polskim

Sytuacja osób o nieheteronormatywnej orientacji seksualnej
na Białorusi
Alaksandr Palujan
Wspólnota międzynarodowa juŜ dawno przyznała, Ŝe wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi w
swojej godności i prawach. Białoruś uwaŜa się za część tej wspólnoty i razem z innymi krajami,
podpisała międzynarodowe dokumenty broniące przed kaŜdym rodzajem dyskryminacji. W art.
2. białoruskiej konstytucji, napisane jest wprost, Ŝe „człowiek, jego prawa i wolności oraz
gwarancje ich przestrzegania naleŜą do najwaŜniejszych wartości i są celem społeczeństwa i
państwa.” Konstytucja zabrania teŜ podŜegania do społecznej, narodowej, religijnej i rasowej
nienawiści.
Jednak w praktyce nie zawsze jest to przestrzegane. Na Białorusi do dziś istnieją grupy
społeczne, którym państwo i społeczeństwo odmawia obrony ich praw. Zalicza się do nich
środowisko osób homoseksulanych, biseksualnych i transseksualnych (LGBT). Dyskryminacja
na tle orientacji seksualnej narusza godność i prawa człowieka.
Zdarzające się na Białorusi przestępstwa czy przypadki dyskryminacji wynikające z homofobii są
ignorowane przez władze, media i liderów opinii publicznej. PołoŜenie homoseksualistów,
biseksualistów i transseksualistów jest niejednoznaczne. Brakuje aktów prawnych broniących
ich przed dyskryminacją. I choć nie padają bezpośrednie groźby wobec tego środowiska, w
społeczeństwie dominuje negatywny stosunek do niego. Większość Białorusinów odczuwa
wobec homoseksualistów albo wstręt, albo obojętność. Jedynie niewielka grupka wspiera
lesbijki, gejów, biseksualistów i transseksualistów walczących o moŜliwość adopcji czy
przeprowadzania pokojowych demonstracji. Często pojawiają się opinie, Ŝe homoseksualiści nie
powinni głośno mówić o swojej orientacji ani organizować masowych imprez. Organizacje
religijne, opozycyjne oraz większość społeczeństwa traktują tego typu akcje organizowane przez
środowiska LGBT jako propagandę homoseksualizmu.
Wg badania przeprowadzonego przez jeden z największych portali informacyjnych TUT.BY na
pytanie „Jak Pan/Pani odnosi się do ludzi z nieheteronormatywną orientacją seksualną”
respondenci odpowiedzieli.
Pozytywnie
16.23% (185)
Negatywnie
36.32% (414)
Neutralnie
25.35% (289)
Nie wiem
22.1% (252)
Przepisy a praktyka społeczna
W kraju nie ma przepisów, które ograniczałyby prawa homoseksualistów, jednak istnieją nadal
negatywne stereotypy. W praktyce nie moŜliwe jest by nieŜonaty męŜczyzna, który na dodatek
przyznaje się do nieheteronormatywnej orientacji seksualnej, mógł adoptować dziecko.
Podobnie jak para gejów czy lesbijek. W przypadku rozwodu, opieka nad dziećmi częściej
przyznawana jest matce. JeŜeli w czasie czynności procesowych okaŜe się, Ŝe jeden z rodziców
jest homoseksualistą, sąd zakwalifikuje ten fakt jako niesprzyjający dobru dziecka.
Homoseksualiści często miewają problemy w pracy, gdy o ich orientacji dowiadują się
przełoŜeni. Nie zwaŜając na to, Ŝe prawo przewiduje równą ochronę dla wszystkich, zdarzają się
próby zwolnienia homoseksualistów na podstawie wymyślonych zarzutów, nie związanych
nawet z ich orientacją seksualną.
Przypadki napaści fizycznych, których motywem jest odmienna orientacja seksualna, są
rozpatrywane wyłącznie jako chuligaństwo albo zwykła napaść. Fakt, Ŝe były związane
bezpośrednio z orientacją seksualną ofiary nie jest brany pod uwagę jako okoliczność
obciąŜająca.
Nie ma przepisu prawnego, który chroniłby gejów, lesbijki czy transseksualistów przed przemocą
i dyskryminacją. Nie są teŜ prowadzane prace nad ustanowieniem takich przepisów.
Brakuje prawa gwarantującego zrównywanie praw par i rodzin jednopłciowych. W przypadku
śmierci jednego z partnerów prawa własności drugiego nie są chronione, podobnie w przypadku
podziału wspólnie zgromadzonego majątku.
Organy państwowe wielokrotnie odrzucały prośby środowisk LGBT o zezwolenie na
zorganizowanie pokojowych akcji informacyjnych. Mimo, Ŝe było to jawnym pogwałceniem
prawa do zgromadzeń i do wyraŜania opinii gwarantowanego wszystkim obywatelom.
