Medical Health Sciences Review

Transkrypt

Volume 1
Number 1
Juni 2015
Medical & Health
Sciences Review
www.mhsr.pl
2015;1(1)
Volume 1N
umber 1M
arch 2015
Medical & Health
Sciences Review
www.mhsr.pl
www.mhsr.pl
Szanowni Państwo
Z ogromną przyjemnością oddajemy w Państwa ręce pierwszy numer kwartalnika
Medical & Health Sciences Review.
Mamy nadzieję, że czasopismo swoją tematyką wpisze się trwale w interdyscyplinarny
obszar badań w naukach o zdrowiu. Dołożymy wszelkich starań aby problematyka
poruszana na łamach czasopisma stanowiła rzetelne źródło informacji naukowej,
inspirowała do realizacji badań i prezentowania wyników, dzielenia się doświadczeniem
a przede wszystkim była nieustająco intersującą lekturą.
Z wyrazami szacunku,
Redakcja M&HSR
KOMITET NAUKOWY
REDAKTOR NACZELNY:
dr hab. Anna Lubkowska, prof. nadzw. PUM
ZASTĘPCA REDAKTORA NACZELNEGO:
prof. dr hab. Beata Karakiewicz
KOMITET REDAKCYJNY:
prof. dr hab. n. med. Olga Fedorciv, Ukraina
dr hab. Aleksandra Gaworska-Krzemińska, Polska
dr Marta Giezek, Polska
dr hab. Elżbieta Grochans, Polska
prof. dr hab. n. med. Janis Kisis, Łotwa
dr Anna Jurczak, Polska
prof. dr hab. med. Kornelia Kędziora – Kornatowska, Polska
prof. dr hab. n. med. Ludmila Klimackaya, Rosja
assoc prof. Jacek Kopeć MD PhD, Kanada
prof. dr hab. Maria Laszczyńska, Polska
dr Andrey Lukyanov, Dania
prof. dr hab. Mariusz Ratajczak, USA
dr hab. Agnieszka Samochowiec, Polska
prof. dr hab. Jerzy Samochowiec, Polska
dr med. Andrzej Szpakow, Białoruś
prof dr hab. Ewa Stachowska, Polska
prof. dr hab. Andrzej Wojtczak, Polska
SEKRETARZ REDAKCJI:
mgr Marta Bażydło
REDAKTORZY TECHNICZNI:
dr Wojciech Garczyński
mgr Anna Karakiewicz
mgr Aleksandra Radecka
Adres Redakcji: Al. Wojska Polskiego 78/17, 70-482 Szczecin
Adres nadsyłania prac: [email protected]
WYDAWCA:
ProLongaVita
Instytut Rozwoju Nauk
o Zdrowiu i Usług Medycznych
2015;1(1)
Volume 1N
umber 1M
arch 2015
Medical & Health
Sciences Review
www.mhsr.pl
www.mhsr.pl
Spis Treści:
Wojciech Garczyński, Beata Karakiewicz, Anna Lubkowska
Aktywność zawodowa chorych na stwardnienie rozsiane
w zależności od formy klinicznej choroby
Anna Jurczak, Małgorzata Jasińska, Anna Reczyńska,
Małgorzata Szkup, Marzanna Stanisławska, Elżbieta Grochans
Włoski unikalny model opieki nad pacjentem
Marzanna Stanisławska, Mariola Rajzer, Anna Jurczak,
Katarzyna Augustyniuk, Anna Reczyńska, Elżbieta Grochans
Podejmowanie działań prozdrowotnych przez pacjentów z chorobami
kardiologicznymi
Renata Robaszkiewicz-Bouakaz, Karina Gawrońska,
Anna Jurczak, Sylwia Wieder-Huszla, Małgorzata Szkup,
Małgorzata Starczewska, Marzanna Stanisławska, Elżbieta Grochans
Oczekiwania wobec ambulatoryjnej opiekizdrowotnej wśród osób pozbawionych
wolności
3
13
21
29
2015;1(1): 3-11
Volume 1N
umber 1M
arch 2015
Medical & Health
Sciences Review
Original Paper
www.mhsr.pl
www.mhsr.pl
Aktywność zawodowa chorych na stwardnienie
rozsiane w zależności od formy klinicznej choroby
Occupational activity of patients suffering from multiple
sclerosis, depending on the clinical form of the disease
Wojciech Garczyński1; A-F, Beata Karakiewicz2; D,E, Anna Lubkowska1; D,E*
1. Zakład Diagnostyki Funkcjonalnej i Medycyny Fizykalnej, Wydział Nauk o Zdrowiu, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
2. Katedra i Zakład Zdrowia Publicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
A – koncepcja i przygotowanie projektu badań, B – wykonanie analiz diagnostycznych, zbieranie danych, C – analiza statystyczna, D – interpretacja
danych, E – przygotowanie manuskryptu, F – opracowanie piśmiennictwa, G – pozyskanie funduszy, * – Autor do korespondencji.
Autor do korespondencji: dr hab. Anna Lubkowska, prof. nadzw. PUM, Zakład Diagnostyki Funkcjonalnej i Medycyny Fizykalnej PUM,
71-210 Szczecin, ul. Żołnierska 54, tel.: 91 48 00 914, e-mail: [email protected]
Str eszczenie
Wstęp. Stwardnienie rozsiane (SM) jest to choroba o podłożu zapalno-demielinizacyjnym ośrodkowego układu nerwowego, której
objawy występują w szczycie aktywności zawodowej, a więc między 20 a 40 rokiem życia. Stwardnienie rozsiane przyjmuje najczęściej formę kliniczną: remitująco – nawracającą (RRMS), wtórnie postępującą (SPMS) lub pierwotnie postępującą (PPMS).
Cel pracy. Celem przeprowadzonych badań była ocena aktywności zawodowej chorych na stwardnienie rozsiane w zależności od
formy klinicznej choroby.
Materiał i metody. Badania przeprowadzono w Centrum Rehabilitacji dla Osób Chorych na stwardnienie rozsiane w Bornem Sulinowie. Grupa badana liczyła 197 osób (140 kobiet i 57 mężczyzn). Średnia wieku grupy badanej to 49 lat ± 11. Zastosowano metodę sondażu diagnostycznego w oparciu o autorski kwestionariusz ankiety dotyczący sytuacji zawodowej chorych na stwardnienie
rozsiane. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej w programie Statistica 10.0.
Wyniki. Najdłużej na SM chorowali badani z formą kliniczną SPMS (19 lat), a najkrócej z formą RRMS (14 lat). Średni staż pracy zawodowej respondentów wynosił 23 lata dla formy klinicznej PPMS i 19 lat dla form RRMS i SPMS. Wskaźnik niewydolności
ruchowej EDSS był najwyższy u badanych z formą SPMS (6,5) a najniższy u badanych z formą RRMS (5). Wykazano statystycznie istotną różnicę w czasie trwania choroby (p<0,05), stażu pracy zawodowej (p<0,05) poziomie niewydolności ruchowej EDSS
(p<0,001) oraz motywach rezygnacji z pracy (p<0,05) między formami klinicznymi SM.
Wnioski. Uzyskane wyniki wskazują, że pacjenci z formą kliniczną PPMS są najdłużej aktywni zawodowo w stosunku do pacjentów z pozostałymi formami klinicznymi SM.
Słowa kluczowe: stwardnienie rozsiane, aktywność zawodowa, formy kliniczne SM
Summar y
Background. MS occurs between the ages so the top of the professional activity. Multiple sclerosis takes most common clinical
form: relapsing - remitting (RRMS), secondary progressive (SPMS) or primary progressive (PPMS).
Objectives. The aim of the study was to evaluate the occupational activity in patients with MS, depending on the clinical form of
the disease.
Material and methods. The study was conducted at the center for MS patients in Bornem Sulinowie Study group consisted of
197 patients. Proprietary research tool was a questionnaire on the occaputional situation of patients with MS. The results were statistically analyzed in the Statistica.
Results. SM longest sick subjects with SPMS clinical form (19 years), and the shortest of the form RRMS (14 years). Average length
of employment was 23 years for clinical forms of PPMS and 19 years for RRMS and SPMS forms. EDSS motor failure indicator
was highest in subjects with SPMS form (6.5) and the lowest in subjects with RRMS form (5). Demonstrated a statistically significant difference in the duration of the disease (p <0.05), years of work (p <0.05) level of physical failure EDSS (p <0.001) and floods leaving work (p <0.05) between clinical forms of MS.
Conclusions. The results indicate that patients with PPMS clinical forms are active in the longest compared to patients with other
forms of clinical MS.
Key words: multiple sclerosis, occupational activity, clinical forms of MS
Otrzymano: 3.03.2015, zaakceptowano: 30.03.2015.
3
Wojciech Garczyński i wsp.,
Aktywność zawodowa chorych na stwardnienie rozsiane w zależności od formy klinicznej choroby
WSTĘP
Stwardnienie rozsiane (SM) jest przewlekłą chorobą o podłożu zapalno-demielinizacyjnym ośrodkowego układu nerwowego zaczynającą się zazwyczaj u młodych dorosłych
(20-40 rok życia). Jedną z przyczyn zmian demielinizacyjnych są uwarunkowania genetyczne, które powstają w warunkach nieprawidłowych reakcji immunologicznych [1, 2,
3]. Konsekwencją demielinizacji jest spowolnienie przewodnictwa nerwowego. Zmiany
zapalno – demielinizacyjne w ośrodkowym
układzie nerwowym są przyczyną powstania
deficytów neurologicznych o różnej progresji
- prowadząc często do niepełnosprawności
[1, 3]. Zmiany demielinizacyjne charakteryzują się szybką progresją i występują głównie
w istocie białej, w pniu mózgu, w móżdżku,
w rdzeniu kręgowym i nerwie wzrokowym.
Pojęcie rzutu choroby związane jest z pojawianiem się nowych lub zaostrzeniem już istniejących objawów neurologicznych trwających przynajmniej 24 godziny i niezwiązanych
z infekcją. Stwardnienie rozsiane może przebiegać w sposób bardzo zróżnicowany w zakresie częstości rzutów oraz szybkości narastania niewydolności neurologicznej [4]. Do
rozpoznania SM stosuje się kryteria diagnostyczne McDonalda [5]. Stwardnienie rozsiane
może mieć przebieg z rzutami lub bez. Forma
kliniczna pierwotnie postępująca stwardnienia
rozsianego (PPMS) występuje bez rzutów, pozostałe formy kliniczne: rzutowo – remisyjna
(RRMS), wtórnie postępująca (SPMS) i postępująco – nawracająca (PRMS) charakteryzują
się pojawianiem się rzutów choroby, a postać
łagodna (BNMS) może, przebiegać z rzutami. Najczęściej występująca forma kliniczna stwardnienia rozsianego (RRMS) rozpoczyna się od nawracających rzutów choroby.
Po kilku latach trwania choroby u pacjentów
z postacią rzutowo - remisyjną przechodzi
ona w postać wtórnie postępującą [4]. Do4
tychczas nie opracowano w pełni skutecznych
metod leczenia stwardnienia rozsianego [6].
Stwardnienie rozsiane dotyka przede
wszystkim młodych dorosłych w szczycie ich
aktywności zawodowej [2, 6, 7, 8], powodując tym samym zmienną zdolność chorego
do pracy, lub czasami całkowite ograniczenie zdolności do jej wykonywania. Ponad połowa chorych na stwardnienie rozsiane staje
się bezrobotnymi w przeciągu około 10 lat od
wieku zachorowania. Za główne czynniki powodujące niezdolność do pracy chorych na
SM uznaje się: stopień niewydolności ruchowej wyrażony na skali EDSS (powyżej 6,5),
wiek, czas trwania i przebieg kliniczny choroby [9]. Średni wiek zachorowania na SM
w Szczecinie wynosi dla mężczyzn i kobiet
odpowiednio 36 i 34 lat [10].
Biorąc pod uwagę przeciętny wiek zachorowania na stwardnienie rozsiane (początek
wieku produkcyjnego) - choroba stanowi poważny problem ekonomiczny i związany jest
z powtarzającymi się hospitalizacjami, których przyczynami w znacznej mierze są rzuty choroby oraz postępująca niepełnosprawność, które w konsekwencji mogą skutkować
wczesną utratą zdolności do pracy [6, 11]. Badania przeprowadzone w Austrii wykazały,
że 75% pacjentów z SM na wczesnym etapie
choroby wykazuje aktywność zawodową, natomiast w późniejszych stadiach choroby pracuje zawodowo znacznie mniejszy odsetek
chorych, mniej niż 10% [12]. Zdolność zawodowa osób ze stwardnieniem rozsianym zależy od formy klinicznej choroby, jej przebiegu i leczenia. Choroba prowadzi głównie do
dysfunkcji w obrębie narządu ruchu. Pracownicy z deficytami neurologicznymi w obrębie
kończyn dolnych mogą wykonywać wszystkie
czynności manipulacyjne, pod warunkiem, że
nie doszło do dysfunkcji kończyn górnych,
a sprawność manualna jest wystarczająca do
sprostania wymogom określonego stanowi-
Medical & Health Sciences Rewiev 2015,1(1): 3-11
ska pracy. Najbardziej odpowiednie są zawody
o charakterze produkcyjnym stacjonarnym jak
również naukowym [13]. Choroba w początkowej fazie może mieć skąpoobjawowy obraz kliniczny, łagodny przebieg i tym samym
nie musi bezpośrednio ograniczać możliwości
zatrudnienia [14]. Właściwa organizacja pracy jest szczególnie istotna dla osób chorych
na stwardnienie rozsiane i aktywnych zawodowo. Korzystne i wskazane jest wdrożenie
dodatkowych przerw w pracy oraz tworzenie
specjalnych miejsc wypoczynku dla pracowników niepełnosprawnych. Istotną rolę odgrywa również dostosowanie stanowiska pracy
do potrzeb osoby niepełnosprawnej i likwidacja barier architektonicznych [15].
Celem przeprowadzonych badań była
ocena zróżnicowania aktywności zawodowej
chorych na stwardnienie rozsiane z uwzględnieniem formy klinicznej choroby.
MATERIAŁ I METODY
Badania przeprowadzono w Centrum Rehabilitacji dla Osób Chorych na stwardnienie rozsiane w Bornem Sulinowie. Grupa badana liczyła 197 osób (140 kobiet i 57 mężczyzn). Średnia wieku grupy badanej to 49 lat
± 11. Średni czas trwania choroby wynosił 17
lat ± 9. Średni wiek zachorowania wynosił 32
lata ± 10. Zastosowano metodę sondażu diagnostycznego w oparciu o autorski kwestionariusz ankiety dotyczący sytuacji zawodowej
chorych na SM. Opracowanie wyników opierało się na analizie statystycznej cech mierzalnych (ilościowych) i niemierzalnych (jakościowych) z wykorzystaniem testu Kruskala – Wallisa (zmienne porządkowe), jednoczynnikowej
analizy wariancji (zmienne ilościowe) oraz testu Chi2 Pearsona (zmienne jakościowe). Dla
wszystkich parametrów mierzalnych wyznaczono podstawowe statystyki opisowe (średnią, odchylenie standardowe), niemierzalnych
- podstawowe statystyki opisowe (liczebność
i procent). Analizę rozkładów zmiennych
przeprowadzono testem Shapiro – Wilka,
a test Browna i Forsythe`a posłużył do oceny
jednorodności wariancji.
