e-text-chorwacja-lat-osiemdziesiatych-frg - Kroatystyka

e-text-chorwacja-lat-osiemdziesiatych-frg - Kroatystyka

CHORWACJA LAT OSIEMDZIESIĄ TYCH
XX WIEKU.
KULTURA - J Ę ZYK - LITERATURA
C H O R W A C J A LAT O S I E M D Z I E S I Ą TYCH
X X W IE K U .
KULTURA - JĘZYK - LITERATURA
Pod redakcją
L eszka Małczaka, Pauliny Pyci i Anny Ruttar
UNI WERS YTET ŚLĄSKI
k
a
t
o
w
i
wydawnictwo
C
E
2
0
gnome
1
1
© Copyright by Uniwersytet Śląski w Katowicach
Wszelkie prawa zastrzeżone
Recenzent
prof. UG, dr hab. AGNIESZKA SPAGIŃSKA-PRUSZAK
Projekt okładki i szaty graficznej
m a r e k f r a n c ik
Publikacja sfinansowana ze środków
UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO W KATOWICACH
ISBN 978-83-63268-01-5
Złożono czcionką Times
Printed in EU
GNOME — Wydawnictwa Naukowe i Artystyczne
ul. Drzymały 18/6, 40-059 Katowice, Poland
tel.: 603370713 e-mail: [email protected]
S pis treś ci
Od re d a k c ji................................................................................................
7
Kr e s i m i r Ba g ić
Literatura i kultura chorwacka lat osiemdziesiątych
9
............................
Mi l o v a n Ta t a r in
„Quorum” - czasopismo młodych dla wszystkich pokoleń czytelników
Fe b a Vu k ić
Mosa Pijade i Jim Morrison:
kultura wizualna lat osiemdziesiątych w Chorwacji
.
44
............................
71
An n a Ru t t a r
Rockowe lata osiemdziesiąte w Chorwacji.
Zagrzebskie pejzaże d ź w ię k o w e ..............................................................
88
Ma r i a Ci c h o ń s k a , Br a n k o Ku n a
Lata osiemdziesiąte w nowomowie chorwackiej i p o lsk ie j.......................
99
Kr e s i m i r Mić a n o v i ć
Jak zachować nazwę języka lata osiemdziesiąte i debaty na temat języka .
.
.
.
.
.
.
.
.
115
Tv r t k o Vu k o v i ć
Melancholia, uliczna heterotopia i język bez granic.
Polityka chorwackiej poezji lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku
.
133
Ba r b a r a Cz a p i k -Li t y ń s k a
Czas poety i poetyckie znaki czasu.
O epistemie tomu Tihe lomace Slavka M i h a l i c i a .................................. 152
Ma s a Ko l a n o v i ć
„Dekadencki socjalizm”, prolog (do) tranzycji.
Chorwacka powieść i kultura popularna w latach osiemdziesiątych
.
.
164
6
Chorwacja lat osiemdziesiątych x x wieku . Kultura . Język . Literatura
K a t a r z y n a Ma j d z i k
(Auto)biografia pisarki. Ireny Vrkljan Marina, czyli o biografii
.
.
.
198
L e s z e k Ma ł c z a k
Polsko-chorwackie kontakty kulturalne i przekłady literatury chorwackiej
w Polsce w latach osiemdziesiątych . . . . . . . . . . .
217
Indeks n azw isk ...........................................................................................239
Opis zdjęć na o k ła d c e ............................................................................... 246
O d redakcji
horwacja lat osiemdziesiątych X X wieku to kontynuacja ubiegłorocznej
publikacji poświęconej wcześniejszemu dziesięcioleciu. Tak jak po­
przednio, znalazły się w niej teksty jednego z tomów wydawanych cyklicz­
nie przez Zagrzebską Szkołę Slawistyczną, tym razem zatytułowanego Sintaksa hrvatskog jezika / Knjizevnost i kultura osamdesetih. Zbornik radova
39. seminara Zagrebacke slavisticke skole, red. Kresimir Mićanović, Zagreb
2011. Wybrane artykuły zostały przetłumaczone na język polski przez pra­
cowników i studentów Instytutu Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Ślą­
skiego. W niektórych przypadkach można zauważyć różnicę pomiędzy tek­
stem chorwackim a jego polskim tłumaczeniem, pracowaliśmy bowiem na
wariantach tekstów nadesłanych przez autorów, przy czym wszelkie zmiany,
na jakie się zdecydowaliśmy, zostały z nimi skonsultowane i przez nich za­
akceptowane. Przekładaliśmy również wszystkie cytaty, zachowując je rów­
nocześnie w brzmieniu oryginału, za wyjątkiem chorwackich przekładów
utworów nietłumaczonych na język polski. Grupę chorwackich artykułów
uzupełnia tekst Kresimira Mićanovicia, napisany specjalnie na potrzeby na­
szego tomu i wcześniej niepublikowany. Polskie spojrzenie na lata osiem­
dziesiąte prezentują pracownicy śląskiej kroatystyki.
Podytuł książki: Kultura. Język. Literatura, wskazuje na kręgi zjawisk,
które chcieliśmy opisać. Choć trudno w sposób kategoryczny przypo­
rządkować poszczególne teksty na zasadzie wyłączności do jednej z wy­
mienionych dziedzin, jesteśmy zdania, że umownie, biorąc pod uwagę
punkt ciężkości danego tekstu, możemy całość podzielić na trzy wyróż­
nione w podtytule części. Autorem pierwszego tekstu, najbardziej ogól­
nego, sui generis wprowadzenia do lat osiemdziesiątych, jest Kresimir
Bagić. W części o kulturze znalazły się teksty: Milovana Tatarina po­
święcony czasopismu „Quorum” i związanemu z nim pokoleniu literac­
C
8
Chorwacja lat osiemdziesiątych x x wieku . Kultura . Język . Literatura
kiemu, Fedi Vukicia dotyczący praktyk wizualnych oraz Anny Ruttar na
temat muzyki rockowej i nowej fali. Część językoznawczą reprezentują:
artykuł Marii Cichońskiej i Branka Kuny na temat chorwackiej i polskiej
nowomowy oraz artykuł Kresimira Mićanovicia o sporach dotyczących
nazwy języka, toczących się w dyskursie publicznym i politycznym.
Część literaturoznawczą otwiera artykuł Tvrtka Vukovicia poświęcony
praktykom poetyckim lat osiemdziesiątych. Przykładem postmoderni­
stycznej praktyki poetyckiej, otwartej na różne koncepcje ideowo-estetyczne, jest tomik wierszy Slavka Mihalicia pt. Tihe lomace, który
przedstawia w swoim tekście Barbara Czapik-Lityńska. Fenomenem po­
wieści chorwackiej zajmuje się Masa Kolanović, a Katarzyna Majdzik
jednym z nurtów tejże powieści, czyli prozą autobiograficzną w jej kon­
kretnej realizacji, w tym przypadku autorstwa Ireny Vrkljan. Całość tomu
zamyka artykuł Leszka Małczaka dotyczący polsko-chorwackiej współ­
pracy kulturalnej, obecności kultury chorwackiej w Polsce oraz polskich
przekładów literatury chorwackiej w omawianym okresie.
W tym miejscu chcielibyśmy podziękować recenzentce tomu, Pani Pro­
fesor Agnieszce Spagińskiej-Pruszak za wnikliwą lekturę i cenne uwagi
dotyczące zarówno strony merytorycznej, jak i technicznej tekstów za­
mieszczonych w niniejszej publikacji.
Leszek Małczak
Paulina Pycia
Anna Ruttar
Kresimir
Bagi ć
L iteratura i kultura chorwacka
lat
OSIEMDZIESIĄTYCH
rzełom lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku w socjali­
stycznej Jugosławii naznaczyły dwie śmierci - w 1980 roku zmarł jugo­
słowiański prezydent Josip Broz Tito, a w 1981 roku pisarz i leksykograf
Miroslav Krleza. Wraz z zejściem Tity ze sceny dziejów zakończył się jeden
z burzliwych okresów jugosłowiańskiej historii politycznej. Jego następcy,
czy to świadomie czy też nie, osłabili rolę władzy w kraju, blokowali wza­
jemnie możliwość działania i w końcu doprowadzili do rozpadu państwa.
Wraz ze śmiercią Krlezy, a jest to widoczne zwłaszcza w Chorwacji, odcho­
dzi wielki literacki i intelektualny autorytet, lewicowy intelektualista, które­
go wpływ był tak ogromny, że pisarze przez dziesięciolecia odczuwali po­
trzebę porównywania się z nim i określenia się jako jego zwolennicy lub
przeciwnicy. Lata osiemdziesiąte - w zależności od perspektywy oglądu
zjawisk - są opisywane jako czas oświeconego lub dekadenckiego socjalizmu1, jako okres kryzysu, złoty okres kultury popularnej, czas kształtowania
społeczeństwa obywatelskiego, w końcu - dekada tworzenia i dochodzenia
do głosu paradygmatów narodowych.1
P
1 Termin ten stosuje Dean Duda, proponując następujące ramy czasowe i pojęciowe opisywanego
fenomenu: „Gdybyśmy musieli ów okres (dekadenckiego) socjalizmu bardziej precyzyjnie umiej­
scowić w czasie, można by w tym celu wykorzystać zewnętrzne momenty reprezentacji systemu,
odwołując się do trzech wydarzeń sportowych - Olimpiady Śródziemnomorskiej w Splicie (1979),
Olimpiady Zimowej w Sarajewie (1984) i Uniwersjady w Zagrzebiu (1987). W analizie ważne
miejsce musiałaby zająć kultura popularna, szczególnie zaś muzyka”. W oryginale: „Ako bi to razdoblje (dekadentnog) socijalizma trebalo ipak vremenski preciznije odrediti, moglo bi se iskoristiti
izvanjske momente reprezentacije sistema u obliku trokoraka sportskih manifestacija - Mediteranske
igre u Splitu (1979), Zimske olimpijske igre u Sarajevu (1984) i, napokon, Univerzijada u Zagrebu
(1987). Analiticki i iznutra, vazno bi mjesto morala zauzeti popularna kultura, osobito glazba”. Por.:
D. Duda: Uzas je moja furka. Socijalisticki urbani imaginarij Branimira Stulića, w: Devijacije
i promasaji, red. L. Cale Feldman, I. Prica, Institut za etnologiju i folkloristiku, Zagreb 2006, s. 95
[Jeśli nie zaznaczono inaczej, wszystkie tłumaczenia są mojego autorstwa].
