Palmiarnia - SILESIA INFO TRANSPORT

Pawilon roślin użytkowych
Witamy w pierwszym ze światów Palmiarni Miejskiej w Gliwicach, gdzie królują rośliny
użytkowe. Stworzone warunki są takie, jak w klimacie subtropikalnym, gdyż większość
prezentowanych roślin pochodzi właśnie z tej strefy klimatycznej. Znajdują się tutaj
również rośliny z innych części naszej planety. Wszystkie mają jednak wspólną cechę użyteczność dla człowieka i wpływ na jego życie.
O każdym gatunku można stworzyć osobne opracowanie naukowe, które opowiadałoby
ciekawą historię pochodzenia rośliny oraz wykorzystania jej właściwości przez ludzi.
Pawilon ten jest „domem” dla wielu gatunków roślin, które znamy jedynie z finalnego
produktu powstającego na ich bazie. Tutaj można zobaczyć je w "całości". W środkowej
części tej sekcji Palmiarni uprawiane są cytrusy - rośliny od tysiącleci mające olbrzymie
znaczenie w życiu człowieka.
Zgromadzono tutaj
gatunki, które wydają ponad dwukilogramowe owoce i te, których
waga owoców nie przekracza kilkudziesięciu gram. Kolejna grupa okazów to rośliny
"przyprawowe" - m.in. kardamon, laur, goździk oraz różne rodzaje pieprzu. Najbardziej
znany jest pieprz czarny - pnącze, którego “ziarna” o wyrazistym smaku znane są już od
starożytności. Największa roślina, znajdująca się w pawilonie roślin użytkowych to
bananowiec, który nie jest drzewem, a byliną wydającą z podziemnego kłącza liście
należące do jednych z najbardziej okazałych w świecie flory. Warto odwiedzać ten pawilon
kilka razy w roku, by obserwować zachodzące w nim zmiany. Warto też wytężyć słuch, bo
w pierwszym pawilonie zwiedzanie umila ptasi śpiew. Pawilon jest bowiem siedliskiem
kilku gatunków egzotycznych ptaków.
W tym pawilonie rośnie kawa, z której człowiek korzysta od tysięcy lat.
Wiśnia z Barbados (Malpighia punicifolia) to naturalne źródło witaminy C. Uzyskiwany
z niej sok jest popularnym napojem w całej Ameryce Północnej.
Yerba mate, znana także jako chimarrão, indiańskie caá mati – wysuszone, zmielone
liście ostrokrzewu paragwajskiego, niekiedy również świeże. W
krajach Ameryki
Południowej są wykorzystywane do przygotowywania pełnego witamin i kofeiny wywaru,
spożywanego tam częściej niż kawa.
Pawilon tropiku
Czy to możliwe, by pory roku nie miały wpływu na zgromadzone rośliny? Oczywiście!
Witamy w świecie tropiku, którego pilnują piranie. Rosnące tutaj rośliny nie przechodzą
okresu spoczynku. W strefie tropikalnej, w której występują w stanie naturalnym, panują
warunki atmosferyczne niemal identyczne przez cały rok. Obecne tu rośliny tworzą tzw.
„piętra” - to charakterystyczna cecha dla deszczowego lasu tropikalnego. W najniższej
strefie tego ekosystemu, gdzie promienie słoneczne i opady atmosferyczne docierają
w niewielkiej ilości, rosną m.in. begonie i peperomie. Liście tych roślin nie tylko mają
zdolność gromadzenia wody. Są także przystosowane do jak najlepszego wykorzystania
promieni słonecznych. Jest to możliwe dzięki ciemnej barwie (od spodu) blaszek
„zatrzymujących” wiązki światła. Ta ciemna barwa i często ciekawy rysunek liści zwróciły
uwagę ogrodników, którzy w drodze hodowli wyodrębnili nowe, mieszane okazy. Dzisiaj są
one ozdobą naszych mieszkań, balkonów i ogrodów.