WYNIKI
W tabeli 1 zestawiono dane dotyczące wieku zachorowania na SM, czasu trwania choroby, stażu pracy zawodowej, stażu pracy zawodowej w chorobie, czasu po rezygnacji z
pracy oraz poziomu niewydolności ruchowej (EDSS) z podziałem na formę kliniczną SM. Stwardnienie rozsiane było diagnozowane najpóźniej u badanych z formą kliniczną PPMS (35 lat) a najwcześniej u badanych
z RRMS i SPMS (30 lat). Wykazano statystycznie istotną różnicę między wiekiem zachorowania a formą kliniczną SM (p<0,001).
Mniejsza siła istotności różnic pomiędzy formami klinicznymi SM (p<0,05) wystąpiła
przy ocenie czasu trwania choroby z podziałem na formy kliniczne. Ponadto, po przeprowadzeniu analizy post hoc Tukeya, wykazano,
że istotne różnice występowały między wiekiem zachorowania na stwardnienie rozsiane
w grupach RRMS - PPMS i SPMS – PPMS
(przy poziomie istotności p<0,001), czasem
trwania choroby w grupach SPMS – RRMS
(przy poziomie istotności p<0,05), stażem
pracy zawodowej w grupach RRMS – PPMS
i SPMS – PPMS (przy poziomie istotności
p<0,05) oraz wskaźnikiem niewydolności
ruchowej EDSS w grupach RRMS – SPMS,
RRMS – PPMS (przy poziomie istotności odpowiednio p<0,001 i p<0,01). Nie wykazano
istotnych statystycznie różnic między stażem
pracy zawodowej w chorobie i czasie po rezygnacji z pracy a formami klinicznymi SM.
W tabeli nr 2 zestawiono dane dotyczące
poziomu wykształcenia, czynników utrudniających wykonywanie pracy, charakteru wykonywanej pracy, powodu rezygnacji z pracy zawodowej oraz wiedzy pracodawcy o chorobie
5
pracownika z uwzględnieniem formy klinicznej stwardnienia rozsianego. Najwięcej badanych zadeklarowało wykształcenie wyższe
(45% - RRMS, 53% - SPMS, 43% - PPMS),
wykształcenie średnie deklarowało 41% badanych z formą kliniczną RRMS, 38% badanych
z PPMS i 28% z formą SPMS. Wykształcenie zawodowe deklarowało 12% z formą kliniczną RRMS i SPMS i 14% z formą kliniczną PPMS. Wykształcenie podstawowe deklarowało 4% badanych z formą kliniczną SPMS
i PPMS. Kolejny aspekt badań dotyczył czynników ograniczających wykonywanie pracy.
Zmęczenie jako czynnik utrudniający wykonywanie pracy zgłosiło 40% badanych z formą
kliniczną SPMS, 37% z formą kliniczną RRMS
a najmniej, bo 29% badanych z formą kliniczną PPMS. Drżenie jako czynnik utrudniający
wykonywanie pracy występował rzadko. Problem ten zgłosiło 19% badanych z formą kliniczną SPMS, 13% z PPMS i 11% z formą kliniczną RRMS. Zaburzenia widzenia jako czynnik utrudniający wykonywanie pracy występowały najczęściej w formie klinicznej RRMS
(17%), a najrzadziej w formie klinicznej PPMS
(6%). Problem ten dotyczył również 11%
chorych z formą kliniczną SPMS. Zaburzenia
równowagi jako czynnik utrudniający wykonywanie pracy występowały najczęściej w formie
klinicznej wtórnie postępującej (40%) i rzutowo – remisyjnej (37%) a najrzadziej były zgłaszane u badanych z formą kliniczną pierwotnie postępującą (27%). Trudności w poruszaniu się, jako czynnik utrudniający wykonywanie pracy, najczęściej występowały w formie
klinicznej SPMS (43%) a najrzadziej w formie
klinicznej PPMS i RRMS, odpowiednio 39% i
38%. Problem kontroli zwieraczy jako czynnik utrudniający wykonywanie pracy występował najczęściej u badanych z formą kliniczną
RRMS (21%), najrzadziej natomiast u badanych z formą kliniczną SPMS i PPMS (13%).
Dolegliwości bólowe jako czynnik ogranicza6
jący wykonywanie pracy występował rzadko. Problem ten dotyczył zaledwie 9% badanych z formą kliniczną rzutowo – remisyjną,
7% badanych z formą kliniczną przewlekle
postępującą i 6% z formą kliniczną wtórnie
postępującą. Podobnie jak dolegliwości bólowe i drżenie, zaburzenia mowy jako czynnik
utrudniający wykonywanie pracy występował
rzadko. Problem ten zgłaszało 9% badanych
z formą kliniczną RRMS i SPMS i 3% badanych z formą kliniczną PPMS. Uczucie przygnębienia jako czynnik utrudniający wykonywanie pracy najczęściej dotyczył badanych
z formą kliniczną PPMS (13%), następnie
z formą kliniczną SPMS (12%), a najrzadziej
z formą kliniczną RRMS (11%). Poczucie niższej wartości jako czynnik utrudniający wykonywanie pracy najczęściej dotyczył badanych
z formą kliniczną SPMS (10%), a najrzadziej
z formą RRMS i PPMS (5%). Kolejne analizowane pytanie dotyczyło rodzaju pracy zawodowej. Na podstawie analizy wyników można stwierdzić, że badani najczęściej wykonywali pracę o charakterze umysłowym (69% z
formą kliniczną RRMS, 62% z formą PPMS,
– 55% z formą kliniczną SPMS). Wykonywanie pracy fizycznej deklarowało najmniej badanych: 21% z formą kliniczną SPMS, 15%
z formą kliniczną PPMS, 11% z formą kliniczną RRMS. Ocena poziomu istotności różnic
w wykształceniu, czynnikach utrudniających
wykonywanie pracy, charakterze wykonywanej pracy z podziałem na formę kliniczną i typ
stwardnienia rozsianego została przeprowadzona za pomocą testu Chi2 Pearsona. Wyniki
analizy nie potwierdziły istotnych statystycznie różnic badanych zmiennych z podziałem
na formą kliniczną SM. Ostatni aspekt badań
dotyczył powodu rezygnacji z pracy zawodowej oraz wiedzy pracodawcy o chorobie pracownika. Zdecydowana większość badanych
zadeklarowało, że odeszło z pracy w związku
z rozpoznaniem stwardnienia rozsianego, naj-
więcej w przypadku formy klinicznej SPMS 90%, następnie formy klinicznej RRMS - 85%,
a najmniej formy klinicznej PPMS- 64%. Zdecydowana większość badanych poinformowała pracodawcę o swojej chorobie: 85% badanych z formą kliniczną RRMS i 65% badanych z formą kliniczną SPMS i PPMS. Ocena poziomu istotności różnic między formami klinicznymi SM została przeprowadzona
za pomocą testu Chi2 Pearsona. Wyniki analizy potwierdziły istotne statystycznie różnice
w motywach rezygnacji z pracy z uwzględnieniem formy klinicznej choroby na poziomie
p<0,05.
DYSKUSJA
Sytuację zawodową osób chorych na
stwardnienie rozsiane badała Lunde z zespołem badawczym [16]. Badania zostały przeprowadzone w latach 2008-2010 w Norwegii. Grupę badaną stanowiło 213 chorych na
stwardnienie rozsiane, którzy zostali zdiagnozowani i zakwalifikowani do jednej z trzech
form klinicznych stwardnienia rozsianego:
RRMS, SPMS, PPMS. Badani wypełniali ankietę dotyczącą sytuacji zawodowej obejmującej również informacje nt. wykształcenia, stanu cywilnego, objawów choroby, dolegliwości
bólowych i niepełnosprawności. Badani wypełniali następujące kwestionariusze: FSS (Fatigue Severity Scale) – do oceny poziomu zmęczenia, BDI (Beck Depression Inventory) – do
oceny poziomu depresji, BAI (Beck Anxiety
Inventory) – do oceny poziomu lęku. Poziom
niepełnosprawności został określony na podstawie danych klinicznych i badania neurologicznego. Średnia wieku grupy badanej w tym
przypadku wynosiła 32 lata. Najmłodsi byli
pacjenci z grupy SPMS (30,04 lat) a najstarsi
z grupy PPMS (45,6 lat). 73% badanych żyło
w związku małżeńskim lub konkubinacie, 27%
było samotnych. Wykształcenie średnie i wyższe deklarowało 29% badanych a podstawo-
we, gimnazjalne i zawodowe 71% badanych.
Zupełnie inne wyniki uzyskano w badaniach
własnych, gdzie połowa badanych deklarowała wykształcenie wyższe. W badaniach Lunde
pracę umysłową – lekką deklarowało 50,5%
badanych a ciężką – fizyczną 49,5% badanych.
W badaniach własnych uzyskano porównywalne wyniki w zakresie pracy umysłowej, ale
tylko 15% badanych deklarowało pracę fizyczną. Objawy depresyjne występowały u 9% pacjentów, zaburzenia lękowe występowały aż
u 81% badanych. Przewlekłe dolegliwości bólowe deklarowało 44% badanych. Największy poziom zmęczenia, wyrażonego w skali
FSS, występował u pacjentów z formą kliniczną PPMS, średni u pacjentów z formą kliniczną SPMS a najmniejszy u pacjentów z formą
kliniczną RRMS. W przytaczanych badaniach
średni poziom niepełnosprawności wyrażony
w skali EDSS dla całej grupy badanej wyniósł
4, natomiast z uwzględnieniem formy SM, odpowiednio: RRMS – 3, SPMS – 6, PPMS – 5,5.
Nieco odmienne wyniki uzyskano w badaniach własnych w odniesieniu do stopnia niepełnosprawności, gdzie średni wynik niepełnosprawności ruchowej wynosił 5 dla formy
klinicznej RRMS, 6,5 dla SPMS i 6 dla PPMS.
Krause wraz z zespołem badawczym [17]
oceniali czynniki wpływające na aktywność
zawodową osób chorych na stwardnienie rozsiane. Grupa badana liczyła 87 osób. Zgodnie
z kryteriami McDonalda pacjenci zostali zakwalifikowani do odpowiedniej formy klinicznej. U pacjentów zastosowano wiele kwestionariuszy, których wyników nie można odnieść
do badań własnych. Oceniano m. in. poziom
niewydolności ruchowej EDSS. Średnia wartość dla chorych nieaktywnych i aktywnych zawodowo wynosiła 3,5. W badaniach własnych
uzyskano zbliżony wynik – 4,5 w skali EDSS.
Krause dokonała również oceny zmęczenia za
pomocą kwestionariusza MFIS. Średni wynik
wyniósł 32.
7
Badanie przeprowadzone przez Multiple Sclerosis International Federation w 2010
roku w grupie 3500 osób dotyczące udogodnień w miejscu pracy, które umożliwiają osobom z SM kontynuowanie aktywności zawodowej wykazało, że pacjenci najczęściej podejmują decyzję o rezygnacji z pracy w ciągu
pierwszych 3 lat od rozpoznania choroby. Dowiedziono, że elastyczne godziny pracy i wydzielone miejsce do odpoczynku były najważniejszymi adaptacjami w miejscu pracy, które według ankietowanych wpływają na kontynuowanie zatrudnienia. Jednocześnie połowa
pracowników zaznaczyła, że w ich miejscach
zatrudnienia wprowadzenie elastycznych godzin pracy nie jest możliwe, a 70% ankietowanych informowało o braku miejsca do odpoczynku. Wydaje się zatem, iż konieczne jest
podejmowanie działań edukacyjnych skierowanych do pracowników uświadamiające im
korzyści wynikające z kontynuowania pracy
zawodowej i to, że SM nie zawsze bezwzględnie musi wiązać się z niepełnosprawnością.
W badaniach własnych uzyskano podobne
wyniki. Pacjenci chorzy na stwardnienie rozsiane, którzy byli aktywni zawodowo również
wskazywali na elastyczny czas pracy jako czynnik warunkujący kontynuowanie pracy. Istnieje także ogromna potrzeba działań edukacyjnych w stosunku do pracodawców [18].
Przychodzka z zespołem badawczym
[19] analizowała funkcjonowanie społeczne
i zawodowe chorych na SM. Badania zostały przeprowadzone w grupie 80 osób w oparciu o autorski kwestionariusz ankiety. Średnia wieku grupy badanej wynosiła 43 lata. Wykształcenie wyższe, średnie i zawodowe deklarowało po ok 30% badanych. Odmienne wyniki uzyskano w badaniach własnych, gdzie
zdecydowana większość badanych posiadała wykształcenie wyższe. Stwardnienie rozsiane jest chorobą, której przebieg wywołuje
znaczną ilość problemów nasilających się wraz
8
z czasem trwania choroby. W badaniach Przychodzkiej najwięcej problemów dotyczyło
zmęczenia, poruszania się i spastycznego napięcia mięśni, a najmniej zaburzeń zwieraczy
i problemów emocjonalnych – co potwierdzają również badania własne. Niestety autorka
nie dokonała analizy funkcjonowania zawodowego ze względu na formę kliniczną choroby.
WNIOSKI
Uzyskane wyniki wskazują, że pacjenci
z formą kliniczną pierwotnie postępującą SM
są najdłużej aktywni zawodowo.
PIŚMIENNICTWO
1. Stasiołek M, Mycko M, Selmaj K, Patogeneza stwardnienia rozsianego. Pol
Przegl Neurol, 2005, 1, 92-98.
2. Kazibutowska Z, Diagnostyka, rokowanie i leczenie w stwardnieniu rozsianym
w kontekście zagadnień rehabilitacji. Pol
Przegl Neurol 2008; 4; 46-47.
3. Miller E, Skuteczność rehabilitacji w stwardnieniu rozsianym. Pol Merk Lek
2009; 153:205-207.
4. Selmaj K, Kryteria diagnostyczne i naturalny przebieg choroby, Pol Przegl Neurol
2005, 1(3): 99-105.
5. McDonald WI, Compston A, Edan G et
all. Recommended diagnostic criteria for
multiple sclerosis: guidelines from the
International Panel on the diagnosis of
multiple sclerosis. Ann Neurol 2001; 50:
121-127.
6. Rotstein Z, Hazan R, Barak Y, et all. Perspectives in multiple sclerosis health care:
special focus on the cost of multiple sclerosis. Autoimmun Rev 2006; 5(8): 511516.
7. Sadovnick AD, Genetic epidemiology of
multiple sclerosis: a survey. Ann Neurol
1994; 36(2) 194-203.
8. Amato MP, Ponziani G, Rossi F, et all.
Quality of life in multiple sclerosis: the
impact of depression, fatigue and disability. Mult Scler 2001; 7(5): 340–344.
9. Mc Fadden E, Horton M, Ford H, et all.
Screening for the risk of job loss in multiple sclerosis (MS): development of an
MS-specific Work Instability Scale (MSWIS). Mult Scler J 2012, 18(6): 862-870.
10. Potemkowski A, Stankiewicz J, Brzozowski S i wsp. Analiza epidemiologiczna
stwardnienia rozsianego w regionie Szczecina w latach 1960-2004, Neurol Neurochir Pol 2005; 39(2): 301-302
11. Sutliff MH, Contribution of impaired
mobility to patient burden in multiple
sclerosis. Curr Med Res Opin 2010; 26(1):
109-119.
