Zasady przechowywania i magazynowania towarów pochodzenia

Transkrypt

Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH
Nr 88
Seria: Administracja i Zarz dzanie
2011
dr in . Robert Rudzi!ski
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny
w Siedlcach
Zasady przechowywania i magazynowania
towarów pochodzenia rolniczego
Rules for storage and warehousing of goods
of agricultural origin
Streszczenie: Rolnictwo to jeden z dzia ów gospodarki, którego g ównym zadaniem jest dostarczanie p odów rolnych. Uzyskuje ono produkty ro!linne i zwierz"ce dzi"ki uprawie roli i ro!lin oraz z chowu i hodowli zwierz#t. Zajmuje si" produkcj# $ywno!ci oraz surowców, które jako
towary maj# szerokie zastosowanie w ró$nych ga "ziach przemys u przetwórczego. Ze wzgl"du
na szerok# gam" i specyfik" produktów oraz surowców, a tak$e konkurencj" i stawiane przez
rynek odbiorców rygorystyczne normy, towary musz# odznacza% si" wysok# jako!ci# i przydatno!ci# techniczn#. Surowce pochodzenia rolniczego charakteryzuj# si" zró$nicowanym sk adem chemicznym, który wywiera istotny wp yw na ich jako!% i przydatno!% dla przemys u. Aby
utrzyma% wysok# jako!% i wyd u$y% przydatno!% surowców dla przemys u przetwórczego, niezb"dne jest zapewnienie im odpowiednich warunków przechowywania i magazynowania.
Abstract: Agriculture is one of the branches of the economy whose main task is to provide agricultural products. Agriculture receives vegetable and animal products through tillage and plant
and animal farming. Agriculture produces food and raw materials which as goods are widely
used in various branches of manufacturing industry. Due to the wide range and the specificity of
products and raw materials, as well as the competition and delivered rigorous norms by customer market, the goods must be of high technical quality and usefulness. Raw materials of agricultural origin are characterized by varying the chemical composition which has a significant impact on their quality and usefulness for industry. To maintain the high quality and extend the
usefulness of the raw materials for processing industries, it is necessary to provide them with
adequate storage conditions and warehousing.
Specyfika p"odów rolnych
Plony ro lin uprawnych spe!niaj" wiele funkcji w gospodarce cz!owieka,
poniewa# stanowi" po#ywienie dla ludzi i pasz$ dla zwierz"t hodowlanych,
a tak#e surowiec dla przetwórstwa spo#ywczego, farmaceutycznego, chemicznego, tekstylnego, motoryzacyjnego i budowlanego. Potrzeby #ywieniowe w zakresie podstawowych sk!adników pokarmowych, w tym zwi"zków
energetycznych i bia!ka, zaspokaja gównie produkcja ro linna. W skali wiata zwi"zki energetyczne pochodz" w 55% z produkcji zbo#owej, oko!o 20%
z innych ro lin uprawnych i w 15-20% z produkcji zwierz$cej. W skali wia-
114
R. Rudzi!ski
towej 50% produkowanego bia!ka dostarczaj" zbo#a, 15% ro liny motylkowe
i 20% zwierz$ta !"cznie z rybami1.
Zbo a stanowi" najwi$kszy udzia! w strukturze zasiewów rolnictwa
wiatowego. Najwi$ksze znaczenie w skali wiatowej odgrywa pszenica,
j$czmie%, kukurydza i ry#. W Polsce najpopularniejszymi gatunkami zbó# s":
pszenica, #yto, pszen#yto, j$czmie%, owies, kukurydza, proso, szar!at i gryka. Gatunki tych zbó# maj" szerokie zastosowanie w przemy le m!ynarskim,
paszowym, spirytusowym, browarniczym i farmaceutycznym. O przydatno ci
zbó# w poszczególnych ga!$ziach przemys!u decyduje ich sk!ad chemiczny.
Sk!ad chemiczny wybranych gatunków zbó# przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Sk!ad chemiczny ziarna zbó# [%]
Table 1. The chemical composition of cereal grains [%]
Sk"adnik
Sucha
masa
Woda
W%glowodany
Bia"ko
surowe
T"uszcz
surowy
W"ókno
surowe
Popió"
surowy
Pszenica
#yto
Pszen$yto
J%czmie!
Owies
Kukurydza
Proso
Szar"at
Gryka
84,9
85,2
85,2
86,6
85,0
85,0
84,8
87,1
90,1
14,8
14,8
13,4
15,0
15,0
15,2
12,9
9,9
15,1
65,5
69,0
67,0
64,5
53,0
67,0
61,1
58,5
57,0
13,9
10,6
13,5
12,2
13,3
9,9
10,6
16,7
11,4
2,0
1,7
1,8
2,1
4,8
4,4
3,9
6,9
2,7
2,0
2,2
2,5
3,8
10,3
2,2
8,1
4,7
11,4
1,8
1,7
1,8
2,4
3,6
1,3
3,4
3,3
2,4
&ród!o: Z. Jasi%ska, A. Kotecki, Szczegó owa uprawa ro!lin, Wyd. AR we Wroc!awiu,
Wroc!aw 2003, s. 38.
Source: Z. Jasi%ska, A. Kotecki, Szczegó owa uprawa ro!lin, Wyd. AR we Wroc!awiu, Wroc!aw 2003, s. 38.