KRESIMIR Ba gić : Literatura i kultura chorwacka lat osiemdziesiątych
43
przekształcił się w przemoc. Poetka Zorica Radaković właśnie pod koniec
dekady w 1990 roku opublikowała książkę Bit će rata (Będzie wojna). Jed­
nak na jej wiersze i ich wyrafinowanych czytelników nikt nie zwracał uwagi.
I prawdopodobnie nikt nie przeczuwał, co się wkrótce wydarzy.
Tłum. LeszekMałczak
Sazetak
H rvatska kultura i knjizevnost osamdesetih
Osamdesete godine u Hrvatskoj i socijalistickoj Jugoslaviji razdoblje je puno proturjecja. S jedne ga
strane obiljezavaju gospodarska kriza, galopirajuća inflacija, nemoć vlasti da upravlja zemljom
i frakcijske borbe unutar Partije. S druge strane u tom desetljeću javni se govor demokratizira, otvaraju se osjetljive politicke teme, rada se potrosacko drustvo, turizam dozivljava procvat. Obrisi nove
kulturne paradigme pojavljuju se u omladinskom tisku (Polet, Studentski list i dr.). Upravo taj tisak
promovira novi val u glazbi, autorski strip, novu fotografsku estetiku, pricu na 29 redaka i sl. Sredisnje mjesto knjizevne senzibilnosti osamdesetih casopis je Quorum i istoimena biblioteka. Najopćenitije obiljezje knjizevnosti tog desetljeća njezina je postmodernisticnost. Ona se od zanra do
zanra, od autora do autora manifestirala kao svijest o tome da vise nije moguće teziti uspostavi
stabilnog nego lebdećeg identiteta, kao skretanje iz velike price u fragment, kao zamjenjivanje demijurske kreacije recikliranjem, jakog subjekta slabim subjektom, kao inzistiranje na pravu na razliku.
Kljucne rijeci: aforizam, Bijela knjiga, diskurz, kratka prica, novi val, postmodernizam, Quorum.
Słowa kluczowe: aforyzm, Bijela knjiga, dyskurs, krótkie opowiadanie, nowa fala, postmodernizm,
„Quorum”.
Mi l o va n
Tatarin
„Q uorum ” - czasopismo mł odych
DLA WSZYSTKICH POKOLEŃ CZYTELNIKÓW
Re d a k c j a , r e d a k t o r , p r z e d p ł a t a
prenum eraty
c za so pism a
,
NUMERY ZEROWE
W
październiku 1984 roku pojawiło się dwanaście książek pierwszej serii
czasopisma „Quorum”: siedem tomów poezji, cztery - prozy i jeden tom
dramatów. ich wydawcą było Centrum ds. Działań Społecznych Związku
Socjalistycznej Młodzieży Chorwackiej1, współwydawcą Studenckie Cen­
trum uniwersytetu w Zagrzebiu12, a redaktorem naczelnym edycji był Pero
Kvesić, przy czym każdy z tomów miał również swojego redaktora. Z frag­
mentów z recenzji można wywnioskować, że młodzi pisarze nie powitano
zupełnie bez aprobaty: edycji przyznano nagrodę Siedmiu Sekretarzy
ZKMCh3, a dziennik „Vjesnik” ogłosił ją „najbardziej znaczącym wydarze­
niem wydawniczym w miesiącu październiku”4 tamtego roku. Nie potrafił­
bym stwierdzić, czy właśnie to, czy coś zupełnie innego dodało odwagi
CDS, aby w ramach edycji zainicjować także wydanie czasopisma, jednak
niezwykly jest fakt, iż w przypadku czasopisma „Quorum” zmieniono natu­
ralny bieg rzeczy: zamiast czasopisma będącego punktem wyjścia dla uru­
chomienia edycji pojawiła się edycja, która stała się preludium czasopisma,
zatem pierwsze cztery „eksperymentalne” numery wyszły jako odrębne wy­
dania edycji.
1 W oryginale: Centar za drustvene djelatnosti Saveza socijalisticke omladine Hrvatske - CDD SSOH.
2 W oryginale: Studentski centar Sveucilista u Zagrebu.
3 Związek Komunistycznej Młodzieży Chorwackiej (W oryginale: SKOJ - Savez komunisticke
omladine Jugoslavije).
4 W oryginale: „najznacajnijim izdavackim dogadajem mjeseca listopada” [jeśli nie zaznaczono
inaczej, wszystkie tłumaczenia są mojego autorstwa].
70
Chorwacja lat osiemdziesiątych x x wieku . Kultura . Język . Literatura
mieć w tym wieku, i dla których było ciekawsze, by różnić się od siebie, niż
to, aby być podobnymi do siebie. Podobieństwa pojawiły się zarówno
w poezji, jak i w prozie, a jest to skutkiem i indywidualnej lektury, i faktu, że
czytanie książek, które napisali pisarze dwa - trzy pokolenia wcześniej jest
normalne, ponieważ ich twórcy żyją i nadal piszą; a także potrzeby, aby ich
w pewien sposób naśladować, ale i tego by się od nich odciąć, czasem deli­
katniej (zaostrzenie pewnych już wykorzystywanych procesów - metafikcjonalność, intertekstualność, kokietowanie sztuk przestrzennych i czasowych),
czasem bardziej radykalnie. To, co jest przy tym ważne, to to, że w tych
procesach „Quorum” odgrywało ważną rolę - zarówno przez to, że w ogóle
istniało jako przestrzeń, w której młodzi i najmłodsi pisarze mogli opubliko­
wać swoje teksty, jak i przez to, że publikując teksty krytycznoliterackie przekłady i oryginały - wspierało, ale także nadawało kierunek produkcji
literackiej. Dobrze określił to Cegec: „wyrażać podstawowe zainteresowania
czasów, w których [czasopismo] powstaje”73.
Tłum. Paulina Pycia
Sa ż e t a k
»Q U O R U M « -
Ć A S O P IS M L A D I H ZA SVE G E N E R A C I J E Ć IT A T E L J A
U radu se raspravlja o okolnostima pojavljivanja, koncepciji i znacenju koje je Quorum imao
u hrvatskoj knjizevnoj kulturi 1980-ih. Rijec je o casopisu koji je ponajprije bio namijenjen onima
koji nisu imali gdje objaviti prve radove, neovisno kojemu zanru pripadali, koji je zelio poticati
knjizevnu proizvodnju te artikulirati knjizevnoteorijske fenomene svojega doba, a osobito je mnogo
prostora u Quorumu posvećeno nacinima prepletanja knjizevnosti s drugim diskurzivnim i nediskurzivnim praksama (film, strip, glazba, fotografija, plakat, grafit itd.). Budući da je urednistvo Quoruma ostro nijekalo postojanje zajednickoga poetickog koncepta, inzistirajući na individualnosti
i autopoetikama, razmatra se mozemo li danas govoriti o narastaju kvorumasa: to su svi oni koji su
cinili redakciju casopisa, koji su sudjelovali u njegovu pripremanju, a nisu cinili redakciju, u njemu
relativno kontinuirano objavljivali poetske, prozne, teorijske, prevoditeljske i kriticke tekstove, oni
koji su sudjelovali u priredivanju knjiga za biblioteku »Quorum« i pisali im pogovore.
Kljucne rijeci: „Quorum”, Branko Cegec, intermedijalnost, poetike
Słowa kluczowe: „Quorum”, Branko Cegec, intermedialność, poetyki
73 W oryginale: „artikulirati temeljne interese vremena u kojem [casopis] nastaje” w: Neće se dogoditi cudo, s. 18.
Fe d a
Vu k i ć
M OŚA P ijad e 1 i J im M ORRISON:
KULTURA WIZUALNA LAT OSIEMDZIESIĄTYCH
w C horwacji
W S T Ę P - R E W O L U C J A P O L I T Y C Z N A Z B I E G A SI Ę
Z R E W O L U C J Ą Ś W I A D O M O Ś CI
iemal całą stronę tytułową czasopisma „15 dana” z 1970 roku zajmuje
zdjęcie wykonane w 1968 roku przez fotografa Arta Kane’a, które
przedstawia wokalistę grupy muzycznej The Doors klęczącego w garderobie
za kolorowym telewizorem. Ideą fotografa było, aby Jim Morrison zmieniał
kanały telewizyjne i pozował tak, jakby znajdował się w pomieszczeniu
rentgenowskim, a artysta mógł naciśnięciem migawki uchwycić obrazy tele­
wizyjne jako wizualizację nieświadomości, jako wykonane dziełem przypad­
ku zdjęcie rentgenowskie piosenkarza. Opublikowanie tej fotografii nie by­
łoby niczym szczególnie interesującym, gdyby nie fakt, że czasopismo „15
dana”, jako biuletyn Uniwersytetu Robotniczego „Mosa Pijade”, zostało
założone w celu dodatkowego stymulowania działalności uczelni12. Podsta­
wową funkcją uniwersytetu było kształcenie klasy robotniczej, czyli rozwój
demokratycznej idei o dostępnej dla wszystkich edukacji, co stanowiło jedno
z najważniejszych ideologicznych zadań w ramach modernizacji społeczeń­
stwa za czasów jednopartyjnego systemu politycznego w Chorwacji będącej
wówczas częścią socjalistycznej Jugosławii.
Jim Morrison w tamtych czasach jeszcze żył, ale strona tytułowa czasopi­
sma, które pierwotnie miało rozbudzić zainteresowanie kulturą wśród klasy
N
1 Mosa Pijade (1890-1957) - jugosłowiański działacz komunistyczny, malarz i dziennikarz, jako
pierwszy przetłumaczył Kapitał Karola Marksa na język serbski; kilkakrotnie aresztowany za swą
działalność polityczną, po II wojnie światowej jeden z najbliższych współpracowników Josipa Broz
Tity [przyp. tłum.].
