OSOBY STARSZE W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO

OSOBY STARSZE W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO

OSOBY STARSZE
W WOJEWÓDZTWIE WARMI SKO-MAZURSKIM
OLSZTYN 2007
Zespół autorski:
Opracowanie:
dr Marta Gwia dzi ska-Goraj
Współpraca:
mgr Mariola Deka ska
Opracowanie komputerowe map:
Czesława Pawlikowska
Dyrektor Warmi sko-Mazurskiego Biura Planowania Przestrzennego
w Olsztynie
in . Hanna J drasik
2
SPIS TRE CI
WST P
4
I. Definicja osób starszych
5
II. Osoby starsze w Unii Europejskiej
6
III. Osoby starsze w Polsce
7
IV. Osoby starsze w województwie warmi sko-mazurskim
1. Struktura ludno ci powy ej 60 roku ycia
13
19
1.1. Struktura ludno ci według płci i wieku
19
1.2. Struktura ludno ci według stanu cywilnego
21
1.3. Struktura ludno ci według wykształcenia
23
1.4. Struktura ludno ci według ródła utrzymania
26
1.5. Struktura ludno ci według zgonów
27
V. Podsumowanie
30
VI. Wnioski
32
VII. Spis tabel, wykresów i map
33
VIII. Spis literatury
35
3
WST P
Województwo warmi sko-mazurskie, podobnie jak inne regiony w kraju i Europie,
staje przed problemem zmian demograficznych spowodowanych zmniejszeniem liczby
ludno ci oraz zmian struktury wiekowej. Szczególnie niepokoj cym sygnałem jest wzrost
liczby osób starszych w porównaniu do ogólnej liczby ludno ci, co b dzie skutkowało
wzrostem osób pobieraj cych emerytury i korzystaj cych z opieki medycznej i socjalnej.
Problem ten został podj ty w „Strategii społeczno-gospodaczej województwa warmi skomazurskiego do 2020 roku”. W ramach priorytetu, konkurencyjna gospodarka, okre lono cel
strategiczny: wzrost konkurencyjno ci gospodarki, który b dzie wynikiem realizacji
dziewi ciu celów operacyjnych. Jednym z tych celów jest wzrost konkurencyjno ci usług dla
starzej cego si społecze stwa. W Unii Europejskiej, jak równie w Polsce, post puje proces
starzenia si
społecze stwa, co potwierdzaj
prognozy demograficzne. Starzenie si
społecze stwa wywołuje okre lone konsekwencje społeczne i gospodarcze, które wymagaj
dostosowania do zachodz cych zmian odpowiedniej polityki społeczno-gospodarczej. Jedn
z takich konsekwencji jest utrzymywanie przez pracuj cych coraz wi kszej liczby osób, które
osi gn ły wiek emerytalny, a z drugiej strony zapewnienie osobom starszym godnych
warunków do sp dzania jesieni ycia. Dlatego rozwój usług zwi zanych ze starzeniem si
społecze stwa mo e sta
si
wa nym filarem gospodarki równie
dla województwa
warmi sko-mazurskiego. W zwi zku z powy szym nale y przede wszystkim rozpozna
grup osób starszych pod wzgl dem cech demograficznych i społeczno-ekonomicznych, do
których te usługi b d kierowane, a jednocze nie nale y okre li , gdzie w województwie
warmi sko-mazurskim proces starzenia si społecze stwa jest najbardziej zaawansowany.
4
I. DEFINICJA OSÓB STARSZYCH
W statystyce Polskiej istniej ró ne kryteria podziału ludno ci według wieku. Według
Głównego Urz du Statystycznego mo na przyj
podział ludno ci w zale no ci od wieku:
o grupy ekonomiczne:
o ludno
w wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat),
o ludno
w wieku produkcyjnym (18-59 lat kobiety i 18-64 lat m czy ni)
o ludno
w wieku poprodukcyjnym (60 lat i wi cej kobiety; 65 lat i wi cej
m czy ni);
o grupy biologiczne:
o 0-14 lat – dzieci,
o 15-64 lat – młodzie i doro li bez osób starszych,
o 65 lat i wi cej – osoby starsze.
Dla przedstawienia charakterystyki osób starszych w Polsce oraz w Unii Europejskiej
przyj to nast puj ce kryteria:
-
podział na grupy ekonomiczne – ludno
-
podział na grupy biologiczne – ludno
Szczegółowe
badania
województwa
w wieku poprodukcyjnym;
w wieku 65 lat i wi cej.
warmi sko-mazurskiego
pod
wzgl dem
cech
demograficznych i społeczno-gospodarczych osób starszych zostały przeprowadzone według
nast puj cych kryteriów:
-
według grup ekonomicznych – ludno
w wieku poprodukcyjnym;
-
według grup biologicznych – ludno
-
dla grupy osób w wieku 60 lat i wi cej (równ dla kobiet i m czyzn), z podziałem na
w wieku 65 lat i wi cej;
poszczególne roczniki lub grupy wiekowe.
Zró nicowanie przyj tych kryteriów w odniesieniu do Polski, Unii Europejskiej oraz
województwa jest spowodowane przede wszystkim dost pno ci danych statystycznych.
5
II. OSOBY STARSZE W UNII EUROPEJSKIEJ
Według Strategii Lizbo skiej liczba ludno ci do 2050 roku b dzie si zmniejsza ,
natomiast liczba ludno ci w wieku powy ej 65 lat wzro nie w stosunku do 2005 roku o 60 %.
W Unii Europejskiej udział ludno ci w wieku 65 lat i wi cej w ogólnej liczbie ludno ci
wynosił w 2005 r. 17 %, o dwa procent wi cej ni w 2003 roku. Niestety w roku 2050 udział
ludno ci w wieku poprodukcyjnym b dzie wynosił w Unii Europejskiej ju 30,0 %.
Tabela nr 1. Ludno
Wyszczególnienie
w wieku 65 lat i wi cej w Unii Europejskiej
Udział % ludno ci w wieku 65 lat i wi cej w ogólnej liczbie ludno ci
1995 rok 2005 rok
Prognoza na 2050
EU 25
15
17
30
EU 15
15
17
30
Austria
15
16
30
Belgia
16
17
28
Cypr
11
12
26
Czechy
13
14
31
Dania
15
15
24
Estonia
13
16
26
Finlandia
14
16
27
Francja
15
16
27
Grecja
15
18
32
Hiszpania
15
17
36
Holandia
13
14
23
Irlandia
11
11
26
Litwa
12
15
27
Luksemburg
14
14
22
Łotwa
13
17
26
Malta
11
13
25
Niemcy
15
19
32
Polska
11
13
29
Portugalia
15
17
32
Słowacja
11
12
29
Słowenia
12
15
31
Szwecja
17
17
24
W gry
14
16
28
Wielka Brytania
16
16
27
Włochy
16
19
35
ródło: EUROSTAT www.stat.gov.pl
Porównuj c udział ludno ci w wieku poprodukcyjnym do ludno ci ogółem
w 2005 roku, Polska znalazła si w grupie pi ciu krajów Unii Europejskiej, w których udział
6
ten wynosił poni ej 15 %, a wi c demograficznie młodych w porównaniu do pozostałych
krajów członkowskich. Jednak według prognozy ju w 2050 r. Polska znajdzie si w grupie
10 pa stw Unii Europejskiej, gdzie ten wska nik jest najwy szy (29 % i wi cej).
III. OSOBY STARSZE W POLSCE
Udział ludno ci starszej w ogólnej liczbie ludno ci zale y od wielu czynników, w tym:
warunków
ycia, mo liwo ci uzyskania pracy przez osoby młode, a tak e miejsca
zamieszkania (miasto, wie ).
W Polsce udział ludno ci w wieku poprodukcyjnym wynosił w 2004 roku 15,3 %,
przy czym był zró nicowany regionalnie. Niskie wska niki uzyskały województwa poło one
w północno-zachodniej cz ci kraju. Województwo warmi sko-mazurskie uzyskało warto
najni sz 13,3 %, a najwy sz województwo łódzkie 17,2 %.
Innym wyznacznikiem ludno ci starzej cej si jest udział ludno ci ogółem w wieku
65 lat i wi cej do ogólnej liczby ludno ci. W Polsce wska nik ten wynosi 13,1 %, najni sz
warto
uzyskało województwo warmi sko-mazurskie 11,4 %, a najwy sz województwo
łódzkie 14,8 %.
Starzenie si ludno ci spowodowane jest umacnianiem si trendów demograficznych
polegaj cych na:
•
spadku dzietno ci kobiet (tzn. liczba dzieci, które urodzi przeci tnie kobieta w ci gu
całego okresu rozrodczego 15 - 49 lat), zwi zanym m.in. z przemianami
obyczajowymi oraz warunkami ekonomicznymi rodziny;
3,0
Miasta
Wie
Ogółem
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Wykres nr 1. Współczynnik dzietno ci w latach 1990-2003
ródło: www. stat.gov.pl. - Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2004 roku
7
•
wzro cie przeci tnej długo ci ycia, przy czym w porównaniu z czołówk krajów
europejskich jest on ni szy o 4-5 lat dla kobiet i o ok. 6-7 lat dla m czyzn.
