemysłowej są odwrotne niż w przypadku uprawnień do emisji. Te
pierwsze tworzą skierowany do ogółu adresatów zakaz korzystania z pewnego prawa.
Te ostatnie natomiast nie służą przyznaniu danemu podmiotowi wyłącznego prawa do
emitowania zanieczyszczeń, ale znoszą w stosunku do danego podmiotu generalny
zakaz ich emisji. Uprawnienia do emisji, w przeciwieństwie do praw własności
przemysłowej, nie są skuteczne erga omnes, ale stanowią element skonkretyzowanego
stosunku administracyjnoprawnego łączącego uprawnionego z ich tytułu oraz organ
administracji odpowiedzialny za nadzorowanie wielkości emisji.
iii) towarów giełdowych; Zgodnie z ustawą z dnia 26 października 2000 r. o giełdach
towarowych1 jedną z kategorii towarów giełdowych stanowią limity wielkości
produkcji lub emisji zanieczyszczeń, pod warunkiem ich dopuszczenia do obrotu na
danej giełdzie towarowej lub do obrotu organizowanego zgodnie z odrębnymi
przepisami. Lista rzeczy i praw mogących być towarami giełdowymi obejmuje jednak
szerokie spektrum aktywów, w tym zarówno rzeczy oznaczone co do gatunku, różne
rodzaje energii, jak i szereg praw niemających substratu materialnego. Jedyną wspólną
1
tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 197, ze zm.
5
cechą poszczególnych kategorii towarów giełdowych jest ich zamienność. Z tego
względu zakwalifikowanie uprawnień do emisji do szerszej kategorii towarów
giełdowych nie przybliża nas znacząco do wyjaśnienia cech odróżniających
uprawnienia do emisji od innego rodzaju dóbr.
iv)
instrumentów
finansowych;
nowo
uchwalona
dyrektywa
Parlamentu
Europejskiego i Rady 2014/65/UE z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie rynków
instrumentów finansowych oraz zmieniająca dyrektywę 2002/92/WE i dyrektywę
2011/61/UE (wersja przekształcona)2 (dyrektywa MiFID II) nadaje uprawnieniom do
emisji status instrumentów finansowych. Należy jednak zaznaczyć, że sam fakt nadania
uprawnieniom do emisji takiego statusu nie naświetla ich prawnomaterialnej
charakterystyki.
v) finansowych instrumentów pochodnych; Jako podstawową cechę konstrukcyjną
instrumentów pochodnych wskazuje się powiązanie wartości tych instrumentów z
wartością rynkową określonego aktywa bazowego, przy czym aktywo bazowe może
być w zasadzie zupełnie dowolne. Zdaniem niektórych przedstawicieli doktryny
wartość uprawnień do emisji powiązana jest z poziomem emisji, co uzasadnia
traktowanie uprawnień jako instrumentów pochodnych. Jest to stanowisko o tyle
błędne, że dwutlenek węgla czy inne gazy cieplarniane nie mają ekonomicznej wartości.
Z racji swej szkodliwości i występowania w nadmiarze nie stanowią substratu, w
odniesieniu
do
którego
powstaje
wymagający
ochrony
interes
podmiotów
wytwarzających tego rodzaju gazy. Dwutlenek węgla nie jest więc dobrem
majątkowym, na kanwie którego mogłyby powstawać instrumenty pochodne.
Uprawnienie do emisji może być podstawą do konstruowania pochodnych
instrumentów finansowych, ale samo pochodnym instrumentem finansowym nie jest.
vi) zdematerializowanych papierów wartościowych; Rozporządzenie Komisji (UE)
nr 389/2013 z dnia 2 maja 2013 r. ustanawiające Rejestr Unii zgodnie z dyrektywą
2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, decyzjami nr 280/2004/WE i nr
406/2009/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylające rozporządzenie
2
Dz. Urz. UE L 173 z 12.06.2014 r., s. 349 – 496.
6
Komisji (UE) nr 920/2010 i nr 1193/20113 (Rozporządzenie Rejestrowe) ustanawia
centralny rejestr Unii służący zapisowi uprawnień do emisji. Dostarcza ono szeregu
argumentów na rzecz uznania uprawnień do emisji za zdematerializowane papiery
wartościowe.