2 Czasopismo „15 dana” jest wydawane bez przerwy od 1957 roku.
80
Chorwacja lat osiemdziesiątych x x wieku . Kultura . Język . Literatura
stu społecznego, w którym elementy „ideologicznej ideologii” (jednopartyj­
ny system polityczny, gospodarka planowa) mieszają się z zupełnie odmien­
nymi elementami ideologicznymi przej ętymi lub przeinterpretowanymi
z liberalnego kapitalizmu. Podobnie jest w opisanej na początku sytuacji,
w której spotykają się Mosa Pijade, swego czasu więziony tłumacz Kapitału
Marksa i Jim Morrison, poeta rockman w więzieniu własnej duszy. Pierwszy
uosabiał „ideologiczną ideologię” w segmencie kształcenia, natomiast drugi
podważał każdą ideologię siłą poezji. To nieoczekiwane symboliczne spo­
tkanie dobrze opisuje charakter kultury wizualnej lat osiemdziesiątych, kiedy
to zanikał jeden, sam w sobie problematyczny system społeczny, a nastawał
drugi, ten wyśniony i wyczekiwany przez pewną część społeczeństwa, który
nawet wizualizowano za pośrednictwem komunikacji politycznej podczas
pierwszych wielopartyjnych wyborów w 1990 roku (fot. 16). To, że mogło
dochodzić w sferze symboliki czy też kultury wizualnej do spotkań na miarę
opisanego, wskazuje na szczególny, właśnie hybrydowy, charakter kultury
w Chorwacji, będącej częścią socjalistycznej Jugosławii, która znajdowała
się pomiędzy polityczno-ideologicznym Wschodem a komercyjno-ideologicznym Zachodem. Swoistą ciągłość kontekstu, ale też kulturowych odniesień
kultury wizualnej rozumianej w węższym znaczeniu, niewątpliwie zachowu­
ją na początku lat dziewięćdziesiątych, w nawiązaniu do poprzednich dzie­
sięcioleci, niektóre projekty zajmujące się kulturą popularną. Przykładem jest
magazyn rockowy „Heroina”, w którym treści werbalne i wizualne, które
istniały w czasach odmiennych ideologicznie, przenosi się do sfery swobod­
nej przedsiębiorczości. Jednak jakość zawartości i wizualnego ukształtowa­
nia nie była wystarczająca, aby „Heroina” i późniejsze podobne projekty
utrzymaly się na nowo uformowanym wolnym rynku. Mosa Pijade rzeczy­
wiście zniknął z przestrzeni publicznej, tak jak nazwa instytucji i jego po­
mnik, który został w latach dziewięćdziesiątych usunięty sprzed budynku
instytucji edukacyjnej noszącej jego imię, natomiast Jim Morrison ciągle
żyje w sercach lokalnych miłośników muzyki rockowej.
Tłum. Aleksandra Mazur
Anna
Ruttar
R OCKOWE LATA OSIEMDZIESIĄTE W C HORWACJI.
Z agrzebskie pejzaż E DŹWIĘKOWE
W
muzyce chorwackiej lat osiemdziesiątych można wyróżniać odmiany
samego rocka jak i inne style muzyczne oscylujące wokół takich
ogólnoświatowych tendencji, jak punk, ska revival, post-punk, new romantic,
power pop. Formułując w tytule tego tekstu myśl o rockowych latach osiem­
dziesiątych w Chorwacji, nie mam na uwadze wyłącznie muzycznej specyfi­
ki tego okresu, która była przecież bardzo zróżnicowana. Traktuję rock jako
bardzo istotne zjawisko kulturotwórcze, fenomen kulturowy ilustrujący spe­
cyfikę dwudziestowiecznej wielkomiejskiej kultury popularnej. Podkreślić
pragnę również znaczenie rocka jako „przejawu buntu pokoleniowego”1,
a także jako „zupełnie nowego, wielokodowego języka sztuki XX wieku”12.
Zasięg wpływów rocka jest bardzo szeroki. Oddziałuje na „sferę obyczajo­
wą, kulturową i jednocześnie z tych sfer wyrasta. Nierzadko też sam dokonu­
je zmian w sposobie myślenia o świecie, codziennym życiu i filozofii z nim
związanej”3. W postrzeganiu rocka istotne są również dwie perspektywy:
jednostkowa i społeczna, za sprawą których można go łączyć zarówno
z konkretnym doświadczeniem, jak i z kontekstem kulturowym4. „Historia
1 Por.: M. Rychlewski: Rock i korespondencja sztuk, w: Granice literatury, red. S. Wysłouch,
B. Przymuszała, Warszawa 2009, s. 169.
2 Idem.
3 A. Pomieciński: Wolność i muzyka: kulturowe aspekty rocka, w: Przestrzenie wizualne i aku­
styczne człowieka. Antropologia audiowizualna jako przedmiot i metoda badań, red. A. Janiak i in.,
Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP WE WROCŁAWIU, Wro­
cław 2007, s. 59.
4 „Każdy z nas projektuje własną refleksję na temat rocka, konstruuje subiektywne sądy i oceny,
słucha tych a nie innych wykonawców bądź utworów. Ta „jednostkowa” czy raczej „osobista” strona
rocka nabiera szczególnego sensu wówczas, kiedy rozpatrywana jest przez pryzmat odniesień do
szeroko pojmowanego uniwersum kulturowego. Niekiedy nawet nie sposób zrozumieć przesłania tej
muzyki bez konkretnych odwołań do wydarzeń społecznych, politycznych, religijnych, systemu
98
Chorwacja lat osiemdziesiątych x x wieku . Kultura . Język . Literatura
Ro
c k
-o s a m
d e s e t e
u
Sa z e t a k
Hr v a t s k o j . Za g r e b a c
ki
z v u k o v n i
pe jz a z i
Tekst predstavlja hrvatsku (posebice zagrebacku) glazbenu pozornicu osamdesetih godina, na kojoj
dominiraju uglavnom rock-glazba i novi val. Opisuje takoder kultna mjesta vezana uz svijet umjetnika i mladih ljudi. S obzirom na veliko znacenje rocka u osamdesetim godinama u Hrvatskoj taj je
kulturni fenomen predstavljen u sirokom kontekstu drustvenih moda i zbivanja.
Kljucne rijeci: osamdesete godine, glazba, rock, novi val, Zagreb, Azra
Słowa kluczowe: lata osiemdziesiąte, muzyka, rock, nowa fala, Zagrzeb, Azra
Ma r i a Ci c h o ń ska
Branko
Kuna
L ata osiemdziesią te
W NOWOMOWIE CHORWACKIEJ I POLSKIEJ
ekada obejmująca lata 1980-1989 dla obydwóch krajów - Republiki
Chorwacji wchodzącej wówczas w skład Socjalistycznej Federacyjnej
Republiki Jugosławii (SFRJ) i Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (PRL) to
czas bardzo bogaty w wydarzenia polityczno-społeczne i ekonomiczne
o historycznych konsekwencjach dla Europy najważniejszych w okresie po II
wojnie światowej, naznaczony rozkładem totalitarnych państw i ich upad­
kiem. Złożone procesy doprowadziły w 1990 roku do rozpadu jugosłowiań­
skiej federacji i powstania w jej miejscu sześciu niezależnych państw. Dla
Polski przełomowy okazał się już rok wcześniejszy, kiedy w czerwcowych
wyborach 1989 roku Polacy opowiedzieli się przeciwko dotychczasowemu
totalitarnemu porządkowi.
D
De k a d a „c z a s u
h istory czn eg o
zamę tu
”
Po części wspólne, a po części różne dla obydwu narodów - Chorwatów
i Polaków - wydarzenia sprawią, że gwałtownemu przyspieszeniu uległy
w tym czasie złożone procesy w życiu zarówno politycznym, jak i społecz­
nym w obydwu państwach, przy pogarszającej się z roku na rok sytuacji
ekonomicznej, niewydolności gospodarki, znacznym ograniczeniu eksportu
i braku dewiz na import surowców i towarów. Na początku maja 1980 roku
umiera twórca powojennej socjalistycznej Jugosławii - Josip Broz Tito. Fakt
ten będzie miał zasadnicze znaczenie dla dalszych losów federacyjnego,
wielonarodowościowego państwa, które przetrwa jeszcze tylko kolejną de­
kadę - do rozpadu SFRJ w 1991 roku. W Jugosławii nastaje czas szybko
postępującego rozkładu federacji, mimo jednoczesnych wysiłków totalitar­
114
Chorwacja lat osiemdziesiątych x x wieku . Kultura . Język . Literatura
jać się będą najintensywniejsze od czasów II wojny światowej zmiany eko­
nomiczne i dramatyczne wydarzenia społeczno-polityczne.
SA Z E T A K
Hr v a t s k i
i
Po l j s k i
n o v o g o v o r
o sa m d e s e t ih
GODINA
20.
STOLJEĆ A
U clanku se raspravlja o promjenama u hrvatskom i poljskom novogovoru tijekom osamdesetih
godina dvadesetog stoljeća i tako se nadovezuje na raniji clanak Sedamdesete godine 20. stoljeća —
vrijeme procvata hrvatskog i poljskog novogovora24. Unatoc slicnostima zbog (socijalistickog)
uredenja obiju drżava, primjetne su znatne razlike razlike koje proistjecu iz drukcijih drustveno-politickih okolnosti. Hrvatski novogovor zadrżava duże, cak do kraja desetljeća, svoje prijasnje
stilisticke osobine, iako zajedno s ekonomsko-politickim promjenama postupno iskljucuje stare
i prima nove oznake, uglavnom na leksickom i frazeoloskom planu, te nastavlja sa strategijom lażi.
U poljskom se novogovoru zajedno s drustvenim dogadajima do kraja desetljeća pokusava stupnjevito prijeći na jezik koji prividno nije vise novogovor. Manipuliranje se znatno manje provodi pomoću
starih nacina, od kojih ostaje prije svega strategija lażi, te se uvode novi manipulacijski postupci:
eufemizacija i persuazija.
Kljucne rijeci: politicki diskurs, novogovor, hrvatski jezik, poljski jezik
Słowa klucze: dyskurs polityczny, nowomowa, język chorwacki, język polski
24
Por.: Chorwacja lat siedemdziesiątych X X wieku. Kultura. Jezyk. Literatura, red. L. Małczak,
P. Pycia, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego/Wydawnictwo GNOME, Katowice 2010, s. 49-59.
Kresimir
Mi ć a n o v i ć
J AK ZACHOWAĆ NAZWĘ JĘZYKA
- LATA OSIEMDZIESIĄTE I DEBATY NA TEMAT JĘZYKA
0
W
pierwszej Konstytucji socjalistycznej Jugosławii, wówczas Federa­
cyjnej Ludowej Republiki Jugosławii (Narodna Republika Jugoslavije), w artykule 120, stwierdza się, że językiem, w jakim prowadzone
są postępowania sądowe jest język danej republiki, okręgu autonomicznego i
obwodu autonomicznego, w którym znajduje się sąd. Nigdzie w tekście
Konstytucji nie wymienia się nazw języków, uczyniono to dopiero w konsty­
tucjach republikańskich uchwalonych po ogłoszeniu konstytucji federalnej.