Ro#liny str$czkowe stanowi" grup$ u#ytkow" odznaczaj"c" si$ du#ymi nasionami. Nazwa ro lin pochodzi od owocu, którym jest str"k wype!niony nasionami. Nasiona ro lin str"czkowych zawieraj" najwi$cej bia!ka
spo ród wszystkich ro lin uprawnych (tabela 2). Dzi$ki korzystnej warto ci
biologicznej nasiona stanowi" cenny pokarm dla ludzi i pasz$ tre ciw" dla
zwierz"t oraz s" wykorzystywane w ró#nych ga!$ziach przemys!u spo#ywczego. Do typowo jadalnych zalicza si$ fasol$, groch, bób, soj$, soczewic$, orzech ziemny, groch w!oski, a do u#ytkowanych na pasz$: !ubin,
groch pastewny i wyk$.
Ro#liny oleiste – reprezentuj" te gatunki ro lin uprawnych, które gromadz" w swoich organach co najmniej 15-20% t!uszczu. T!uszcz jako materia! zapasowy najcz$ ciej magazynowany jest w nasionach oraz mi$sistych
cz$ ciach owocu. T!uszcze ro linne maj" szerokie zastosowanie w produkcji
1
Z. Jasi%ska, A. Kotecki, Szczegó owa uprawa ro!lin, Wyd. AR we Wroc!awiu, Wroc!aw 2003,
s. 7.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011
ZN nr 88
Zasady przechowywania i magazynowania towarów pochodzenia rolniczego
115
myd!a, rodków pior"cych, farb, pokostów, lakierów, ceraty. S" u#ywane
w hutnictwie i odlewnictwie podczas hartowania i walcowania blachy oraz
formowania odlewów hutniczych. Ponadto maj" szerokie zastosowanie
w przemy le kosmetycznym, spo#ywczym, farmaceutycznym oraz petrochemicznym przy produkcji biopaliw. Na wiecie uprawia si$ ponad 200 gatunków ro lin oleistych, jednak w Polsce najwi$ksze znaczenie gospodarcze
posiada rzepak wyst$puj"cy w formie ozimej oraz jarej. Zawarto ' t!uszczu
w nasionach waha si$ w granicach 40-46%. Poza rzepakiem w Polsce
uprawia si$ równie# gorczyc$, rzodkiew oleist", s!onecznik oleisty, dyni$ oleist" i len oleisty. Pomimo #e zawarto ' t!uszczu w tych ro linach waha si$
w granicach od 27 do 43%, to area! upraw tych gatunków jest niewielki w porównaniu z rzepakiem2.
Tabela 2. Sk!ad chemiczny nasion ro lin str"czkowych [%]
Table 2. The chemical composition of legumes seeds [%]
Gatunek
&ubin $ó"ty
Groch
jadalny
Groch
pastewny
Bobik
Wyka
siewna
Wyka
kosmata
Soczewica
Soja
Fasola
Bia"ko
ogólne
T"uszcz
surowy
42,2
4,4
Bezazotowe
zwi zki
wyci gowe
33,3
21,2
1,2
70,3
W"ókno
surowe
Popió"
surowy
15,1
5,2
3,7
3,6
24,0
1,1
65,8
5,5
3,6
29,6
1,3
57,5
7,8
3,8
33,0
0,7
58,0
4,4
3,9
33,0
0,7
53,6
8,0
4,7
32,0
35,1
25,1
1,5
20,7
1,8
58,0
33,0
65,0
4,8
5,1
4,5
3,7
6,6
3,6
&ród!o: Z. Jasi%ska, A. Kotecki, Szczegó owa uprawa ro!lin, Wyd. AR we Wroc!awiu,
Wroc!aw 2003, s. 11.
Source: Z. Jasi%ska, A. Kotecki, Szczegó owa uprawa ro!lin, Wyd. AR we Wroc!awiu, Wroc!aw 2003, s. 11.
Ro#liny motylkowe drobnoziarniste reprezentowane s" przez takie
gatunki jak koniczyna czerwona, koniczyna bia!a, koniczyna perska, koniczyna szwedzka, koniczyna inkarnatka, lucerny, esparceta siewna, komonica ro#kowa, seradela uprawna. Gatunki tej grupy ro lin uprawiane s" g!ównie na zielonk$ lub susz i stanowi" cenne (ród!o paszy obj$to ciowej
soczystej, a tak#e suchej wykorzystywane w #ywieniu zwierz"t hodowlanych, g!ównie byd!a mlecznego.
Ro#liny okopowe wyst$puj" w dwóch formach, jako ro liny okopowe
bulwiaste, do których nale#y ziemniak oraz s!onecznik bulwiasty, a tak#e ro2
Z. Jasi%ska, A. Kotecki, Szczegó!owa uprawa ro lin. Wyd. AR we Wroc!awiu, Wroc!aw 2003,
s. 365-487.
ZN nr 88
116
R. Rudzi!ski
liny okopowe korzeniowe reprezentowane przez burak cukrowy, burak pastewny, cykori$, marchew, brukiew i rzep$. Bulwy i korzenie ro lin okopowych maj" szerokie znaczenie gospodarcze. Dzi$ki ró#norodnej zawarto ci
sk!adników pokarmowych, bulwy i korzenie poszczególnych gatunków ro lin
mog" mie' nast$puj"ce przeznaczenie:
do bezpo redniej konsumpcji (np. ziemniak, dzi$ki du#ej warto ci
biologicznej bulw),
na przetwórstwo spo#ywcze ze wzgl$du na znaczn" warno ' technologiczn",
na przetwórstwo przemys!owe – przemys! gorzelniczy (ziemniaki
i buraki), oraz przemys! cukrowniczy (buraki cukrowe),
na pasz$.
Przechowywanie i magazynowanie ziarna i nasion ro#lin uprawnych
Po mechanicznym zbiorze ro lin uprawnych przy u#yciu kombajnu najwa#niejszym zabiegiem jest czyszczenie ziarna lub nasion z zielonych nasion chwastów i zanieczyszcze% organicznych oraz ewentualne suszenie.
