Dezydery Chłapowski

Dezydery Chłapowski
Dezydery Chłapowski, herbu Drya (ur. 23 maja 1788, zm. 27 marca 1879) - polski generał, działacz
gospodarczy, prekursor pracy organicznej.
Urodził się 23 maja 1788 w Turwi lub Śmiglu. Jego ojcem był starosta kościański Józef, a matką
Urszula z domu Moszczeńska. Jako guwernera miał francuskiego emigranta księdza Steinhoffa. Naukę
rozpoczął w kolegium pijarów w Rydzynie, a następie na francuskiej pensji w Berlinie. W wieku 14 lat
ojciec zapisał go do pułku dragonów pruskich im. generała Briesewitza, stacjonującego w Wielkopolsce.
Jednocześnie młody żołnierz uczył się w instytucie oficerów inspekcji berlińskiej, który ukończył w 1805
uzyskując promocję na porucznika. Wystarał się o zwolnienie z udziału w wojnie z Francją w 1806 roku.
Po zajęciu Berlina przez Francuzów wyjechał do Poznania. Tu wstąpił do gwardii honorowej cesarza
Napoleona utworzonej przez okoliczną szlachtę po powstaniu wielkopolskim 1806 roku. W tym okresie
zyskał sobie względy u Napoleona. Podczas kampanii 1807 roku walczył w 9 pułku piechoty dowodzonym
przez generała Antoniego Pawła Sułkowskiego, za bitwę pod Tczewem, jako dowódca półkompanii,
otrzymał krzyż Virtuti Militari i Legię Honorową. Podczas oblegania Gdańska trafił do niewoli pruskiej.
Napoleon ranny pod Ratyzboną, mal. C. Gautherol. Chłapowski widoczny po prawej
Po pokoju w Tylży i powrocie z Rygi, gdzie był internowany, awansowano go na kapitana
i przydzielono jako adiutanta generała Jana Henryka Dąbrowskiego. W lutym 1808 został wezwany do
Paryża, gdzie został oficerem ordynansowym Napoleona. Podczas tego pobytu ukończył studia wojskowe na
paryskiej szkole politechnicznej. U boku Napoleona przeszedł kampanie: hiszpańską, i austriacką. Za udział
w bitwie pod Ratyzboną nadano mu tytuł barona cesarstwa. W styczniu 1811 roku został mianowany szefem
szwadronu polskiego pułku szwoleżerów - lansjerów gwardii cesarskiej. Z nim odbył kampanię moskiewską
(1812) i saską (1813). W trakcie tej ostatniej poprosił o dymisję, którą uzyskał 19 czerwca. Decyzja była
spowodowana rozgoryczeniem Chłapowskiego wobec postawy Napoleona względem Polski (planów
oddania Księstwa Warszawskiego carowi w zamian za pokój) oraz trudami przebytych kampanii. Wśród
weteranów napoleońskich przysporzyła mu jednak złej sławy i oskarżeń o dezercję. Jako pułkownik w stanie
spoczynku wyjechał do Paryża. Po abdykacji Napoleona udał się do Wielkiej Brytanii. W czasie "stu dni
Napoleona" przez Paryż powrócił do Wielkopolski (1815).
Osiadł w rodzinnej Turwi, gdzie uporządkował majątek i rozpoczął wprowadzanie nowoczesnej
gospodarki. Aby pogłębić swoją wiedzę ponownie udał się w podróż do Anglii (1818 - 1819), gdzie między
innymi praktykował pracując fizycznie w gospodarstwie. Dzięki temu majątek w Turwi stał się w krótkim
czasie jednym z najlepszych gospodarstw w Wielkim Księstwie Poznańskim. Chłapowski m.in. wprowadził
płodozmian zamiast trójpolówki, używał żelaznego pługa i siał wzbogacającą glebę koniczynę. Sprawiło to,
że Chłapowski był jednym z zaproszonych na konferencję w Berlinie, gdzie opracowano plan uwłaszczenia
chłopów w Wielkim Księstwie. Sam ze swojej strony przeznaczył część swoich gruntów do parcelacji
między chłopów. W 1821 ożenił się z Antoniną z Grudzińskich, siostrą księżny łowickiej Joanny, żony
wielkiego księcia Konstantego. W działalności politycznej zaznaczył swój udział będąc posłem na sejm
prowincji w latach 1827 i 1830, zaś w życiu gospodarczym jako współzałożyciel i działacz Ziemstwa
Kredytowego oraz Towarzystwa ubezpieczeń od ognia.