Tak więc w Konstytucji Ludowej Republiki Chorwacji (Narodna Republika
Hrvatske) uchwalonej w styczniu 1947 roku, w artykule 112 stwierdza się, iż
postępowanie przed sądami będzie prowadzone w „języku chorwackim lub
serbskim”, a obywatele, nieznający tego języka, mogą posługiwać się swoim
językiem. Konstytucja Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii
(Socijalisticka Federativna Republika Jugoslavije) z 1963 roku w artykule
131 określa, iż ustawy związkowe i inne akty ogólne organów związkowych
publikowane są w językach narodów Jugosławii, a mianowicie: „w językach
serbsko-chorwackim względnie chorwacko-serbskim, słoweńskim i mace­
dońskim”, chociaż robocza wersja Konstytucji w artykule 142 określała, że
akty związkowe „publikowane są dzienniku urzędowym federacji w czterech
tekstach autentycznych: serbskim, względnie chorwackim, słoweńskim
i macedońskim”1. W Konstytucji Socjalistycznej Republiki Chorwacji (Socijalisticka Republika Hrvatske) z 1963 roku zmieniono nazwę języka i w artykule
247 określono, że postępowanie przed sądami i innymi organami będzie
prowadzone w „języku chorwacko-serbskim” Zmiana nazwy języka w Kon­
stytucji SRH (Socijalisticka Republika Hrvatske, pol. Socjalistyczna Repu-*
Prednacrt ustava Federativne Socijalisticke Republike Jugoslavije, Komunist. Beograd 1962, s. 43.
132
Chorwacja lat osiemdziesiątych x x wieku . Kultura . Język . Literatura
Chorwacji, oznaczało to, że kwestie językowe należy rozwiązywać autono­
micznie, a nazwa chorwacki język literacki zachowana w konstytucyjnym
postanowieniu, jest swego rodzaju gwarancją tej niezależności, zatem należa­
ło ją zachować także w Konstytucji57.
Tłum. Antonina Kurtok
Sa z e t a k
Ka k o
da
sa c u v a m o
i m e
:
r a sp r a v e
o n a z iv u
je z ik a
80-i h
g o d in a
U tekstu se analiziraju rasprave o nazivu jezika u Ustavu SR Hrvatske (1974), koje se intenziviraju
od sredine 80-ih godina, kada najviśe vodstvo Saveza komunista Hrvatske i sluzbeno daje inicijativu
za promjenom ustavne odredbe. Prikazuju se razlicita glediśta artikulirana tijekom javne rasprave
obiljezene »ośtrim polemickim tonovima i kontroverznim miśljenjima«, no u kojoj su se znanstvene
institucije, kulturna druśtva i brojni pojedinci izjasnili za to da postojeću ustavnu odredbu (»U Socijalistickoj Republici Hrvatskoj u javnoj je upotrebi hrvatski knjizevni jezik - standardni oblik narodnog
jezika Hrvata i Srba u Hrvatskoj, koji se naziva hrvatski ili srpski«) ne treba mijenjati.
Kljucne rijeci: jezicna politika, hrvatski knjizevni jezik, hrvatski ili srpski, hrvatskosrpski/srpskohrvatski
Słowa kluczowe: polityka językowa, chorwacki język literacki, język chorwacki albo serbski, język
chorwacko-serbski/serbsko-chorwacki
57 Można powiedzieć, że stanowisko typowe dla chorwackich lingwistów przedstawił August
Kovacec w rozprawie na temat polityki językowej (sprzeczne z inicjatywą partyjną postulującą
wspólną politykę językową): dla Chorwacji, Serbii, Bośni i Hercegowiny i Czarnogóry „nie może być
centralnego normowania”, na poziomie Jugosławii należy ustalać tylko ogólne zasady, „a praktycznie
prowadzenie polityki językowej powinno należeć do jednostek związkowych”. A. Kovacec: Jezik
u politickom umaku. „OKO”. 1988. Nr 427, s. 8.
Tvrtko
Vukovi ć
M ELANCHOLIA, ULICZNA HETEROTOPIA
I JĘZYK BEZ GRANIC
Po l i t y k a c h o r w a c k i e j p o e z j i
LAT OSIEM DZIESIĄ TYCH DW UDZIESTEGO W IEKU*
P O E Z JA LAT SI E D E M D Z I E S I Ą TYCH
B y rozprawa o poezji lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku w ogóle
siedemdziesiątych. Dziś w chorwackiej nauce o literaturze niemalże po­
wszechnie przyjmuje się, że w latach siedemdziesiątych dwudziestego wieku
na polu liryki dokonał się gruntowny zwrot1. O zwrocie tym pisałem szerzej
gdzie indziej. W tym miejscu za ilustrację problemu niech posłuży stwier­
dzenie Kreśimira Bagicia, że poeci lat siedemdziesiątych „w centrum uwagi
umieszczają język tekstu i jego cechy formalne”*12. Ci, twierdzi Bagić, nad
Tekst ten jest właściwie kontynuacją artykułu pt. Zamukli majstorov glas: politika hrvatskih pjesnickih
poetika sedamdesetih godina dvadesetog stoljeća wydanego w zbiorze Zbornik radova 38. seminara Zagrebacke slavisticke skale. Ani w tym wypadku, ani w poprzednim tekście, nie przedstawiam kompletnego
przeglądu poetów i ich tomików, nie daję też pełnego opisu poetyk, raczej próbuję, przybliżając niektóre
liryczne koncepcje, zarysować problem polityki poetyk chorwackich poetów lat osiemdziesiątych x x
wieku. Mam nadzieję, że podejście takie pozwoli odpowiedzieć na pytanie o naturę i sposoby zmiany
strategii lirycznych w ramach współczesnej poezji chorwackiej, a także zda sprawę z charakteru relacji
polityki i literatury w ogóle [uwaga tłum.: przywoływany przez autora artykuł w przekładzie Pauliny Pyci
znajduje się także w zbiorze Chorwacja lat siedemdziesiątych X X wieku. Kultura —język —literatura, red.
L. Małczak, P. Pycia, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego/Wydawnictwo GNOME, Katowice 2010].
1 Zamukli majstorov glas: politika hrvatskih pjesnickih poetika sedamdesetih godina dvadesetog
stoljeća, w: Zbornik radova 38. seminara Zagrebacke slavisticke skole, Zagreb 2010, s. 161-172
[uwaga tłum: por. także: T. Vuković: Uciszony glos mistrza. Polityka poetyk chorwackiej poezji lat
siedemdziesiątych X X wieku, w: Chorwacja lat siedemdziesiątych XX wieku. Kultura —język —litera­
tura, red. L. Małczak, P. Pycia, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego/Wydawnictwo GNOME,
Katowice 2010, s. 94-107].
2 K. Bagić: Tema praznine u hrvatskom pjesnistvu druge polovice 20. stoljeća, w: Treba li pisati
kako dobri pisci pisu, Zagreb 2004, s. 54.
Tyrtko Yukoyić : Melancholia, uliczna heterotopia i język bez granic...
151
Sa z e t a k
Me l a n k
o l ij a
,
ulic na
POLITIKA
o sa m d e s e t ih
h e t e r o t o p ija
i je z ik
bez
g r a n ic a
.
HRVATSKOG PJESNISTVA
g o d in a
d v a d e s e t o g
st o l je ć a
U radu se prije svega pokusava pokazati koje kljucne razlike pjesnistvo osamdesetih godina dvadesetog stoljeća uspostavlja prema sebi donekle srodnom pjesnistvu sedamdesetih. Te se razlike ne
odnose samo na shvaćanje poetike, nego i politike knjiżevnosti u sto je ukljucen odnos pjesnistva
prema vlastitim oblicima drustvenoga djelovanja. Pretpostavka je da pjesnistvo osamdesetih razvija
knjiżevnu politiku koja tradicionalne institucije knjiżevnog żivota dovodi u pitanje bez njihova
radikalnog odbacivanja, kao sto je bio slucaj u pjesnistvu sedamdesetih. U tom je smislu propitan
odnos pjesnistva i ideje autorstva, odnos visoke i popularne knjiżevnosti u okviru pjesnickog diskursa
te na koncu odnos pjesnistva prema instituciji knjiżevnosti, kanonu i knjiżevnoj aksiologiji.
Pjesnistvo osamdesetih ostvarilo je vażan pomak u shvaćanju najvażnijih komponenti knjiżevnoga
żivota. Njegov je najveći doprinos u tome sto nije jos jednom, poput pjesnika u sedamdesetima,
odbacilo ideju autora, autonomiju knjiżevnoga jezika i cistoću umjetnicke vrijednosti, već ih je
pocela promatrati kao nużne funkcije institucije knjiżevnosti cija je priroda nedvojbeno politicka.
Pjesnistvo osamdesetih spaja estetski jezik s jezikom drustva, ideologije i kulture tako sto otkriva
ukljucenost knjiżevnosti u ono sto se dotad smatralo njezinom izvanjskosću.
Kljucne rijeci: pjesnistvo, politika knjiżevnosti, autorstvo, jezik, melankolija, heterotopija, institucija
knjiżevnosti, knjiżevna aksiologija.
Słowa kluczowe: poezja, polityka literatury, autorstwo, język, melancholia, heterotopia, instytucja
literatury, aksjologia literacka.
Barbara
C z a p i k - L i t y ń ska
C zas p o e t y i p oe t y c k i e z n a ki c z a s u .