Od 1 maja 2004 r. obowi"zuje w Polsce unijny system interwencji na rynku
zbó#. Zbo#e odstawione do skupu musi spe!nia' okre lone szczegó!owo dla
ka#dego gatunku parametry, takie jak: ci$#ar, wilgotno ' oraz zanieczyszczenie (pszenica: wilgotno ' – 14,5%, zanieczyszczenie – 12%, ci$#ar
w stanie zsypowym – 73 kg/hl). W przypadku ro lin oleistych, a g!ównie rzepaku, wilgotno ' nasion powinna wynosi' 7-8%. Suche i pozbawione zanieczyszcze% nasiona lepiej i d!u#ej przechowuj" si$, nie ple niej", nie trac" jako ci i warto ci u#ytkowej.
Ziarno zbó# oraz nasiona ro lin oleistych (g!ównie rzepaku), ro lin
str"czkowych i innych przechowywane s" w specjalnych magazynach. S" to
murowane wielkoprzestrzenne budowle odizolowane od otoczenia, chroni"ce nasiona przed dzia!aniem czynników atmosferycznych i dost$pem gryzoni, ptaków, a nawet szkodników. Magazyny te wyposa#one s" w system
przeno ników, podajników s!u#"cych do mechanicznego za!adunku
i roz!adunku, ponadto system wentylatorów i dmuchaw zapewniaj"cych wymian$ gazow". Wymiana gazowa w magazynach zbo#owych odbywa si$
równie# za po rednictwem wywietrzników
ciennych i dachowych.
W s"siedztwie magazynów usytuowane s" czyszczalnie, które czyszcz"
ziarno i nasiona ro lin uprawnych przed ich magazynowaniem. Oczyszczone
nasiona za po rednictwem systemu przeno ników (na ogó! limakowych)
transportowane s" do odpowiednich komór magazynowych lub zsypywane
na gromady (pryzmy).
Magazyny lokalizowane powinny by' na terenach suchych o niskim poziomie wód gruntowych. Ponadto pod!ogi magazynów musz" by' wybetonowane i odpowiednio odizolowane od pod!o#a, aby zapobiec podsi"kaniu
wód gruntowych i powierzchniowych. Podobnie wokó! magazynów teren
musi by' utwardzony, aby u!atwia! podjazd samochodów ci$#arowych przywo#"cych lub odbieraj"cych towar.
ZN nr 88
117
Obecnie coraz wi$ksz" popularno ci" ciesz" si$ magazyny oparte na
silosach BIN. S" to silosy o !adowno ci 10-2200 ton (dla pszenicy) przeznaczone do u#ytkowania w du#ych gospodarstwach, najcz$ ciej jako zespo!y
kilku sztuk silosów tworz"cych nowoczesne magazyny przechowalnicze.
Rozwi"zania techniczne silosów BIN zabezpieczaj" zgromadzony materia!
Rys. 1. Magazyn zbo#owy
Fig. 1. Cereal magazine
&ród!o: opracowanie w!asne.
Source: own study.
(ziarno) przed zamokni$ciem, zniszczeniem, a tak#e przed gryzoniami i ptakami. Pod!oga szczelinowa (gdy surowiec nie jest nadmiernie zanieczyszczony) zapewnia równomierny przep!yw powietrza przez ca!" mas$ ziarna
wype!niaj"cego silos. Zarówno powierzchnia wewn$trzna, jak i zewn$trzna
p!aszcza silosów pokryta jest trwa!" pow!ok" antykorozyjn". G!adkie wewn$trzne powierzchnie p!aszcza silosów zapewniaj" samooczyszczalno '.
Silosy mog" by' w !atwy sposób za!adowane i roz!adowane. Zainstalowane
wyposa#enie stwarza mo#liwo ' dogodnego wej cia do wn$trza silosów
i kontroli. Wyposa#enie technologiczne silosów stanowi": wentylator, szczelinowa pod!oga i wyloty powietrza – umo#liwiaj" przewietrzanie ziarna
zarówno bezpo rednio po zbiorze, jak i podczas d!ugotrwa!ego przechowywania. Zabieg ten zapewnia w pierwszym okresie wymian$ powietrza
w przestrzeniach mi$dzy ziarnowych, powoduj"c usuni$cie produktów oddychania ziarna oraz umo#liwia obni#enie temperatury zgromadzonego w silosie ziarna podczas jego przechowywania. Nowoczesny silos metalowy to
technologicznie zawansowane urz"dzenie realizuj"ce takie procesy, jak:
ZN nr 88
118
R. Rudzi!ski
mieszanie, dosuszanie, sch!adzanie czy te# aktywne przewietrzanie. Zastosowana w nim bogata automatyka sterownicza i systemy pomiaru zmian
temperatury i wilgotno ci sk!adowanej masy ziarna zast$puj" cz!owieka
w kontroli parametrów przechowywania, a w przypadku wyst"pienia niekorzystnych zmian decyduj" o sposobach ich zapobiegania.
Rys. 2. Magazyn zbo#owy w formie silosów BIN
Fig. 2. Cereal magazine in the form of BIN Silos
&ród!o: opracowanie w!asne.
Source: own study.
Podczas przechowywania ziarna zbó# w magazynach opartych na silosach BIN nale#y spe!ni' nast$puj"ce warunki:
Po zwiezieniu ziarna z pola niezw!ocznie nale#y oceni' jego wilgotno ' oraz stan zanieczyszczenia.