12. Kobelt G, Berg J, Lindgren P, et all. Costs
and quality of life of multiple sclerosis in
Austria. Eur J Health Econ 2006;7 (2): 1423.
13. Górska E (red). Projektowanie stanowisk dla osób niepełnosprawnych. Oficyna
Wydawnicza Politechniki Warszawskiej,
Warszawa 2007.
14. Rybacki M, Pas-Wyroślak A, Lewańska M,
i wsp. Prace wymagające pełnej sprawności
organizmu [w]: Rybacki M, Wągrowska –
Koski E (red). Problemy orzecznicze w
badaniach profilaktycznych. Instytut Medycyny Pracy, Łódź 2009, ss. 19-40.
15. Messmer UM, Specchia CM, Battaglia A.
Factors that influence the employment
status of people with multiple sclerosis: a
multi-national study. J Neurol 2009, 256:
1989-1996.
16. Lunde H, Telstad W, Grytten N, et all.
Employment among Patients with Multiple Sclerosis - A Population Study. PLoS
One 2014; 9(7): e103317.
17. Krause I, Kern S, Horntrich A, et all. Employment status in multiple sclerosis: impact of disease-specific and non-diseasespecific factors. Mult Scler 2013; 19(13):
1792-9.
18. Polskie Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego: Multiple Sclerosis et Work:
an employers perspective [cytowany
16.02.2015]http://www.ms-vlaanderen.
be/userfiles/files/MS_and_Work_Survey_Report_2011.pdf
19. Przychodzka E, Lorencowicz R, Turowski
K i wsp. Funkcjonowanie społeczne
i zawodowe pacjentów z SM. Zdrowie
i dobrostan 2013; 4: 213-233.
9
Tabela 1. Średnie wartości i odchylenie standardowe wieku zachorowania na SM, czasu trwania choroby, stażu pracy zawodowej, stażu pracy zawodowej w chorobie, czasu po rezygnacji z
pracy oraz poziomu niewydolności ruchowej – EDSS z podziałem na formę kliniczną stwardnienia rozsianego.
Formy kliniczne stwardnienia rozsianego
Badana
cecha
RRMS
SPMS
PPMS
Skróty
nazw
testów
p
n
x
±SD
n
x
±SD
n
x
±SD
Wiek zachorowania
[lata]
59
30,49
9,84
63
30,52
8,98
72
35,37
12,27
A
0,0000
Czas trwania choroby
[lata]
59
14,45
9,72
63
19,98
9,40
72
17,79
10,05
K-W
0,0116
Staż pracy [lata]
59
19,03
9,79
62
19,29
9,48
71
23,59
10,59
K-W
0,0136
Staż pracy
w chorobie [lata]
50
9,04
7,91
58
9,98
7,66
64
12,17
9,98
K-W
0,1382
Czas po rezygnacji
z pracy [lata]
33
8
8,01
50
11,86
7,71
58
9,32
6,63
K-W
0,0508
EDSS
59
5,11
1,60
63
6,65
1,50
72
6,25
1,68
K-W
0,0000
Legenda: A - jednoczynnikowa analiza wariancji, K-W - test Kruskala – Wallisa, RRMS – remitująco – rzutowa forma SM, SPMS –
wtórnie postępująca forma SM, PPMS – pierwotnie postępująca forma SM, EDSS – skala niewydolności ruchowej.
Tabela 2. Poziomu wykształcenia, czynniki utrudniające wykonywanie pracy, charakter wykonywanej pracy, powód rezygnacji z pracy zawodowej oraz wiedzy pracodawcy o chorobie pracownika z uwzględnieniem formy klinicznej SM.
10
Formy kliniczne SM
RRMS
Wiedza pracodawcy o choro- Powód odejścia z pracy
bie pracownika
Rodzaj pracy
Czynniki utrudniające wykonywanie pracy
Edukacja
Badana cecha
SPMS
PPMS
n
%
n
%
n
%
podstawowe
0
0
3
5
3
4
zawodowe
8
13
8
13
10
14
średnie
26
42
18
29
27
38
wyższe
28
45
34
54
31
44
zmęczenie
33
37
41
40
32
29
drżenie
10
11
20
19
14
13
zaburzenia widzenia
16
17
12
11
7
6
zaburzenia równowagi
34
37
42
40
30
27
trudności w poruszaniu się
35
38
45
43
44
39
problemy z kontrolą zwieraczy
19
21
14
13
14
13
dolegliwości bólowe
8
9
6
6
8
7
zaburzenia mowy
8
9
9
9
3
3
uczucie przygnębienia
10
11
12
12
14
13
poczucie niższej wartości
5
5
10
10
5
5
inne problemy
4
4
3
3
4
4
fizyczna
7
11
13
21
11
15
umysłowa
43
69
35
55
45
62
mieszana
9
15
14
22
15
20
nigdy nie pracowałem/am
3
5
1
1
2
1
rozpoznanie SM
28
85
44
90
37
64
przejście na emeryturę
0
0
2
4
11
19
inna choroba
2
6
1
2
2
3
inny powód
3
9
2
4
8
14
pracodawca wiedział o SM
50
85
41
68
48
68
pracodawca nie wiedział o SM
8
14
12
20
20
28
własna działalność gospodarcza
1
2
7
12
3
4
Skrót
nazw testu
p
Chi2
0,942
Chi2
0,302
Chi2
0,901
Chi2
0,022
Chi2
0,887
Legenda: Chi2 – test Chi2 Pearsona, RRMS – remitująco – nawracająca forma SM, SPMS – wtórnie postępująca forma SM, PPMS
– przewlekle postępująca forma SM.
11
2015;1(1): 13-19
Volume 1N
umber 1M
arch 2015
Medical & Health
Sciences Review
www.mhsr.pl
www.mhsr.pl
Original Paper
Unique italian model of patient care
Anna Jurczak1; A, E*, Małgorzata Jasińska2; B, Anna Reczyńska3; E, F,
Małgorzata Szkup1; D, Marzanna Stanisławska1; E, Elżbieta Grochans1; A, G
1. Zakład Pielęgniarstwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
2. Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Pielęgniarstwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
3. Studium Doktoranckie WNoZ, Zakład Pielęgniarstwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
Autor do korespondencji: Dr n. med. Anna Jurczak, Zakład Pielęgniarstwa, Wydział Nauk o Zdrowiu, ul. Żołnierska 48 Bud. 8,
71 – 210 Szczecin, tel. (091) 48 00 910, tel./fax. 48 00 905, e-mail: [email protected]
Str eszczenie
Wstęp. W dobie zwiększonego zapotrzebowania na świadczenia opieki zdrowotnej, większych oczekiwań dotyczących jakości wykonywanych usług medycznych ze strony społeczeństwa, pojawiają się coraz większe wymagania wobec opieki pielęgniarskiej.
W związku z tym coraz więcej szpitali wybiera nowoczesne modele opieki nad chorym. Szpital Policlinico w Rzymie jest szpitalem
na miarę XXI wieku, gdzie pacjent i jego rodzina są w centrum zainteresowania. Model Campus charakteryzuje się indywidualną
opieką nad pacjentem hospitalizowanym.
Cel badania. Celem pracy jest przedstawienie interesujących i godnych uwagi form opieki nad pacjentem świadczonych przez
Policlinico Universitario Campus Bio - Medico w Rzymie.
Materiał i metody. Artykuł ma charakter analizy przypadku PoliclinicoUniversitario CBM w Rzymie. Jest to praca oryginalna,
a omawiane zagadnienia pochodzą z wielu źródeł. Do realizacji pracy zastosowano analizę informacji zgromadzonych m.in. z analizy dokumentów, procedur, zdjęć oraz obserwacji zdobytej przez pielęgniarkę podczas studiów licencjackich oraz pracy w Policlinico Universitario w Rzymie.
Wnioski. Placówki medyczne powinny świadczyć usługi z których zadowoleni byliby nie tylko pacjenci, ale również pielęgniarki.
Dla podniesienia poziomu jakości opieki nad pacjentem niezbędna jest zmiana sposobu organizacji pracy w ośrodkach medycznych. Ważne jest podjęcie odważnych kroków w celu wprowadzenia zindywidualizowanej formy opieki nad chorym. Jest to bowiem
ten rodzaj opieki, którego oczekuje każdy chory człowiek.
Słowa kluczowe: Campus Bio-Medico, pielęgniarstwo, model opieki
Summar y
Background. Introduction: In an era of increased demand for the provision of health care, higher ex-pectations for the quality of
medical services in the community, there are growing de-mands on nursing care. Therefore, more and more hospitals are choosing
modern models of patient care. Hospital Policlinico in Rome is the hospital of the XXI century, where the patient and his family
are in the spotlight. Campus model is characterized by the individual care of hospitalized patients.
Aim. The aim of this paper is to present interesting and remarkable forms of patient care provided by the Policlinico Universitario Campus Bio - Medico in Rome.
Materials and methods. Item is a case study Policlinico Universitario CBM in Rome. This is a general reference work, and the issues discussed come from many sources. Until the work is used, inter alia, an analysis of the information collected from the analysis of documents, procedures, photos and observations acquired by the nurse during undergraduate studies and work in the Policlinico Universitario in Rome.
Conclusions. Health care facilities should provide the service, which would be satisfied not only patients, but also nurses. To improve the quality of patient care is necessary to change the organization of work in the medical field. It is important to take bold steps
to implement individualized forms of patient care. This is just the type of care that is ex-pected every sick person.
Keywords: Campus Bio-Medico, nursing, care model
13
Małgorzata Jasińska i wsp.,
Wstęp
W dobie zwiększonego zapotrzebowania
na jakość wykonywanych usług medycznych
rosną wymagania również w zakresie opieki pielęgniarskiej. Innowacyjne rozwiązania
w opiece nad chorym wprowadzono w szpitalu klinicznym Campus Bio-Medico w Rzymie, gdzie głównym mottem jest „wiedza
i nauka dla człowieka”. Celem tego szpitala
jest promowanie wiedzy, interdyscyplinarnego charakteru nauki oraz rozwój badań naukowych we wszystkich dziedzinach, które
przyczyniają się do zagwarantowania lepszej
opieki pacjentom. Szpital kliniczny Campus
Bio-Medico jest innowacyjną placówką medyczną, dla której człowiek oraz jego rodzina
znajdują się w centrum zainteresowania. Pacjent jest w nim postrzegany wieloaspektowo,
zaś działalność nie ogranicza się tylko do leczenia, ale także do szczególnej dbałości o całokształt potrzeb chorego [1].
Cel
Celem pracy jest przedstawienie interesujących i godnych uwagi form opieki nad pacjentem świadczonych przez Policlinico Universitario Campus Bio-Medico w Rzymie.
W pracy zaprezentowano również nowatorskie i innowacyjne rozwiązanie jakim jest model CBM oraz odpowiedziano na pytania dotyczące szerokich aspektów pielęgniarstwa
m.in. organizacji, zapewnienie ciągłości opieki, relacji interpersonalnych, motywacji, wykorzystaniu własnej autonomii.
Materiał oraz metody
Artykuł ma charakter analizy przypadku
PoliclinicoUniversitario CBM w Rzymie. Jest
to praca oryginalna, a omawiane zagadnienia
pochodzą z wielu źródeł. Do realizacji pracy zastosowano analizę informacji zgromadzonych m.in. z analizy dokumentów, procedur, zdjęć oraz obserwacji zdobytej przez
14
pielęgniarkę podczas studiów licencjackich
oraz pracy w PoliclinicoUniversitario w Rzymie. Dla celów niniejszej pracy analizie poddano model CBM, aby móc go porównać
z powszechnie znanym klasycznym modelem
opieki obowiązującym w większości polskich
szpitali.
Hospitalizacja pacjenta
Hospitalizacja jest przyczyną wielu zmartwień i sytuacji stresowych nie tylko ze względu na rezultat leczenia, ale przede wszystkim
ze względu na ekspozycję na często długie czy
bolesne leczenie, konieczność przystosowania
się do wielu nowych reguł i zasad szpitalnych,
bardzo odmiennych od dotychczasowego trybu życia oraz sytuacji, w których człowiek jest
uzależniony od innych osób nawet w zaspokajaniu najbardziej podstawowych potrzeb.
Pacjenci podczas pobytu w szpitalu oczekują od personelu medycznego dyspozycyjności, kompetencji, zaufania, a przede wszystkim indywidualnego podejścia do każdego
człowieka z uwzględnieniem jego wyjątkowości. Takim podejściem charakteryzuje się
Policlinico CBM, w którym każdy chory codziennie doświadcza holistycznego oraz indywidualnego podejścia do pacjenta. Model ten
gwarantuje nie tylko wysoką jakość wykonywanych usług, ale także sprawia, iż pielęgniarki wykonując określone czynność wynikające
z planu pracy mogą właściwie wykorzystywać
oraz rozwijać swoje umiejętności [2].
Opieka nad chorym jest profesjonalna,
oparta na humanizmie, gdzie szczególną uwagę przykłada się do dobrych relacji z pacjentem oraz jego rodziną. Ponadto szpital kliniczny zapewnia opiekę dbającą o godność
pacjenta, równouprawnienie bez względu na
rasę czy wyznanie, kondycję psychofizyczną.
Każdy chory ma zapewnioną ciągłość opieki,
bezstronność, prawo wyboru usług darmowych lub prywatnych. Istotne znaczenie przy-
wiązuje się także do współpracy z zespołem
interdyscyplinarnym. Policlinico oferuje usługi związane z profilaktyką, diagnostyką oraz
nowoczesnymi metodami leczenia, wykorzystuje działalność badawczą oraz ściśle współpracuje z wydziałem inżynierii Biomedycznej.
Zespół
interdyscyplinarny
Nowy model organizacyjny funkcjonujący w szpitalu klinicznym Policlinico dotyczy pracy zespołu interdyscyplinarnego, gdzie
szczególne znaczenie odgrywa silna współpraca między lekarzem oraz pielęgniarkami.
Umożliwia to zaoferowanie pacjentom najlepszej opieki. Model Campus promuje ciągły rozwój personelu medycznego, minimalizuje czas hospitalizacji oraz bazuje na programie short-stay.
Program stosowany w szpitalu klinicznym
polega na zmniejszeniu do minimum niepotrzebnego oczekiwania np. na zabieg czy badania. Umożliwia to nie tylko zmniejszenie
ekonomicznych kosztów pobytu w szpitalu,
ale przede wszystkim osiągnięcie najlepszych
rezultatów leczenia. Badania naukowe wykazują pozytywne wyniki polityki short-stay, np.:
zmniejszenie ryzyka zakażenia, poprawę stanu odżywienia, stanu psychofizycznego pacjenta. Zwraca także uwagę na aspekt związany ze sferą socjalną oraz umożliwia szybki powrót chorego do środowiska domowego, a tym samym do pełnienia swoich ról zawodowych.
Model CBM promuje nowoczesne rozwiązania w opiece nad pacjentem. W celu osiągnięcia jak najlepszych wyników, personel
medyczny swoje działania opiera na czynnościach potwierdzonych naukowo. Zastosowanie evidence based practice innowacji technologicznych, pracy zespołowej oraz właściwych środków medycznych przyczynia się do
wzrostu jakości w opiece nad pacjentem [1].