Jednocze nie nadal utrzymuje si du a ró nica mi dzy trwaniem ycia m czyzn
i kobiet w Polsce o ponad 8 lat ( rednia europejska 5-6 lat).W 2005 roku przeci tne
trwanie ycia wynosiło dla m czyzn 70,8 lat i kobiet 79,4 lat.
Lata ycia
80
Kobiety
75
70
65
M czy ni
60
55
1950
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
Rok
Wykres nr 2. Przeci tne trwanie ycia w latach 1950-2003
ródło: www. stat.gov.pl. - Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2004 roku
W najbli szych latach (do 2010 roku) nale y liczy
si
z dalszym spadkiem
współczynnika dzietno ci, a nast pnie jego wzrostem do poziomu obecnego. W tym samym
czasie nast pi równie wzrost przeci tnej długo ci trwania ycia.
Tabela nr 2. Dzietno
i trwanie ycia w Polsce do 2030 r.
Wyszczególnienie
2002
2010
2020
2030
Dzietno
1,25
1,10
1,20
1,20
74,5
70,4
78,8
76,9
73,3
80,6
78,7
75,8
81,8
80,0
77,6
83,3
Trwanie ycia
ogółem
m czy ni
kobiety
ródło: www. stat.gov.pl. - Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2004 roku
Poza wymienionymi zjawiskami na struktur wieku ludno ci b dzie miało wpływ
saldo migracji zagranicznych, które w Polsce jest ujemne. Oznacza to, e wi cej osób
opuszcza kraj ni do niego przybywa. W 2005 roku wynosiło ono -0,3 na 1000 ludno ci.
Szczególnie niepokoj cy jest
fakt, i
wzrasta zainteresowanie wyjazdem dobrze
wykształconej młodzie y do innych krajów Unii Europejskiej. Zasadniczym powodem tego
8
jest mo liwo
uzyskania satysfakcjonuj cej pracy o znacznie wy szych zarobkach ni
w Polsce.
2002
M
czy ni
2030
100+
100+
90
90
Kobiety
80
M
czy ni
70
70
60
60
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
400
300
200
100
Kobiety
80
0
0
100
200
300
400
Tysi ce
400
300
200
100
0
100
200
300
400
Tysi ce
Wykres nr 3. Struktura ludno ci według płci i wieku w Polsce w 2002 i 2030 roku
ródło: www. stat.gov.pl. - Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2004 roku
Oddziaływanie z jednej strony procesów biologicznych, a z drugiej migracji b dzie
miało wpływ na kształtowanie si struktury ludno ci według płci i wieku.
Zmiany w poszczególnych grupach wiekowych maj
swoje odbicie w kształcie
piramidy demograficznej. Niepokoj cy jest fakt, e w 2030 roku swoim kształtem nawi zuje
ona do piramidy demograficznej regresywnej, charakterystycznej dla społecze stwa
starzej cego
si . W ska podstawa piramidy oznacza spadek
ludno ci w wieku
przedprodukcyjnym. Jednocze nie widoczny jest wysoki przyrost ludno ci w wieku
produkcyjnym (45-55 lata) i wzrost ludno ci w wieku poprodukcyjnym (76-80 lat). Wzrost
ludno ci w wieku poprodukcyjnym zwi zany jest z wej ciem do tej grupy osób urodzonych
w okresie wy u demograficznego lat 50-tych, a ludno ci w wieku produkcyjnym grupy osób
urodzonych w okresie wy u demograficznego ko ca lat 70-tych i pocz tku 80-tych.
9
2029
2026
2023
2020
2017
2014
2011
2008
000
000
000
000
000
000
000
000
000
0
2005
000
000
000
000
000
000
000
000
000
2002
liczba osób
9
8
7
6
5
4
3
2
1
ro k
Wykres nr 4. Liczba ludno ci w wieku powy ej 65 lat w Polsce
ródło: Prognoza demograficzna 2003-2030, GUS
Według prognozy demograficznej w dalszym ci gu b dzie nast pował wzrost udziału
osób starszych w ogólnej liczbie ludno ci, a w zwi zku z tym wzrost wydatków
na wiadczenia socjalne.
Wydolno
systemu zabezpieczenia społecznego mo na okre li
za pomoc
wska nika obci enia demograficznego, czyli liczby osób w wieku nieprodukcyjnym
(przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym) przypadaj c na 100 osób w wieku produkcyjnym.
W 2004 roku w Polsce wska nik ten wynosił 57. Wielko
wska nika w poszczególnych
województwach jest zró nicowana i waha si od 54 w województwie dolno l skim do 64
w województwie podlaskim.
Na podstawie prognozy demograficznej do 2007 roku wska nik obci enia
demograficznego b dzie malał, co spowodowane b dzie przede wszystkim spadkiem liczby
ludno ci w wieku przedprodukcyjnym. Po 2014 roku wska nik obci enia demograficznego
zacznie rosn , co zwi zane b dzie z przepływem ludno ci w wieku produkcyjnym do grupy
ludno ci zakwalifikowanej jako ludno
w wieku poprodukcyjnym.
10
70
60
na 100 osób w wieku
50
30
20
10
2029
2026
2023
2020
2017
2014
2011
2008
2005
0
2002
produkcyjnym
40
ro k
o s o b y w w ie k u n ie p r o d u k c y jn y m - o g ó łe m
o s o b y w w ie k u p o p r o d u k c y j n y m
Wykres nr 5. Wska nik obci enia demograficznego
ródło: STRATEGIA POLITYKI SPOŁECZNEJ 2007 – 2013 Dokument przyj ty prze Rad Ministrów w dniu
13.09.2005 r. dokument towarzysz cy realizacji Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013, MINISTERSTWO
POLITYKI SPOŁECZNEJ, Warszawa 2005
Wzrost liczby ludno ci w wieku poprodukcyjnym b dzie wymagał podj cia działa ,
maj cych na celu dostosowanie przede wszystkim polityki społecznej pa stwa do skutków
tych zmian oraz stymulowanie zjawisk sprzyjaj cych niwelacji niekorzystnych trendów
(STRATEGIA POLITYKI SPOŁECZNEJ 2007 – 2013 Dokument przyj ty prze Rad Ministrów
w dniu 13.09.2005 r. dokument towarzysz cy realizacji Narodowego Planu Rozwoju na lata
2007-2013, MINISTERSTWO POLITYKI SPOŁECZNEJ, Warszawa 2005).
6 000
4 000
2 000
0
2005
2010
Emeryci - ZUS
2015
2020
Emeryci - KRUS
Wykres nr 6. Liczba emerytów w tys. osób w Polsce
ródło: STRATEGIA POLITYKI SPOŁECZNEJ 2007 – 2013 Dokument przyj ty prze Rad Ministrów w dniu
13.09.2005 r. dokument towarzysz cy realizacji Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013, MINISTERSTWO
POLITYKI SPOŁECZNEJ, Warszawa 2005
11
Tabela nr 3. Liczba emerytów w tys. osób z prognoz do 2020 r.
Lata
Ogółem
Emeryci - ZUS
Emeryci - KRUS
2005
4 694
3 695
999
2006
4 744
3 737
1 007
2007
4 798
3 784
1 014
2008
4 779
3 761
1 018
2009
4 784
3 762
1 022
2010
4 747
3 723
1 024
2011
4 700
3 674
1 026
2012
4 705
3 677
1 028
2013
4 744
3 716
1 028
2014
4 872
3 843
1 029
2015
4 953
3 923
1 030
2016
5 041
4 010
1 031
2017
5 139
4 103
1 036
2018
5 244
4 199
1 045
2019
5 352
4 293
1 059
2020
5 457
4 381
1 076
ródło: STRATEGIA POLITYKI SPOŁECZNEJ 2007 – 2013 Dokument przyj ty prze Rad Ministrów w dniu
13.09.2005 r. dokument towarzysz cy realizacji Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013, MINISTERSTWO
POLITYKI SPOŁECZNEJ, Warszawa 2005
Starzenie si społecze stwa spowoduje przede wszystkim wzrost wydatków na system
zabezpiecze
społecznych
poprzez
wzrost
liczby
osób
pobieraj cych
emerytury
i korzystaj cych z opieki medycznej i socjalnej.
600,0
500,0
400,0
300,0
200,0
100,0
0,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Wydatki socjalne ogółem (mld PLN)
Em erytury (mld PLN)
Opieka zdrowotna (mld PLN)
Wykres nr 7. Wydatki socjalne ogółem, w tym emerytury i opieka zdrowotna
ródło: STRATEGIA POLITYKI SPOŁECZNEJ 2007 – 2013 Dokument przyj ty prze Rad Ministrów w dniu
13.09.2005 r. dokument towarzysz cy realizacji Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013, MINISTERSTWO
POLITYKI SPOŁECZNEJ, Warszawa 2005
12
IV. OSOBY STARSZE W WOJEWÓDZTWIE WARMI SKO-MAZURSKIM
W województwie warmi sko-mazurskim udział ludno ci w wieku poprodukcyjnym
w 2005 roku wynosił tylko 13,4 %, co jest wska nikiem korzystnym w porównaniu do
redniej warto ci w kraju. Jednak od 1988 do 2005 roku warto
ta wzrosła o ponad 3 %
zarówno ogółem w województwie, jak i w miastach i na wsi.