Je#eli wilgotno ' ziarna przekracza 14,5% (wg normy) materia! nale#y dosuszy' i sch!odzi' do wymaganych parametrów (wilgotno '
poni#ej 14,5% i temperatura po sch!odzeniu poni#ej 20°C).
Planuj"c d!ugookresowe przechowywanie ziarna, nale#y obni#y' jego wilgotno ' poni#ej 14%.
Je#eli ziarno jest nadmiernie zanieczyszczone, nale#y je podda'
czyszczeniu za pomoc" aspiratorów lub wialni. Nast$pnie w razie
konieczno ci ziarno nale#y dosuszy' i sch!odzi'.
Dosuszanie (niwelacja 2-3% wilgotno ci) mo#na realizowa' w silosach BIN przy zastosowaniu aktywnej wentylacji, wykorzystuj"c
wentylator lub dmuchaw$ stanowi"c" wyposa#enie silosu. Dodatkowo optymalizacja, kontrola i sterowanie dosuszaniem w silosach
typu BIN mog" by' prowadzone za pomoc" sterownika BIT oferowanego przez producenta.
ZN nr 88
119
Podczas przechowywania ziarna w silosach konieczna jest kontrola
temperatury i ocena wizualna ziarna.
W przypadku wzrostu temperatury ziarna w czasie przechowywania,
materia! nale#y niezw!ocznie podda' przewietrzaniu (aktywna wentylacja).
Przegrzanie ziarna, nawet nieskutkuj"ce jego pora#eniem ple niami
czy szkodnikami, mo#e powodowa' znaczne obni#enie jego parametru, czego nast$pstwem jest przeklasyfikowanie do ziarna paszowego.
Podczas przechowywania nale#y kontrolowa' powierzchni$ ziarna
w silosie (powierzchniowe zawilgocenie) w celu wyeliminowania
ewentualnych uszkodze% konstrukcji silosu.
W celu utrzymania w silosie wyrównanej temperatury ziarna nale#y
regularnie (bior"c pod uwag$ odpowiednie warunki atmosferyczne –
zw!aszcza nisk" wilgotno ' powietrza zewn$trznego) prowadzi'
proces przewietrzania ca!ej masy materia!u. Zapewnienie jednakowej temperatury ziarna w silosie zapobiega niekontrolowanym zmianom jego wilgotno ci3.
Obecnie na polskim rynku jest wielu producentów silosów do przechowywania nasion i ziarna zbó#. Czo!owe firmy to BIN, ARAJ, ZUPTOR, RIELA. Równie# zagraniczne, takie jak BROCK czy ILPER.
Do magazynowania nasion rzepaku mog" by' wykorzystywane magazyny do ziarna zbó# pod warunkiem odpowiedniego ich przygotowania. Nale#y zwróci' szczególn" uwag$ na oczyszczenie magazynu, gdy# pozosta!o ci i brud tworz" idealne warunki do powstania ognisk rozwoju grzybów
ple niowych. Istotne jest równie# zwrócenie uwagi na szczelno ' cian, ze
wzgl$du na znacznie mniejsz" obj$to ' nasion rzepaku w stosunku do ziarna zbó#. Procesowi przechowywania mog" by' poddane tylko nasiona rzepaku dojrza!e, zdrowe, czyste o barwie naturalnej oraz swoistym naturalnym
zapachu, nieskie!kowane, niepo!amane, bez nieuszkodzonej okrywy nasiennej, niezagrzane, o wilgotno ci 7-8%. Istotne jest równie# utrzymywanie wilgotno ci wzgl$dnej powietrza w magazynie w przedziale od 30 do 70%.
Ogólne warunki bezpiecznego przechowywania nasion rzepaku w naszym klimacie w okresie 12 miesi$cy:
wilgotno ' nasion powinna wynosi' oko!o 7% i nie ma by' ni#sza ni#
5%; wyra(ne przekroczenie 7% powoduje wzrost kwasowo ci i spadek zdolno ci kie!kowania,
nasiona nale#y tak suszy', by nie zniszczy' zdolno ci kie!kowania,
nie nale#y nasion zdrowych sk!adowa' razem z niedojrza!ymi i skie!kowanymi.
Oprócz bezpiecznej wilgotno ci magazynowania nale#y uwzgl$dni'
bezpieczn" temperatur$ przechowywania nasion rzepaku. Poza tym sch!adzanie nasion suchych do odpowiednio niskiej temperatury gwarantuje za3
L. Janowicz, Przechowywanie ziarna pszenicy i j"czmienia w silosach BIN, (w:) Zbo$a wysokiej jako!ci, „Agro Serwis”, czerwiec 2005, s. 86.