Większość procedur w Policlinico Universitario oparta jest na najnowszych osiągnięciach badań naukowych oraz na wprowadzaniu nowych wytycznych postępowania tak,
aby praktyka była potwierdzona naukowo.
W celu osiągnięcia pożądanego celu terapeutycznego podkreśla się współpracę z dietetyczkami, fizjoterapeutami oraz personelem
pomocniczym. Każdy pacjent potrzebujący
wsparcia psychologa bądź psychiatry ma zapewnioną jego opiekę.
Pielęgniarki
Cały zespół pielęgniarski pracujący na oddziale jest kształcony w systemie uniwersyteckim. Minimalnym wymaganym wykształceniem jest licencjat pielęgniarstwa. W strukturze organizacyjnej pielęgniarki podlegają oddziałowej, brak jest natomiast podziału pielęgniarek na: pielęgniarki odcinkowe, zabiegowe, opatrunkowe, nie ma także zastępczyni
oddziałowej. Każda nowo przyjęta pielęgniarka podejmująca pracę w Policlinico CBM
przez minimum miesiąc czasu jest pod stałą
opieką wyznaczonej przez oddziałową pielęgniarkę, której obowiązkiem jest wprowadzenie nowej koleżanki w specyfikę pracy danego oddziału.
W celu obniżenia czynników stresogennych związanych z nowym miejscem pracy,
a tym samym zagwarantowanie bezpieczeństwa nie tylko pacjentom, ale i samej pielęgniarce, nowa osoba przedstawiana jest
wszystkim członkom zespołu medycznego. Standardem jest poznawanie z topografią oddziału, sprzętem medycznym, obowiązują-cym procedurami. Pielęgniarka pełniąca
funkcję opiekunki przekazuje pewną wiedzę
i wskazówki praktyczne związane z bezpieczeństwem wykonywanej pracy na danym oddziale.
Na dyżurach popołudniowych oraz nocnych, podczas nieobecności oddziałowej, za15
wsze wyznaczona jest jedna osoba odpowiedzialna z dyżurujących pielęgniarek. W wyborze tej osoby uwzględniane jest przede
wszystkim doświadczenia, jednak przeważnie
są to różne osoby. System pracy w szpitalu klinicznym jest trzyzmianowy. Pierwsza zmiana
pracuje od 7 do 14, druga od 14 do 21, ostatnia natomiast od 21 do 7 rano. Grafik pracy
układany jest wg określonego systemu, równomiernie rozpisanego, tak aby nie obciążać
pielęgniarek. W sytuacji gdy pielęgniarka wraca do pracy po przerwie w świadczeniu usług,
rozpoczyna czterema dyżurami pod rząd
w systemie: dwa dyżury ranne, jeden popołudniowy oraz dyżur nocny. System ten sprawia,
że pielęgniarka ma przeważnie tylko 4 dyżury
nocne w miesiącu.
Wszystkie pielęgniarki zatrudnione w Poclinico Universitario posiadają umowę o pracę, co pozwala zapewnić bezpieczeństwo pacjentów oraz pielęgniarek. Każdy pracownik Policlinico ma poczucie stabilizacji, godne wynagrodzenie, bezpieczne i przyjazne warunki pracy dające wiele satysfakcji. Pracownicy są motywowani oraz doceniani. Pozytywnie odbierane są wszelkie podziękowania ze
strony dyrekcji i innych osób zarządzających
zasobami ludzkimi przekazywane w postaci
pisemnej i elektronicznej na pocztę każdego
pracownika. Zastosowana metoda Campus
sprawiła, że szpital kliniczny jest bardzo prestiżowym środowiskiem medycznym. Zarówno wysoki poziom wiedzy medycznej oraz
poziom kultury, jakość świadczonych usług,
jakość opieki oraz dyspozycyjność pracowników sprawiają, że pacjenci postrzegają opiekę
medyczną bardzo pozytywnie.
Opieka pielęgniarska
Opieka pielęgniarska opiera się na świadczeniu usług pielęgniarskich określonej grupie pacjentów z wykorzystaniem wszystkim
dostępnych metod. Zadaniem pielęgniarek
16
jest podejmowanie decyzji związanych z profesjonalną opieką, układanie lub kontynuowanie wcześniej ustalonego planu opieki, który może być modyfikowany na każdym etapie pobytu chorego w szpitalu. Każda zmiana procesu pielęgnacyjnego jest odnotowywana w indywidualnej pielęgniarskiej karcie
pacjenta oraz przekazywana werbalnie podczas raportów. Pielęgniarka jest rzecznikiem
pacjenta na forum szpitala. Sprawuje także
kompleksową opiekę od początku do końca
swojego dyżuru, co umożliwia zapewnienie
choremu profesjonalnej opieki oraz poczucie
bezpieczeństwa. Każdy pacjent zna z imienia
i nazwiska pielęgniarkę która się nim zajmuje. Dużym ułatwieniem są także identyfikatory, w które wyposażony jest każdy pracownik.
Pielęgniarka w modelu CBM sprawuje
opiekę nad określoną grupą chorych i przejmuje całkowitą odpowiedzialność za czynności pielęgnacyjne, które wykonuje podczas
swojego dyżuru. W sytuacji, gdy pielęgniarka
opiekuje się chorymi wymagającymi wzmożonej uwagi lub opieki może poprosić o pomoc
oraz współpracę pielęgniarki będące na dyżurze lub sanitariuszy. Liczba pacjentów na poszczególnych oddziałach jest różna i wynosi
24-34 chorych. Liczba pielęgniarek nad dyżurach rannych i popołudniowych w zależności
od oddziału obejmuje 3-6 pielęgniarek, zaś na
dyżurach nocnych są 2-3 pielęgniarki. Każda
pielęgniarka może sprawować opiekę od minimum 6 pacjentów w dzień oraz do 14 pacjentów w nocy. Nieodpowiednia liczba personelu do liczby pacjentów przyczynia się do
wzrostu ryzyka popełnienia błędu medycznego oraz niezadowolenie zarówno pacjentów
jak i samego zespołu pielęgniarskiego [2].
Szpital kliniczny docenia rolę pielęgniarki w procesie pielęgnacyjnym oraz odpowiedniej liczby osób kadry pielęgniarskiej na dyżurze. Potwierdzają to także badania przeprowadzone w USA, gdzie 80% satysfakcji chorych
ze świadczonych usług medycznych zależy od
pielęgniarek, które są w bezpośrednim kontakcie z pacjentem [3].
Słabe i mocne strony
modelu
Model zastosowany w Policlinico CBM
ma zarówno mocne jak i słabe strony.
Do wad modelu należy:
• Młody wiek personelu pielęgniarskiego oraz krótsze doświadczenie zawodowe,
mo-że przyczyniać się do trudności w braniu
odpowiedzialności za opiekę nad niektórymi
chorymi, zwłaszcza wymagającymi zwiększonej kontroli, nadzoru oraz konsultacji koordynatorów,
• Obecność na oddziale paru dziedzin
medycznych, wymaga od pielęgniarki wysokich kompetencji w różnych dziedzin, ale także wysokich zdolności organizacyjnych oraz
kierowniczych, aby móc się skoordynować
w pracy z ekipami różnych dziedzin,
• Krótki czas hospitalizacji, powoduje skrócony czas przeznaczony na edukację
chorych co utrudnia realizację planu opieki
zwłaszcza przy rozwiązywaniu problemów,
które wymagają dłuższego czasu i odpowiedniego podejścia.
Do zalet należy:
• Lepsza komunikacja oraz współpraca
między lekarzami, pielęgniarkami, pozwala
na sprawowanie opieki nad pacjentem przez
tylko jedną pielęgniarkę odpowiedzialną za
wszystkie czynności związane z chorym,
• Lepiej wykorzystany czas oraz środki
zmniejszające tym samym czas hospitalizacji,
• Lepsza współpraca pacjenta z pielęgniarką dotycząca programu opiekuńczo-leczniczego poprzez zdobycie zaufania co do kompetencji profesjonalnych pielęgniarki,
• Praca w szpitalu motywuje do ustawicznej edukacji pielęgniarek, w celu osiągnięcia
wyższych kompetencji w danej dziedzinie,
• Wysoka satysfakcja chorych oraz pielęgniarek.
Przeważnie plan opieki nad pacjentem jest
raportowany w formie kompletnej zawierający zbiór danych, diagnozy NANDA, interwencje i ich ocenę, w niektórych przypadkach
są wskazywane tylko zebrane dane o pacjencie i wykonane czynności [2].
Dyskusja
Indywidualna opieka nad pacjentem wymaga odpowiedniego przygotowania zarówno pielęgniarek jak i dostosowania ich poziomu wiedzy do nowego oblicza pielęgniarstwa.
W Polsce pracują jeszcze pielęgniarki kształcone w systemie liceów oraz studiów medycznych, opierających się na zupełnie innej niż
dzisiejsza wizji pielęgniarstwa. Istotne jest zatem uświadomienie pielęgniarkom ogromnego znaczenia takich aspektów jak relacje interpersonalne, pielęgniarstwo wielokulturowe i innych pomijanych w starym systemie
kształcenia oraz do korzystania i wdrażania
w życie dorobku naukowego pielęgniarstwa
i dziedzin pokrewnych.
Różnice miedzy modelem opieki nad pacjentem we włoskim i polskim szpitalem dotyczą przede wszystkim organizacji pracy pielęgniarki, począwszy od sposobu świadczonej
opieki poprzez współpracę z zespołem interdyscyplinarnym, sporządzaniem oraz stosowaniem dokumentacji, wdrażaniem pracowników spełniających funkcje pomocnicze,
kończąc na zapewnieniu ciągłości opieki pielęgniarskiej. Zwrócono też uwagę na aspekty pracy takie jak autonomia i prestiż zawodu.
Model Campus Bio-Medico stosuje zindywidualizowane podejście do człowieka chorego, jest to naturalna praktyka pielęgniarska zgodna z założeniami Florence Nightingale. Model CBM charakteryzuje się wielką
dbałością o pacjenta, polegają na komplekso17
wej opiece nad chorym, zapewnienie ciągłości opieki. Każdy pacjent posiada swoja pielęgniarkę, która jest jego rzecznikiem i reprezentuje go na forum oddziału i całego szpitala. Pielęgniarki sprawują opiekę nad określoną
grupą chorych, same dokonując ich podziału,
w zależności od kryteriów ustalonych przez
dyrekcję szpitala. W proces pielęgnacyjny pacjenta zaangażowana jest wyłącznie jedna i ta
sama pielęgniarka w trakcie swojego dyżuru.
Przypisanie pielęgniarce określonej grupy pacjentów do opieki, wiąże się z ponoszeniem
indywidualnej odpowiedzialności za świadczone usługi. W Polsce opieka ma charakter
fragmentaryczny. Pielęgniarki podzielone są
na odcinkowe, zabiegowe, opatrunkowe. Nie
dba się o ciągłość opieki, pielęgniarki są anonimowe dla pacjentów, a pacjenci dla nich.
Odpowiedzialność za opiekę nad chorym jest
zbiorowa, bowiem kto inny dokonuje pomiarów parametrów życiowych, ktoś inny zajmuje się zleceniami, inna osoba z kolei dokonuje
zmiany opatrunków. Powoduje to dezorientację chorego [4].
W modelu Campus Bio-Medico istotny
jest sposób przekazywania sobie raportów,
w którym uczestniczą wszystkie pielęgniarki.
Każda indywidualnie przekazuje swoich pacjentów pod opiekę koleżanki zaczynającej
swoją zmianę. Wszystkie pielęgniarki dokonują podręcznych notatek. Za pomocą indywidualnej dokumentacji pacjenta przekazywane są informacje dotyczące jego stanu zdrowia. Podczas raportów zawsze przypominane są dane pacjenta, wiek, motyw przyjęcia
na oddział, towarzyszące mu jednostki chorobowe oraz ważne przebyte zabiegi chirurgiczne. W tradycyjnym modelu opieki obowiązuje grupowa księga raportów, nie każda
pielęgniarka uczestniczy w pisaniu i przekazywaniu sobie raportów. Brak tu również podziału na poszczególnych pacjentów. Raport
nie uwzględnia także wszystkich chorych,
18
a w oddziale 30-40 łóż-kowym trudno zapamiętać wszystkie dane związane z leczeniem.
Umyka przez to wiele danych o ważnym znaczeniu dla procesu leczenia jak np. odpowiednia mobilizacja pacjenta ze złamanym kręgosłupem podczas toalety czy badań diagnostycznych.
Policlinico Universitario podkreśla ścisłą
współpracę miedzy członkami zespołu interdyscyplinarnego, co obrazuje częste, wspólne,
krótkie spotkania w celu wymiany obserwacji, informacji i planów w realizacji dalszego
procesu leczenia pacjentów. Służy temu jedno, duże pomieszczenie do wspólnej pracy
dla lekarzy i pielęgniarek, w którym się nieustannie konsultują, wymieniają opinie oraz
różne uwagi. Sprzyja to nawiązywaniu bliższych kontaktów zawodowych, zaciskaniu
wzajemnych więzi, a przede wszystkim owocnej współpracy związanej z opieką nad hospitalizowanymi pacjentami. W polskich realiach
widoczna jest silna tendencja do izolowania
się dwóch grup zawodowych, każda z nich ma
swój odrębny raport.
Szpital Policlinico zapewnia swoim pracownikom bezpieczne warunki pracy: odpowiednie obuwie, ubiór oraz inne środki
ochrony związane z charakterem wykonywanej pracy. Dyżury natomiast są krótsze oraz
nie wyczerpujące dla pracowników. Dyżury
poranne i popołudniowe trwają tylko 7 godzin, zaś nocny przypadający 4 razy w miesiącu jest 10 godzinny. W warunkach polskich,
pracownicy często samodzielnie kupują ubiór
oraz obuwie do pracy. Różnorodność ubioru
utrudnia rozpoznanie przedstawicieli danego zawodu. Długi 12 godzinny system pracy,
a czasem nawet 24 godzinny, jest wyczerpujący i ryzykowny dla pracownika, a także dla
pacjenta.
W modelu Campus każda grupa zawodowa ma ściśle określone kompetencje. Dużym ułatwieniem jest personel pomocniczy -
czyli sanitariusze i noszowi. Są oni bardzo
cenną pomocą w sprawowaniu opieki nad pacjentami i ułatwiają pracę zespołu interdyscyplinarnego. Współczesne pielęgniarstwo
polskie opiera się na pracy pielęgniarek, które znaczną część swojego czasu poświęcają na różne czynności poza pielęgnacyjne. To
wszystko sprawia, iż pielęgniarka polska jest
do wszystkiego. Wykonuje wiele dodatkowych zadań, które mógłby wykonać personel o niższych kompetencjach, jak np. czynności administracyjne, mycie łóżek, wypisywanie różnych skierowań, dostarczanie materiałów do badań laboratoryjnych, odbieranie
wyników, odprowadzanie pacjentów na badania. Konsekwencją tego jest ciągłe opuszczanie oddziału i brak zagwarantowania pozostałym pacjentom należytej opieki. Skutki takiej organizacji pracy pielęgniarskiej dotkliwie
odczuwają pacjenci. Jak wykazują przeprowadzone badania, największa satysfakcja z opieki medycznej, bo prawie w 80%, zależy właśnie od opieki pielęgniarskiej [2].