Tabela 4. Ludno
według grup ekonomicznych w województwie warmi sko-mazurskm 1988-2005
(udział %)
Województwo
Miasto
Ludno
Rok
Wie
w wieku:
przedprodukcyjnym
produkcyjnym
poprodukcyjnym
przedprodukcyjnym
produkcyjnym
poprodukcyjnym
przedprodukcyjnym
produkcyjnym
poprodukcyjnym
33,5
56,8
9,7
32,6
58,2
9,2
34,6
54,9
10,4
1990
33,1
56,7
10,2
32,2
58,2
9,6
34,4
54,6
11,0
1991
32,8
56,8
10,4
31,9
58,2
9,8
34,1
54,6
11,3
1992
32,3
57,1
10,6
31,3
58,6
10,1
33,8
54,9
11,4
1993
31,8
57,3
10,9
30,7
59,0
10,4
33,4
55,0
11,6
1994
31,2
57,7
11,1
29,9
59,4
10,7
33,0
55,2
11,8
1995
30,5
58,0
11,4
29,1
59,9
11,0
32,5
55,4
12,0
1996
29,8
58,5
11,7
28,3
60,4
11,3
32,0
55,7
12,3
1997
29,1
59,0
11,9
27,5
60,9
11,6
31,4
56,2
12,4
1998
28,2
59,6
12,1
26,5
61,6
11,9
30,8
56,7
12,6
1999
27,4
60,3
12,4
25,6
62,3
12,1
30,1
57,2
12,7
2000
27,0
60,2
12,8
25,0
62,4
12,6
30,0
57,0
13,0
2001
26,0
61,1
12,9
23,9
63,2
12,8
29,1
57,8
13,1
2002
25,0
61,9
13,1
22,9
64,0
13,1
28,2
58,7
13,1
2003
24,1
62,7
13,2
22,0
64,8
13,2
27,2
59,7
13,1
2004
23,2
63,5
13,3
21,2
65,4
13,4
26,3
60,6
13,1
2005
22,5
64,1
13,4
20,5
65,9
13,6
25,6
61,3
13,1
1988
bc
a
wg stanu na 31.XII
b
ludno wg NSP 1988 w tys. osób
c
w podziale nie uwzgl dniono osób o nieustalonym wieku
ródło: Dane z Urz du statystycznego w Olsztynie
W województwie warto
ta była zró nicowana w poszczególnych gminach i wahała
si od 9,4 % (gmina Dywity) do 18,1 % (gmina Banie Mazurskie). Najwy sze wska niki
powy ej 15 % udziału ludno ci w wieku poprodukcyjnym do ludno ci ogółem uzyskały
gminy poło one głównie w północnej cz ci województwa. Na ten stan wpłyn ło wiele
czynników, mi dzy innymi: niski przyrost naturalny (mapa nr 5) i ujemne saldo migracji
(mapa nr 6).
Na wysokie ujemne saldo migracji wpływ mógł mie fakt, i w wielu gminach, które
uzyskały udział ludno ci w wieku poprodukcyjnym powy ej 15 % istniały pa stwowe
gospodarstwa rolne. Ich likwidacja, cz sto jedynego
ródła dochodu, przyczyniła si
do odpływu ludno ci w poszukiwaniu pracy oraz lepszych warunków
ycia. Proces ten
13
pogł bia si , poniewa
i obecnie zbyt mały rynek pracy w stosunku do istniej cego
zapotrzebowania powoduje odpływ ludno ci w wieku produkcyjnym z tego obszaru. Nale y
równie zwróci uwag na to, i coraz wi kszego znaczenia obok migracji wewn trznych,
czyli ruchu ludno ci w granicach kraju nabieraj migracje na zewn trz, czyli wymiana
ludno ci nast puje poza granice kraju. W województwie warmi sko mazurskim w 2005 r.
saldo migracji na 1000 ludno ci ogółem wynosiło -1,2 z czego -0,6 stanowiły migracje poza
granice kraju.
Nie bez znaczenia jest równie stosunkowo najni szy przyrost naturalny na 1000
ludno ci w tej cz ci województwa, bowiem warunki ekonomiczne cz sto maj wpływ na
decyzj
o powi kszeniu rodziny. Nie jest to sytuacja korzystna pod wzgl dem
demograficznym, poniewa
niski przyrost naturalny nie jest w stanie pokry
ludno ci spowodowanych migracjami, co
wiadczy o starzeniu si
ubytków
społecze stwa, a
jednocze nie wpływa na proces depopulacji ludno ci na tym obszarze (mapa nr 7).
Dla ukazania dynamiki zmian liczby ludno ci w województwie warmi sko-mazurskim
liczb ludno ci z 1988 r. przyrównano do 100 punktów i na jej podstawie wyliczono jako
relatywn (w stosunku do 100 punktów) warto
gdy warto
w punktach dla 2004 roku. W ten sposób,
uzyskana w wyniku przeliczenia była ni sza ni 100 punktów oznaczało to, i w
badanym okresie nast pił spadek liczby ludno ci. Je eli, za warto
oznacza to, i nie nast piła adna zmiana, a gdy warto
jest równa 100 punktów
wynosiła powy ej 100 punktów
oznaczało to, i nast pił wzrost liczby ludno ci.
Najni szy udział procentowy ludno ci w wieku poprodukcyjnym w porównaniu do
ludno ci ogółem uzyskały przede wszystkim gminy wiejskie poło one w rodkowej cz ci
województwa, w s siedztwie takich miast jak Olsztyn, Ostróda, Iława, Szczytno, które
stanowi dla s siednich gmin dobry rynek pracy.
Z prognoz demograficznych wynika, i zarówno ogółem w województwie, jak i na wsi
i w miastach b dzie w dalszym ci gu wzrasta liczba ludno ci w wieku poprodukcyjnym, co
spowodowane b dzie wzrostem przeci tnej długo ci ycia i spadkiem dzietno ci kobiet.
W 2030 roku udział ludno ci w wieku poprodukcyjnym w województwie b dzie wynosił
25,8 %, w miastach 28,6 %, a na obszarach wiejskich 22 %.
Tabela nr 5. Dzietno
i trwanie ycia w województwie warmi sko-mazurskim w 2005 r.
Wyszczególnienie
Województwo
Miasta
Wie
1,33
-
-
m czy ni
70,0
70,7
68,9
kobiety
79,4
79,6
79,2
Dzietno
Trwanie ycia
ródło: www.stat.gov.pl – Prognozy demograficzne (X.2006)
14
%
35,0
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
2010
2015
Województwo
Wykres nr 8. Ludno
2020
2025
Miasto
2030
wiek
Wie
w wieku poprodukcyjnym w województwie warmi sko-mazurskim
ródło: www.stat.gov.pl – Prognozy demograficzne (X.2006)
Na podstawie prognozy demograficznej mo na przewidzie , w jakim stopniu
w przyszło ci nast pi wzrost liczby ludno ci w wieku poprodukcyjnym w stosunku do
ludno ci ogółem. W roku 2002 udział % ludno ci w wieku poprodukcyjnym wahał si
w poszczególnych powiatach od 11,9 % w powiecie ełckim do 15,3 % w powiecie
w gorzewskim. Najwy szy udział ludno ci w wieku poprodukcyjnym w porównaniu do
pozostałych powiatów, bo powy ej 14,0 % uzyskały powiaty: lidzbarski, k trzy ski i
w gorzewski. Najni szy za , 12,0 % i mniej uzyskały powiaty: mr gowski, olszty ski, ełcki.
Na podstawie prognozy w 2015 roku aden z powiatów nie uzyska udziału ludno ci w wieku
poprodukcyjnym poni ej 15,0 %. Najni sz
warto
uzyska powiat elbl ski 16,0 %,
a najwy sz powiat miasta Elbl g 20,5 %. Najwy sze warto ci, powy ej 18,0 % uzyskaj
powiaty miast grodzkich Olsztyna i Elbl ga oraz gi ycki, k trzy ski i w gorzewski, a wi c
podobnie, jak w 2002 roku przede wszystkim powiaty poło one w północnej cz ci
województwa (poza Olsztynem i Elbl giem). Najni sze warto ci poni ej 16,5 % uzyskaj , tak
jak w 2002 roku, powiaty: olszty ski i ełcki oraz powiat braniewski i elbl ski. W 2030 roku
najni szy udział ludno ci w wieku poprodukcyjnym w ród ludno ci ogółem b dzie
w powiecie nowomiejskim 22,9 %, a najwy szy 29,8 % w powiecie miasta Elbl g. Powiaty,
które uzyskaj najwy sz warto
poło one s głównie w północnej cz ci województwa,
podobnie jak w 2002 i 2015 roku. Najni sze warto ci uzyskaj
powiaty: nowomiejski,
elbl ski, braniewski. Na podstawie prognozy mo na stwierdzi , i
w porównaniu do
pozostałych powiatów w województwie najwy szy udział ludno ci w wieku poprodukcyjnym
uzyskaj przede wszystkim powiaty poło one w północnej jego cz ci.