ZN nr 88
120
R. Rudzi!ski
chowanie dobrej ich jako ci. Ogólne zalecenia w tym zakresie wskazuj", #e
podczas przechowywania nasion rzepaku temperatura powinna by' utrzymywana na poziomie poni#ej 15°C. Podczas przechowywania nasion przez
okres nie d!u#szy ni# 8 miesi$cy, temperatura powinna by' obni#ona do
10-12°C. Przy rocznym okresie przechowywania powinna si$ ona mie ci'
w przedziale 5-10°C. Utrzymanie niskiego poziomu temperatury mo#e zapewni' wentylacja mechaniczna lub agregat sch!adzaj"cy.4
Przechowywanie i magazynowanie ro#lin okopowych
W grupie ro lin okopowych najwi$ksze znaczenie gospodarcze w Polsce maj" buraki cukrowe i ziemniaki. Posiadaj" szerokie zastosowanie
w ró#nych ga!$ziach przemys!u przetwórczego, szczególnie cukrowniczego
i gorzelniczego. Przemys! przetwórczy stawia przed producentami tych gatunków rygorystyczne normy co do ich jako ci technologicznej. Ro liny okopowe w swoim sk!adzie posiadaj" ponad 77% wody, w zwi"zku z tym nara#one s" na ró#nego rodzaju choroby o charakterze gnilnym, szkodniki oraz
niskie temperatury. Aby wyd!u#y' przydatno ' przemys!ow" i walory jakociowe korzeni i bulw ro lin okopowych koniecznym jest zapewnienie im odpowiednich warunków przechowywania i magazynowania po zborze. Do zachowania dobrej jako ci i warto ci ro lin okopowych potrzebne s" optymalne
warunki przechowywania, w których nast$puje maksymalne ograniczenie
procesów #yciowych, zahamowanie zmian fizyko – biochemicznych, prowadz"cych do utraty j$drno ci i zmniejszenia masy. G!ównymi czynnikami decyduj"cymi o warunkach przechowywania s": temperatura (wp!ywa na procesy oddychania i czas przechowywania), wilgotno ' wzgl$dna powietrza
oraz sk!ad gazowy atmosfery5.
Zbiór ro lin okopowych jest szeroko roz!o#ony w czasie i zawiera si$
w terminach od czerwca (ziemniak bardzo wczesny) do ko%ca listopada,
a nawet grudnia. Zbioru ro lin okopowych, szczególnie na du#ych plantacjach dokonuje si$ mechanicznie przy u#yciu kombajnów, które wyoruj"
bulwy i korzenie, oczyszczaj" z zanieczyszcze% ziemnych, przy mo#liwe jak
najmniejszych uszkodzeniach. Zebrane korzenie lub bulwy w zale#no ci od
przeznaczenia odpowiednio magazynuje si$ i przechowuje.
Przechowywanie buraka cukrowego nie wymaga znacznych nak!adów,
poniewa# korzenie tej ro liny sk!adowane s" na gromadach w s"siedztwie
plantacji lub drogi dojazdowej. Przy sk!adowaniu buraków na polu nale#y
zaplanowa' miejsce lokalizacji pryzmy (gromady). Miejsce pod pryzm$ musi
spe!nia' nast$puj"ce warunki:
pod!o#e wyrównane i wolne od kolein w celu u!atwienia mechanicznego za!adunku,
4
L. Janowicz, Przechowywanie nasion rzepaku w magazynach silosowych, „Agro Serwis” czerwiec 2004, s. 47-50.
B. G"siorowska, R. Odachowski, Przechowywanie okopowych korzeniowych, „Poradnik Gospodarski”, pa(dziernik 2010, s. 14-15.
5
ZN nr 88
121
pod!o#e zlokalizowane na wzniesieniu, aby zapobiec podmokni$ciu
pryzmy,
równoleg!a lokalizacja pryzmy w stosunku do utwardzonej drogi
w celu !atwego dojazdu samochodów ci$#arowych po korzenie (odleg!o ' od drogi maksymalnie 2 metry) z dala od drzew i s!upów itp.,
ró#nica poziomów mi$dzy polem a drog" - maksymalnie do jednego
metra.
Spe!nienie powy#szych warunków pozwala ograniczy' straty surowca, zanieczyszczenie oraz zapewnia bezproblemowy za!adunek mechaniczny
i transport6.
Pryzma powinna mie' równ" i p!ask" powierzchni$. Wysoko ' pryzmy
powinna mie' wysoko ' oko!o 2 metrów a szeroko ' od 7 do 9 metrów.
Termin sk!adowania korzeni jest krótki (oko!o 3 dni), poniewa# buraki szybko
s" transportowane do cukrowni. W cukrowni korzenie s" bezpo rednio przerabiane lub ponownie sk!adowane na terenie cukrowni w formie wielkogabarytowych gromad, stanowi"cych zapas gwarancyjnych (zapewniaj"cy ci"g!o ' kampanii). Przerób korzeni buraka cukrowego jest kampanijny
(sezonowy) i obecnie trwa od pa(dziernika do grudnia, w zwi"zku z tym nie
s" wymagane szczególne warunki przechowywania i magazynowania surowca. W przypadku niebezpiecze%stwa nadej cia mrozów lub ulew zalecane jest przykrycie pryzm w!óknin".
Specyfika przechowywania i magazynowania bulw ziemniaków znacznie ro#ni si$ od magazynowania korzeni buraka cukrowego. Przechowywanie ziemniaków jest najd!u#szym etapem w technologii produkcji tej ro liny
i mo#e trwa' nawet do 9 miesi$cy. Ziemniaki s" w tym czasie nara#one na
wiele niebezpiecze%stw, takich jak wilgotno ', temperatura oraz choroby.
Mo#na tego unikn"', przyk!adaj"c du#" wag$ do sposobu przechowywania.
Przez ca!y rok bulwy ziemniaka stanowi" surowiec do produkcji w ró#nych
ga!$ziach przemys!u, a ponadto stanowi" podstaw$ wy#ywienia cz!owieka.
W przypadku ziemniaka obserwuje si$ szerok" rozpi$to ' terminow" jego
zbioru, przypadaj"c" na pocz"tek lata, a ko%cz"c" si$ w po!owie jesieni. Zebrane ziemniaki (mechanicznie na du#ych plantacjach) osusza si$, sortuje,
a nast$pnie przerabia lub przechowuje w specjalnie przygotowanych magazynach. Podczas magazynowania powinny by' zapewnione takie warunki,
aby straty surowca by!y mo#liwie najmniejsze (tabela 3).