Wnioski
• Placówki medyczne powinny świadczyć
usługi z których zadowoleni byliby nie tylko
pacjenci, ale również pielęgniarki. Dla podniesienia poziomu jakości opieki nad pacjentem niezbędna jest zmiana sposobu organizacji pracy w ośrodkach medycznych. Ważne jest podjęcie odważnych kroków w celu
wprowadzenia zindywidualizowanej formy
opieki nad chorym.
• Kolejnym ważnym elementem jest dyspozycyjność oraz odpowiednie zachowanie
wobec klientów usług medycznych, szeroko
rozumiane zainteresowanie problemami pacjentów na terenie całego szpitala, a nie tylko
jednostki, w której dana osoba pracuje, daje
to świadectwo pełnego profesjonalizmu oraz
buduje prestiż placówki medycznej.
• Włączenie do pracy personelu pomocni-
czego (mężczyzn) pozwoliłoby odciążyć pielęgniarki od wielu czynności z wyłączeniem
pielęgnacyjnych oraz zmniejszyć wysiłek fizyczny związany z mobilizacją pacjentów
oraz ich transportem.
Piśmiennictwo
1. Matarese M., Murgese S., at el.: Un Modello di Organizzazione dell’Attivita’ Assistenziale Infermieristica centrato sul
Paziente Ricoverato: l’Esperienza del
Policlinico Universitario campus BioMedico di Roma. MEDIC 2007;15.2: 9297.
2. Alloni R., Gianotti L.: L’assistenza al
paziente chirurgico. Dalla tradizione
all’approccio interdisciplinare, EUROMA: 1-28.
3. Aiken L.H., Clarke S.P., Slaone D.M., Sochalski J., Silber J.H.: Hospital nurse staffing and patient mortality, nuburnout,and
job dissatisfacyion. JAMA 23-30.10.2002:
288.
4. Kapała W., Lesińska-Sawicka M.:
Pasjonujący zawód. Mag Pielęg Położ
2011;3.
19
2015;1(1): 21-28
Volume 1N
umber 1M
arch 2015
Medical & Health
Sciences Review
www.mhsr.pl
www.mhsr.pl
Original Paper
Podejmowanie działań prozdrowotnych przez
pacjentów z chorobami kardiologicznymi
Adopting pro-health behaviors by cardiac patients
Marzanna Stanisławska1; A,D,E*, Mariola Rajzer2; B,F, Anna Jurczak1; C,D,
Katarzyna Augustyniuk1; F, Anna Reczyńska3; B,F, Elżbieta Grochans1; A,G
3. Studium Doktoranckie WNoZ, Zakład Pielęgniarstwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
Autor do korespondencji: Dr n. med. Marzanna Stanisławska, Zakład Pielęgniarstwa PUM, 71-210 Szczecin, ul. Żołnierska 48
tel: 091 4800910, e-mail: [email protected]
Str eszczenie
Wstęp. Poznanie negatywnych nawyków w stylu życia pacjenta i ich korekta może znacznie spowolnić rozwój choroby kardiologicznej
i przyspieszyć zdrowienie, a także zapobiegać kolejnym epizodom kardiologicznym. Niepodejmowanie działań prozdrowotnych powoduje pogłębianie problemów kardiologicznych. Celem pracy była analiza wybranych czynników wpływających na podejmowanie działań prozdrowotnych przez pacjentów z chorobami kardiologicznymi.
Materiał i metody. Badania ankietowe zostały przeprowadzone w 2013 roku wśród 121 pacjentów oddziału rehabilitacji kardiologicznej
w SPSK nr 2 w Szczecinie. Wykorzystano ankietę standaryzowaną Inwentarz Zachowań Zdrowotnych (IZZ).
Wyniki. Z powodu chorób układu krążenia 40% ankietowanych znalazła się w szpitalu 1 raz, 27% badanych była hospitalizowana 2-krotnie, 13% respondentów przebywała w szpitalu 3 razy, a 4% więcej niż 10 razy. W subiektywnej ocenie wiedzy o zdrowym stylu życia łącznie 88% respondentów wystawiło sobie pozytywną ocenę, a 12% badanych odpowiedziało, że ich wiedza jest niewystarczająca. Wiek wpływa istotnie na ogólne podejmowanie działań prozdrowotnych (p=0,004), wywiera także istotny wpływ na pozytywne nastawienia psychiczne (p=0,003) oraz na wykonywanie praktyk zdrowotnych (p<0,001). Stan cywilny wpływa istotnie na zachowania profilaktyczne (p=0,004).
Aktywność zawodowa wpływa istotnie na przestrzeganie zachowań profilaktycznych (p=0,002). Badana grupa oceniana w aspekcie podejmowania zachowań prozdrowotnych uzyskała wyniki na poziomie 3. stenu. Daje to wynik wysoki i pozwala stwierdzić, że blisko połowa
(48%) badanych podejmuje zachowania prozdrowotne na zadowalającym poziomie. Pozostałe osoby podejmują zachowania na poziomie
przeciętnym i niskim.
Wnioski. Głównymi czynnikami, które mogą przyczyniać się do niepodejmowania zachowań prozdrowotnych przez osoby chore kardiologicznie było przede wszystkim wiek pacjentów, obniżony stan psychiczny pacjentów, zwiększona ilość stresów i kumulacja emocji, brak
wsparcia społecznego i rodzinnego.
Słowa kluczowe: zachowania zdrowotne, profilaktyka, styl życia
Abstract
Introduction. The identification and modification of patients’ bad lifestyle habits may considerably slow down the development of cardiac
diseases, accelerate the recovery, and prevent further cardiac episodes. The aim of this study was to analyze selected factors contributing to
adopting pro health behaviors by cardiac patients.
Material and methods. The survey was conducted among 121 patients of the cardiac rehabilitation ward in the Independent Public Clinical Hospital No. 2 (SPSK 2) in Szczecin in 2013. The Health Behavior Inventory was employed in this study.
Results. Some 40% of the surveyed were hospitalized once due to cardiovascular disease, 27% - twice, 13% - three times, and 4% - more
than 10 times. In the subjective assessment of healthy lifestyle knowledge, 88% of respondents assessed themselves positively, and 12% regarded their own knowledge as insufficient. Age has significant effects on general adoption of pro-health behaviors (p=0,004), positive attitudes (p=0,003), and health practices (p<0,001). Marital status and professional activity significantly contribute to taking prophylactic measures (p=0,004 and p=0,002, respectively). The study group members assessed in terms of their pro-health behaviors obtained the results
equal to 3 stens. It is a high score, showing that pro-health behaviors exhibited by almost half of the surveyed (48%) are on the satisfactory
level, while pro-health behaviors exhibited by the rest of the group are on average and low levels.
Conclusions. The main potential contributors to not adopting pro-health behaviors by cardiac patients included age, lower mood, stress, accumulation of emotions, and the lack of social and family support.
Key words: health behaviors, prophylaxis, lifestyle
21
Marzanna Stanisławska i wsp.,
Podejmowanie działań prozdrowotnych przez pacjentów z chorobami kardiologicznymi
Wstęp
Styl życia z przewagą zachowań zdrowotnych, to podejmowanie świadomych działań
skoncentrowanych na powiększaniu własnych
zasobów zdrowia oraz eliminację zachowania,
które może zdrowiu zaszkodzić. Zachowania
antyzdrowotne stwarzające ryzyko dla zdrowia, to zachowania problemowe lub ryzykowne [1,2].
W literaturze przedmiotu brak uogólnionego, ujednoliconego katalogu zachowań zdrowotnych. Równocześnie ich znaczenie w życiu
człowieka ma charakter bardzo indywidualny.
Istnieje wiele różnych aspektów przez, które
można postrzegać podejmowanie działań profilaktycznych [3].
W latach 70 XX wieku Lalonde opracował
jedną z popularniejszych obecnie teorii odnoszących się do zdrowia. Według niniejszej teorii, zdrowie w 50% zdeterminowane jest stylem życia. Zgodnie z teorią Lalonde’a wpływając na styl życia człowieka, można wpłynąć
na jego zdrowie. Wiedza ta zaimplementowała
pierwsze programy dotyczące promocji zdrowia [4].
To, czy pacjent będzie zmieniał negatywne nawyki, zależy w dużej mierze od jego osobowości. Osoby wykazujące małą aktywność
fizyczną, nie przestrzegające diety, z negatywnym nastawieniem do zmiany trybu życia, są
najczęściej negatywnie nastawione do zmian
nawyków na pozytywne. Takie zachowania
będą wynikać z ogólnego nastawienia wobec
zdrowia [5, 6].
Celem pracy była analiza wybranych czynników wpływających na niepodejmowanie
działań prozdrowotnych przez pacjentów
z chorobami kardiologicznymi.
Materiał i metody
Badania ankietowe zostały przeprowadzone w 2013 roku wśród 121 pacjentów oddziału rehabilitacji kardiologicznej w SPSK nr 2
22
w Szczecinie. Wykorzystano ankietę standaryzowaną Inwentarz Zachowań Zdrowotnych
(IZZ), która może być wykorzystana w badaniach zarówno u chorych, jak i zdrowych.
Ankieta składała się z 24 pytań związanych ze
zdrowiem, które umożliwiły ocenę zachowań
prozdrowotnych u odpowiadających w czterech sferach: nastawienia psychicznego, zachowań profilaktycznych, nawyków żywieniowych i praktyk zdrowotnych.
Analizę statystyczną przeprowadzono
przy zastosowaniu pakietu Stat Soft Statistica
10 PL. Analizy zależności między rozkładem
odpowiedzi na pytania dotyczące zachowań
zdrowotnych, a danymi socjo-demogaficznymi analizowano testem zależności chi2. Przyjęto poziom istotności p = 0,05. Uznawano,
iż wyliczone prawdopodobieństwo testowe
p < 0,05 oznacza wyniki istotne statystycznie.
Wyniki
Z powodu chorób układu krążenia 40%
ankietowanych znalazła się w szpitalu 1 raz,
27% badanych była hospitalizowana 2-krotnie, 13% respondentów przebywała w szpitalu
3 razy, a 4% więcej niż 10 razy (tab.1).
W subiektywnej ocenie wiedzy o zdrowym
stylu życia łącznie 88% respondentów wystawiło sobie pozytywną ocenę, a 12% badanych
odpowiedziało, że ich wiedza jest niewystarczająca (tab.2).
Badania własne wykazały, że wiek wpływa istotnie na ogólne podejmowanie działań
prozdrowotnych (p=0,004), na pozytywne nastawienia psychiczne (p=0,003) oraz na wykonywanie praktyk zdrowotnych (p<0,001)
(tab.3).
Stan cywilny istotnie różnicuje zachowania
profilaktyczne (p=0,004) (tab.4).
Aktywność zawodowa istotnie kształtuje przestrzeganie zachowań profilaktycznych
(p=0,002).
Badana grupa oceniana w aspekcie podej-
mowania zachowań prozdrowotnych uzyskała wyniki na poziomie 3. stenu. Daje to wynik
wysoki i pozwala stwierdzić, że blisko połowa
(48%) badanych podejmuje zachowania prozdrowotne na zadowalającym poziomie. Pozostałe osoby podejmują zachowania na poziomie przeciętnym i niskim (tab.5).
Dyskusja
Według aktualnej wiedzy leczenie pacjenta przynosi równie istotne korzyści jak szeroko pojęty styl życia pacjenta. Pomimo dużego
postępu możliwości jakimi dysponuje współczesna medycyna może rozwiązać tylko 10-15
procent problemów zdrowotnych. Ważne stają się powody, przez które pacjenci nie podejmują działań sprzyjających swojemu zdrowiu
oraz eliminacji objawów chorobowych. Zmiana nawyków pacjentów może więc znacznie zminimalizować ryzyko ponownego zachorowania, pogłębianie się objawów, czy redukować wskaźnik ryzyka zgonu. Istotne jest
identyfikowanie deficytów wiedzy pacjentów
w tym zakresie, a także szukanie powodów
przez które pogłębianie świadomości pacjentów nie jest skuteczne.
Wyniki uzyskane w badaniu WOBASZ
w latach 2003-2005 potwierdzają wybitnie niskie rozpowszechnienie zachowań prozdrowotnych w populacji ogólnej. Badanie oparto na analizie czterech wybranych wskaźników
tj.: niepalenia tytoniu, podejmowania aktywności fizycznej, prawidłowej masy ciała, odpowiedniej diety [7, 8, 9,10].
W przeprowadzonych badaniach własnych prawie połowa respondentów deklarowała przestrzeganie zachowań prozdrowotnych. Liczba osób wykazująca takie zachowania plasowała się na poziomie ok. 48%. Ponad
połowa badanych (52%), nie przestrzegała zachowań zdrowotnych lub przestrzegała na poziomie średnim. Kurowska i wsp. podają, że
70,6% badanych prezentowała przeciętny po-
ziom zachowań zdrowotnych [11].
W badaniach Muszalik nad zachowaniami
zdrowotnymi osób starszych 80% pacjentów
przestrzegało działań zdrowotnych. W badaniach własnych było to 48%. W tym przypadku wyniki nie pokrywają się. Potwierdza się
jednak istotność korelacji względem stanu cywilnego. Osoby w związkach częściej wykazywały zachowania zdrowotne niż osoby samotne [12]. W badaniach własnych współczynnik
korelacji przestrzegania zachowań zdrowotnych i stanu cywilnego wynosił p<0,004.
Według raportów Centrum Badań Opinii
Społecznej tylko 1 na 10 Polaków systematycznie uprawia sport, a aż 6 na 10 przyznało się, że nie ćwiczy w ogóle. Ten problem dotyczy szczególnie osób z przedziału wiekowego 25-34 lat. W tej grupie odsetek osób ćwiczących zmniejsza się o połowę [13]. Według
badań własnych podejmowanie praktyk zdrowotnych plasowało się na poziomie = 3,19 co
potwierdzają przytoczone badania.
Według Sobańskiego, Kubickiej i Sinkiewicza przestrzeganie zaleceń przez pacjentów
chorych kardiologicznie, jest szczególnie trudne w aspekcie przestrzegania diety. Szczególnie
widoczne jest to w przypadku diety niskosodowej ze względu na zmianę smaku potraw. Natomiast chorzy, którym zaleca się zmniejszenie
podaży płynów, nie przestrzegają zaleceń na
skutek nieradzenia sobie z niedogodnościami.
Wśród niedogodności najczęściej wymieniano
suchość w ustach. Opublikowane w 2010 roku
badanie holenderskie dowiodło, że tylko 35%
chorych na schorzenia kardiologiczne kontroluje masę ciała. Przyczyną tego jest brak świadomości zagrożenia, jaką niesie ze sobą otyłość, wśród osób mających już problemy kardiologiczne. Pacjenci zapominają o przestrzeganiu zaleceń, bądź uważają, że są one bezcelowe [14]. W badaniach własnych przestrzeganie zaleceń dietetycznych było na jednym
z niższych poziomów i wynosiło =3,32.