15
Innym wska nikiem okre laj cym osoby starsze jest udział ludno ci w wieku 65 lat
i wi cej do ludno ci ogółem. W województwie warmi sko-mazurskim w 2005 roku udział ten
wynosił 11,5 %. Podobnie kształtuje si udział ludno ci w wieku 65 lat i wi cej lat do liczby
ludno ci ogółem dla miast (11,5 %) i wsi (11,6 %). W poszczególnych gminach
w województwie warto
ta waha si od 8,1 % (gmina Dywity) do 18,1 % (Banie Mazurskie).
Podobnie jak w przypadku wyznaczenia gmin o najwy szym udziale ludno ci w wieku
poprodukcyjnym równie gminy o najwi kszym udziale ludno ci w wieku 65 lat i wi cej
koncentruj si w północnej cz ci województwa, natomiast gminy o najni szym udziale osób
z tej grupy wiekowej to gminy wiejskie, poło one w rodkowej cz ci województwa.
Zmiany w poszczególnych grupach wiekowych maj swoje odbicie w strukturze
ludno ci według płci i wieku, których obrazem jest piramida demograficzna. Porównuj c
obraz struktury ludno ci według płci i wieku dla województwa warmi sko-mazurskiego
w1988, 2005 i prognozowanym 2030 roku widoczne s niekorzystne zmiany, oznaczaj ce
„starzenie si ” ludno ci.
Na podstawie piramidy demograficznej z roku 1988 widoczny jest stosunkowo
niewielki spadek liczby urodze w porównaniu do roku poprzedniego. Dwa uwypuklenia
w piramidzie spowodowane s wzrostem liczby ludno ci z dwóch powojennych wy ów
demograficznych z lat 50 (34-38 lat) i ko ca lat 70-tych i pocz tku 80-tych (3-14 lat).
Piramida ta swoim kształtem nawi zuje do piramidy charakterystycznej dla społecze stwa
młodego (typ progresywny), które charakteryzuje stały wzrost liczby ludno ci.
W 2005 roku w strukturze według płci i wieku ju wyra nie widoczny jest spadek
z roku na rok liczby urodze . Dwa uwypuklenia s równie wynikiem wy u z lat 50-tych
(51 -55 lat) oraz wy u demograficznego ko ca lat 70-tych i pocz tku 80-tych (20-30 lat).
Wyst puj one w grupie wiekowej ludno ci w wieku produkcyjnym. Piramida demograficzna
z 2005 roku nawi zuje swoim kształtem do struktury ludno ci cechuj cej społecze stwo
dojrzałe (typ zastojowy), który charakteryzuje spadek liczby ludno ci w wieku
przedprodukcyjnym, a znacz cy wzrost ludno ci w wieku produkcyjnym.
W 2030 roku, na podstawie prognozowanej piramidy demograficznej, w dalszym
ci gu z roku na rok zmniejsza si liczba urodze , przy czym spadek ten wynosi ju ponad
10 % w stosunku do roku wcze niejszego. Grupa osób w wieku przedprodukcyjnym b dzie
stanowi tylko 16 % ogółu ludno ci. W grupie osób w wieku produkcyjnym (58 % ogółu
ludno ci) znajd si osoby z wy u demograficznego ko ca lat 70-tych i pocz tku 80-tych
(45 - 55 lat), natomiast do wieku poprodukcyjnego, którego ludno
ogółu ludno ci zaliczone zostan
b dzie stanowiła 25 %
osoby z wy u lat 50-tych (76-80 lat). Piramida
demograficzna nawi zuje swoim kształtem do struktury ludno ci charakterystycznej dla
16
społecze stwa starzej cego (typ regresywny), gdzie wyst puje znacz cy spadek ludno ci
w wieku przedprodukcyjnym w porównaniu do ludno ci w wieku produkcyjnym.
%
80
70
60
50
40
30
20
10
0
2005
2010
2015
Województwo
2020
2025
Miasto
2030
wiek
Wie
Wykres nr 12. Wska nik obci enia demograficznego w województwie warmi sko-mazurskim
ródło: www.stat.gov.pl – Prognozy demograficzne (X.2006)
Zmiany w strukturze ludno ci według wieku poci gaj
konsekwencje
ekonomiczne,
co
obrazuje
wska nik
za sob
obci enia
okre lone
demograficznego
(tzn. stosunek ludno ci w wieku nieprodukcyjnym do ludno ci w wieku produkcyjnym).
W 2004 roku dla Polski wska nik ten wynosił 57, a dla województwa warmi skomazurskiego 56. Warto
wska nika obci enia demograficznego na obszarach wiejskich
województwa warmi sko-mazurskiego wynosił 63 i był wy szy ni
wynosił
on
52.
W województwie
warmi sko-mazurskim
warto
w miastach, gdzie
wska nika
jest
zró nicowana w poszczególnych gminach i w 2005 roku wahała si od 47 dla miasta Olsztyna
do 73 w gminie Lidzbark. Pod wzgl dem obci enia demograficznego ni sze warto ci
w województwie uzyskały głównie miasta oraz gminy wiejskie poło one przede wszystkim
w s siedztwie Olsztyna i Elbl ga. Najwy sze wska niki obci enia demograficznego
uzyskały gminy wiejskie poło one we wschodniej i południowej cz ci województwa.
17
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
2005
2010
wiek poprodukcyjny
2015
2020
2025
wiek przedprodukcyjny
2030
wiek poprodukcyjny
Wykres nr 13. Prognozowany udział ludno ci według grup ekonomicznych w województwie warmi skomazurskim
ródło: www.stat.gov.pl – Prognozy demograficzne (X.2006)
Na podstawie prognozy demograficznej do roku 2030 mo na stwierdzi , i
w województwie utrzymuje si taka sama tendencja jak w kraju. Do 2015 roku wska nik
obci enia demograficznego
spowodowane
b dzie
b dzie utrzymywał si
przede
wszystkim
spadkiem
na podobnym poziomie,
liczby
ludno ci
w
co
wieku
przedprodukcyjnym. Po 2015 roku wska nik obci enia demograficznego w województwie
zacznie rosn , co zwi zane b dzie z przepływem ludno ci w wieku produkcyjnym do grupy
ludno ci zakwalifikowanej jako ludno
w wieku poprodukcyjnym.
18
1. Struktura ludno ci powy ej 60 roku ycia
1.1. Struktura ludno ci według płci i wieku
Do analizy osób starszych w województwie warmi sko-mazurskim przyj to jako
granic wieku 60 lat, równ dla m czyzn i kobiet. W województwie warmi sko-mazurskim
udział ludno ci w wieku powy ej 60 lat wynosi ogółem 14,9 %, w mie cie 15,1 %, a na wsi
14,5%. Na podstawie danych mo na stwierdzi , e wraz z wiekiem proporcjonalnie zmniejsza
si liczba osób w poszczególnych rocznikach, bez wzgl du na miejsce zamieszkania. Przy
czym ni szy udział ludno ci w wieku powy ej 60 lat jest na wsi.
Tabela nr 6. Ludno w wieku 60 lat i wi cej w województwie warmi sko-mazurskim w 2005 r.
(udział %)
Wiek
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85 i wi cej
ogółem
4,5
4,3
4,3
4,6
4,6
4,7
4,9
4,8
4,8
4,9
4,7
4,4
4,2
4,3
4,1
4,1
3,6
3,5
3,0
2,8
2,6
2,2
2,0
1,8
1,2
4,8
Województwo
m czy ni kobiety
5,4
3,9
5,1
3,8
5,1
3,9
5,3
4,2
5,2
4,3
5,2
4,4
5,5
4,6
5,1
4,6
5,3
4,5
5,0
4,7
4,8
4,6
4,5
4,4
4,2
4,3
4,2
4,4
3,9
4,1
3,9
4,3
3,4
3,7
3,1
3,8
2,6
3,3
2,3
3,2
2,0
3,0
1,7
2,5
1,5
2,3
1,3
2,1
0,9
1,4
3,5
5,6
ogółem
4,7
4,6
4,5
4,8
4,8
4,7
4,9
4,7
4,8
4,8
4,6
4,3
4,1
4,2
4,0
4,0
3,5
3,5
2,9
2,8
2,6
2,2
2,0
1,8
1,2
4,9
Miasto
m czy ni
5,7
5,4
5,3
5,5
5,3
5,1
5,3
5,0
5,1
5,0
4,6
4,3
4,0
4,1
3,9
3,8
3,4
3,1
2,5
2,4
2,1
1,7
1,6
1,3
0,9
3,6
ródło: Dane z Urz du statystycznego w Olsztynie, 2006
Wie
kobiety ogółem m czy ni
4,1
4,2
5,0
4,1
4,0
4,8
4,0
4,1
4,8
4,4
4,4
5,1
4,4
4,4
5,1
4,5
4,7
5,3
4,7
5,0
5,8
4,5
4,9
5,4
4,6
4,8
5,5
4,7
4,9
5,1
4,6
4,8
5,1
4,3
4,5
4,6
4,2
4,4
4,4
4,3
4,4
4,3
4,0
4,2
3,9
4,1
4,3
4,0
3,6
3,8
3,5
3,7
3,6
2,9
3,2
3,1
2,7
3,1
2,8
2,1
2,9
2,6
1,9
2,5
2,2
1,6
2,3
2,0
1,5
2,0
1,8
1,3
1,4
1,3
0,9
5,7
4,7
3,4
kobiety
3,7
3,4
3,6
4,0
4,0
4,3
4,5
4,6
4,4
4,8
4,6
4,5
4,5
4,5
4,4
4,5
4,0
4,0
3,4
3,2
3,0
2,6
2,3
2,2
1,5
5,6
Struktura ludno ci według płci osób starszych ró ni si znacz co ze wzgl du na
wi ksz umieralno
m czyzn ni kobiet. Ró nica w liczbie kobiet i m czyzn dla kolejnych
roczników pogł bia si wraz z wiekiem, a szczególnie powy ej 79 roku ycia, gdzie wska nik
feminizacji (tzn. liczba kobiet na 100 m czyzn) wynosi ponad 200. Nadumieralno
m czyzn w starszym wieku mo e by interpretowana jako nast pstwa obci e fizycznych
i psychicznych powstałych w okresie aktywno ci zawodowej.