Zgodnie z Rozporządzeniem Rejestrowym uprawnienie do emisji to zamienny,
niematerialny instrument, który jest zbywalny na rynku, przy czym niematerialny
charakter oznacza, że zapis w rejestrze Unii stanowi wystarczające potwierdzenie prima
facie prawa własności uprawnienia oraz potwierdzenie wszelkich innych kwestii, które
zgodnie z Rozporządzeniem Rejestrowym są kierowane lub mogą być wprowadzane do
rejestru Unii. Tym samym uprawnienia do emisji nie są powiązane z żadnym
materialnym nośnikiem, ale z zapisem na rachunku prowadzonym w rejestrze Unii.
Ścisły związek pomiędzy prawem ucieleśnionym w uprawnieniu do emisji a jego
zapisem w rejestrze Unii upodabnia uprawnienia do emisji do zdematerializowanych
papierów
wartościowych
ewidencjonowanych
na
odpowiednich
rachunkach.
Oczywiście z tym zastrzeżeniem, że podobieństwo to dotyczy konstrukcji prawnej,
gdyż co do funkcji ekonomicznej uprawnienia do emisji wyraźnie odróżnia od
najbardziej typowych, tradycyjnych papierów wartościowych to, że nie reprezentują one
udziału w kapitale spółki (akcje) ani nie inkorporują długu (instrumenty dłużne).
Zgodnie z tzw. szerokim ujęciem papieru wartościowego, jest to dokument na tyle
ściśle związany z prawem w nim ucieleśnionym, że wykonywanie tego prawa nie jest
możliwe bez posiadania ucieleśniającego je dokumentu. Z kolei w świetle tzw.
wąskiego ujęcia cechą konstytutywną papieru wartościowego jest to, że przeniesienie
prawa z papieru wartościowego dokonywane jest przez wydanie dokumentu. Ujęcia te z
powodzeniem
mogą
być
zaadoptowane
do
zdematerializowanych
papierów
wartościowych. W tym przypadku to zapis na rachunku może i powinien być uznany za
odpowiednik
dokumentu
wystawianego
w
przypadku
tradycyjnych
papierów
wartościowych. Obydwa ujęcia mogą się także uzupełniać, przez co za cechy
definicyjne papieru wartościowego uznać można nierozerwalny związek zapisu na
rachunku z prawem w nim ucieleśnionym zarówno: (i) w procesie wykonywania prawa;
jak i (ii) w procesie przenoszenia prawa.
3
Dz. Urz. UE L 122 z 3.05.2013 r., s. 1 - 59.
7
Zapis uprawnień do emisji na rachunku oraz ścisły związek między uprawnieniami a
ich zapisem na rachunku na etapie ich umarzania oczywiście przybliża je do papierów
wartościowych w ujęciu szerokim. Dodatkowo nierozerwalność tego związku w
procesie przenoszenia uprawnień do emisji upodabnia uprawnienia do emisji do
papierów wartościowych w ujęciu wąskim.
Niezależnie jednak od wskazanych podobieństw, uprawnienia do emisji od papierów
wartościowych będących przedmiotem obrotu na zorganizowanych platformach
odróżnia sposób organizacji ewidencji. Papiery wartościowe funkcjonują bowiem w
dwu- lub wielopoziomowych systemach rejestru, podczas gdy system rejestru
uprawnień do emisji jest zcentralizowany w Rejestrze Unii.
Nie
przekreśla
to
jednak
wniosku,
że
koncepcje
dotyczące
obrotu
zdematerializowanymi papierami wartościowymi mogą stanowić punkt wyjścia dla
odtworzenia mechanizmu obrotu uprawnieniami do emisji.
vii) środków pieniężnych zdeponowanych na rachunku bankowym; główna
różnica pomiędzy uprawnieniami do emisji a środkami pieniężnymi na rachunku
bankowym polega na tym, że własność środków pieniężnych przechodzi na podmiot
prowadzący rachunek.