G!ówn" przyczyn" strat s" procesy gnilne bulw wywo!ane uszkodzeniami mechanicznymi, lub niew!a ciwymi stosunkami wilgotno ciowo – termicznymi, które przyczyniaj" si$ do rozwoju takich chorób jak: zaraza ziemniaczana, sucha zgnilizna, mokra zgnilizna, zgnilizna mieszana i fomoza.
Aby ograniczy' rozwój chorób i wyd!u#y' przydatno ' techniczn" bulw
ziemniaka zaleca si$ odpowiednie sposoby przechowywania i magazynowania bulw np. w kopcach (napowierzchniowych i technicznych), piwnicach
i przechowalniach.
6
http://www.liz.pl/pliki/zbior_i_skladowanie_1.pdf z dnia 15.11.2010 r.
ZN nr 88
122
R. Rudzi!ski
Tabela 3. Warunki termiczno-wilgotno ciowe w etapach przechowywania
Table 3. The thermal-moisture conditions in stages of storage
Etap
przechowywania
Osuszanie
Dojrzewanie
Sch"adzanie
D"ugotrwa"e
przechowywanie
(do 8 miesi%cy)
Przygotowanie
do u$ytkowania
(oko"o 10 dni)
Rodzaj u$ytkowania
Wszystkie kierunki
u$ytkowania
Wszystkie kierunki
u$ytkowania
Wszystkie kierunki
u$ytkowania
sadzeniaki
jadalne
przetwórstwo spo$ywcze
pasza przemys"owa
jadalne, przetwórstwo
sadzeniaki
Temperatura
[oC]
Wilgotno'(
powietrza
[%]
)redni czas
wietrzenia
na dob%
[h]
12-18
75-95
10-24
12-18
Obni$anie
o 0,0-0,5 oC
na dzie!
2-6
4-6
6-8
90-95
1-4
90-95
6
90-95
2-6
2-4
10
podkie"kowywanie 10-15
85-95
1,4
75-80
&ród!o: J. Chodkowski (red.), Produkcja nasienna i przechowalnictwo ziemniaków,
Wyd. Wie Jutra, Warszawa 2008, s. 81.
Source: J. Chodkowski (red.), Produkcja nasienna i przechowalnictwo ziemniaków,
Przechowywanie ziemniaków w kopcach jest metod" star" i powszechnie
stosowan". W dobrze wykonanym kopcu mo#na osi"gn"' dobr" jako ' sadzeniaków i ziemniaków jadalnych. Wad" kopcowania jest du#y nak!ad pracy
r$cznej oraz utrudniona kontrola procesu przechowywania ziemniaków
(w przypadku kopca napowierzchniowego).
W gospodarstwach, które uprawiaj" ziemniaki w niewielkim areale, budowane s" kopce napowierzchniowe oraz zag!$bione. Szeroko ' kopca nie
powinna przekracza' 180 cm. Pryzma po usypaniu wymaga wyrównania
w kszta!cie o przekroju trójk"ta o wysoko ci 90 cm. Okrycie kopca sk!ada si$
z dwóch warstw: jesiennej i zimowej. Okrycie jesienne zabezpiecza przed
przymrozkami i umo#liwia !atwiejsze odprowadzenie ciep!a i wilgoci w pierwszej fazie przechowywania. Okrywa jesienna sk!ada si$ z warstwy s!omy grubo ci oko!o 20 cm i ziemi grubo ci 5-10 cm. Gdy temperatura powietrza
spadnie do 3°C i zamarznie ziemia z okrywy jesiennej, wówczas nale#y zastosowa' okryw$ zimow". Okrywa ta sk!ada si$ z dwóch warstw: s!omy o grubo ci 10-15 cm i ziemi o grubo ci 15 cm. Na zim$ kopiec powinien by' obsypany ziemi" ca!kowicie bez zostawiania wolnej kalenicy. Do pomiaru
temperatury u#ywa si$ termometrów kopcowych lub elektrycznych.
Kopce techniczne w porównaniu do kopców tradycyjnych odznaczaj" si$
nast$puj"cymi cechami i zaletami:
kumulacj" du#ej masy ziemniaków w jednym kopcu,
zastosowaniem systemu wentylacji (u#ycie wentylatora), który przySeria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011
ZN nr 88
123
czynia do ograniczenia rozwoju chorób przechowalniczych,
znacznie ograniczaj" jednostkowy nak!ad pracy,
ni#szym zapotrzebowaniem s!omy na okrycie 1 tony ziemniaków,
!atwiejszym dost$pem do ziemniaków szczególnie w okresie zimowym.
Optymalna masa pryzmy wynosi 180 ton. Zwi"zane jest to z najlepszym
wykorzystaniem jednego kana!u wentylacyjnego umo#liwiaj"cego wietrzenie
ca!ej pryzmy. Mog" by' budowane pryzmy mniejsze o minimalnej pojemno ci
do 50 ton7.
Kopce techniczne s" po redni" form" przechowywania ziemniaków
mi$dzy kopcami tradycyjnymi a przechowalniami8.
12345-
ziemniaki,
okrywa ze s!omy o grubo ci 20 cm
okrywa z ziemi o grubo ci 5-10 cm
okrywa ze s!omy o grubo ci 15 cm
okrywa z ziemi o grubo ci 15-20 cm
Rys. 3. Budowa kopca napowierzchniowego
Fig. 3. Construction of the mound above the surface
&ród!o: J. Chodkowski (red.), Produkcja nasienna i przechowalnictwo ziemniaków,
Source: J. Chodkowski (red.), Produkcja nasienna i przechowalnictwo ziemniaków,
Przechowywanie ziemniaków w piwnicach charakterystyczne jest dla
niewielkich gospodarstw zajmuj"cych si$ upraw" ziemniaków na w!asne potrzeby. Ziemniaki z piwnicy wydobywane mog" by' przez ca!" zim$ jako
ziemniaki jadalne i pasza dla zwierz"t.