19
Tabela nr 7. Wska nik feminizacji dla osób starszych w województwie warmi sko-mazurskim
w 2005 r.
Wiek
Województwo
Miasta
Wie
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85 i wi cej
114
117
118
123
127
134
131
138
133
147
150
154
161
164
164
173
169
195
199
217
230
240
233
246
239
253
115
122
121
127
132
142
141
146
143
151
159
159
165
168
163
174
168
189
203
210
228
239
229
244
232
255
112
107
113
116
117
122
116
129
119
142
137
146
155
158
166
171
171
205
194
229
233
242
239
250
250
249
ródło: Dane z Urz du Statystycznego w Olsztynie
Obrazem struktury ludno ci według płci i wieku jest piramida demograficzna, która
pokazuje zmiany w poszczególnych grupach wiekowych. Niekorzystne zmiany w strukturze
wieku wyra aj si „starzeniem si ” ludno ci. Piramida demograficzna dla ludno ci w wieku
60 lat i wi cej ukazuje nadwy k kobiet nad liczb m czyzn, tak charakterystyczn dla tej
grupy wieku. Dysproporcja ta szczególnie jest widoczna powy ej 85 roku ycia.
W pi cioletnich grupach wiekowych, w stosunku do ogółu osób w wieku 60 lat
i wi cej, najwi kszy udział procentowy stanowi osoby w wieku 65-69 lat. Znacz cy spadek
liczby ludno ci w tej grupie nast puje natomiast powy ej 80 roku ycia.
20
Tabela nr 8. Ludno w wieku 60 lat i wi cej (w pi cioletnich grupach wiekowych) w województwie
warmi sko-mazurskim w 2005 r. (udział %)
Wiek
Województwo
ogółem
m czy ni
Miasto
kobiety
ogółem
100
39,0
61,0
100
60-64
22,5
10,2
12,3
23,4
65-69
24,1
10,2
13,9
23,9
70-74
21,7
8,4
13,3
21,3
75- 79
17,1
5,9
11,2
16,8
80-84
9,8
2,9
6,9
9,8
85 i wi cej
4,8
1,4
3,4
4,8
ródło: Dane z Urz du Statystycznego w Olsztynie
m czy ni
38,5
10,5
9,8
8,1
5,9
2,9
1,3
Wie
kobiety ogółem m czy ni
61,5
12,9
14,1
13,2
10,9
6,9
3,5
100
21,1
24,3
22,4
17,6
9,9
4,7
39,9
9,9
10,8
8,9
6,1
2,9
1,3
kobiety
60,1
11,2
13,5
13,5
11,5
7,0
3,4
1.2. Struktura ludno ci według stanu cywilnego
W grupie osób starszych w wieku 60 lat i wi cej według stanu cywilno-prawnego
w województwie warmi sko-mazurskim w 2005 roku najwi kszy udział stanowiły osoby
pozostaj ce w zwi zku mał e skim – 56,9 %. Wysoki odsetek stanowiły równie osoby
owdowiałe – 36,1 %. Udział procentowy kawalerów i panien oraz osób rozwiedzionych jest
najni szy - 7,0 %. Najmniej korzystny jest fakt, i a 43,1 % osób w tym wieku nie ma
wsparcia partnera w swoim wieku. W szczególnie trudnej sytuacji w przypadku choroby lub
niedoł no ci znajduj si osoby, które nie maj lub nie mog liczy na pomoc rodziny.
Osoby te zdane s , bowiem na pomoc ró nych instytucji opieki społecznej, na które wzro nie
zapotrzebowanie wraz ze wzrostem liczby osób starszych. Porównuj c dane dla osób
starszych w wieku 60 lat i wi cej pod wzgl dem stanu cywilno-prawnego i miejsca
zamieszkania stwierdza si wy szy na wsi jest ni w mie cie udział procentowy osób
pozostaj cych w zwi zku mał e skim i osób owdowiałych. Znacz co ni szy jest natomiast na
wsi udział osób rozwiedzionych w ogólnej liczby osób w wieku 60 lat i wi cej, w porównaniu
do osób starszych w mie cie.
Tabela nr 9. Osoby starsze w wieku 60 lat i wi cej w 2002 r. według stanu cywilno-prawnego
w województwie warmi sko-mazurskim wg NSP2002 a (udział %)
Wyszczególnienie Ogółem Kawalerowie Osoby w zwi zku
i panny
mał e skim
Ogółem
100
3,8
56,9
Miasto
100
3,8
56,1
Wie
100
3,9
57,7
ródło: Dane z Urz du Statystycznego w Olsztynie
Osoby
owdowiałe
36,1
35,8
36,7
Rozwiedzeni
3,2
4,3
1,7
Porównuj c dane według stanu cywilnego osób starszych 60 lat i wi cej z podziałem
na płe wyra na jest dysproporcja w udziałach procentowych osób pozostaj cych w zwi zku
mał e skim i owdowiałych. Udział procentowy m czyzn onatych w wieku 60 lat i wi cej
w poszczególnych grupach wiekowych do ogółu m czyzn w danej grupie wraz z wiekiem
21
maleje, ale w
adnej nie jest ni szy ni
69 %. Porównuj c udział procentowy kobiet
zam nych w wieku 60 lat i wi cej w poszczególnych grupach wiekowych do ogółu kobiet
równie wraz z wiekiem ich udział procentowy maleje. Jednak w adnej z grup wiekowych
kobiet w wieku 60 lat i wi cej kobiety zam ne nie stanowiły wi cej ni 65 %. Podobnie jest
w
przypadku
osób
owdowiałych,
gdzie
udział
w poszczególnych grupach wiekowych kobiet
procentowy kobiet
owdowiałych
wzrasta zdecydowanie szybciej ni
w przypadku m czyzn. Tak du ych dysproporcji nie ma, gdy porównamy udział procentowy
osób rozwiedzionych oraz panien i kawalerów w poszczególnych grupach wiekowych do
ogólnej liczby kobiet i m czyzn.
100%
100%
80%
80%
60%
60%
40%
40%
20%
20%
0%
60-64
kawalerowie
65-69
70-74
onaci
wdowcy
75 lat i
w i cej
w iek
rozwiedzeni
0%
60-64
panny
65-69
zam
ne
70-74
wdowy
75 lat i
w i cej
w iek
rozwiedzone
Wykres nr 15. Osoby starsze w 2002 r. według stanu cywilno-prawnego ogółem w województwie warmi skomazurskim wg NSP2002 a r. (udział %)
ródło: Dane z Urz du Statystycznego w Olsztynie
Porównuj c dane dla osób starszych w wieku 60 lat i wi cej pod wzgl dem stanu
cywilno-prawnego, płci, miejsca zamieszkania w poszczególnych grupach wiekowych
wst puje podobna tendencja jak w całym województwie w miastach, na wsi. Wraz z wiekiem
ro nie udział osób owdowiałych, a maleje udział osób pozostaj cych w zwi zku mał e skim.