Podsumowując uprawnienia do emisji należy uznać za publiczne prawa
podmiotowe o charakterze względnym, majątkowe, zbywalne i ucieleśnione w zapisie
dokonywanym w rejestrze Unii. Z uwagi na ścisły związek pomiędzy prawami w nich
ucieleśnionymi a zapisem na rachunku, uprawnienia do emisji mogą być uznane za
zdematerializowane papiery wartościowe, choć system ich ewidencji i związany z tym
mechanizm obrotu różni się od systemów opracowanych dla papierów wartościowych.
3. Reżim przenoszenia tytułu prawnego do uprawnień do emisji
W rozdziale 3 dokonano analizy reżimu przenoszenia uprawnień do emisji na
gruncie polskiego prawa cywilnego. W pierwszej kolejności analizie poddano przepisy z
zakresu prawa prywatnego międzynarodowego, które w konkretnym przypadku umożliwiają
8
stwierdzenie, czy prawo polskie będzie w tym względzie właściwe. Na gruncie prawa
polskiego zgodnie z art. 155 § 2 k.c. jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do
przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności
potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. Ta zasada została w pewien sposób rozwinięta
w art. 7 ust. 2 zd. 1 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, zgodnie z którym umowa
zobowiązująca do przeniesienia zdematerializowanych papierów wartościowych przenosi te
papiery z chwilą dokonania odpowiedniego zapisu na rachunku papierów wartościowych.
Brzmienie tego przepisu nie zaskakuje, zważywszy, że zdematerializowane papiery
wartościowe – tak jak uprawnienia do emisji – są oznaczone co do gatunku. Z tego względu
samo zawarcie umowy przenoszącej tytuł do papierów wartościowych jak i uprawnień do
emisji nie jest wystarczające dla osiągnięcia skutku w postaci rozporządzenia prawem.
Konieczne jest ponadto dokonanie odpowiedniego zapisu na rachunku przewidzianym do
zapisu danego rodzaju prawa.
4. Przeniesienie na zabezpieczenie
Rozdział 4 poświęcono omówieniu możliwości wykorzystania uprawnień do emisji
w celu ustanowienia zabezpieczenia w formie przeniesienia na zabezpieczenie.
Dopuszczalność zastosowania tego rodzaju formy zabezpieczenia budzi stosunkowo
najmniej wątpliwości. Przeniesienie na zabezpieczenie opiera się na standardowym
mechanizmie transferu uprawnień przewidzianym dla umowy sprzedaży i wyraźnie
uregulowanym w przepisach prawa. Podstawowy problem praktyczny w wykorzystaniu tej
formy zabezpieczenia wynika z zamiennego charakteru uprawnień do emisji i związanej z
tym konieczności dokonania zapisu na rachunku, celem osiągnięcia skutku w postaci
przeniesienia tytułu. Uniemożliwia to przeniesienie na zabezpieczenie zbioru uprawnień do
emisji o zmiennym składzie w oparciu o jedną tylko umowę i jedną operację w rejestrze Unii.
5. Przewłaszczenie a zastaw
Rozdział 5 zawiera omówienie relacji, jakie mogą zachodzić pomiędzy prawami
zastawniczymi a czynnościami przeniesienia na zabezpieczenie tych samych uprawnień
do emisji. Przeniesienie na zabezpieczenie rzecz jasna może być wykorzystane jako forma
przejściowego zabezpieczenia do czasu wpisu zastawu rejestrowego do rejestru zastawów.
Jednakże możliwe są również sytuacji, w której te dwie formy zabezpieczeń nie będą wobec
9
siebie komplementarne, lecz konkurencyjne, co potencjalnie może grozić uszczerbkiem dla
praw niektórych wierzycieli bądź dłużników. Może się tak stać w wyniku próby zastawienia
uprawnień do emisji przez wierzyciela, który uzyskał je na zabezpieczenie swoich roszczeń w
wyniku przeniesienia na zabezpieczenie, czy też wskutek próby przeniesienia na
zabezpieczenie zastawionych już uprawnień do emisji.
6. Uwagi ogólne o prawach zastawniczych
Rozdział
6
poświęcono
omówieniu
przesłanek
zastawialności
praw
i
przeprowadzeniu w oparciu o te przesłanki testu zastawialności uprawnień do emisji.