O e p i s t e mi e tomu T i h e l o m a c e S l av k a M i ha l i c i a
vrijeme pjesnika
koji sa suzama u ocima
krpaju stare carape
poezije
Slavko Mihalić, V rem oplov z tomu Tihe lom ace
W
roku 1985 Slavko Mihalić opublikował tomik wierszy Tihe lomace,
w którym zawarł dwa rodzaje doświadczenia estetycznego: dawniej­
szy, kształtowany w latach 1950-1970 i nowszy, wynikający z postmoderni­
stycznej orientacji kultury. W tym samym 1985 roku rozpoczęto wydawanie
czasopisma „Quorum”. Mimo że poeta jest reprezentantem starszego poko­
lenia poetyckiego wywodzącego się z generacji krugovaszy', mimo że
w antologiach poezji lat osiemdziesiątych jest w nikłym stopniu prezentowa­
ny, to właśnie ten niewielki zbiór wierszy wydaje się równie istotny dla lite­
ratury chorwackiej jak wiersze quorumaszy, otwartych na najnowsze tenden­
cje. Poeci wyznający przekonania o powiązaniu słowa poetyckiego z życiem
i szeroko rozumianą sztuką - a do takich poetów Mihalić należał - szczegól­
nie mocno reagują na wszelkie zmiany. Tomik Tihe lomace jest tego wyra­
zem, wpisuje się bowiem w przemiany ideowo-estetyczne zachodzące
w latach osiemdziesiątych i notuje ich ślady. Wiersze Mihalicia pulsują ryt­
mem wyobraźni podmiotu poszukującego właściwego słowa dla poetyckiego
dyskursu oraz rytmem czasu, w którym Mihalić tworzył, zmagając się
z dawnymi i nowymi wartościami.1
1 Nazwa generacji pochodzi od czasopisma „Krugovi” działającego w latach 1952-1958. O kolej­
nych pismach i kolejnych doświadczeniach literackich: Por. K. Pieniążek-Marković: „ J a ” —człowiek
i świat w najnowszej poezji chorwackiej (1990-2010), Wyd. Naukowe UAM, Poznań 2011 - zwłasz­
cza rozdziały Z pokoleniowych doświadczeń literackich i pozaliterackich oraz Quorumasze lub
pokolenie ‘80.
BARBARA Czapik -Lity ŃSKA: Czas poety i poetyckie znaki c z a su .
163
słabej współczesności, który wyznacza centrum zainteresowań późnego postmo­
dernizmu. W kontekście doskonałości stwórczej kompozycji, ten niższy świat,
choć równie niepojęty jak świat transcendencji, jest dziełem równie celowym.
Poddając go poetyckiemu opisowi, podmiot odwraca perspektywy oglądu, potę­
gując absurdalność pozycji człowieka i jego zagubienie: „Samo żivot vise nije
java i sve se / dogadja nekome drugome. Mi smo / već u snu i ne pada nam na
pamet da se / pitamo, gdje smo bili, sto smo nasli, sto beznadno zgubili”36.
W wizjach wyobraźni, w fikcyjnym świecie snu i poezji, elementy rzeczy­
wistości i czasu poety zajmują szczególnie istotne miejsce. Nasycając poezję
znakami swojego czasu, Mihalić buduje czasoprzestrzeń znacznie szerszą,
podlegającą pamięci, która chroni przed zapomnieniem. Pozostaje wierny
tradycji, własnym fascynacjom i wyborom, wierny poezji prawdziwej. Vlatko Pavletić trafnie zauważył: „Mihalić je od nadrealista naucio sve sto mu je
bilo potrzebno da bi izrażajne izricaje utemeljene u logosu a ne u mitosu
ucinio pjesnicki djelotvornim i onda kad ih nije utiskivao u nadrealisticke
modele iz podsvijesti u jezik prenesenih znacenja, a da je u tome znao ići do
kraja, slijedeći trasu ekspanzivnog onirizma, uvjerit će nas niz njegovih parcjalno nadrealistickih stihova kao i nekoliko pjesama koje u cjelini djeluju
poput sanopisa, a to nimalo ne iznenadjuje u opusu pjesnika koji jednu pjesmu
zavrsava rezolutnim uvjerenjem: »Sve je tlapnja i sve je snovidjenje« (...) Miha­
lić je pokazao da autenticni pjesnk podjednakom snagom izrażava sve sto go
zaokuplja, bez obzira na fascinantnost zbiljskih odnosa ili na zbiljnost sna”37.
sa
ż e t a k
Vr ij e m e p j e s n ik a i p o e t s k i z n a c i v r e m e n a .
O E P I S T E M I M I H A L I ĆE V E Z B I R K E T I H E L O M A ĆE
U sredistu interpretacije nalaze se pjesme iz zbirke Tihe lomace (1985) Slavka Mihalića. Lirski
subjekt se okreće svakidasnjici, istinu trażi u rijeci (eidos), jezik osjeća kao iscrpljen prostor, kao
tisinu, a pjesnistvo kao emanaciju svijesti, maste i sna, żivota i smrti. Pjesnicki model komunikacije
je osnovan na logosu i na fragmentu. Povratak izgubljenoj cjelini postaje problematican. Perspektiva
interpretacije je vezana uz postmodernicku misao i slużi se kategorijama: traga, epifanije, pietas.
Kljucne rijeci: vrijeme, pjesnik, komunikacija, rijec-eidos, trag, epifanija, pietas, fragment, cijelina,
nostalgija
Słowa kluczowe: czas, poeta, komunikacja, słowo-eidos, ślad, epifania, pietas, fragment, całość,
nostalgia
36 S. Mihalić: M i smo već u snu, w: op.cit., s. 27 [„Tylko życie nie jest już jawą i wszystko się /
zdarza komuś innemu. My jesteśmy / pogrążeni we śnie i nie przychodzi nam do głowy, / żeby pytać,
gdzieśmy byli, cośmy / znaleźli, co straciliśmy bezpowrotnie” (S. Mihalić: Pogrążyliśmy się we śnie,
w: Idem: Okna szaleństwa, s. 15)].
37 V. Pavletić, wprowadzenie do: S. Mihalić: Izabranepjesme, Priredio V. Pavletić, s. 24-25.
Ma s a
Kolanovi ć
„D ekadencki socjalizm ”, prolog ( do ) tranzycji .
C horwacka powieść i kultura popularna
w latach osiemdziesią tych
B
ył y l a t a
o s ie m d z ie s ią t e
...
rzedostatnie dziesięciolecie „krótkiego XX wieku” (Hobsbawm) jest
jednocześnie ostatnim dziesięcioleciem trwania socjalizmu w postaci
społecznego porządku na kontynencie europejskim. W przypadku kontekstu
jugosłowiańskiego to dziesięciolecie określa się niejednokrotnie jako okres
„dekadenckiego socjalizmu”, przy czym samej nazwy nie używa się jako
terminus technicus; przyjęła się w komentowaniu społeczeństwa jugosło­
wiańskiego po śmierci Tity, gdy kraj dotknął wielki kryzys ekonomiczny
i polityczny, a wzmagające się partykularyzmy narodowe zwiastowały roz­
pad idei „jedności i braterstwa”.
Po Ticie, w 1981 roku, gdy na mapie rodzimej kultury popularnej widać
rozkwit miejskich subkultur i nowych stylów muzycznych - punka i nowej
fali - umiera Miroslav Krleża, gigant chorwackiej, literackiej nowoczesno­
ści. Lata osiemdziesiąte jugosłowiańskiego socjalizmu, w szerszej świado­
mości kulturowej mieszkańców tych obszarów, znane są/funkcjonują jako
lata Uniwersiady, założenia Młodzieżowego Radia 101 (Omladinsko Radio
101)1, krzykliwych numerów czasopism „Polet” i „Studentski list”, pierwszej
edycji festiwalu filmu gejowskiego itp., które to wydarzenia w sposób sym­
boliczny określają przestrzeń jugosłowiańskiego socjalizmu jako obszar
wielogłosowy. Jednocześnie jest to czas powstania Białej księgi (Bijela knjiga), w której na liście wrogów państwa znaleźli się artyści i intelektualiści,
tacy jak: Predrag Matvejević, Stanko Łasić, Rajko Grlić, Igor Mandić i inni2.
P
Tłumaczenia wprowadzonych w tekście głównym tytułów i cytatów moje - Anna Ruttar.
Ł. Cale Feldman: Bijela knjiga, nepoćudna knjizevnost u kulturalnostudijskoj perspektivi, w: Ł. Cale
MASA Kolanović : „Dekadencki socjalizm”, prolog (do) tranzycji.
197
fali i które w takiej formie weszły w życie na jednostronnym obrazie pop-przeszłości bazującej na stereotypach o minionych czasach sprowadzonych
do rozpoznawalnych symboli (reklama, moda, muzyka itp.). Ów trend wra­
cania do lat osiemdziesiątych można tłumaczyć w świetle niektórych strukturowych podobieństw tego dziesięciolecia i naszych dzisiejszych czasów
odroczonej kulturowej tranzycji.
Nasza teraźniejszość spotyka się z latami osiemdziesiątymi w punktach
kryzysu ekonomicznego, kredytów konsumpcyjnych, wybujałości zachodniej
popularnej i konsumpcyjnej kultury, oczywiście z istotnymi różnicami. Jak
twierdzi socjolog Zygmunt Bauman, tym, co odróżnia społeczeństwo/kulturę
konsumpcyjną od innych form społeczeństwa/kultury, nie jest kosumpcja
jako taka ani nawet zasięg tej konsumpcji, lecz zanikanie tych cech kon­
sumpcji, które wcześniej wyznaczały granice jej przyrostu. „Demisija »normi« i nova fleksibilnost »potrzeba« cine da se potrosnja odreduje iskljucivo
u odnosu na vlastitu sposobnost da proizvede zadovoljstvo. U potrosackom
drustvu, potrosnja je sama sebi cilj i pokretac”98. Orócz strukturowych detali,
które pozwalają porównywać ostatnie dziesięciolecie jugosłowiańskiego socjali­
zmu z dzisiejszymi czasami, lata osiemdziesiąte są nam teraz potrzebne do tego,
byśmy nieco łatwiej przebrnęli przez traumatyczną cezurę lat dziewięćdziesią­
tych i na powrót kontynuowali czas socjalizmu, który w latach dziewięćdziesią­
tych musieliśmy amputować; byśmy, po wyciszeniu wojennej traumy, mogli
zacząć wracać w pierwszej kolejności do pop-wyobrażeń. To może znak, że już
najwyższy czas, by do niego powrócić także w rozprawach naukowych.