7
J. Chodkowski (red.), Produkcja nasienna i przechowalnictwo ziemniaków, Wyd. Wie Jutra,
Warszawa 2008, s. 85.
Z. Czerko, W. Nawrocki, Budowa przechowalni gospodarczych o pojemno!ci 80, 200, 450 ton.
Instrukcja upowszechnieniowa nr 1/98, Wyd. IHAR, Jadwisin 1998.
8
ZN nr 88
124
R. Rudzi!ski
Wszystkie typy piwnic charakteryzuj" si$ tym, #e ich wietrzenie odbywa
si$ metod" naturaln" (grawitacyjn"). Zgromadzone nad pryzm" ch!odne powietrze wnika do pryzmy i jednocze nie wypycha ciep!e, które jest l#ejsze.
Ten sposób wymiany gazowej ogranicza g!ównie ró#norodno ' frakcji zsypywanych ziemniaków oraz ich zanieczyszczenie ziemi". Wietrzenie pryzmy
odbywa si$ na g!$boko ' 100-120 cm. W du#ych piwnicach wymiana gazowa mo#e odbywa' si$ za po rednictwem wentylatorów.
Mechanizacja prac w piwnicy jest nieuzasadniona ekonomicznie ze
wzgl$du na niewielk" przestrze%, zbyt ma!" mas$ sk!adowanych ziemniaków
oraz niewielkie dzienne ich wydobycie.
Najefektywniejszym miejscem do przechowywania i magazynowania
ziemniaków s" specjalnie do tego przystosowane budowle nazywane przechowalniami. Aby przechowalnia najefektywniej spe!nia!a swoje funkcje, musi by' odpowiednio usytuowana. Lokalizacja budynku powinna uwzgl$dnia'
nast$puj"ce elementy:
dogodny dojazd lub wjazd do przechowalni,
budynek nie powinien by' usytuowany w zag!$bieniu terenu, a pod!o#e powinno by' suche i przepuszczalne,
w przechowalniach zag!$bionych poziom wody musi by' ni#ej o 1 m
od poziomu posadzki,
pomieszczenia sk!adowe powinny by' lokalizowane od strony pó!nocnej, a sortownie od po!udniowej,
czerpnie powietrza najlepiej spe!niaj" funkcj$, gdy s" usytuowane
od strony pó!nocnej i zachodniej9.
W przechowalniach istnieje mo#liwo ' stworzenia odpowiedniego mikroklimatu (wilgotno ci i temperatury powietrza, temperatury ziemniaków,
sk!adu atmosfery), chroni"cego bulwy przed nadmiernymi stratami oraz zapewniaj"cego utrzymanie wymaganej jako ci ziemniaków. Ze wzgl$du na
sposób sk!adowania i przechowywania ziemniaków rozró#nia si$ przechowalnie halowe, komorowe i boksowe. Ze wzgl$du na cechy konstrukcyjno-technologiczne sk!adowanie luzem mo#e odbywa' si$ w przechowalniach
komorowych z indywidualnymi i szczelnie zamkni$tymi pomieszczeniami,
w przechowalniach halowych i boksowych – z pomieszczeniami otwartymi
i zasypywanymi z góry oraz z korytarzem roz!adunkowym mi$dzy dwoma
rz$dami boksów. Masa 1 m³ ziemniaków przy sk!adowaniu luzem wynosi
oko!o 600 kg, za przy sk!adowaniu w paletach skrzyniowych oko!o 400 kg.
Wysoko ' sk!adowania luzem wynosi do 5 m, a wolna przestrze% nad ziemniakami powy#ej – 100 cm. Sk!adowanie w paletach skrzyniowych odbywa
si$ w przechowalniach komorowych przy spi$trzeniu do 6 palet z zachowaniem przestrzeni technologicznej nad ziemniakami oko!o 100 cm, odst$pu od
cian oko!o 20 cm oraz mi$dzy stosami palet oko!o 10 cm. Przechowalnia do
sk!adowania w paletach skrzyniowych przeznaczona jest przewa#nie dla
ziemniaków jadalnych oraz sadzeniaków. Ziemniaki przeznaczone do prze9
W. Nowacki (red.), Metodyka integrowanej produkcji ziemniaków. Wyd. Pa%stwowa Inspekcja
Ochrony Ro lin i Nasiennictwa – G!ówny Inspektorat, Warszawa 2005, s. 64.
ZN nr 88
125
twórstwa przechowuje si$ luzem. Sk!adowanie ziemniaków w paletach
skrzyniowych w porównaniu do sk!adowania luzem posiada szereg zalet:
wi$ksza sprawno ' organizacyjna w przypadku skupu i sk!adowania
ró#nych partii ziemniaków,
!atwy dost$p do okre lonych partii podczas przechowywania,
u!atwiona kontrola przechowywanych ziemniaków,
ograniczenie rozwoju ognisk gnilnych do jednej palety.
Przechowalnia ziemniaków sk!ada si$ z nast$puj"cych pomieszcze%:
sk!adowania, obróbki, przyj$cia i ekspedycji. Powierzchnia oraz kubatura
sk!adowania przechowalni uzale#niona jest od przewidywanej ilo ci ziemniaków oraz sposobu sk!adowania.