Prawo może być obciążone zastawem, jeżeli jest oznaczone, posiada wartości ekonomiczną i
jest zbywalne. Uprawnienia do emisji spełniają wszystkie powyższe kryteria, niezależnie od
okoliczności, że przepisy prawne nie przewidują wprost dopuszczalności obciążania
uprawnień do emisji prawami zastawniczymi.
7. Zastaw cywilny
W rozdziale 7 dokonano omówienia przesłanek ustanowienia zastawu cywilnego
oraz treści stosunku prawnego powstałego wskutek jego ustanowienia. W szczególności
rozdział ten zawiera analizę przesłanek ustanowienia zastawu cywilnego takich jak zawarcie
umowy zastawniczej w odpowiedniej formie oraz dokonanie czynności stanowiących
odpowiednik wydania rzeczy. Prawa i obowiązki zastawcy i zastawnika uprawnień do emisji
w znacznej mierze wyznaczane są przez specyfikę tego rodzaju instrumentów. Istota
uprawnień do emisji wyrażająca się w prawie do przedstawienia ich do umorzenia skłania do
wniosku, że tradycyjny obowiązek zastawcy utrzymywania przedmiotu zastawu w stanie
niepogorszonym doznaje silnego ograniczenia.
8. Zastaw finansowy
Rozdział 8 dotyczy zastawu finansowego obciążającego uprawnienia do emisji.
Tego rodzaju zabezpieczenie może obciążać wyłącznie środki pieniężne lub instrumenty
finansowe. W związku z tym możliwość ustanowienia zastawu finansowego na
uprawnieniach do emisji zostanie przesądzona dopiero po implementacji dyrektywy MiFID
II, która expressis verbis nadaje uprawnieniom do emisji status instrumentów finansowych.
10
9. Zastaw rejestrowy
W rozdziale 9 omówione zostały problemy ustanowienia i funkcjonowania zastawu
rejestrowego, występujące w przypadku tego rodzaju zabezpieczenia obok typowych
zagadnień właściwych zastawowi cywilnemu (stanowiącemu niejako modelową formę
zastawu). Wpis zastawu rejestrowego do rejestru zastawów nastręcza trudności związanych z
niedostosowaniem
rozporządzenia
wykonawczego
do
tego
rodzaju
praw.
Zestaw
standardowych praw i obowiązków zastawcy i zastawnika wymaga dostosowania do
wyjątkowej natury uprawnień do emisji. Respektowanie prawa do przedstawienia uprawnień
do emisji do umorzenia rodzi wątpliwość co do dopuszczalności zastrzegania w umowie
zastawniczej zakazu rozporządzania zastawionymi uprawnieniami do emisji, co zwykle, przy
innego rodzaju składnikach majątkowych stanowi typową klauzulę umowy zastawu
rejestrowego.
10. Zastaw rejestrowy
W rozdziale 10 zawarty został wniosek o niemożności ustanowienia zastawu
skarbowego na uprawnieniach do emisji z przyczyn natury ekonomicznej. Cena
uprawnienia do emisji nigdy nie przekroczyła 40 EUR, podczas gdy zastaw skarbowy może
obciążać wyłącznie aktywa o wartości nie niższej niż 12.400 PLN.
11. Blokada
Rozdział 11 poświęcono zobowiązaniowej formie zabezpieczenia, tj. blokadzie
rachunku uprawnień do emisji. Pojęcie blokady jest wprawdzie wprost powołane w
Rozporządzeniu Rejestrowym, ale wyłącznie w odniesieniu do nadania rachunkowi statusu
“zablokowanego” w związku z naruszeniem pewnych publicznoprawnych norm. Zawarcie
trójstronnej umowy blokady pomiędzy posiadaczem rachunku, beneficjentem blokady oraz
podmiotem prowadzącym rachunek należy wszakże uznać za dopuszczalne w świetle zasady
swobody umów. Nie jest jednak jasne, czy podmiotem przystępującym do umowy jako
prowadzący rachunek powinien być krajowy administrator (jako podmiot otwierający
rachunek) czy też rejestr Unii (jako podmiot odpowiedzialny za dokonywanie zapisów na
rachunkach). Ponadto, brak jakichkolwiek przepisów dotyczących prywatnoprawnej blokady,
11
analogicznych do przepisów przewidzianych dla rachunków papierów wartościowych, może
skutkować odmową zawierania umowy blokady przez krajowych administratorów lub rejestr
Unii.