23
Palenie tytoniu nadal stanowi duży problem u obu płci. Badania w tym aspekcie nie
są jednoznaczne. Nie ma zgodnych badań
dotyczących korelacji między paleniem tytoniu a płcią. W badaniu Maliszewskiej nad występowaniem czynników ryzyka u pacjentów
chorych kardiologicznie, prawie połowa badanych przyznała się do palenia papierosów.
Wśród nich 23% to kobiety, a 26% - mężczyźni. Mimo to autorka nie potwierdziła istotnej
korelacji pomiędzy nałogiem a płcią [15]. Natomiast badanie Rywika i Kwaśniewskiej wykazało, że to mężczyźni palą znacznie częściej
niż kobiety [9]. W badaniach własnych to kobiety wykazywały większą skłonność do odrzucenia nawyku, jakim jest palenie tytoniu.
Literatura tematu podkreśla zwiększenie
ryzyka chorób kardiologicznych wraz ze wzrostem wieku. Negatywne zachowania kształtują się już w dzieciństwie, jednak ich odzwierciedlenie zauważyć można szczególnie po 60
roku życia. Wtedy też najtrudniej modyfikować ich wieloletni charakter. Sam wiek nie
może stanowić jedynego determinantu przestrzegania zaleceń. Harton przeprowadzała
badania nad dostosowywaniem się do zbilansowanej diety. Wyniki badań wskazują, że osoby starsze częściej stosują się do zaleceń związanych z odpowiednim spożywaniem nabiału, natomiast młodsze mięsa, wędlin i drobiu.
Może to wynikać bezpośrednio z czynników
ekonomicznych. Osoby starsze mają najczęściej niższy dochód i mniejszą świadomość.
Natomiast osoby młodsze posiadają większą
wiedzę i status materialny, a co za tym idzie
mogą pozwolić sobie na bardziej zróżnicowaną dietę [16]. W badaniach nad przestrzeganiem diety u osób starszych Zielińska stwierdziła, że 80% respondentów miało problemy
z utrzymaniem zrównoważonej diety. Wiek silnie korelował z nieprzeprowadzaniem regularnych pomiarów ciśnienia tętniczego oraz samokontroli. Należy dodać, że w tym kontek24
ście większość pacjentów posiadała dużą wiedzę, a mimo to nie zmieniła swoich nawyków.
W badaniu populacji osób starszych Zielińska oceniała pacjentów geriatrycznych. Wśród
100 badanych połowa paliła tytoń, natomiast
reszta w jednej czwartej to byli palacze bierni.
Około 60% nie przestrzega zdrowych nawyków żywieniowych mimo odpowiednich zaleceń lekarskich. Duży wpływ ma również bierny tryb życia, który w pewnych przypadkach
wynika z upośledzenia układu ruchu, w innych
zaś - z braku chęci. Ponad połowa pacjentów
nie wykazywała motywacji do wprowadzenia
zmian w swoich codziennych nawykach [17].
Również w badaniach własnych wiek silnie
koreluje z wykazywaniem zachowań prozdrowotnych p<0,004, szczególnie na nastawienie psychiczne oraz na praktyki zdrowotne.
Im osoby starsze tym większy problem z przestrzeganiem zachowań zdrowotnych.
Według badań Maliszewskiej wiek koreluje istotnie statystycznie z przestrzeganiem zachowań zdrowotnych. Autorka potwierdza, że
najwięcej osób deklarujących palenie papierosów to respondenci w przedziale wiekowym
od 41 do 60 lat. Maliszewska potwierdza wyniki badań Harton, że wiek wpływa na przestrzeganie zaleceń żywieniowych [15].
Z doniesień naukowych wynika znaczny
wzrost ryzyka występowania depresji i lęku
u pacjentów kardiologicznych, szczególnie
w chorobie niedokrwiennej serca [18, 19, 20].
W tym kontekście Vollman i wsp. zasugerowali, że pacjenci z dużym poczuciem sensu życia mają możliwość powiększania kontroli nad niewydolnością serca, co poprawia ich
stan fizyczny [1]. Natomiast Holahan i wsp.
podkreślają wpływ poczucia sensu życia na
motywację zmieniającą codzienne zachowania
pacjentów kardiologicznych. Stan ten wpływa
między innymi na podejmowanie wzmożonej
aktywności fizycznej, zmiany w diecie czy rezygnację z używek [21]. Te tendencje potwier-
dzają się w badaniach własnych. W zakresie
działań prozdrowotnych, pozytywne nastawienie psychiczne jest cechą najczęściej występującą =3,64. Także w tym obszarze pacjenci najchętniej podejmują działania prozdrowotne.
Wnioski
1. Czynnikami, które mogą przyczyniać się
do niepodejmowania zachowań prozdrowotnych przez osoby chore kardiologicznie
jest przede wszystkim wiek pacjentów,
obniżony stan psychiczny pacjentów,
zwiększona ilość stresów i kumulacja emocji, brak wsparcia społecznego
i rodzinnego.
2. Podczas opracowywania programów edukacyjnych dla pacjentów należy pamiętać,
że największą aktywność przejawiają oni
w zakresie pozytywnego nastawienia psychicznego, a najmniejszą w zakresie praktyk zdrowotnych i nawyków żywieniowych
i na te ostatnie należy skoncentrować
największą uwagę.
Piśmiennictwo
1. Wardzała – Kordyś J.: Styl życia młodzieży
z chorobą przewlekłą na przykładzie
cukrzycy I typu. Niepełnosprawność –
zagadnienia, problemy, rozwiązania. T. 3.
2012, s. 55 – 69.
2. Wojciechowska M., Suda K.: Promocja
zdrowego stylu życia nie tylko zadaniem
zawodowym pielęgniarki, ale także
odpowiedzią na współczesne zagrożenia
zdrowia. Problemy Pielęgniarstwa. T. 16.
(1, 2). 2008, s. 60–65.
3. Nosko J.: Zachowania zdrowotne i zdrowie publiczne – aspekty historyczno-kul-
turowe. Oficyna Wydawnicza Instytutu
Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Łódź
2005, s. 12–13.
4. Sidorowicz W., Maroszek J., Kiedik D.:
Analiza społeczna w polityce zdrowotnej.
Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne
„VESALIUS”. Kraków 2002, s. 134.
5. Ślusarska B., Nowicki G.: Zachowania
zdrowotne w profilaktyce chorób układu
krążenia wśród osób pracujących. Problemy Higieny i Epidemiologii. T.91. 2010,
s. 34 -40.
6. Sietkiewicz A., Goch A., Adamiak G.,
Borkowska A.: Cechy temperamentu,
depresja oraz funkcje poznawcze u chorych na chorobę niedokrwienną serca.
Polski Merkuriusz Lekarski. T. 25. 2008,
s. 523 – 527.
7. Brzostek T., Malinowska – Lipień I., Kulig
– Fedko M, Wilczek – Różyczka E., Maciejewicz T.: Typ osobowości i poziom
stresu a inne czynniki ryzyka w zaostrzeniu
choroby wieńcowej. Pielęgniarstwo XXI
wieku. T.13. 2005, s. 32-34.
8. Kaleta D., Makowiec-Dąbrowska T.,
Polańska K., Dziankowska-Zaborszczyk E., Drygas W.: Palenie tytoniu i inne
negatywne zachowania zdrowotne wśród
osób czynnych zawodowo. Medycyna
Pracy. T. 60. 2009, s. 7 – 14.
9. Kwaśniewska M. Kaczmarczyk – Chałas
K., Drygas W.: Zachowania zdrowotne związane z paleniem tytoniu
i odżywianiem w reprezentatywnej próbie
mieszkańców Łodzi. Czynniki Ryzyka. T.
1,2. 2001, s. 68 – 72.
10. Kwaśniewska M., Kaczmarczyk – Chałas
K., Dziankowska – Zaborszczyk E., Ku25
charczyk K., Drygas W.: Zachowania
zdrowotne, wskaźniki stylu życia, oraz
ryzyko kardiometaboliczne. Wyniki badania WOBASZ 2003-2005. Polski Przegląd
Kardiologiczny. T. 12. 2010, s. 103 – 108.
11. Kurowska K., Kudas A.: Wpływ zachowań
zdrowotnych na jakość życia osób z
niewydolnością serca. Folia Cardiologica
Excerpta. T. 8. (1). 2013, 1: s. 1 – 8.
12. Muszalik M., Zielińska-Więczkowska
H., Kędziora-Kornatowska K., Kornatowski T.: Ocena wybranych zachowań
sprzyjających zdrowiu wśród osób starszych w oparciu o Inwentarz Zachowań
Zdrowotnych Juczyńskiego w aspekcie
czynników socjo-demograficznych. Problemy Higieny i Epidemiologii. T.94(3).
2013, s. 509 - 513.
13. Wrońska I., Kurowska K.: Przewlekła
choroba a zmiana zachowań zdrowotnych. Pielęgniarstwo XXI wieku. T. I (9).
2005, s. 37 – 41.
14. Sobański P., Kubica A., Sinkiewicz W.:
Przestrzeganie zaleceń jako element poprawy rokowania u chorych z przewlekłą
niewydolnością serca. Folia Cardiologica
Excerpta. T.5. 2010, s. 70 – 73.
15. Maliszewska D.: Występowanie czynników ryzyka chorób układu krążenia,
wśród pacjentów przychodni specjalistycznej przy instytucie kardiologii w Aninie.
Pielęgniarstwo XXI wieku. T. 12. 2005, s.
66 – 69.
16. Harton A., Solik-Tomassi A., Narojek L.,
Myszkowska - Ryciak J., Gajewska D.: Realizacja zaleceń racji pokarmowej przez
mężczyzn z niedokrwienną chorobą serca.
Problemy Higieny i Epidemiologii. T. 92.
26
2011, s. 557 - 560.
17. Wysocka – Pleczyk M., Słowik P.: Poczucie sensu życia i style radzenia sobie
u pacjentów z chorobą niedokrwienną
serca. Problemy Higieny i Epidemiologii.
T.93. 2012, s. 771 - 778.
18. Kwaśniewska M., Bielecki W., Kaczmarczyk – Chałas K., Pikala M., Drygas W.:
Ocena rozpowszechnienia zdrowego stylu życia wśród mieszkańców województwa łódzkiego i lubelskiego. Projekt WOBASZ. Przegląd Lekarski. T. 64. 2007, s.
4 – 7.
19. Kubica A., Pufal J., Moczulska B.:
Skuteczność edukacji zdrowotnej u osób
hospitalizowanych w klinice kariologii.
Psychiatria w Praktyce Klinicznej. T. 5.
2005, s. 61-68.
20. Kurowska M., Figiel O.: Poczucie koherencji a zachowania zdrowotne u osób
z rozpoznaną cukrzycą typu 2. Nowiny
Lekarskie. T. 78. 2009, 197–205.
21. Pietras T.: Umiejętności porozumiewania się z pacjentem. W: Przewodnik
do ćwiczeń z praktycznego nauczania
medycyny klinicznej. Red. W. Grabski, D.
Nowak, Wyd. Uniwersytetu Medycznego
w Łodzi, Łódź 2007, s. 7–10
Tabela 1. Liczba hospitalizacji respondentów z powodu chorób układu krążenia
Hospitalizacje
z powodu chorób układu
krążenia
Liczba badanych
n=121
Kobiety
n=37
Mężczyźni
n=84
n
%
n
%
n
%
1 raz
48
40
16
42
32
38
2 razy
33
27
8
22
25
30
3 razy
16
13
7
19
9
11
4 razy
8
7
2
5
6
7
5 razy
3
2
1
3
2
2
6 razy
4
3
1
3
3
4
7 razy
2
2
1
3
1
1
9 razy
1
1
0
0
1
1
10 razy
1
1
0
0
1
1
Więcej niż 10 razy
4
4
1
3
4
5
Tabela 2. Ocena własnej wiedzy o zdorwym stylu życia osób ankietowanych
Ocena wiedzy
o stylu życia
Liczba badanych
n=121
Kobiety
n=37
Mężczyźni
n=84
n
%
n
%
n
%
Bardzo dobry
5
4
4
11
1
1
Wystarczający
63
53
20
54
43
52
Dobry
38
31
10
27
28
33
Niewystarczający
15
12
3
8
12
14
Tabela 3. Wpływ wieku na zachowania zdrowotne
Wpływ wieku na zachowania zdrowotne
n
r
p
121
0,25
0,004
Prawidłowe nawyki żywieniowe vs wiek
121
0,11
0,230
Zachowania profilaktyczne vs wiek
121
0,09
0,326
Pozytywne nastawienia
psychiczne vs wiek
121
0,27
0,003
Praktyki zdrowotne vs
wiek
121
0,40
p<0,001
Ogólny wskaźnik zachowań zdrowotnych vs wiek
Legenda: n – liczba przypadków, r – współczynnik korelacji r-Pearsona, p – wyliczone prawdopodobieństwo testowe
27
Tabela 4. Wpływ stanu cywilnego na zachowania zdrowotne
Wpływ stanu cywilnego na zachowania zdrowotne
n
r
p
121
0,163
0,074
Prawidłowe nawyki żywieniowe vs stan cywilny
121
0,150
0,101
Zachowania profilaktyczne
vs stan cywilny
121
0,180
0,004
Pozytywne nastawienia
psychiczne vs stan cywilny
121
0,113
0,217
Ogólny wskaźnik
zachowań zdrowotnych
vs stan cywilny
Legenda: n – liczba przypadków, r – współczynnik korelacji r-Pearsona, p – wyliczone prawdopodobieństwo testowe
Tabela 5. Inwentarz Zachowań Zdrowotnych, wyniki grup wg stenów
IZZ
28
Liczba badanych
n=121
Kobiety
n=37
Mężczyźni
n=84
n
%
n
%
n
%
Sten 1
26
21,5
7
5,8
19
15,7
Sten 2
36
29,7
9
7,4
27
22,3
Sten 3
59
48,8
21
17,4
38
31,4
Razem
121
100
37
30,6
84
69,4
2015;1(1): 29-35
Volume 1N
umber 1M
arch 2015
Medical & Health
Sciences Review
www.mhsr.pl
www.mhsr.pl
Original Paper
Oczekiwania wobec ambulatoryjnej opieki
zdrowotnej wśród osób pozbawionych wolności
The demant of prisoners for care
Renata Robaszkiewicz-BouakazA, D, E, F, 1, *, Karina GawrońskaA, B, C, 2,
Anna JurczakA, F, 1, Sylwia Wieder-HuszlaA, 1, Małgorzata SzkupB, 1,
Małgorzata StarczewskaB, 1, Marzanna StanisławskaF, 1, Elżbieta GrochansG, 1
Autor do korespondencji: Dr n. zdr. Renata Robaszkiewicz-Bouakaz, Zakład Pielęgniarstwa PUM, 71-210 Szczecin,
ul. Żołnierska 48, tel: 091 4800910, e-mail: [email protected]
Str eszczenie
Wstęp. Więzienne Zakłady Opieki Zdrowotnej pełnią funkcję ochrony zdrowia osób pozbawionych wolności. Zasady udzielania
świadczeń zdrowotnych regulują akty prawne, między innymi Kodeks Karny Wykonawczy oraz Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze dla osób pozbawionych wolności.
Cel pracy. Celem pracy było uzyskanie wiedzy na temat oczekiwań osób przebywających w zakładzie karnym wobec ambulatoryjnej opieki medycznej oraz poznanie najważniejszych powodów, dla których więźniowie szukają pomocy u lekarza.