Rośliny o nieco silniejszym wzroście eksponowane w tym pawilonie to przedstawiciele
rodzajów Alocasia i Xanthosoma. Z niedoborem światła, który występuje w dolnych
częściach lasu, radzą sobie w nieco inny sposób. Wykształcają blaszki liściowe o dużych
powierzchniach.
Górne
„piętro”
dżungli
w
tym
pawilonie
tworzą
palmy
z
rodzaju
Pritchardia i Chrysolidocarpus oraz liany – pnącza, których roczny przyrost sięga
kilkunastu metrów. Najbardziej okazałą jest Tetrastigma voinierianum rozpościerająca się
na wschodniej ścianie pawilonu i sięgająca aż po dach.
Są i takie rośliny, które opanowały wszystkie poziomy dżungli. To przede wszystkim znane
bromelie i storczyki. Są wśród nich gatunki naziemne. Zdecydowana większość to epifitia
(porośla) przystosowane do życia na pniach i w koronach drzew.
Osobno prezentowane są paprocie. Do najciekawszych należą paprocie drzewiaste
tworzące pnie pozorne. Na przykład paprocie z rodzaju Dicksonia tworzą „pień” z bardzo
licznych korzeni przybyszowych.
W karbonie paprocie drzewiaste zdominowały roślinność lądową, a dzisiaj możemy
spotkać je w stanie naturalnym jedynie w strefie tropikalnej i subtropikalnej.
Nieodłącznym elementem tego pawilonu jest kaskada i oczko wodne, w którym pływają
piranie.
Temperatura w tym pawilonie nie spada poniżej 18ºC.
Kasztanowe wino (Tetrastigma voinierianum) to roślina, której przyrost pędów może
sięgać nawet 15 m rocznie.
Pawilon historyczny
Trzeci pawilon jest największym i zarazem najwyższym pawilonem w całej Palmiarni. Jego
wysokość to ponad 20 metrów, a powierzchnia – aż 900 m2. To właśnie tu mieszka
ulubieniec zwiedzających, roślinożerna jaszczurka - legwan zielony (Iguana iguana).
Zgromadzono tutaj najstarsze w całej Palmiarni i bardzo okazałe rośliny. Powodem do
dumy są ponad 160-letnie palmy (Phoenix canariensis - feniks kanarysjki). To jedne z
najstarszych palm tego gatunku w Polsce. Ich historia sięga roku 1924, kiedy to zostały
przywiezione do Gliwic na wystawę botaniczną.
Dużym zainteresowaniem zwiedzających cieszą się również palmy z rodzajów: latania
i niebochronka, które podobnie jak 15-metrowe araukarie i brachychiton pamiętają jeszcze
„starą Palmiarnię”.
Palma niebochronka (Corypha umbraculifera) występuje w stanie naturalnym na Cejlonie.
Po okresie 50 - 70 lat wzrostu wykształca 7-metrowy kwiatostan w kształcie parasolu na
25-metrowej kłodzinie.
Po wydaniu owoców roślina zamiera. Dlatego u naszej palmy pąki kwiatostanowe są
wycinane, żeby nie dopuścić do pełnej fazy kwitnienia.
W pawilonie trzecim znajduje się również jedyny, rdzenny europejski gatunek palmy. To
palma karłowa (Chamaerops humilis). Jej naturalne środowisko to południe Hiszpanii
i Francji oraz północna Afryka. Trasa zwiedzania tego pawilonu przypomina literę Z. Na
całej długości można znaleźć szereg ławek wkomponowanych w zieleń. Do odpoczynku,
na przykład z dobrą książką, zachęca też specjalnie zaprojektowana altana.
Tu panuje Fenix.
Fenix panujący (Archontophoenix cunninghamiana) to oryginalny gatunek palmy, której
pień przypomina do złudzenia maszt dalekomorskiego jachtu.