12. Blokada finansowa
W rozdziale 12 omówione zostały szczególne rozwiązania właściwe dla blokady
finansowej, tj. blokady przewidzianej w ustawie o niektórych zabezpieczeniach finansowych.
Należy zwrócić uwagę, że tego rodzaju zabezpieczenie potencjalnie będzie mogło być
ustanawiane po nadaniu uprawnieniom do emisji statusu instrumentów finansowych w
krajowych przepisach implementujących postanowienia dyrektywy MiFID II.
13. Egzekucja
Analizy reżimu obrotu uprawnieniami do emisji dopełnia rozdział 13 poświęcony
egzekucji skierowanej do uprawnień do emisji. W tym zakresie to przepisy dotyczące
egzekucji skierowanej do instrumentów finansowych zapisywanych na rachunkach wydają się
najwłaściwsze do zrekonstruowania odpowiednich regulacji dla uprawnień do emisji.
Jednakże, uregulowanie egzekucji skierowanej do uprawnień do emisji pozostaje złożonym
zagadnieniem, gdyż nawet istniejące już przepisy dotyczące instrumentów finansowych są
względnie nowe i nie tworzą spójnej regulacji stworzonej w całości z myślą o instrumentach
finansowych, w znacznym zakresie zawierając odwołania do regulacji przewidzianych dla
innego typu praw, takich jak np. wierzytelności.
14. Podsumowanie
Analiza dokonana w niniejszej rozprawie doprowadziła do następujących konkluzji.
Uprawnienie do emisji jako byt prawny wykreowane zostało w związku z postulatem
ograniczenia możliwości korzystania z powszechnie dostępnego dobra, jakim jest atmosfera.
Uprawnienie do emisji stanowi alternatywny wobec administracyjnego zakazu, elastyczny
instrument ochrony powietrza.
Szczególny charakter atmosfery zadecydował o prawnym kształcie uprawnień do
emisji. Jako dobro amorficzne, nienadające się do zawłaszczenia w postaci, w jakiej
12
występuje, atmosfera nie mogła stać się przedmiotem praw podmiotowych. W konsekwencji
uprawnienia do emisji powstały jako prawa podmiotowe nie mające substratu materialnego.
Uprawnienie do emisji to nowe, nietypowe publiczne prawo podmiotowe stworzone i
ukształtowane przez akty prawne o charakterze międzynarodowym, w pewnym zakresie
uzupełniane przez krajowe regulacje.
Jest to prawo o charakterze względnym, skuteczne wobec organów administracyjnych
sprawujących nadzór nad wielkością emisji. Pomimo publicznoprawnego charakteru
uprawnień do emisji są one zbywalne i mają charakter majątkowy.
Wykonywanie praw ucieleśnionych w uprawnieniach do emisji, jak również ich
przenoszenie jest ściśle zależne od zapisu dokonanego na rachunku uprawnień do emisji w
rejestrze Unii. To sprawia, że konstrukcja prawna omawianego instrumentu bardzo przybliża
go do zdematerializowanego papieru wartościowego. Jednakże system ewidencji uprawnień
do emisji i zasady obrotu nimi różnią je od papierów wartościowych podlegających
dopuszczeniu do obrotu na rynku regulowanym. Dopuszczone do obrotu na rynku
regulowanym zdematerializowane papiery wartościowe funkcjonują w dwupoziomowym
systemie ewidencji. Zapisowi na rachunku prowadzonym przez firmę inwestycyjną
odpowiada zbiorczy zapis na koncie prowadzonym z kolei dla firmy inwestycyjnej przez
podmiot prowadzący centralny depozyt. Natomiast system zapisu uprawnień do emisji jest
jednopoziomowy, tzn. o tytule do uprawnień do emisji rozstrzyga zapis w centralnym
rejestrze Unii.