22
Tabela nr 10. Osoby starsze w 2002 r. według stanu cywilno-prawnego w województwie warmi skomazurskim wg NSP2002 a r. (udział %)
Wiek
M czy ni
Ogółem
kawalerowie
onaci
Kobiety
wdowcy
rozwiedzeni
Ogółem
panny
zam ne
wdowy
rozwiedzione
3,9
61,5
29,2
5,4
3,6
52,2
40,4
3,8
3,7
38,7
54,7
2,9
Województwo
60-64
65-69
70-74
75 lat i
wi cej
100
100
100
5,1
84,5
5,7
4,7
3,8
84,0
8,8
3,4
2,9
81,2
13,4
2,5
100
100
100
100
2,0
69,4
27,0
1,6
100
4,6
18,9
75,0
1,5
100
100
100
3,8
85,1
5,6
5,5
60,5
27,7
7,3
84,6
8,5
4,1
4,0
51,2
39,5
5,3
2,5
81,2
13,1
3,2
100
100
100
4,5
2,8
3,9
37,8
54,2
4,1
100
1,8
69,0
27,0
2,2
100
4,8
18,3
74,8
2,1
100
100
100
7,0
83,4
6,0
3,6
63,1
31,6
2,4
83,0
9,4
2,4
3,0
53,7
41,9
1,4
3,6
80,7
14,2
1,5
100
100
100
2,9
5,2
3,3
40,1
55,5
1,1
100
2,2
69,6
27,4
0,8
100
4,1
20,0
75,3
0,6
Miasto
60-64
65-69
70-74
75 lat i
wi cej
Wie
60-64
65-69
70-74
75 lat i
wi cej
ródło: Dane z Urz du Statystycznego w Olsztynie
1.3. Struktura ludno ci według wykształcenia
W strukturze wykształcenia ludno ci według płci i wieku cały czas nast puj zmiany
ze wzgl du na wi ksz dost pno
do wykształcenia. Na pewno utrudniony dost p do wiedzy
miały osoby, które w roku rozpocz cia II wojny wiatowej klasyfikowały si jako osoby
ucz ce si . Zaliczono do tej grupy osoby maj ce rozpocz
edukacj , a ko cz c na osobach
na studiach wy szych, a wi c osoby, które w 2005 roku znalazły si w przedziale wiekowym
od 70 do 90 lat. Najwi kszy udział procentowy w ka dej pi cioletniej grupie wiekowej
powy ej 60 lat i wi cej stanowi
osoby o wykształceniu podstawowym, b d
bez
wykształcenia lub te o wykształceniu nieustalonym. Rozwój szkolnictwa oraz wi ksze
mo liwo ci w zdobyciu wykształcenia powoduj , i w ni szych przedziałach wiekowych
poprawia si struktura wykształcenia.
23
Tabela nr 11. Ludno faktycznie zamieszkała o ustalonym wieku dla osób starszych w wieku 60 lat
i wi cej według poziomu wykształcenia w poszczególnych grupach wiekowych
w województwie warmi sko-mazurskim w 2002 r. (dane NSP)
M czy ni
Wiek
ogółem
wy sze
rednie
i policealne
Kobiety
zasadnicze
zawodowe
podstawowe
i bez
wykształcenia
ogółem
wy sze
rednie
i policealne
zasadnicze
zawodowe
podstawowe
i bez
wykształcenia
Województwo
60-64
100
10,4
20,2
17,0
52,4
100
8,3
25,2
7,1
59,4
65-69
100
9,3
20,8
12,9
57,0
100
5,2
22,6
5,7
66,5
70-74
100
7,7
19,2
8,8
64,3
100
2,6
14,0
4,0
79,4
75-79
100
6,4
20,3
6,3
67,0
100
1,5
11,9
2,6
84,0
80-84
100
4,4
16,8
6,2
72,6
100
0,8
10,3
2,8
86,1
85-89
100
3,7
13,2
6,7
76,4
100
0,8
8,6
2,1
88,5
90-94
100
3,6
13,0
3,9
79,5
100
0,8
7,1
1,4
90,7
95 lat i wi cej
100
1,8
10,9
1,8
85,5
100
1,0
5,3
0,2
93,5
Miasto
60-64
100
15,2
27,7
19,7
37,4
100
11,4
35,7
8,4
44,5
65-69
100
13,7
30,1
15,8
40,4
100
7,3
33,1
7,3
52,3
70-74
100
11,7
28,4
11,4
48,5
100
4,1
21,8
5,5
68,6
75-79
100
9,6
29,4
7,9
53,1
100
2,3
18,3
3,6
75,8
80-84
100
6,5
24,9
8,4
60,2
100
1,2
16,1
4,1
78,6
85-89
100
5,8
19,8
8,6
65,8
100
1,3
12,9
2,8
83,0
90-94
100
5,3
18,4
5,9
70,4
100
1,2
10,7
2,0
86,1
95 lat i wi cej
100
3,0
11,9
3,0
82,1
100
1,4
7,4
0,0
91,2
Wie
60-64
100
3,6
9,6
13,2
73,6
100
3,3
8,3
4,9
83,5
65-69
100
3,2
8,2
8,9
79,7
100
1,8
6,6
3,3
88,3
70-74
100
2,4
6,4
5,1
86,1
100
0,5
2,9
1,9
94,7
75-79
100
1,6
6,7
3,7
88,0
100
0,4
2,6
0,9
96,1
80-84
100
1,4
5,4
3,2
90,0
100
0,1
2,1
1,0
96,8
85-89
100
0,8
4,2
4,1
90,9
100
0,1
1,8
0,9
97,2
90-94
100
0,9
4,2
0,9
94,0
100
0,0
1,3
0,5
98,2
95 lat i wi cej
100
0,0
9,4
0,0
90,6
100
0,0
0,8
0,8
98,4
ródło: Dane z Urz du Statystycznego w Olsztynie
Jednym z wa niejszych czynników ró nicuj cym poziom wykształcenia osób w wieku
60 lat i wi cej jest miejsce zamieszkania. Ze wzgl du na dost p do wykształcenia mieszka cy
obszarów wiejskich posiadaj ni sze wykształcenie ni mieszka cy miast w tym samym
wieku.
24
%100,0
90,0
80,0
70,0
60,0
50,0
40,0
30,0
20,0
10,0
0,0
Wy sze
Województwo
rednie i policealne
Miasto
Zasadnicze zaw odow e
Wie
Podstaw ow e
nieuko czone, bez
w ykształcenia
szkolnego i nieustalony
Wykres nr 16. Ludno faktycznie zamieszkała o ustalonym wieku dla osób starszych w wieku 60 lat i wi cej
według poziomu wykształcenia w poszczególnych grupach wiekowych w województwie
warmi sko-mazurskim w 2002 r. (dane NSP)
ródło: Dane z Urz du Statystycznego w Olsztynie
Innym czynnikiem ró nicuj cym poziom wykształcenia ludno ci w wieku 60 lat
i wi cej jest podział na płe . W województwie udział procentowy m czyzn o wykształceniu
podstawowym, b d bez wykształcenia lub te o nieustalonym wykształceniu m czyzn waha
si od 52,4 % (60-64 lata) do 85,5 % (95 lat i wi cej), a kobiet od 59,4 % (60-64 lata) do
93,5 % (95 lat i wi cej). Podobne zró nicowanie wyst puje pod wzgl dem udziału osób
o wykształceniu wy szym w poszczególnych grupach wiekowych dla kobiet i m czyzn
w wieku 60 lat i wi cej. W przeszło ci nie przywi zywano tak du ego znaczenia do
wykształcenia wy szego kobiet. Najcz ciej ko czyły one swoj edukacj na poziomie szkoły
podstawowej. Odzwierciedleniem tego jest wynik porównania liczby kobiet i m czyzn
w poszczególnych grupach wiekowych, które zdobyły wykształcenie wy sze. W grupie osób
w wieku 70 do 84 lat wykształcenie wy sze zdobyło dwukrotnie wi cej m czyzn ni kobiet .
25
Kobiety
M czy ni
100%
100%
90%
90%
80%
80%
70%
70%
60%
60%
50%
40%
40%
30%
30%
20%
20%
10%
10%
Podstaw ow e i bez w ykształcenia
Zasadnicze zaw odow e
rednie i policealne
Wy sze
90-94
85-89
80-84
75-79
70-74
0%
65-69
w iek
95 lat i wi cej
Podstaw ow e i bez w ykształcenia
Zasadnicze zaw odow e
rednie i policealne
Wy sze
95 lat i wi cej
90-94
85-89
80-84
75-79
70-74
65-69
60-64
0%
60-64
50%
w iek
Wykres nr 17. Ludno faktycznie zamieszkała o ustalonym wieku dla osób starszych w wieku 60 lat i wi cej,
według poziomu wykształcenia w poszczególnych grupach wiekowych według płci ogółem
w województwie warmi sko-mazurskim w 2002 r. (dane NSP)
ródło: Dane z Urz du Statystycznego w Olsztynie
1.4. Struktura ludno ci według ródła utrzymania
Główne ródło utrzymania osób starszych powy ej 60 roku ycia stanowi emerytury.
W Polsce wiadczenia emerytalne wypłacane s z dwóch systemów ubezpieczeniowych:
powszechnego i rolniczego.
Tabela nr 12. Przeci tna liczba emerytur w województwie warmi sko-mazurskim
Lata
Liczba emerytur
Poza KRUS
KRUS ( w tys.)
2000
102995
33,1
2004
117743
31,6
2005
123018
44,9
ródło: Dane z Urz du Statystycznego w Olsztynie
26
Głównym wyznacznikiem sytuacji materialnej osób starszych jest przede wszystkim
wysoko
otrzymywanej emerytury. Jednocze nie osobom uprawnionym do emerytury lub
renty, która uko czyła 75 lat przysługuje dodatek piel gnacyjny. Jednak cz sto zdarza si , e
niski poziom emerytury powoduje, i osoby starsze i tak nie s wstanie utrzyma si
samodzielnie. Dlatego niektóre z osób starszych zawieszaj emerytur i podejmuj prace na
cały etat lub nie zawieszaj c emerytury pracuj dodatkowo na ½ etatu. Nie wszystkie osoby
starsze maj tak mo liwo , cho by ze wzgl du na stan zdrowia. Osoby starsze, nierzadko
przewlekle chore wymagaj leczenia farmakologicznego, wi e si to z za ywaniem cz sto
bardzo drogich lekarstw, co równie w du ym stopniu obci a ich bud et domowy.