Kwiat Hibiskusa, czyli róży chińskiej, obniża ciśnienie krwi, a zawarte w nim polisacharydy
wzmacniają odporność naszego organizmu. Afrykańska medycyna ludowa opiera się na
jego antybakteryjnym i moczopędnym działaniu.
Legwan zielony, mimo swojego groźnego wyglądu przypominającego smoka, jest
roślinożercą. Osiąga średnio 1,5 m długości i nawet do 20 kg wagi. Gad ten ma narząd
światłoczuły na szczycie głowy. Nie tworzy on obrazów, jednak pozwala odczuć zmianę
oświetlenia i wyczuć ruch zbliżających się drapieżników.
Pawilon sukulentów
Pawilon czwarty to "dwupoziomowy magazyn wody".
Zwiedzających czeka tu nagła
zmiana klimatu. Utrzymywana jest niska wilgotność powietrza i podłoża. Zgromadzonym
roślinom absolutnie to nie przeszkadza, gdyż wszystkie mają bardzo ciekawą, wspólną
cechę - zdolność do gromadzenia oraz magazynowania wody.
Pawilon czwarty to królestwo sukulentów o olbrzymiej różnorodności w budowie, wielkości,
kształcie oraz sposobie magazynowania wody.
Sukulenty pochodzą najczęściej z miejsc suchych, z niedoborem wody i takich, gdzie
woda po prostu się nie zatrzymuje, jak na przykład skały. Rośliny te gromadzą wodę
w łodygach, korzeniu lub w liściach. Najliczniej prezentowana jest tutaj rodzina kaktusów.
Liczba blisko 2 tys. sztuk robi olbrzymie wrażenie. Zgromadzone w Palmiarni kaktusy
różnią się od siebie. Z uwagi na ich zamiłowanie do światła większość z nich znajduje się
na drugim poziomie pawilonu. Wśród nich "fotel teściowej", "głowa starca" i "czapka
biskupia". Zwiedzający znajdą tu również cereusy (palczaki) pochodzące jeszcze ze
zbiorów "starej Palmiarni", których naturalnym domem jest Ameryka Północna
i Południowa. Cereusy kochają kąpiele słoneczne, jednak wymagają dobrej wentylacji.
Świat sukulentów to także fascynujące "żywe kamienie", czyli kilkunastomilimetrowe
litopsy. Ich nazwa pochodzi od greckiego słowa "Lithos", co oznacza po prostu kamień. Ich
naturalnym środowiskiem są rozległe krainy Namibii i RPA.
Znajdziemy tutaj również sukulenty liściowe, dla których to właśnie liście są cennym
magazynem wody. Wśród nich tak dobrze znane w Polsce agawy i aloesy.
Wizyta w tym pawilonie to na pewno cenna lekcja botaniki. Można obserwować rośliny,
które w drodze ewolucji nauczyły się żyć w niesprzyjających warunkach z małą ilością
wody.
Jednym z ciekawszych okazów tego pawilonu jest “fotel teściowej” nazywany w Anglii
“złotą kulą” ze względu na jaskrawożółtą barwę cierni. Jest to duży sukulent o kulistym
kształcie, osiągający nawet metr wysokości i 40-80 centymetrów średnicy.
Żywe kamienie są doskonałym przykładem występującego w świecie flory zjawiska
mimikry. Mimikra polega na upodobnianiu się roślin do otoczenia, przez co są mniej
widoczne dla roślinożerców. Przecież nikt z nas nie zjadłby kamienia…
Niektóre kaktusy - Cereusy (palczaki) osiągają nawet 8 metrów wysokości.
Pawilon akwarystyczny
Pawilon akwarystyczny to nawiązanie do historii Palmiarni, ale w nowoczesnym wydaniu.
W latach świetności w Gliwicach prezentowano okazy w 28 akwariach. Był też basen z
wodą podgrzewaną przez cały rok. Od 1998 roku, kiedy otwarto Palmiarnię po
rozbudowie, obiekt odwiedziło blisko 1,5 mln osób. Wielu ze zwiedzających pytało o
pawilon akwarystyczny. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom naszych gości w lipcu 2013
roku zaprosiliśmy odwiedzających w podwodną podróż. Szybko okazało się, że pomysł był
trafiony, a dzięki nowej atrakcji Palmiarnia…wypłynęła na szerokie wody. Już w pierwszym
miesiącu akwaria zobaczyło 40 tys. osób!