Klasyfikacja uprawnień do emisji jako papierów wartościowych wynika wyłącznie z
analizy ich cech konstrukcyjnych, natomiast nie znajduje wprost potwierdzenia w przepisach
prawa.
Jednocześnie przepisy nowej dyrektywy MiFID
II jednoznacznie nadają
uprawnieniom do emisji status instrumentów finansowych. Należy jednak podkreślić, że
uprawnienia do emisji nie wykazują cech instrumentów pochodnych.
Wobec braku wyczerpujących przepisów dotyczących obrotu uprawnieniami do emisji,
to regulacje odnoszące się do zdematerializowanych papierów wartościowych mają
największe znaczenie dla wyznaczenia reżimu prawnego uprawnień do emisji. Dotyczy to nie
tylko unormowań sprzedaży, ale także wykorzystania uprawnień do emisji jako przedmiotu
zabezpieczenia, czy to w drodze przeniesienia na zabezpieczenie, ustanowienia różnego
rodzaju praw zastawniczych czy też blokady.
Najmniej problemów badawczych rodzi przeniesienie uprawnień do emisji na
zabezpieczenie, ponieważ wykorzystuje ono standardowy, wprost przewidziany w przepisach
prawa mechanizm zbycia uprawnień w drodze dokonania odpowiednich zapisów na
13
rachunkach w rejestrze Unii. Zamienny charakter uprawnień do emisji upodabnia je do rzeczy
oznaczonych co do gatunku, toteż zasadne jest zaadoptowanie mechanizmu powierniczego
przeniesienia własności tego rodzaju rzeczy na potrzeby obrotu uprawnieniami do emisji.
Funkcjonowanie ograniczonych praw rzeczowych w formie zastawów stwarza więcej
wątpliwości. Samą możliwość ustanowienia praw zastawniczych obciążających uprawnienia
do emisji należy uznać za bezsporną w świetle dopuszczenia przez przepisy ustawy o
systemie handlu rozporządzania omawianymi instrumentami. Jednak w przypadku zastawu
finansowego możliwość ta warunkowana jest uznaniem uprawnień do emisji za instrumenty
finansowe, co ostatecznie zostanie przesądzone dopiero po implementacji dyrektywy MiFID
II.
Blokada
rachunku
uprawnień
do
emisji,
rozumiana
jako
zobowiązanie
prowadzącego rachunek do niewykonywania dyspozycji posiadacza rachunku, nie została
przewidziana w przepisach prawa. Zawarcie trójstronnej umowy blokady rachunku pomiędzy
jego posiadaczem, beneficjentem blokady a prowadzącym rachunek wydaje się jednak
możliwe zgodnie z zasadą swobody umów.
W odniesieniu do egzekucji skierowanej do uprawnień do emisji zastosowanie
powinny mieć w szerokim stopniu regulacje dotyczące egzekucji z instrumentów
finansowych zapisanych na rachunkach. Regulacja postępowania egzekucyjnego rodzi jednak
szereg szczegółowych pytań z uwagi na fakt, że przepisy dotyczące egzekucji z instrumentów
finansowych są relatywnie nowe i nie wprowadzają całościowej, odrębnej regulacji
przewidzianej tylko dla tego rodzaju praw.
Wątpliwości interpretacyjne powstające przy próbie odtworzenia całościowego
reżimu obrotu uprawnieniami do emisji dotyczą wielu kwestii, z których najważniejsze
zostały wymienione powyżej. Nie przekreśla to jednak w żaden sposób prawdziwości
twierdzenia, że już w obecnym stanie prawnym istnieją szerokie możliwości wykorzystania
uprawnień do emisji jako instrumentu ułatwiającego pozyskanie finansowania w drodze
obciążenia ich różnorodnymi zabezpieczeniami. Można oczekiwać, że dalsze zmiany
legislacyjne, tak na poziomie europejskim, jak i krajowym, rozstrzygną w sposób nie budzący
wątpliwości przynajmniej część problemów, rozwiązaniu których poświęcono niniejszą pracę.
14