Stosunek władz i opozycji do LGBT
Niektórzy białoruscy parlamentarzyści domagali się przywrócenia odpowiedzialności karnej za
homoseksualizm, która została zlikwidowana w połowie lat 90. Jedna z deputowanych zgłosiła
równieŜ propozycję ograniczenia moŜliwości zatrudnienia homoseksualistów w sferze edukacji.
Jednak wniosek został odrzucony.
Media państwowe unikają mówienia o problemach osób o nieheteronormatywnej orientacji
seksualnej. Niektóre materiały prasowe lub telewizyjne noszą jawnie homofoniczny charakter. O
prawdziwym Ŝyciu gejów czy lesbijek moŜna dowiedzieć się jedynie z mediów niezaleŜnych.
Liderzy
niektórych
organizacji
opozycyjnych
nagłaśniali
przypadki
ograniczania
praw
homoseksualistów. Jednak takŜe wśród opozycyjnych polityków są dyskryminujący LGBT. W
2009 roku organizatorzy zakazali homoseksualistom uczestnictwa w akcji „Czarnobylski Szlak”.
W 2010 roku jeden z liderów młodzieŜowej organizacji opozycyjnej ogłosił, Ŝe będzie chwytać i
przekazywać milicji homoseksualistów jeŜeli spróbują pojawić się na obchodach rocznicy
katastrofy czarnobylskiej. Niektóre organizacje opozycyjne odmawiają dialogu ze środowiskiem
LGBT i kontynuują homofoniczną politykę. Ich przedstawiciele publicznie nazywają gejów i
lesbijki ludźmi chorymi, którym potrzebny jest psychiatra.
Partie te nie tylko zwalczają samych przedstawicieli LGBT. Dyskryminują takŜe własnych
członków, którzy próbują dyskutować o prawach przedstawicieli LGBT w organizacjach
opozycyjnych. W 2010 r. organizacja „Młody Front” wykluczyła ze swoich szeregów człowieka,
który usiłował dyskutować o homofobii wewnątrz organizacji.
Ostatnio problemem przestrzegania praw homoseksualistów zajęły się organizacje broniące
praw człowieka. Jednak praw homoseksualistów bronią tylko w ekstremalnych przypadkach
przemocy czy dyskryminacji. Brakuje całościowych akcji zmieniających podejście społeczeństwa
do homoseksualizmu.
Perspektywy
Białoruskie środowisko LGBT powoli się odradza. Po 10 letniej przerwie, kiedy właściwie nie
istniał ruch na rzecz promowania i ochrony praw homoseksualistów, przez ostatnie 3 lata
środowisko zaczęło się na nowo organizować. Organizowane są imprezy informacyjne,
kulturalne i rozrywkowe dla LGBT. Działają trzy grupy inicjatywne, które za cel stawiają sobie
aktywizację środowiska i obronę praw. Od 2008 r. prowadzona jest kampania „Miesiąc walki z
homofobią na Białorusi”. Przedstawiciele grup inicjatywnych regularnie spotykają się i wspólnie
pracują nad wieloma projektami. Niektóre partie polityczne, takie jak „Zieloni” czy „Młodzi
Socjaldemokraci - Młoda Hromada” otworzyli przy swoich organizacjach komitety ds. informacji i
promocji praw homoseksualistów.
Jednak władze Białorusi nie zgodziły się zarejestrować Ŝadnej organizacji społecznej zajmującej
się promowaniem i obroną praw homoseksualistów. Wszystkie pracujące nad tym grupy działają
poza prawem, za co grozi im odpowiedzialność karna.
Ostatnie polityczne deklaracje władz nt. perspektyw zbliŜenia Białorusi do europejskich
standardów dają nadzieję, Ŝe państwo zmieni podejście do mniejszości seksualnych i Ŝe
zmniejszy się poziom homofobii w społeczeństwie. Najtrudniej będzie zmienić postawę
starszego pokolenia i organizacji religijnych, które (podobnie jak niektóre organizacje
opozycyjne) mają skrajnie negatywny stosunek wobec homoseksualistów.
Międzynarodowe organizacje zaczynają zwracać uwagę na problemy białoruskiego środowiska
LGBT. W bieŜącym roku informacje o łamaniu praw gejów i lesbijek na Białorusi opublikowało
większość organizacji międzynarodowych. Jednak nie ma to rzeczywistego wpływu na działanie
władz. Póki co organy państwowe starają się publicznie nie podejmować kwestii przestrzegania
praw LGBT, co utrudnia publiczną debatę na ten temat.
Alaksandr Palujan