Tabela nr 13. Przeci tne miesi czne emerytury i renty w województwie warmi sko-mazurskim
Przeci tna miesi czna emerytura i renta w zł
z pozarolniczego systemu
Lata
rolników indywidualnych
ubezpiecze społecznych
razem
w tym emerytury
razem
w tym emerytury
2000
759,05
867,20
602,05
636,08
2001
843,11
959,34
686,36
729,50
2002
900,05
1021,87
699,65
739,99
2003
945,56
1076,37
725,44
767,11
2004
991,82
1127,00
745,69
785,97
2005
1019,16
1143,29
756,55
791,97
ródło: Dane z Urz du Statystycznego w Olsztynie,
www.stat.gov.pl
Porównuj c
przeci tn
wysoko
emerytury
w
Przeci tne wynagrodzenie
brutto w województwie
warmi sko-mazurskim
2097,83
2185,02
2273,44
-
województwie
pomi dzy
2000 a 2005 rokiem zauwa alny jest stały wzrost wysoko ci redniej emerytury, zarówno
z systemu ubezpiecze
społecznych jak i rolniczego. Jednak problem stanowi relacja
wysoko ci emerytur w porównaniu do wynagrodzenia, jak otrzymuj osoby pracuj ce, gdzie
jest ona dwukrotnie wy sza, a przecie koszty utrzymania s takie same bez wzgl du na wiek.
1.5. Struktura ludno ci według zgonów
W województwie warmi sko-mazurskim prawie 66,4 % zgonów spowodowanych jest
chorobami okre lanymi jako cywilizacyjne (m.in. choroby układu kr enia, nowotwory
zło liwe). Najwi ksze zagro enie dla zdrowia i ycia ludno ci stanowi choroby układu
kr enia (40,7 % zgonów), które od wielu lat s główn przyczyn zgonów. Niekorzystnym
zjawiskiem jest równie wzrost liczby zgonów powodowanych chorobami nowotworowymi.
Nowotwory zło liwe w 2004 roku były przyczyn , a 25,6 % zgonów.
27
Tabela nr 14. Zgony według przyczyn w województwie warmi sko-mazurskim w 2004 roku
2004
Wyszczególnienie
Województwo
Miasto
Wie
12272
7091
5181
91
51
40
3147
1918
1229
14
11
3
zaburzenia wydzielania wewn trznego, stanu od ywiania i przemiany metabolicznej
151
87
64
choroby układu nerwowego i narz dów zmysłów
167
104
63
4998
2858
2140
choroby układu oddechowego
813
439
374
choroby układu trawiennego
443
272
171
64
36
28
126
81
45
niektóre stany rozpoczynaj ce si w okresie okołoporodowym
30
18
12
wady rozwojowe wrodzone, zniekształcenia i aberracje chromosomowe
28
14
14
1122
612
510
986
530
456
92
60
32
Ogółem
niektóre choroby zaka ne i paso ytnicze
nowotwory
choroby krwi i narz dów krwiono nych i niektóre choroby z udziałem
mechanizmów autoimmunologicznych
choroby układu kr enia
choroby układu kostnostawowego, mi niowego i tkanki ł cznej
choroby układu moczowo-płciowego
objawy, cechy chorobowe oraz nieprawidłowe wyniki bada klinicznych,
laboratoryjnych gdzie indziej niesklasyfikowane
zewn trzne przyczyny zachorowania i zgonu
pozostałe
brak przyczyny zgonu (opisu) w Karcie Statystycznej do Karty Zgonu
-
-
-
ródło: Dane z Urz du Statystycznego w Olsztynie
Tabela nr 15. Zgony według przyczyn w województwie warmi sko-mazurskim w 2004 r.
w poszczególnych grupach wiekowych (udział %)
Wyszczególnienie
ogółem
niektóre choroby zaka ne i paso ytnicze
nowotwory
choroby krwi i narz dów krwiono nych i
niektóre choroby z udziałem mechanizmów
autoimmunologicznych
zaburzenia wydzielania wewn trznego, stanu
od ywiania i przemiany metabolicznej
choroby układu nerwowego i narz dów
zmysłów
choroby układu kr enia
choroby układu oddechowego
choroby układu trawiennego
choroby układu kostnostawowego,
mi niowego i tkanki ł cznej
choroby układu moczowo-płciowego
objawy, cechy chorobowe oraz
nieprawidłowe wyniki bada klinicznych,
laboratoryjnych gdzie indziej
niesklasyfikowane
zewn trzne przyczyny zachorowania i zgonu
100
100
Ludno według wieku:
60-69 lat 70-79 lat 80 i wi cej lat
15,4
22,0
17,6
24,2
31,8
15,5
100
35,7
35,7
14,3
100
19,2
40,4
23,2
100
100
100
100
5,9
15,4
16,7
17,2
1,6
32,0
34,8
23,3
0,0
37,7
35,5
18,5
100
100
15,6
18,3
28,1
33,3
48,4
31,7
100
100
15,3
8,9
18,4
7,4
29,2
3,2
ródło: Ludno , ruch naturalny i migracje w województwie warmi sko-mazurskim w 2005 r., US, Olsztyn,
2006
28
Na choroby układu kr enia najwi cej osób w grupie osób starszych umierało
w przedziałach wiekowych 70-79 lat oraz 80 lat i wi cej. Nowotwory najcz ciej były
przyczyn zgonów osób w wieku 60-69 lat i 70-79 lat. Wraz z wiekiem wzrasta równie
liczba zgonów spowodowanych chorobami układu oddechowego, chorobami układu
kostnostawowego, mi niowego i tkanki ł cznej oraz chorobami układu moczowo-płciowego.
29
V. Podsumowanie
Wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym w stosunku do ogólnej liczby ludno ci
b dzie wymagał przyj cia odpowiedniej polityki społecznej, zwi zanej z zapewnieniem tym
osobom emerytur (system emerytalny) oraz wzrostem wydatków na system opieki zdrowotnej
(wzrost kadr zajmuj cych si geriatri i opiek nad osobami starszymi). Wa ne jest równie
wspieranie aktywnej staro ci poprzez wykorzystanie ich do wiadczenia w pracy przez
młodych pracowników w celu zdobycia wiedzy. Jednocze nie mo liwo
przekazania swojej
wiedzy oraz zapotrzebowanie na ich pomoc nie spowoduje u osób starszych uczucia
wykluczenia zawodowego, a niejednokrotnie społecznego. W Strategii polityki społecznej na
2007-2013 dla Polski proponowane jest rozwijanie systemu opieki piel gnacyjnej w celu
integracji ludzi starszych, mi dzy innymi poprzez:
•
pomoc (zinstytucjonalizowana, grup pomocowych) osobom maj cym trudno ci
z samodzielnym funkcjonowaniem,
•
rozbudowanie usług wspomagaj cych (transportowych, gastronomicznych), znoszenie
barier urbanistycznych, dost p do informacji,
•
szkolenie profesjonalnych kadr, zajmuj cych si opiek
•
opracowanie standardów opieki rodowiskowej i nadzór nad ich realizacj ,
•
wprowadzenie rozwi za pozwalaj cych na godzenie aktywno ci zawodowej z opiek
rodowiskow ,
nad członkiem rodziny wymagaj cym pomocy, w tym pracy w mniejszym wymiarze
czasu pracy,
•
rozwój form pomocy w okresowym wyr czaniu opiekunów rodzinnych.
W województwie warmi sko-mazurskim proces starzenia si
społecze stwa jest
wyra nie zró nicowany w poszczególnych gminach. W celu wyznaczenia obszarów,
w których proces starzenia si społecze stwa jest najbardziej zawansowany przyj to dwa
wska niki. Jednym z nich jest przyrost rzeczywisty, na który składa si przyrost naturalny
i ruch migracyjny. O starzeniu si społecze stwa mo na mówi , gdy przyrost naturalny spada
i nie jest w stanie przewy szy ubytków ludno ci spowodowanych migracjami. Drugim
wyznacznikiem jest udział ludno ci w wieku poprodukcyjnym do ludno ci ogółem. Jako
kryterium kwalifikuj cym gminy w województwie warmi sko-mazurskim, gdzie proces
starzenia si społecze stwa jest najbardziej zawansowany, przyj to uzyskanie przez gminy
zarówno
ujemnego
przyrostu
rzeczywistego
na
1000
ludno ci
poni ej
redniej
w województwie – 1,2 jak i udziału ludno ci w wieku poprodukcyjnym powy ej redniej
w województwie 13,4 %.
30
Uwzgl dniaj c to kryterium proces starzenia si
społecze stwa w województwie
najbardziej zawansowany jest w 51 gminach (mapa nr 11). W wi kszo ci s to gminy,
w których znaczny udział stanowiły grunty PGR-owskie, obecnie charakteryzuj ce si słabym
rozwojem gospodarczym i wysokim bezrobociem. Stan ten powoduje, i ludzie młodzi, lepiej
wykształceni, podejmuj decyzje o emigracji. To z kolei pot guje proces starzenia si
społecze stwa.