Materiał i metody. Badania ankietowe zostały przeprowadzone w 2012 roku wśród 200 osób pozbawionych wolności, przebywających w Zakładzie Karnym w Nowogardzie. Objęto nimi mężczyzn w wieku od 18 do 72 lat. Wykorzystano ankietę standaryzowaną PRF (lista oczekiwań pacjentów).
Wyniki. Pacjenci przebywający w Zakładzie Karnym w największym stopniu oczekiwali wyjaśnień dotyczących choroby oraz informacji na temat leczenia. Wsparcie emocjonalne było znacząco mniej istotnym elementem opieki. Oczekiwania wyjaśnienia stosownego leczenia formułowało 88,5% ankietowanych, w niewiele mniejszym odsetku pacjenci chcieli wyjaśnienia co oznaczają objawy,
które posiadają (87,5%) oraz stwierdzenia przyczyn ich stanu zdrowia (86,5%). Uzyskania wsparcia emocjonalnego, w tym porady
na temat stanu psychicznego i zaburzeń układu neurologicznego, oczekuje 58% badanych, aż 39% nie potwierdziło, że czułoby się
lepiej gdyby mogło porozmawiać o swoich odczuciach. Uzyskania informacji na temat przeprowadzonych badań oczekiwało 88%,
omówienia tych wyników 86,5%, a 81% chciało wiedzieć o możliwych skutkach ubocznych swojej choroby.
Wnioski. Respondenci oczekiwali szczegółowego wyjaśnienia wszystkich aspektów związanych z chorobą oraz udzielenia informacji na temat badań i leczenia, w mniejszym stopniu poszukiwali wsparcia emocjonalnego.
Słowa kluczowe: ambulatoryjna opieka zdrowotna, więziennictwo
Summar y
Background. Prison health-care services are provided for people in penal institutions. Rules of providing health services are governed by legal acts, inter alia, the Executive Penal Code and the Regulation of the Minister of Justice on providing health services
to persons in custody by medical institutions.
Objectives. The aim of this study was to obtain information about expectations of prisoners towards outpatient medical care, and
find the most important reasons why prisoners look for a physician’s help.
Material and methods. This survey-based study was conducted in 2012 in the prison in Nowogard. It involved 200 male prisoners
aged 18-72 years. The authors used a standardized questionnaire, the Patient Request Form (PRF).
Results. Patients in custody required mainly information on their disease and possible treatment. Emotional support was a significantly less important element of care. Some 88.5% of respondents expected information about the therapy applied, 87.5% —
explanation of their symptoms, and 86.5% — causes of their health status. The demand for emotional support, including advice on
nervous state, was noted in 58% of respondents; 39% did not think that they would feel better having a possibility of talking about
their problems. As many as 88% wanted to know the details of their medical examination, 86.5% needed explanation of their examination results, and 81% wanted to be informed about potential side effects of the disease.
Conclusions. Respondents expected a detailed explanation of all aspects of the disease and information about medical examination
and treatment. Some of them required also emotional support.
Key words: outpatient health care, the prison system
29
Renata Robaszkiewicz-Bouakaz i wsp.,
Oczekiwania wobec ambulatoryjnej opieki zdrowotnej wśród osób pozbawionych wolności
WSTĘP
Więzienne Zakłady Opieki Zdrowotnej
pełnią funkcję ochrony zdrowia osób pozbawionych wolności. Zasady udzielania świadczeń zdrowotnych regulują akty prawne, między innymi Kodeks Karny Wykonawczy oraz
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości,
w sprawie udzielania świadczeń zdrowotnych
przez podmioty lecznicze dla osób pozbawionych wolności. Do zakresu działalności więziennej opieki zdrowotnej należy w szczególności: badanie i porada lekarska, leczenie, badanie i terapia psychologiczna, rehabilitacja
lecznicza, badanie diagnostyczne, w tym analityka medyczna, pielęgnacja chorych, pielęgnacja niepełnosprawnych i opieka nad nimi, leczenie stomatologiczne, orzekanie i opiniowanie o stanie zdrowia, prowadzenie nadzoru
nad warunkami sanitarnymi oraz żywieniem w
jednostkach penitencjarnych, promocja zdrowia i szerzenie oświaty zdrowotnej, zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze [1].
Ogółem w Polsce działa 157 ambulatoriów wraz z izbami chorych, o łącznej liczbie 863 łóżek. Są to publiczne ZOZ-y, które
nie mają samodzielności, nie posiadają własnej
administracji i księgowości, a także w całości
podlegają jednostce penitencjarnej, przy której się znajdują. Specyfika działań więziennego ambulatorium różni się od funkcjonowania innych placówek podstawowej opieki medycznej. Osoby pozbawione wolności, traktowane są jako nieubezpieczone, a udzielane im
świadczenia zdrowotne finansowane są z budżetu Ministra Sprawiedliwości. Ilość udzielanych świadczeń zdrowotnych jest nieograniczona. Czas oczekiwania na wizytę do specjalisty lub badanie wysoko specjalistyczne, wynosi od kilku do kilkunastu dni [2,3]. Celem pracy było uzyskanie wiedzy na temat oczekiwań
osób przebywających w zakładzie karnym wobec ambulatoryjnej opieki medycznej oraz po-
30
znanie najważniejszych powodów, dla których
więźniowie szukają pomocy u lekarza.
MATERIAŁ I METODY
Badania ankietowe zostały przeprowadzone wśród 200 osób pozbawionych wolności,
przebywających w Zakładzie Karnym w Nowogardzie. Objęto nimi mężczyzn w wieku od
18 do 72 lat. Udział w badaniach był dobrowolny i anonimowy.
Narzędziem badawczym była ankieta standaryzowana PRF (lista oczekiwań pacjenta)
autorstwa P. Salamon i J. Quine. Ankieta składała się z 18 stwierdzeń dotyczących różnych
powodów aktualnego zgłaszania się do lekarza ogólnego. Stwierdzenia wchodzą w skład
trzech czynników związanych z wyjaśnieniem
choroby, poszukiwaniem wsparcia
oraz nabyciem informacji na temat badań
i leczenia. Ankieta składała się z pytań dotyczących m.in. uzyskania porady na temat stanu psychicznego i zaburzeń układu neurologicznego, otrzymania skierowania do specjalisty, poznania i omówienia wyników przeprowadzonych badań, potwierdzenia diagnozy, wyjaśnienia, co oznaczają występujące objawy oraz uzyskania wsparcia i otuchy od lekarza ogólnego.
Analizę statystyczną przeprowadzono przy
zastosowaniu pakietu StatSoftStatistica 10 PL.
WYNIKI
Pacjenci przebywający w Zakładzie Karnym, w największym stopniu oczekiwali wyjaśnień dotyczących choroby oraz informacji na temat leczenia. Wsparcie emocjonalne było znacząco mniej istotnym elementem
opieki. Oczekiwania wyjaśnienia stosowanego
leczenia formułowało 88,5% ankietowanych,
w niewiele mniejszym odsetku pacjenci chcieli objaśnienia, co oznaczają objawy, które posiadają (87,5%) oraz stwierdzenia przyczyn ich
stanu zdrowia (86,5%) (tab.1).
Uzyskania wsparcia emocjonalnego, w tym
porady na temat stanu psychicznego, oczekuje 58% badanych, aż 49% nie potwierdziło, że
czułoby się lepiej, gdyby mogło porozmawiać
o swoich odczuciach (tab.2).
Osoby osadzone w przedziale wiekowym
od 18 do 21 lat uzyskały średnią punktów 12
± 0 dla informacji na temat badań i leczenia.
Dla wsparcia emocjonalnego ta grupa wiekowa uzyskała średnią 2,67 ± 3,06. Natomiast
dla wyjaśnienia choroby, średnia w tej grupie wiekowej wynosi 11,33 ± 1,15. Drugą co
do wielkości grupą wiekową stanowiły osoby
od 22 do 30 lat. Średnia wynosiła 10,24±2,92.
Dla wsparcia emocjonalnego w tej grupie wiekowej średnia wyniosła 6,47 ± 4,33. Dla informacji na temat badań i leczenia w tej grupie średnia wyniosła 10,01 ± 3,19. Najliczniejszą grupę wiekową stanowiły osoby od 31 do
50 lat. Średnia dla porównania z wyjaśnieniem
choroby wyniosła 9,19± 3,87. Dla wsparcia
emocjonalnego średnia to 5,38± 4,3. Natomiast dla informacji na temat badań i leczenia średnia wyniosła 9,08 ± 3,88. W przypadku więźniów w przedziale wiekowym ponad
50 lat; średnia dla porównania z wyjaśnieniem
choroby wyniosła 10,58 ± 2,57. Dla wsparcia
emocjonalnego w tej grupie średnia wyniosła
6,09 ± 4,96. Dla informacji na temat badań
i leczenia średnia wyniosła 10,42± 2,7 (tab.3).
DYSKUSJA
Opinie pacjentów dotyczące organizacji procesu leczenia są ważnym wskaźnikiem
usług medycznych. Są one wyrazem stopnia spełnienia oczekiwań osoby mającej kontakt ze świadczeniodawcą medycznym. Poznając oczekiwania pacjenta, dajemy mu do zrozumienia, że chcemy się o niego troszczyć, to
sprawia, że pacjent jest zadowolony, a wsparcie społeczne, którego w ten sposób doświadcza, w istotny sposób ogranicza konsekwencje choroby [4,5]. Zdecydowana większość pa-
cjentów do lekarza zgłasza się z powodu narastających dolegliwości lub poczucia dyskomfortu. Bardzo rzadko powodem są badania profilaktyczne. Osoba chora narażona jest
na stres, dlatego potrzebuje wsparcia emocjonalnego i oczekuje od personelu medycznego informacji na temat swojego stanu zdrowia. Pacjenci potrzebują świadomości, że mają
wpływ na to, co się dzieje z ich ciałem. Niedoinformowanie pacjenta oraz utrzymujący się
brak zaufania sprawiają, że pacjent przekonany jest o dużym zagrożeniu swojego zdrowia
i życia. Personel medyczny przywiązuje
ogromną wagę do czynności instrumentalnych, bo to od nich często zależy życie pacjenta, a znaczenie czynności ekspresywnych (poprawa stanu psychicznego i emocjonalnego)
jest często minimalizowane, bądź marginalizowane [6-8].
Osobie odbywającej karę pozbawienia wolności nie przysługuje prawo wyboru lekarza
i pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej.
Więźniowie stanowią wrażliwą grupę w odniesieniu do udziału badań nie tylko z powodu
słabych punktów opieki zdrowotnej, ale także
z powodu ograniczenia ich wolności, autonomii i prywatności [9].
Lekarz zatrudniony w jednostce penitencjarnej sprawuje całościową opiekę lekarską
nad pacjentami pozbawionymi wolności. To
on decyduje o sposobie leczenia, konieczności konsultacji specjalistycznych, czy potrzebie wykonania badań diagnostycznych. Skazani przebywający w zakładach penitencjarnych mają ograniczone możliwości troszczenia się o swoje zdrowie. Podczas pobytu w ZK
są zależni od państwa, które bierze odpowiedzialność za zapewnienie im odpowiednich
warunków służących ochronie zdrowia, stworzeniu opieki medycznej, która zapewnia zachowanie zdrowia, a w przypadku jego utraty leczenie. Oczekiwania i spełnianie ich postrzega się jako element warunkujący poziom
31
zadowolenia z opieki uzależniony od szeregu
czynników, m.in.: rodzaju stosowanego leczenia, ogólnej wiedzy medycznej pacjenta, w tym
znajomość praw przysługujących mu w procesie pielęgnacji, rehabilitacji, leczenia oraz diagnostyki [10-12].
Podstawowe oczekiwania pacjenta wobec
lekarza to przede wszystkim wiedza medyczna, umiejętność postawienia trafnej diagnozy
i leczenia, udział chorego w procesie diagnostycznym, poprawna komunikacja i informacja
przekazywanej w zrozumiały sposób. Oczekiwania odnoszące się do przebiegu wizyty u lekarza są w różnym stopniu zróżnicowane poprzez indywidualne cechy pacjenta, wiek, odmienne wzorce zachowań. Oczekiwania pacjentów wobec uzyskiwania informacji są niezbędnym elementem w holistycznym podejściu do pacjenta. Właściwe przekazanie wiedzy o chorobie, procesie diagnostycznym pozwala na świadome uzyskanie zgody pacjenta
na wykonanie czynności medycznych [13,14].
Dotychczas przeprowadzone badania przy
pomocy PRF (listy oczekiwań pacjenta) są
skromne i nie uprawniają do uogólnień na temat oczekiwań pacjentów ambulatoryjnych.
Brak jest danych literaturowych odnoszących
się do oczekiwań osób przebywających w jednostkach penitencjarnych [15].
Z badań własnych wynika, że wizyta u lekarza jest sposobem i środkiem zaspokojenia potrzeby zdrowotnej. Skazany wiąże istotne oczekiwania odnoszące się do profesjonalizmu lekarza i jego postawy etycznej. Zdecydowana większość pacjentów zgłasza się do
lekarza z powodu odczuwalnych dolegliwości
oraz poczucia, że z ich ciałem dzieje się coś
niedobrego. Oczekują od lekarza szerokiej
wiedzy specjalistycznej, informacji dotyczące
dalszego przebiegu choroby, objawów i leczenia. Każdy pacjent ma swoje oczekiwania odnośnie różnych komponentów usługi medycznej, w tym opieki lekarskiej i pielęgniarskiej.
32
Podobne wyniki otrzymał Kapała i wsp.,
w badaniach nad pacjentami hospitalizowanymi. Istotne, że pacjenci mają jednak problem
ze sprecyzowaniem, czego dokładnie oczekują
od pielęgniarki [16].
Z badań przeprowadzonych przez Rybską
D. i Rogowską –Bąk A. w zakładzie karnym
w Tarnowie wynika, że dostępność do opieki zdrowotnej jest zadawalająca. Odbywający
karę pozbawienia wolności korzystają z opieki
lekarskiej i pielęgniarskiej, kiedy mają taką potrzebę,13% badanych korzysta ze świadczeń
codziennie, 17% jeden raz w tygodniu, 12%
raz w miesiącu, pozostałych 58% badanych
korzysta wówczas, kiedy jest to niezbędne
(choroba, dolegliwości bólowe, porada) [17].
Z ustaleń raportu NIK wynika, że każda
osoba przebywająca w więzieniu korzystała
z porad u lekarza ogólnego 17 razy w 2010
roku i 21 razy w 2011 roku. Zestawiając te
dane z badaniami GUS o ,,Zdrowiu i ochronie
zdrowia w 2011 roku” [18].
W 2012 roku zostały przeprowadzone badania przez Gugałę i wsp. w Zakładzie Opiekuńczo- Leczniczym. Badaniami objęto 100
osób będących członkami rodzin pacjentów.
Odnosząc się do kwestii udzielania informacji, aż 72% oczekiwało ich w zakresie stanu
zdrowia [19].