Tłum. Anna Ruttar
Sa ż e t a k
De k a d e n t n i s o c i j a l i z a m , p r o l o g t r a
HRVATSKI ROMAN I POPULARNA KULTURA
:
8 0 -IMA
n z ic ij i
U
Tekst se bavi promisljanjem simbolicke pozicije hrvatskog romana u drustvenom kontekstu osamedesetih godina 20. st. koje su obiljeżeile smrt Josipa Broza Tita, rastuća ekonomska kriza, rastući
nacionalni partikularizmi, porast popularne i potrosacke i druge pojave karakteristicne za posljednje
desetljeće jugoslavenskog socijalizma. Posebna pozornost pridodana je romanima koji na specifican
nacin dijalogiziraju s popularnom kulturom i svakodnevicom tog vremena. Romani Zvonimira Majdaka, Gorana Tribusona, Irene Łuksić, Dubravke Ugresić, Pere Kvesića, Jadranka Bitenca, Gorana
Bujića, Borivoj Radakovića i dr. u tome dijalogu na specifican nacin artikuliraju vrijeme ‘’dekadentnog socijalizma’’ koje je po nekim svojim karakteristikama nagovijestilo smijer kretanja budućih
dinamisnih promjena u tranzicijskom kontekstu.
Kljucne rijeci: osamdesete godine 20. stoljeća, roman, popularna kultura, otpor
Słowa kluczowe: lata osiemdziesiąte XX wieku, powieść, kultura popularna, sprzeciw
98 I. Erdei: op.cit., s. 233-244.
Katarzyna
Majdzik
(A uto ) biografia pisarki .
I RENY V RKLJAN M A R I N A ,
CZYLI O BIOGRAFII
uto)biografizująca powieść1 Ireny Vrkljan Marina ili o biografiji (Ma­
rina, czyli o biografii) wykorzystuje ulubioną przez „piszących wspo­
mnienia” (a więc odwołujących się do pracy pamięci) poetykę fragmentu.
Nie jest to pierwszy autobiograficzny tekst pisarki (i nie ostatni), która
w opublikowanej dwa lata wcześniej, w 1984 roku, powieści Svila, skare
(Jedwab, nożyce) przez pryzmat emancypacji i płciowości opisywała własne
dorastanie.
Tym razem sięga po rozmaite biografie i, stawiając w centrum uwagi kobietę-artystkę, studiuje historie niezrozumienia, samotności, odrzucenia
i poświęcenia: „Dotykam różnych biografii. I pytam się, gdzie popełniłyśmy
błąd?” / „Opipavam razne biografije. I pitam se kada smo pogrijesile?“12 Zaś
ze wszystkich cudzych historii życia najważniejszą jest, na co wskazuje tytuł,
historia Mariny Cwietajewej. Koncept powieści opiera się bowiem na paralelnym przedstawianiu dwóch biografii: rosyjskiej poetki właśnie i samej
Ireny Vrkljan, które wplecione są w tkankę tekstu na zasadzie duchowego
porozumienia.
A
1 Termin „autobiografizująca powieść” przyjmujemy zgodnie z sugestią J. Smulskiego, który defi­
niuje ten gatunek w następujący sposób: „[posługujemy się terminem - przyp. aut.] »powieść autobiografizująca« sugerującym, że istnieją pewne - mniej lub bardziej wyraziste - związki między
fabułą utworu a biografią jego twórcy. W obrębie tej odmiany gatunkowej mieszczą się utwory,
w których ustanowiona została pewna relacja odpowiedniości między układami fabularnymi a bio­
grafią pisarza” (J. Smulski, Autobiografizm jako postawa i jako strategia artystyczna. Na materiale
współczesnej prozy polskiej, „Pamiętnik Literacki” 1988, z. 4). Użycie w tym miejscu specyficznego
zapisu wspomnianego terminu - „powieść (auto)biografizująca” - znajduje, w moim przekonaniu,
uzasadnienie w specyfice powieści Ireny Vrkljan. Autorka bowiem łączy w niej cudzą biografię
z własną historią - autobiografią - przy czym do obu wplata elementy literackiej fikcji.
2 Wszystkie cytaty według wydania: I. Vrkljan: Marina iii o biografiji, Zagreb 2004, s. 18
[Wszystkie cytaty w przekładzie własnym - K.M.; dalej posługuję się skróconym tytułem - Marina].
216
Chorwacja lat osiemdziesiątych x x wieku . Kultura . Język . Literatura
esencjalistycznymi implikacjami tego podejścia a powtarzającymi się dekla­
racjami istnienia jedynie w tekście, słowie, literaturze. Zatem, między po­
trzebą dośrodkowej narracji, a odśrodkowością doznania (historycznego),
które trudzi się przedstawić pisarka. Z tych właśnie powodów na wstępie
posłużyliśmy się pojemnym terminem powieść a u t o b i o g r a f i z u j ą c a ,
zakładającym łączenie realnych wydarzeń z fikcyjnymi, niestroniącym od
partii refleksyjnych.
Mima Velcić trafnie charakteryzuje teksty autobiograficzne: „Jest tu raczej
mowa o pogoni za samym sobą przez język i proces definiowania samego
siebie, a mniej o faktycznych wydarzeniach z życia konkretnej osoby”45. Tak
też nasza pisarka zaczyna swą powieść od symbolicznej podróży, w czasie
i przestrzeni, za Mariną, by ostatecznie podążyć ścieżkami nie osób, lecz
słów i zamieszkać właśnie w nich.
sa
ż e t a k
(A u t o ) b i o g r a f i j a s p i s a t e l j i c e .
I R E N E V R K L J A N „M A R I N A I LI O B I O G R A F I J I ”
U clanku se raspravlja o autobiografskom romanu Irene Vrkljan Marina ili o biografiji (1986). Prica
je sagradena po nacelu asocijativnosti, a karakterizira se fragmentarnosću te vremenskim i prostornim
diskontinuitetom. Roman predstavlja ne samo biografiju autorice nego uvodi i tragicne price o sudbinama drugih żena od kojih je najvażniji lik Marine Cvetajeve. U clanku se na osnovi feministicke
interpretacije Bahtinove polifonicnosti istrażuje kako se dijalogiziraju glasovi żena u Vrkljaninom
romanu. Tako se i uz pomoću kategorije tvz. povijesnog iskustva (prema F. Ankersmitu) razmatra
pitanje odnosa vremena i biografije u Marini...
Kljucne rijeci: Irena Vrkljan, autobiografija, żensko pismo, feminizam
Słowa kluczowe: Irena Vrkljan, autobiografia, literatura kobieca, feminizm
45 M. Velcić: „Otisak p rice”. Intertekstualno proucavanje autobiografije, Zagreb 1991, s. 15.
Oryg.: „I da je tu vise rijec o potrazi za samim sobom kroz jezik i procesu definiranja sebe, a manje
o zbiljskim zgodbama iz żivota konretne osobe”.
Leszek
Ma ł c z a k
P olsko - chorwackie kontakty kulturalne
i przekł ady literatury chorwackiej w P olsce
w latach osiemdziesią tych
L
ata osiemdziesiąte to ostatnia dekada długiego, bo obejmującego 45 lat,
okresu kontaktów kulturalnych pomiędzy Polską i Jugosławią. W sytua­
cji, w której jedynym patronem współpracy kulturalnej pozostaje państwo
i podległe mu instytucje, w zasadzie w naturalny sposób dochodzi do tego, że
jej kształt i dynamika zależą przede wszystkim od czynnika politycznego.
Dobitnie świadczy o tym notatka informacyjna Ministerstwa Spraw Zagra­
nicznych o polsko-jugosłowiańskim Programie współpracy kulturalnej na
lata 1986-1988, sporządzona po negocjacjach w sprawie nowego Programu,
jakie odbyły się w dniach 17-21.03.1986 roku w Belgradzie:
Wyniki rozmów w Belgradzie wykazały, że istnieją korzystne warunki do kontynuowania
współpracy w dziedzinach kultury i nauki oraz środków masowego przekazu.
Sprzyja temu dobry klimat polityczny we współpracy między obydwoma państwami, na który
składają się ubiegłoroczne wizyty: w Jugosławii - Tow. Gen. W. Jaruzelskiego oraz w Polsce premiera Milki Planinc. Duże znaczenie będą także miały ustalenia podjęte w czasie tegorocznej
wizyty w Polsce Przewodniczącego Prezydium KC ZKJ Tow. Vidoje Zarkovicia1.
„Klimat polityczny” był zatem dobry i korzystny, pomimo wprowadzenia
w Polsce 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego, na który być może Jugo­
sławia zareagowałaby inaczej, gdyby nie jej własne problemy wewnętrzne
(okres po śmierci Tity; wiosną 1981 roku w Kosowie miały miejsce pierwsze
poważniejsze niepokoje i zamieszki rozwiązane użyciem siły), tak jak rea­
gowała wcześniej w trakcie interwencji ZSRR na Węgrzech w 1956 roku
oraz podczas interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji
w 1968. W samym społeczeństwie chorwackim ruch Solidarności cieszył się*
Nr dokumentu Pf-236/DPWKN/86 z dnia 27.03.1986. Archiwum MKiS. Syg. 1509/4.
238
Chorwacja lat osiemdziesiątych x x wieku . Kultura . Język . Literatura
Ch o r w a c i
w
Polsce
Chorwacki Teatr Narodowy z Zagrzebia (Hrvatsko narodno kazaliste; Zagreb). Teatr Studio. War­
szawa 8.04.1989; repertuar: Tirso de Molina Uwodziciel z Sewilii i kamienny gość oraz Amir Bukvić
Homo novus.
Film: Czarodziejski las. Reżyseria: Milan Blazeković. Rok produkcji 1986. Premiera w Polsce
czerwiec 1989 [Carobna suma].
SA Z E T A K
Po
-h r v a t s k e
Po l j s k o j u
l js k o
u
k u l t u r n e
veze
o sa m d e s e t im
i pr ije v o d i
g o d in a m a
h r v a t sk e
d v a d e s t o g
k n jiz e v n o st i
st o l je ć a
Osamdeste godine, unatoc nemirnoj politickoj i financijskoj situaciji u kojoj su se nalazile i Poljska
i Jugoslavija, jedno je od najzivljih razdoblja u povijesti poljsko-hrvatskih kulturnih veza. Za
prevodilacku knjizevnost znaci cak najbolju dekadu, s najvećim brojem prevedenih knjiga i s vrlo
ambicioznim i prevodilacki zahtjevnim projektima (primjerice, antologije pjesnistva s prepjevima
lirike od renesanse do suvremenosti, Krlezine Balade Petrice Kerempuha, Marinkovićev Kiklop). Za
druge vrste kulturne suradnje, usporene na dvije-tri godine uvodenjem ratnog stanja u Poljskoj,
osamdeste isto tako puno znace. Iznimnu je popularnost stekao u to vrijeme Ivo Bresan, prije svega
kao autor kultne Predstave Hamleta u selu Mrdusa Donja; uz to veliki je medijski odjek imao nastup
Ive Pogorelića na Medunarodnom pijanistickom natjecanju Fryderyk Chopin u Varsavi 1980.; ljubitelji umjetnosti imali su priliku gledati cetiri izlozbe jugoslavenskih umjetnika.