Nasz pawilon akwarystyczny to 4 zbiorniki, które tworzą jedną z największych ekspozycji
wód słodkowodnych w kraju.
RZEKA POLSKA
Zbiornik prezentujący środowisko polskiej rzeki pokazuje, że różnorodność podwodnego
świata to nie tylko cecha tropikalnych rejonów naszej planety. Przygotowując ekspozycje
chcieliśmy zachęcić zwiedzających do zmiany spojrzenia na otaczającą nas przyrodę oraz
do większej dbałości o środowisko naturalne, w którym żyją nasze rodzime gatunki ryb.
Kształty, kolory i różnorodność zachowań zgromadzonych okazów zachwyci nawet
wytrawnych akwarystów. Woda w akwarium nie jest podgrzewana, wręcz przeciwnie –
schładzana do temperatury około 14°C. Podłoże w zbiorniku jest kamieniste, a nurt wody –
silny. Takie warunki najbardziej odpowiadają naszym rodzimym rybom. W zbiorniku,
oprócz drapieżników takich jak okoń czy pstrąg, możemy obserwować ryby roślinożerne.
TANGANIKA
Prezentując to akwarium chcemy zaprosić zwiedzających w podróż do Afryki. Tanganika
to najdłuższe jezioro świata (szerokość: 600 km!) i najgłębsze jezioro Czarnego Lądu.
Zbiornik rozpościera się pomiędzy terytorium Zambii, Konga, Burundi i Tanzanii.
Większość gatunków ryb zamieszkujących w wodach Tanganiki to endemity, czyli okazy,
które naturalnie nie występują nigdzie indziej.
Szczególny sukces rozwojowy osiągnęły ryby z rodziny Cichlidae (pielęgnicowate – ponad
200 gatunków, m.in. rodzaje Tropheus, Petrochromis, Cyphotilapia, Cyprichromis ). U tych
ryb wykształciła się zdolność do opieki nad swoim potomstwem - począwszy od momentu
złożenia ikry (samica nosi ją w pysku) aż po osiągnięcie przez narybek samodzielności.
Choć ilość składanej ikry jest niewielka, to przeżywalność potomstwa u pielęgnic wynosi
prawie 100 procent. Tę umiejętność u ryb pielęgnicowatych wykorzystują też inne gatunki.
Na przykład przedstawiciele gatunku Synodontis multipunctatus podrzucają ikrę innym
rybom (pyszczakom), które nieświadomie zajmują się nie swoim potomstwem. Sytuacja ta
przypomina zachowanie kukułki i stąd też sumiki synodontis multipunctatus nazywa się
„kukułkami z Tanganiki”.
RZEKI AZJI POŁUDNIOWO-WSCHODNIEJ
Podczas obserwacji zbiornika prezentującego środowisko wód Azji południowo–
wschodniej zwiedzających nie ominie przyjemność obserwacji bujnej roślinności, która
zaskakuje kolorystyką i kształtem poszczególnych gatunków. Akwarium o pojemności 10
tys. litrów pozwala prezentować wiele gatunków ryb w jednym miejscu. Zwiedzającym daje
to możliwość obserwacji jak poszczególne okazy zachowują się także względem siebie.
Szczególnie charakterystyczni dla tego środowiska są przedstawiciele rodziny brzanek
oraz rodziny Botiidae. Te ryby, zamieszkujące naturalnie mniejsze rzeki i potoki, osiągają
niewielkie rozmiary. Są też ryby większe (Pangasius sutchi), ale bezpieczne dla
mniejszych gatunków. To akwarium zamieszkuje również ryba, którą wyróżnia sposób
polowania. Strzelczyk indyjski (Toxotes jaculatrix) strąca owady znajdujące się nad
powierzchnią wody “strzelając” strumieniem wody.