W momencie wybuchu powstania listopadowego przywdział ponownie mundur i przekroczył granicę,
zgłaszając się do polskiego wojska powstańczego. Opracował śmiały i interesujący plan ofensywny działań,
obejmujący m.in. zdobycie Brześcia nad Bugiem, lecz nie został on zaaprobowany przez dyktatora powstania
Józefa Chłopickiego, preferującego defensywną taktykę. Dopiero po odsunięciu Chłopickiego, Chłapowski
otrzymał dowództwo brygady. Wziął udział w bitwie pod Grochowem, w której sam stanął na czele szarży
kawalerii powstrzymującej rosyjską piechotę po wycofaniu polskiej piechoty. Następnie pod komendą
generała Antoniego Giełguda wziął udział w wyprawie na Litwę, podczas której został awansowany do
stopnia generała brygady. Mimo szeregu drobnych zwycięstw, niezdecydowanie Giełguda co do
ofensywnych planów Chłapowskiego szybkiego ataku na Wilno, przed nadejściem większych sił rosyjskich,
doprowadziło do klęski wyprawy na Litwę. Decyzją Rady Narodowej Chłapowski został w końcu
awansowany do stopnia generała dywizji i powierzono mu naczelne dowództwo na Litwie, lecz nie dotarła
ona na czas (Chłapowski dowiedział się o niej dopiero w Prusach). Oddział został zmuszony do
przekroczenia granicy prusko-rosyjskiej, gdzie Chłapowski jako poddany pruski został skazany na rok
więzienia. Uniknął konfiskaty majątku, zamienionej na wysoką grzywnę. Karę odbył w twierdzy w
Szczecinie, gdzie napisał podręcznik O rolnictwie.
Tablica pamiątkowa na zachodniej ścianie Bramy Królewskiej w Szczecinie
Po wyjściu na wolność powrócił do Turwi. Związał się wówczas politycznie ze swoim byłym
podkomendnym Karolem Marcinkowskim. W latach 1838 - 1845 współpracował z Przewodnikiem RolniczoPrzemysłowym do którego pisał artykuły o tematyce rolniczej. Miał zamiar założyć Akademię Rolniczą, do
czego krokiem było kształcenie licznych praktykantów w turwijskim majątku. Byli wśród nich późniejsi
działacze tacy jak Maksymilian Jackowski. Był również współzałożycielem i wydawcą Przeglądu
Poznańskiego i Szkółki Niedzielnej. Całokształtem swojej działalności kładł podstawy pracy organicznej, tym
samym opierając się germanizacji. Wspierał przedsięwzięcia jak Bazar poznański i Towarzystwo Pomocy
Naukowej oraz towarzystwa kredytowe. Był posłem do sejmu krajowego. Podczas powstania
wielkopolskiego 1848 roku w swoim powiecie organizował oddziały powstańcze. Po upadku Wiosny Ludów
został członkiem izby wyższej pruskiego parlamentu, Izby Panów. Pomimo swojej surowości
i ultrakatolickich poglądów, które zniechęcały do niego wielu liberałów, jego dokonania sprawiły, że był
osobą powszechnie poważaną o dużym wpływie na społeczność Wielkopolski. Zmarł 27 marca 1879,
a pochowany został w Rąbiniu. W 1899 jego syn, Kazimierz, wydał pamiętniki ojca.
Opracował : Antoni ADAMCZAK – przewodnik PTTK