Kljucne rijeci: prijevodi, poljsko-hrvatske kulturne veze, osamdesete godine, kulturna politika
Słowa kluczowe: przekłady, polsko-chorwackie kontakty kulturalne, lata osiemdziesiąte, polityka
kulturalna
I ND EK S N A Z W ISK
~A~
Adorno Theodor 26
Agamben Giorgio 138, 140
Aksionow Wasilij 48
Albahari David 49, 50, 58
Adrić Iris 172, 179
Andrić Ivo 96
Anić Vladimir 126, 129, 130
Ankersmit Frank 209, 210, 216
Aralica Ivan 39, 41
Armanini Ante 49
Arsovski Mihajlo 78
Artaud Antonin 210
Artuković Łovro 76, 83
~B~
Babić Goran 230
Babić Jasna 56
Babić Stjepan 121, 130
Bach Jan Sebastian 161, 162
Bachelard Gaston 157
Bachrach, Sanja 84
Bachtin Michaił 165, 201, 202, 215, 216
Bagić Kresimir 7, 9-43, 47, 51, 57, 58, 61, 62,
63, 64, 66, 67, 133, 134, 137
Barić Vinko 97
Barthes Roland 135,186, 211, 212
Bartolcić Nenad 47, 52, 59, 61, 67
Basara Svetislav 49, 50
Basić Mate 38, 47, 67
Bauman Zygmunt 197
Bećković Matija 19
Beker Miroslav 50, 135
Beli Andrej 54, 200
Bellour Raymond 54
Benesić Julije 130, 228
Benjamin Walter 202, 203, 213
Bense Max 60
Benveniste Emile 212
Bereza Henryk 101
Berry Chuck 28
Bilopavlović Tito 167
Bis Ferdo 77
Bitenc Jadranko 168
Biti Vladimir 49, 50, 51, 52, 54, 166
Bjazić Mladen 47, 57, 59, 61, 67, 166
Boban Vjekoslav 34, 41, 47, 57, 59, 61, 67
Bogisić Vlaho 26, 45, 46, 47, 57, 61, 62, 63,
64, 67
Bogović Davorin 89, 90
Boranić Dragutin 116
Borić Zelimir 47
Bosnjak Mario 25
Bourdieu Pierre 165
Bozić Mirko 227
Bozicević Ivan 47, 61, 67
Braidotti Rosi 203
Brcić Stipe 81
Bresan Ivo 229, 232
Bresić Vinko 166
Brixy Nenad 166
Buci-Glucksmann Christine 54
Buczyńska-Garewicz Hanna 206, 207
Bujić Goran 91, 168, 189
Bukowski Charles 39
Bukvić Amir 230
Buljan Ivica 26
Burkhart Dagmar 166
Burroughs William 48
240
Chorwacja lat osiemdziesiątych x x wieku . Kultura . Język . Literatura
Burzyńska Anna 201, 203
Buturac Franje 127
Buzek Zdenko 37
~C~
Carroll David 54
Cavarero Adriana 203
Cave Nick (Cave Nicolas Edward) 141
Carver Raymond 48
Cawelti John G. 53
Cecić Ivo 26
Cesarić Dobrisa 228
Chandler Raymond 53
Chessman Caryl 180
Chomiński Michał 91
Cicciolina (Staller Elena Anna) 141
Cichońska Maria 8, 99-114
Cieślewicz Roman 78
Cirlot Juan Eduardo 157
Cixious Helene 209
Clein Carmen 38
Coover Robert 48
Cuculić Srećko 168, 181
Cvjetanović Boris 24
Cwietajewa Marina 198, 200, 201, 203-209,
212, 213, 215, 216
Czapik-Łityńska Barbara 8, 152-163
Czerwiński Maciej 100
~C~
Cale Feldman Łada 16, 21, 22, 164
Cegec Branko 28, 32, 33-34, 45, 46, 47, 51,
57, 58, 61, 62, 65, 67, 70, 137, 139, 140,
145, 214
Colić Velibor 32, 38
Cuić Stjepan 20
Ćosić Dobrica 19
~D~
Demur Boris 83
Davies Łennard 54
Debeljak Ales 49, 62
Delon Michel 54
Despotov Vojislav 49
Devlić Radovan 23
Dilthey Wilhelm 153
Domańska Ewa 210
Domović Tomislav 32
Donat Branimir 29
Drakulić Slavenka 40, 187
Drasković Vuk 19, 20
Drzić Marin 231
Duchamp Marcel 28
Duda Dean 9, 11, 12, 36
Duda Igor 67, 168, 172, 177
Dudek Antoni 100
Dukanović Alija 227
~D~
Dekić Velid 47, 58, 59, 61, 67
Dogo Gojko 19
Durdević Milos 32, 137
~E~
Easthope Antony 179
Eco um berto 54
Efron Sergiej 209
Erdei Ildiko 196, 197
~F~
Fabrio Nedjeljko 41
Fassbinder Werner Rainer 39
Felczak Wacław 231
Felman Shoshane 54
Fels Ludwig 48
Fiske John 188
Flaker Aleksandar 166, 185
Foucault Michel 141, 142, 153
Franicević Zoran 23
Franulić Markita 24
Freud Zygmunt 138
Friszke Andrzej 100
Furtinger Zvonimir 166, 228
~G~
Galant Arleta 201, 202, 203
Gavran Miro 29
Genette Gerard 50
Giedroyć Jerzy 111
Gierek Edward 109, 113
Ginsberg Allen 39
Glavan Darko 90
Gligorov Kiro 11, 12
Glumac Branislav 167, 173
Godina Ferdo 20
Goldstein Ivo 16, 168, 220
Gołaszewska Maria 92
Gomułka Wiesław 113
Indeks nazwisk
241
Grdesić Masa 178
Gregorić Boris 37, 38, 58, 61
Grlić Rajko 164, 178, 179
Guille Zsuzsa 188
Gundulić Ivan 144
~H~
Habjan Stanislav 38
Hadzić Fadil 230
Hammett Dashiell 53
Handke Kwiryna 155
Harnoncourt, Nikolaus 154
Hedl Drago 47
Heidegger, Martin 153, 156, 207
Hektorović Petar 144
Heller Michał 161
Hobsbawm Eric John Ernest 164, 196
Hofman Branko 20
Hoggart Richard 183
Homer 14, 15, 16
Horvat Hrvoje 96
Horvat Joza 228
Horvaticek Albin 167
Huizinga Johan 210
Hutcheon Linda 143
Hyży Ewa 203
~I~
Ilić Mirko 23
Irigaray Łuce 203
Isaković Antonije 19, 20
Ivanac Ivica 228
Ivas Ivan 104
Iwasiów Inga 201
~J~
Jameson Fredric 48
Jarnević Dragolja 203
Jaroszewicz Henryk 100
Jaruzelski Wojciech 111, 112, 217
Jaspers Karl 153
Jergović Miljenko 96, 172, 173, 187
Jerkov Aleksandar 50, 58
Jerman Żeljko 82
Johnson Barbara 48, 54, 167
Johnson Richard 167
Jović Dejan 11, 12
Jurica Neven 20
Jurić Zagorka Marija 49, 52, 182
Jurković Edi 37
~K~
Kafka Franz 200, 205, 207
Kalenić Drazen 84
Kane Art 71
Kapelański Marcin 91
Kaszyński Stanisław 229
Katicić Radoslav 130
Katunarić Drazen 32
Katusić Bernarda 154
Kekanović Drago 49, 227
Kipke Żeljko 26
Kirin Miroslav 137
Kiszczak Czesław 111
Kis Danilo 49
Klakocar Helena 83
Kobierzycki Tadeusz 155
Kocbek Edvard 20
Kolanović Masa 8, 90, 164-197
Kolibas Darko 28, 60
Kopacki Andrzej 203
Kordej Igor 23
Kornhauser Julian 227, 230
Korolko Mirosław 113
Korljan Zrinka 97
Kostelnik Branko 89
Kovac Zvonko 49
Kovacec August 132
Kozul Mladen 38
Kraskowska Ewa 208
Kristeva Julia 48, 54, 138
Kristofić Mario 84
Krleza Miroslav 9, 19, 21, 22,164, 227, 228,
230, 232
Krsić Dejan 47
Kucan Milan 11
Kuljis Denis 23
Kuna Branko 8, 99-114
Kunac Ninoslav 23
Kuroń Jacek 106
Kurtok Antonina 132
Kvesić Pero 44, 168, 189, 192
~ L~
Łakićević Ognjen 229
Łasić Stanko 21, 22, 52, 164
Łausić Joze 20
242
Chorwacja lat osiemdziesiątych x x wieku . Kultura . Język . Literatura
Ławrence David Herbert 138, 140
Łeach Edmund 54
Łemaitre Maurice 60
Łeposavić Radonja 188
Łimonov Eduard 48
Lipińska Olga 229
Łovrak Mato 226
Łozanović Goranka 47
Łuksić Irena 41, 91, 168, 173, 174, 175,
177
Łuthar Breda 175, 188
Łux Interior (Purkhiser Erick Lee) 141
~ Ł~
Łosiak Robert 91
~M~
Madany Edward 230
Majakowski Włodzimierz 200
Majdak Zvonimir 39, 166, 167, 168, 169, 170,
171, 172
Majdzik Katarzyna 8, 145, 198-216
Majetić Alojz 166, 167
Maković Zvonko 34, 48
Males Branko 29, 39, 55, 56, 57, 143, 144,
147, 171
Małczak Leszek 7-8, 43, 134, 217-245
Man de Paul 200, 201
Mandić Igor 16, 22, 164, 172
Maracić Antun 24, 75, 78
Marcetić Sanja 34
Maretić Tomo 116
Margeta Tanja 32
Marinković Ranko 227, 232
Marković Ante 11
Marković Predrag 168-169
Marković-Pieniążek Krystyna 152
Markowski Michał Paweł 201, 203
Marks Karol 12, 71, 80
Martek Vlado 82
Martić Andelka 228
Marusić Josko 23
Mataković Dubravko 26