31
VI. Wnioski
Przeprowadzona analiza, udziału osób starszych w ogólnej liczbie ludno ci, pozwala
na stwierdzenie, e w województwie warmi sko-mazurskim stopie zaawansowania starzenia
si społecze stwa jest poni ej redniej krajowej. Udział grupy osób w wieku powy ej 60 lat
i wi cej wraz z upływem czasu b dzie wzrastał, dlatego w chwili obecnej bardzo wa ne jest
podj cie odpowiednich działa
w celu zorganizowania lepszej infrastruktury opieki
społecznej i ekonomicznej nad osobami starszymi. Takie działania s , bowiem niezb dne
i konieczne dla dobra ogółu społecze stwa. Wa nym elementem dostosowania polityki do
zachodz cych zmian demograficznych mo e by równie poło enie wi kszego nacisku na
profilaktyk
(głównie zdrowotn ). W województwie warmi sko-mazurskim najbardziej
zaawansowany proces starzenia si społecze stwa obserwowany jest w gminach poło onych
w północnej cz ci regionu.
W
celu
bardziej
dokładnego
rozpoznania
ju
istniej cej
w poszczególnych gminach w województwie dla starzej cego si
wydatków, jakie nale ałoby ponie
infrastruktury
społecze stwa oraz
na jej dostosowanie do przyszłych potrzeb, wa ne jest
przeprowadzenie bardziej szczegółowych bada . Wst pnie mo na byłoby wybra kilka gmin,
dla których nale ałoby wykona inwentaryzacj istniej cej infrastruktury oraz jak nale ałoby
j dostosowa do przyszłych potrzeb. Nale ałoby równie , przeprowadzi ankiet w ród
mieszka ców w wieku 60 lat i wi cej, dla których ta infrastruktura ma by przygotowana.
Badania te powinny obejmowa :
•
zbadanie stanu zdrowia i sprawno ci oraz opieki zdrowotnej nad osobami starszymi:
o sprawno
funkcjonowania ludzi starych (ogółem i w zale no ci od miejsca
zamieszkania),
o opieka domowa nad niesprawnymi lub powa nie chorymi osobami starszymi,
o korzystanie z usług opieki społecznej ( wiadczenia placówek opieki) i usług
medycznych,
•
poziom zabezpieczenia usług medycznych i opieku czych dla osób starszych,
•
opinie respondentów dotycz ce traktowania ludzi starych w porównaniu z osobami
młodszymi.
.
32
VII. Spis tabel, wykresów i map
Tabela nr 1 Ludno
w wieku 65lat i wi cej w Unii Europejskiej w 2006 r.;
Tabela nr 2 Dzietno
i trwanie ycia w Polsce do 2030 r.;
Tabela nr 3 Liczba emerytów w tys. osób z prognoz do 2020 r.;
Tabela nr 4 Ludno
według grup ekonomicznych w województwie warmi sko-mazurskm 1988-2005
(udział %);
Tabela nr 5 Dzietno
i trwanie ycia w województwie warmi sko-mazurskim w 2005 r.;
Tabela nr 6 Ludno
w wieku 60 lat i wi cej w województwie warmi sko-mazurskim w 2005 r.
(udział %);
Tabela nr 7
Wska nik feminizacji dla osób starszych w województwie warmi sko-mazurskim
2005 r.;
Tabela nr 8 Ludno
w wieku 60 lat i wi cej (w pi cioletnich grupach wiekowych) w województwie
warmi sko-mazurskim w 2005 r. (udział %);
Tabela nr 9 Osoby starsze w wieku 60 lat i wi cej w 2002 r. według stanu cywilno-prawnego
w województwie warmi sko-mazurskim wg NSP2002 a (udział %);
Tabela nr 10 Osoby starsze w 2002 r. według stanu cywilno-prawnego w województwie warmi skomazurskim wg NSP2002 a r. (udział %);
Tabela nr 11 Ludno
faktycznie zamieszkała o ustalonym wieku dla osób starszych w wieku 60 lat
i wi cej według poziomu wykształcenia w poszczególnych grupach wiekowych
w województwie warmi sko-mazurskim w 2002 r.(dane NSP);
Tabela nr 12 Przeci tna liczba emerytur w województwie warmi sko-mazurskim;
Tabela nr 13 Przeci tne miesi czne emerytury i renty w województwie warmi sko-mazurskim;
Tabela nr 14 Zgony według przyczyn w województwie warmi sko-mazurskim w 2004 r.;
Tabela nr 15 Zgony według przyczyn w województwie warmi sko-mazurskim w 2004 r.
w poszczególnych grupach wiekowych (udział %).
Wykres nr 1 Współczynnik dzietno ci w latach 1990-2003;
Wykres nr 2 Przeci tne trwanie ycia w latach 1950-2003;
Wykres nr 3 Struktura ludno ci według płci i wieku w Polsce w 2002 i 2030 roku;
Wykres nr 4 Liczba ludno ci w wieku powy ej 65 lat w Polsce;
Wykres nr 5 Wska nik obci enia demograficznego;
Wykres nr 6 Liczba emerytów w tys. osób w Polsce;
Wykres nr 7 Wydatki socjalne ogółem, w tym emerytury i opieka zdrowotna;
Wykres nr 8 Ludno
w wieku poprodukcyjnym w województwie warmi sko-mazurskim
Wykres nr 9 Struktura ludno ci według płci i wieku ogółem dla województwa warmi skomazurskiego – ogółem w 1988 r.;
Wykres nr 10 Struktura ludno ci według płci i wieku ogółem dla województwa warmi skomazurskiego – ogółem w 2005 r.;
33
Wykres nr 11 Struktura ludno ci według płci i wieku dla województwa warmi sko-mazurskiego –
ogółem w 2030 r.;
Wykres nr 12 Wska nik obci enia demograficznego w województwie warmi sko-mazurskim;
Wykres nr 13 Prognozowany udział ludno ci według grup ekonomicznych w województwie
warmi sko-mazurskim;
Wykres nr 14 Struktura ludno ci według płci i wieku (60 lat i wi cej) dla województwa warmi skomazurskiego – ogółem w 2005 r.;
Wykres nr 15 Osoby starsze w 2002 r. według stanu cywilno-prawnego ogółem w województwie
warmi sko-mazurskim wg NSP2002 a r.(udział %);
Wykres nr 16 Ludno
faktycznie zamieszkała o ustalonym wieku dla osób starszych w wieku 60 lat
i wi cej według poziomu wykształcenia w poszczególnych grupach wiekowych
w województwie warmi sko-mazurskim w 2002 r.(dane NSP);
Wykres nr 17 Ludno
faktycznie zamieszkała o ustalonym wieku dla osób starszych w wieku 60 lat
i wi cej według poziomu wykształcenia w poszczególnych grupach wiekowych według
płci ogółem w województwie warmi sko-mazurskim w 2002 r. (dane NSP);
Mapa nr 1 Polska - Ludno
w wieku poprodukcyjnym – 2004 r.
Mapa nr 2 Polska - Ludno
w wieku 65 lat i wi cej – 2004 r.
Mapa nr 3 Polska – Wska nik obci enia demograficznego – 2004 r.
Mapa nr 4 Województwo warmi sko-mazurskie - Ludno
w wieku poprodukcyjnym – 2005 r.
Mapa nr 5 Województwo warmi sko-mazurskie - Przyrost naturalny – 2005 r.
Mapa nr 6 Województwo warmi sko-mazurskie - Migracje zewn trzne i wewn trzne – 2005 r.
Mapa nr 7 Województwo warmi sko-mazurskie - Dynamika zmian ludno ci 1988- 2004 r.
Mapa nr 8 Województwo warmi sko-mazurskie – Ludno
Mapa nr 9 Województwo warmi sko-mazurskie – Ludno
w wieku 65 lat i wi cej – 2004 r.
w wieku poprodukcyjnym - 2002, 2015,
2030 rok,
Mapa nr 10 Województwo warmi sko-mazurskie - Wska nik obci enia demograficznego – 2005 r.
Mapa nr 11 Województwo warmi sko-mazurskie – Starzej ce si społecze stwo.
34
VIII. Spis literatury
1. Dane z Urz du Statystycznego w Olsztynie, 2006;
2. Ludno , ruch naturalny i migracje w województwie warmi sko-mazurskim w 2005 r.,
US, Olsztyn, 2006;
3. „Strategia społeczno-gospodacza województwa warmi sko-mazurskiego do 2020 roku”,
Zarz d Województwa Warmi sko-Mazurskiego, Olsztyn, 2005 r.;
4. STRATEGIA POLITYKI SPOŁECZNEJ 2007 – 2013 Dokument przyj ty prze Rad
Ministrów w dniu 13.09.2005 r. dokument towarzysz cy realizacji Narodowego Planu
Rozwoju na lata 2007-2013, MINISTERSTWO POLITYKI SPOŁECZNEJ, Warszawa
2005 r.;
5. www.stat.gov.pl – Bank danych regionalnych (X.2006);
6. www.stat.gov.pl – Prognozy demograficzne (X.2006);
7. www.stat.gov.pl. (2000-2002);
8. Krajowa Strategia Emerytalna Adekwatny i Stabilny System Emerytalny, Ministerstwo
Polityki Społecznej, 2005, Warszawa.
35
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52