Rodzaj u#ytych maszyn do mechanizacji prac w przechowalni zale#y od
typu przechowalni, sposobu przechowywania ziemniaków oraz zakresu operacji obróbczych. W przechowalni do sk!adowania luzem zestaw maszyn
obejmuje: zasobnik dozuj"cy, zespó! odsiewaczy zanieczyszcze% i drobnych
bulw, przeno niki transportuj"ce ziemniaki i pryzmownik.10 W przechowalniach, w których bulwy przechowywane s" w paletach skrzyniowych, niezb$dnym urz"dzeniem jest wózek wid!owy.
G!ównymi czynnikami wp!ywaj"cymi na ograniczenie strat w przechowalniach i budynkach adaptowanych na przechowalni$ (z systemem wentylacji mechanicznej) nale#":
dobór odmian o wysokiej trwa!o ci przechowalniczej,
zbiór dojrza!ych bulw,
przeznaczanie do przechowywania ziemniaków tylko ze zdrowych
plantacji,
zapobieganie uszkodzeniom mechanicznym podczas zbioru i prze!adunku,
szczególne przestrzeganie pierwszego okresu przechowywania,
osuszania i gojenia bulw,
zagwarantowanie wymaganej temperatury i wilgotno ci w przechowalni dla ka#dego etapu przechowywania,
likwidowanie zawilgocenia cian i sufitu przez zastosowanie wentylacji
obiegowej,
zapobieganie kie!kowaniu przez utrzymywanie minimalnej dopuszczalnej temperatury dla danej odmiany i kierunku u#ytkowania,
przeprowadzanie wentylacji przy wysokiej wilgotno ci powietrza zewn$trznego,
ograniczanie czasu wentylacji do niezb$dnego minimum,
pojawiaj"ce si$ ogniska gnilne powinny by' jak najszybciej usuwane11.
10
P. Grudnik, Bezpieczny ziemniak, „Farmer”, nr 18/2007.
W. Nowacki (red.), Metodyka integrowanej produkcji ziemniaków, Wyd. Pa%stwowa Inspekcja Ochrony Ro lin i Nasiennictwa – G!ówny Inspektorat, Warszawa 2005, s. 64.
11
ZN nr 88
126
R. Rudzi!ski
Podsumowanie
Surowce pochodzenia rolniczego ze wzgl$du na zawarto ' bia!ka,
t!uszczu, cukrów, zwi"zków mineralnych, witamin i innych stanowi" cenne
(ród!o pokarmu dla ludzi i zwierz"t oraz posiadaj" szerokie zastosowanie
w ró#nych ga!$ziach gospodarki. O przydatno ci towarów pochodz"cych
z produkcji rolniczej decyduj" nie tylko cechy gatunkowe i zró#nicowany
sk!ad chemiczny, lecz tak#e ich walory jako ciowe i zwi"zana z nimi przydatno ' przemys!owa. Aby wyd!u#y' przydatno ' przemys!ow" i walory jako ciowe, konieczne jest zapewnienie produktom i towarom pochodzenia
rolniczego odpowiednich warunków przechowywania i magazynowania po
zbiorze. Znane s" ró#ne sposoby i techniki przechowywania oraz magazynowania pocz"wszy od tych najstarszych (pryzmy, kopce, piwnice) do najnowszych wykorzystuj"cych osi"gni$cia wspó!czesnej techniki (np. w pe!ni
zautomatyzowane magazyny zbo#owe w formie silosów, czy przechowalnie
ziemniaków z kontrolowan" atmosfer"). Nowoczesne magazyny i przechowalnie nie tylko chroni" towary przed przemokni$ciem, przemarzni$ciem lub
szkodnikami, lecz równie# zapobiegaj" rozwojowi chorób grzybowych, ple ni
i innych, które skutecznie obni#aj" jako ' surowców i ich przydatno ' technologiczn" dla przemys!u. Okres magazynowania (w zale#no ci od gatunków ro lin i przeznaczenia) trwa od kilku do kilkudziesi$ciu miesi$cy.
Bibliografia
Chodkowski J. (red.), Produkcja nasienna i przechowalnictwo ziemniaków,
Wyd. Wie Jutra, Warszawa 2008.
Czerko Z., Nawrocki W., Budowa przechowalni gospodarczych o pojemno!ci
80, 200, 450 ton. Instrukcja upowszechniona nr 1/98, Wyd. IHAR, Jadwisin 1998.
G"siorowska B., Odachowski R., Przechowywanie okopowych korzeniowych, „Poradnik Gospodarski”, X 2010.
Grudnik P., Bezpieczny ziemniak, „Farmer”, nr 18/2007.
Janowicz L., Przechowywanie nasion rzepaku w magazynach silosowych,
„Agro Serwis”, VI 2004.
Janowicz L., Przechowywanie ziarna pszenicy i j"czmienia w silosach BIN
(w:) Zbo$a wysokiej jako!ci, „ Agro Serwis”, VI 2005.
Jasi%ska Z., Kotecki A., Szczegó owa uprawa ro!lin, Wyd. AR we Wroc!awiu,
Wroc!aw 2003.
Nawrocki W. (red.), Metodyka integrowanej produkcji ziemniaków, Wyd.
Pa%stwowa Inspekcja Ochrony Ro lin i Nasiennictwa – G!ówny Inspektorat, Warszawa 2005.
http://www.liz.pl/pliki/zbior_i_skladowanie_1.pdf.
ZN nr 88

Zasady przechowywania i magazynowania towarów pochodzenia

Transkrypt

Podobne dokumenty

"Rudyard Kipling w swiecie dzisiejszym", Witold Chwalewik

„O starym karpiu” Pływały w stawie ogromnym Karp

karta techniczna produktu iz-wl

WAK50 6

URZĄDZENIA WYCIĄGOWE WYDOBYWCZE DO TRANSPORTU