Matanović Julijana 47, 52, 58, 59, 61, 63, 64,
67, 187
Mates Neven 171
Mathieu-Colas Michel 54
Masović Zoran 32
Matosec Milivoj 103
Matvejević Predrag 164
May Karol 139
Mazur Aleksandra 80
Mesić Emir 23
Mestrović Ivan 96
Mićanović Kresimir 7,8, 32, 59, 115-132
Mićanović Miroslav 30-32, 47, 51, 57, 59, 61,
63, 63, 67, 137, 143, 144, 147
Mihalić Slavko 8, 152-163, 227
Mikac Vedran 168
Mikecin Vjekoslav 123, 195
Mikulić Branko 11
Milanja Cvjetko 29, 41, 154, 155
Milcec Zvonimir 228
Milos Pamir 39, 41, 42, 47, 54, 58, 59, 67
Milosević Slobodan 11, 12
Mirković Igor 90, 95, 96,
Misiak Tomasz 91, 92
Miscević Nenad 54
Mitrović Żeljko 187
Mladenović Milan 97
Mocnik Rastko 53
Mor Ivan 34
Morrison Jim 39, 71, 72, 80
Mraović Simo 32
Mrkonjić Zvonimir 30, 144
Murray Schafer Raymond 91
~N~
Nasiłowska Anna 209
Nehajev Rogić Ivan 49
Nemec Kresimir 183
Neven Jurica 20
Nikcević Żelidrag 27
Nikolić Milan 166
Novacić Dejan 187
~O~
oczkowa Barbara 100
ogurlić Dragan 37
oraić Dubravka 60
Orhel Neven 166
ostrowski Nikołaj 181
~p~
Panas władysław 160
Pantić Mihajlo 49, 50, 62
Paro Nedjeljka 39
Parsons Talcott 54
Indeks nazwisk
Parun Vesna 230
Pasarić Bozidar 119
Pasini Sineve 65
Pasternak Boris 200
Pastuović Darija 47, 61, 67
Pavelić Boris 96
Pavić Ninoslav 23,
Pavicić Josip 100, 101, 124, 125, 165
Pavković Sasa 97
Pavletić Vlatko 163
Pavlicić Pavao 39, 49, 50, 51, 166
Pavlović Boro 28, 60
Pauzin Łjubo 137
Peiper Tadeusz 92
Pejaković Hrvoje 30, 32, 57, 59, 61, 63, 66
Peles Gajo 50
Perasović Benjamin 10, 89
Pesikan Mitar 130
Petković Nikola 32, 47, 54, 58, 61, 62, 67
Petlevski Sibila 32
Petrinović Kruno 89, 96
Pezo Zoran 195
Pijade Mosa 71, 72, 80
Pilić Mirko 93, 94
Pistal Vladimir 49
Planinc Milka 11, 217
Platon 136, 155, 159
Plevnik Danko 23
Ploog Jurgen 48
Pociej Bohdan 160
Pogacar Martin 178, 179
Pogacnik Jagna 189
Pogorelić Ivo 232
Polany Łivija 54
Pomieciński Adam 88, 89
Popović Edo 38,59, 96
Popović Edvard 47, 67
Popović Nenad 45
Posavec Ivan 24
Postolović Aleksandar 49
Pranjić Krunoslav 127
Presdee Mike 188
Prica Ines 16
Price Herndl Diane 201
Price Robert Salinas 14, 15, 16
Primorac Strahimir 40
Profaca Ivica 13
Przyłębski Andrzej 156
Pupovac Milorad 22
243
Pusnik Marusa 188
Pycia Paulina 7-8, 70
~Q~
Queneau Raymond 28, 60
~R~
Radaković Borivoj 168, 192, 193, 194
Radaković Zorica 32, 34, 43, 137
Radelić Zdenko 10
Radulović Jovan 19
Ranciere Jacques 137
Rapacka Joanna 227, 230
Raulet Gerard 35
Rejniak-Majewska Agnieszka 141
Rem Goran 32, 34, 47, 57, 59, 61, 62, 63, 67
Resicki Delimir 32, 34-35, 47, 49, 57, 59, 67,
137, 141, 142, 146
Ribić Vilim 26
Rilke Reiner Maria 200, 206, 209
Routley Richard 54
Rundek Darko 95
Rupcić Łjudevit, fra 14
Ruttar Anna 7-8, 88-97, 164, 197
Rychlewski Marcin 88
~ S~
Sablić Tomić Helena 37, 40, 48
Sabolović Mirko 227
Salamon Joanna 215
Salinger Jerome David 190
Samardzija Marko 105
Sasso Ana 16
Sawicki Stefan 160
Schmidt Siegfried J. 60
Scribner Charity 188
Seallies Andre 54
Selenić Slobodan 19, 20
Semencić Sven 24, 25
Serkowska Hanna 203
Sever Josip 28, 60, 61
Sikora Sławomir 210
Silić Josip 51, 126, 129, 130
Simoncić Savo 77
Simović Łjubomir 19, 20
Siwak wojciech 92
Skarga Barbara 153
Slamnig Davor 37, 92
Slamnig Ivan 57, 166
244
Chorwacja lat osiemdziesiątych x x wieku . Kultura . Język . Literatura
Slapsak Svetlana 208
Slavica Vladimir 195
Slavicek Milivoj 227, 230, 231
Smulski Jerzy 198, 199
Sokrates 155
Solar Milivoj 50, 52, 124
Spagińska-Pruszak Agnieszka 8, 100
Srnec Aleksander 77
Stamać Ante 144, 156
Stanley Łiz 203
Stefanović Łjubomir 47
Stilinović Mladen 75
Stilinović Sven 83
Stipcević Augustin 167
Stojević Milorad 41, 134, 145
Stosić Josip 28, 57, 60
Strikoman Sime 24
Strsoglavec Durda 187
Svetina Ivo 60
Symons John 53
~ S~
Sajber Slavko 14
Salamun Tomaz 49
Segedin Petar 227
Sehović Feda 39
Senoa August 37, 225, 226
Sicel Miroslav 37
Simić Branko Antun 228
Simpraga Dalibor 46
Skreb Zdenko 52
Snajder Slobodan 229
Soljan Antun 154, 166, 170, 173, 227
Spoljar Krsto 227
Stambuk Drago 20
Stulić Branimir „Johnny” 24, 25, 35-36, 95,
96, 195
Surbek Dragutin 141
Suvar Stipe 17, 18, 19, 118, 124, 125, 126, 127
~ T~
Tatarin Milovan 7, 27, 44-70
Tensek Tomislav 96
Teskowa Anna 215
Tijanić Aleksandar 20
Tito Josip Broz 9, 13, 19, 71, 74, 99, 102, 103,
164, 217
Todorova Maria 188
Toeplitz Krzysztof T. 112
Toholj Miroslav 49
Tollefson James W. 131
Trbuljak Goran 23, 24
Tribuson Goran 39, 40, 48, 51, 78, 90, 166;
168, 183, 185, 186, 187, 193
Trojan Ivan 48
Tudman Franjo 11, 12
~U~
Ugresić Dubravka 40, 48, 50, 58, 168, 177,
187, 202
Uspienski Boris Andriejewicz 139, 140,
214
~V~
Valentić Stela 47
Vattimo Gianni 153, 159
Velcić Mima, 49, 50, 51, 216
Verdery Katherine 169
Vesović Mio 24
Vilić-Dudac Dubravko 97
Visković Velimir 29, 39, 40, 49, 61
Vladović Borben 91, 168, 180, 181
Vogrinac Joze 55
Vojniković Majda 179
Vojnović Ivo 231
Vrabec Predrag 37
Vrkljan Irena 8, 40, 198-216
Vucetić Aristid 14
Vucić Miroslava 58, 61
Vukadin Mijana 83
Vukić Feda 8, 71-87
Vukonić Boris 12
Vuković Tvrtko 8, 29, 45, 48, 69, 133-151
155, 214
Vuletić Bernarda 59, 61
~W~
Waits Tom 39, 90
Walter Klaus 56
Wałęsa Lech 102, 108
Warhol Andy 28, 55
Wasilewski Tadeusz 231
Weigel Sigrid 203, 213
Weinrich Harald 162
Wenders Wim 28
Wierzbicki Jan 228
Williams Raymond 166
White Hayden 210, 212, 213
Indeks nazwisk
245
Woolf Virginia 205
Wruss Tomislav 55, 58
~Y~
Yurchak Alexei 187
~ Z~
Zagoricnik Francije 48
Zawadzki Andrzej 159
Zawiszewska Agata 201
Zimonić Kresimir 23
Zlatar Andrea 54
Zoko Bozica 32
Zorica Żeljko 83
Zupan Vitomil 20
Zych Edward 229
~Ż~
Żagar Anka 32-33, 137
Żarkovicia Vidoje 217
Żivojinović Bata Velimir 178
Żizek Slavoj 138
Żmegac Viktor 52
~Ż~
Żukrowski Wojciech 101
Żupan Ana 39
Żupan Ivica52, 53, 56, 61, 62
O pis zdjęć na okładce
(od
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
g ó r n e g o l e w e g o r o g u , z g o d n ie z r u c h e m w s k a z ó w e k z e g a r a )
Plakat wyborczy z 1990 roku
Drazen Petrović
Talon na benzynę
Okładka czasopisma „Quorum”
Wiewiórka Zagi - maskotka Uniwersjady w Zagrzebiu, 1987
Okładka czasopisma „Studentski list”
Okładka antologii poezji chorwackiej XX wieku pt. W ew nętrzne m orze, 1982
Motyw z okładki pierwszej studyjnej płyty grupy P rlja v o kazaliste
Kolejka po kawę
Ante Marković, ostatni jugosłowiański premier
Barykada na drodze, 1990
Nowa fala
Strona tytułowa czasopisma „15 dana”
Okładka tomiku wierszy Slavka Mihalicia pt. Tihe lom ace, 1985
Medugorje
Plakat IX Kongresu Związku Komunistów Chorwacji, 1982