AMAZONIA
To nasze największe akwarium o pojemności 60 tys. litrów. Wystrój zbiornika nawiązuje do
fragmentu wyciętego lasu amazońskiego w porze deszczowej.
„Oko w oko” zwiedzający spotkają się z największą rybą słodkowodną
- arapaimą
(Arapaima gigas), która osiąga 3 metry długości. Mieszkają tu również przedstawiciele
kilku innych gatunków, w tym piranie paku, które mogą osiągać wagę powyżej 20 kg.
Można obserwować także pięknie ubarwionego ziemiojada (Geophagus proximus) oraz
płaszczki rzeczne – ryby słodkowodne jakby żywcem przeniesionych z oceanicznych
głębi. Rąbka tajemnicy o swoim życiu uchylą także przedstawiciele ryb pielęgnicowatych
(Cichla ocelaris).
Podziwiając piękno tego środowiska warto mieć świadomość niszczycielskiej siły
człowieka. Nadmierna eksploatacja bogactw naturalnych i wycinka lasów powodują
systematyczne kurczenie się obszaru równikowego lasu deszczowego Amazonii.
PARK CHOPINA
Pierwsze wzmianki o parku miejskim, rozciągającym się między rzeką Kłodnicą a Kanałem
Gliwickim, pochodzą z połowy XIX wieku. Zajmował on około 8 hektarów i obejmował
tereny w ścisłym centrum miasta. W kształtowaniu gliwickiego parku dużą rolę odegrały
pomysły i koncepcje angielskie C.J.Loudona oraz bardziej znane na kontynencie
doświadczenia francuskie G.E. Haussmanna. Urbanista
projektował parki i bulwary
paryskie po przebudowie miasta w XIX wieku.
W przeważającej części parku wykorzystano naturalne położenie i malowniczą „dziką”
zieleń drzew i krzewów. Spacerując alejkami można było również dotrzeć w rejony, gdzie
dominowała geometria i fantazyjne formy żywopłotów. Latem prezentowano rośliny
egzotyczne, które zaczynały się cieszyć coraz większym zainteresowaniem.
Przy głównej promenadzie i w głębi parku rosły drzewa iglaste, głównie świerki
i modrzewie oraz liściaste takie jak klony, kasztanowce, lipy, dęby jesiony i robinie,
a wśród krzewów dominowały rododendrony.
W północnej części zespołu parkowego, tuż przy szklarniach, do dziś znajduje się Domek
Ogrodnika o malowniczo rustykalnych formach, nawiązujący do idei Domku Goethe”go
w weimarskim parku.
Obecnie powierzchnia parku wynosi 5 ha. Wymieniono nawierzchnię alejek, zainstalowano
estetyczne ławki i kosze na śmieci, a w północnej części parku urządzono plac zabaw dla
dzieci. Całość parku dla zwiększenia bezpieczeństwa jest ogrodzona.
We wrześniu 2001 roku, na miejscu byłego mauzoleum poświęconemu Ułanom 22 pułku
poległym w czasie I wojny światowej, uroczyście odsłonięto pomnik „Gliwiczanom –
ofiarom wojen i totalitaryzmów”. Jest to miejsce, gdzie można złożyć hołd poległym
i spędzić kilka chwil na refleksji.
We wschodniej części, na przedłużeniu głównej osi basenu w kierunku północnym
znajduje się pomnik patrona parku – Fryderyka Chopina.
W latach 1995 – 1996 przeprowadzono szczegółową inwentaryzację drzew i krzewów,
wycięto samosiejki i drzewa chore. Dzięki temu lepiej można chronić i pielęgnować
egzemplarze najbardziej cenne. Ukoronowaniem tych działań jest nagroda przyznana
Parkowi Chopina w 2002 roku przez Stowarzyszenie Architektów za najlepszą przestrzeń.