W badaniach przeprowadzonych na terenie Brzeskiego Centrum Medycznego wśród
204 pacjentów, 78,9% określiło, iż lekarz
przekazuje im informacje na temat choroby,
a 67,6% ankietowanych potwierdza uzyskanie
wyjaśnienia celu badań dodatkowych [20]. Pod
wpływem zmian systemowych dokonanych w
Polsce nastąpiła zmiana w sposobie postrzegania pacjenta. Zmieniła się postawa pacjenta z biernego, który obserwował działania medyczne na pacjenta aktywnego, zdolnego do
podejmowania działań dotyczących własnego zdrowia. Współczesny pacjent oczekuje informacji o tym, co się z nim dzieje, w jakim
jest stanie, jaki wpływ ma na niego leczenie.
Poznając oczekiwania osób przebywających
w zakładach karnych można poprawić jakość
świadczonych usług medycznych i satysfakcję
osadzonych pacjentów. Tego samego zdania
jest Jaka B. prowadząca badania wśród więźniów w Albanii, podkreślając istotność postępu w zakresie świadczenia usług zdrowotnych
dla więźniów, ponieważ stanowią szczególnie
wrażliwą grupę populacji. Zespół z Francji akcentuje także znaczenie systemowego monitorowania zdrowia więźniów na poziomie europejskim [21- 23].
Przyszłość ambulatoryjnej opieki zdrowotnej dla osób przebywających w jednostkach
penitencjarnych w dużej mierze zależy od wiedzy i kompetencji kadry medycznej.
WNIOSKI
Osoby osadzone w jednostkach penitencjarnych oczekiwały szczegółowego wyjaśnienia wszystkich aspektów związanych z chorobą oraz udzielenia informacji na temat badań
i leczenia.
Osoby odbywające karę pozbawienia wolności i korzystające tym czasie z usług medycznych w mniejszym stopniu oczekiwali wsparcia emocjonalnego od personelu medycznego.
PIŚMIENNICTWO
1. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości
z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze dla osób pozbawionych
wolności – Dziennik Ustaw 2012, poz.
738, tom 1.
2. Ksel M, Strzelecka H, Rudalski W. Zdrowie w więzieniu - badanie postaw, zachowań
i wiedzy personelu więziennego oraz ludzi
pozbawionych wolności na temat chorób
zakaźnych w wytypowanych polskich
jednostkach penitencjarnych, Raport
Krajowego Centrum ds. AIDS [online].
Europejska Sieć Współpracy na Rzecz
Przeciwdziałania Narkomanii I Infekcjom w Więzieniach (ENDiPP), Warszawa
2007. [dostęp: 2013-02-10]. Dostępny
w Internecie: http: //www.aids.gov.pl/
files/badania/ Zdrowie_w_ wiezieniu_III.pdf>
3. Palczewska A. Jakość usług medycznych w opiece paliatywnej. Probl Pielęg
2008;16: 186-191.
4. Tobiasz-Adamczyk B, Szafraniec K,
Bajka J. Zachowania w chorobie. Opis
choroby
z perspektywy pacjenta.
Kraków; Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego, 1999.
5. Zieniuk AM. Oczekiwania pacjenta onkologicznego wobec personelu medycznego.
Psychoonkol 2009;1-2: 17-27.
6. Stangierski I, Horst – Sikorska W. Ogólne
zasady komunikacji między pacjentem a
lekarzem. Forum Med Rodz 2007;1: 5868.
7. Lelental S. Kodeks karny wykonawczy.
Komentarz. Warszawa; Wydawnictwo
C.H. Beck 2010.
8. Andersen HS. Mental health in prison
populations. A review with special emphasis on a study of Danish prisoners
on remand. Acta Psychiatr Scand Suppl.
2004;(424): 5-59.
9. Christopher PP, Candilis PJ, Rich JD,
Lidz CW. An Empirical Ethics Agenda for
Psychiatric Research Involving Prisoners.
AJOB Prim Res 2011;2(4): 18-25.
10. 1Ksel M. Modele więziennej służby
zdrowia. W: Więzienna służba zdrowia.
33
Obecny stan dyskusji i reform [online].
Helsińska Fundacja Praw Człowieka.
Warszawa 2013. [dostęp: 2013.03.03].
Dostępny w Internecie: <http: //www.
hfhrpol.waw.pl/ zdrowie wwiezieniu/
images/stories/file/OpiekaZdrowotna.
pdf>
11. Ksel M, Strzelecka H, Rudalski W.
Zdrowie w więzieniu – badanie postaw,
zachowań i wiedzy personelu więziennego
oraz ludzi pozbawionych wolności na temat chorób zakaźnych w wytypowanych
polskich jednostkach penitencjarnych,
Warszawa 2007.[dostęp: 23.05.2013].
Dostępny w Internecie: <http: //WWW
.aids. gov. pl/ files/badania/Zdrowie_w_
wiezieniu_-III.pdf
12. Wilper AP, Woolhandler S, Boyd JW,
Lasser KE, McCormick D, Bor DH, Himmelstein DU. The health and health care
of US prisoners: results of a nationwide
survey. Am J Public Health 2009;99(4):
666-72.
13. Galińska - Skok B. Oczekiwania pacjentów
i członków ich rodzin dotyczące terapii na
dziennym oddziale psychiatrycznym. Pol
Merkuriusz Lek 2013;(34)200: 91-94.
14. Steciwko A, Barański J. Porozumiewanie
się lekarza z pacjentem i jego rodziną.
Wrocław; Wydawnictwo Elsevier Urban
& Partner, 2012.
15. Juczyński Z. Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Warszawa;
Pracownia Testów Psychologicznych
PTP, 2009.
16. Kapała W, Chudziński S, Hyrcza S. Oczekiwania pacjentów hospitalizowanych
na oddziałach zabiegowych wobec per34
sonelu pielęgniarskiego. Pielęgniarstwo
Chirurgiczne i Angiologiczne 2008;1: 1218.
17. Rybska D, Rogowska –Bąk A. Satysfakcja klientów/ pacjentów pozbawionych
wolności jako jeden z elementów oceny
jakości pielęgniarstwa. Ann UMCS Lublin
2005, LX, Suppl. XVI(46): 57-60.
18. Http://www.nik.gov.pl/kontrole/wyniki
19. Gugała B, Iwanicka – Maciura A, Mryczko E. Oczekiwania rodzin pacjentów
przewlekle chorych w zakresie opieki pielęgniarskiej. Med Og Nauk Zdr
2012;18(3): 225-228.
20. Kurpas D, Ciąglewicz J, Hans-Wytrychowska A, Drobnik J, Steciwko A. Jakość
opieki w opinii pacjentów z przewlekłymi
schorzeniami układu krążenia. Fam Med
Primary Care Rev 2010;12(3): 701-708
21. Jaka D, Roshi E, Burazeri G. Prison
health in transitional Albania. Med Arh
2014;68(3): 188-90.
22. Verdot C, Godin-Blandeau E, Grémy I,
Develay AE. Monitoring systems and national surveys on prison health in France
and abroad. Eur J Public Health 2014 Sep
9.
23. Watson R, Stimpson A, Hostick T. Prison
health care: a review of the literature. Int J
Nurs Stud 2004;41(2): 119-28.
Tabela 1. Oczekiwania wyjaśnienia choroby pacjentów
TAK
NIE JESTEM PEWIEN
NIE
Oczekiwania wobec lekarza
n
%
n
%
n
%
Chcę porozmawiać z lekarzem
o swoim problemie
119
59,5
17
8,5
64
32
Chcę, aby lekarz przedstawił mi
prawdopodobny dalszy przebieg
choroby
162
81
6
3
32
16
Chcę wiedzieć, czy najprawdopodobniej będę miał problemy
w przyszłości
156
78
14
7
30
15
Chcę, aby podczas badania
stwierdzono przyczynę mojego
stanu zdrowia
173
86,5
5
2,5
22
11
Chciałbym, aby lekarz
powiedział mi, co oznaczają
objawy, które mam
175
87,5
4
2
21
0,5
Chcę, aby lekarz wyjaśnił mi na
czym polega stosowane leczenie
177
88,5
2
1
21
10,5
Tabela 2. Posukiwanie wsparcia emocjonalnego
TAK
NIE JESTEM PEWIEN
NIE
Oczekiwania wobec lekarza
n
%
n
%
n
%
Chcę porady na temat mojego
stanu psychicznego
116
58
4
2
80
32
Czułbym się lepiej, gdybym
mógł porozmawiać o moich
odczuciach
98
49
24
12
78
16
Mam problemy emocjonalne,
z powodu których
potrzebuję pomocy
67
33,5
19
9,5
114
15
Chcę, aby lekarz wyjaśnił moje
problemy emocjonalne
88
44
14
7
98
11
Przechodzę trudne chwile, więc
chciałbym wsparcia
84
42
15
7,5
101
0,5
Chcę, aby ktoś dodał mi otuchy
w tej trudnej chwili
89
44,5
17
8,5
94
10,5
Tabela 3. Zestawienie oczekiwań pacjentów z uwzględnieniem ich wieku
Wyjaśnienie
choroby
Wsparcie
emocjonalne
Informacje nt. badań
i leczenia
n
%
n
%
n
%
18 - 21 lat
11,33 ± 1,15
2,67 ± 3,06
12 ± 0
22 - 30 lat
10,24 ± 2,92
6,47 ± 4,33
10,01 ± 3,19
31 - 50 lat
9,19 ± 3,87
5,38 ± 4,3
9,08 ± 3,88
Ponad 50 lat
10,58 ± 2,57
6,09 ± 4,96
10,42 ± 2,07
Wiek
35
ZASADY PUBLIKACJI PRAC
w M&HSR Medical and Health Sciences Review
Czasopismo MEDICAL & HEALTH SCIENCES REWIEV jest recenzowanym czasopismem
naukowym, kwartalnikiem wydawanym przez Instytut Rozwoju Nauk o Zdrowiu i Usług Medycznych – ProLongaVita. Misją czasopisma jest interdyscyplinarna współpraca oraz wymiana
informacji naukowej pomiędzy osobami i Instytucjami działającymi na rzecz zdrowia.
W czasopiśmie publikowane są prace oryginalne oraz poglądowe z zakresu nauk medycznych
oraz nauk o zdrowiu, w tym szeroko rozumianego zdrowia publicznego, rehabilitacji , wysiłku
fizycznego, epidemiologii, zdrowia środowiskowego, medycyny społecznej, organizacji i ekonomii ochrony zdrowia, polityki prozdrowotnej.
INSTRUKCJA DLA AUTORÓW
Redakcja przyjmuje do druku prace w języku polskim i/lub angielskim (UK English).
RODZAJE I OBJĘTOŚĆ MANUSKRYPTÓW
• Artykuły redakcyjne
• Prace oryginalna (max.12 stron, 15 stron z piśmiennictwem, tabelami i rycinami)
• Prace poglądowa (max.20 stron z piśmiennictwem, tabelami i rycinami)
• Prace kazuistyczne (6 stron wraz z piśmiennictwem)
Pozostałe prace nie powinny przekraczać 2 stron.
• List do redakcji lub komentarze (letters to the Editor)
• Kształcenie przed-/podyplomowe (Under-/postgraduate education) lub ustawiczne (CME)
– m.in. programy
• Kształcenia, specjalne opracowania dla celów dydaktycznych (np. programy edukacyjne)
• Streszczenia z czasopism zagranicznych, sprawozdania ze zjazdów i kongresów naukowych,
posiedzeń towarzystw medycznych, szkoleń tematycznych, stażów
• Recenzje książek i przeglądy piśmiennictwa (Book/literature reviews)
• Komunikaty o zjazdach naukowych i sympozjach (Announcements)
• Prace sponsorowane
Priorytet w druku mają prace oryginalne. Nadesłany manuskrypt powinien spełniać standardy i wymagania określone przez International Committee of Medical Journal Editors
(zob. Uniform Requirements for Manuscripts Submitted to Biomedical Journals [editorial].
N Engl J Med 1997; 336:309–915; uaktualniona wersja z października 2004 roku dostępna
jest na stronie WWW -http://www.icmje.org/icmje.pdf). Obowiązują również zasady Dobrej
Praktyki Edytorskiej („Consensus Statement on Good Editorial Practice 2004”), sformułowane
przez Index Copernicus International Scientific Committee.
36
PRZYGOTOWANIE MANUSKRYPTU
FORMAT
• Format A4, zalecane oprogramowanie Word for Windows, czcionka Times New Roman,
12 pkt., interlinia: 2,0, marginesy: 2,5cm, bez podziałów słów na końcu wiersza. Strony należy
numerować w prawym dolnym rogu, tekst wyjustowany
STRONA TYTUŁOWA
• Tytuł pracy w języku polskim i angielskim (do 100 znaków), bez wyróżnienia wielkimi literami. Imiona i nazwiska Autorów, nazwa zakładu, instytutu lub placówki którą afiliują Autorzy,
adres Autora korespondencyjnego (adres, adres e-mailowy, telefon, fax)
• Autorstwo pracy- wyraźnie zdefiniowane w postaci określenia wkładu poszczególnych współautorów w przygotowanie pracy: A – koncepcja i przygotowanie projektu badań, B – wykonanie analiz diagnoztycznych, zbieranie danych, C – analiza statystyczna, D – interpretacja danych,
E – przygotowanie manuskryptu, F – opracowanie piśmiennictwa, G – pozyskanie funduszy,
* - Autor do korespondencji.
STRESZCZENIE
• Strukturalne, zawierające od 200 do 250 słów (nie więcej niż 150 słów w krótkich komunikatach, opisach przypadków), w języku polskim i angielskim, bez stosowania skrótów.
• 3–6 słowa kluczowe, należy używać terminologii z Nagłówków Tematów Medycznych (Medical Subject Headings, MeSH), zamieszczanych w listach w Index Medicus
www.nlm.nih.gov/mesh .
W przypadku braku odpowiednich terminów z MeSH dla nazw ostatnio wprowadzonych, można użyć obecnych terminów.
• Tekst streszczenia strukturalnego winien być podzielony na: Wstęp, Cel Pracy, Materiał i Metody, Wyniki, Wnioski.
• W przypadku sprawozdań, recenzji oraz listów do Redakcji dopuszcza się odstępstwa w układzie tekstu głównego (m.in. nie dołącza się streszczeń).
TEKST MANUSKRYPTU
• Tekst podzielony na: Wstęp, Materiał i Metody, Wyniki, Dyskusja, Wnioski, Piśmiennictwo.
• Część Wstęp, stanowić powinien wprowadzenie w tematykę badań i pracy oraz zawierać założenia/hipotezy i cel pracy.
• W części Materiał i Metody należy w sposób syntetyczny i jednoznaczny opisać metody stosowane podczas badań oraz metody statystyczne stosowane w analizie wyników danych.
• W pracy należy używać jednostek metrycznych (SI). Można stosować standardowe skróty, które należy jednak zdefiniować przy pierwszej wzmiance w tekście. Skróty stosuje się tylko wte37
dy, gdy dany termin jest stosowany wielokrotnie, a jego skrót stanowi dla Czytelnika ułatwienie.
• Tabele, ryciny, fotografie, wykresy należy umieścić w tekście publikacji (na końcu, po spisie piśmiennictwa) i dodatkowo przesłać w oddzielnych plikach, poza tekstem, wraz z tytułami , kolejno numerowane. W tabelach należy zastosować interlinię 1,5. Wszystkie użyte skróty powinny być wyjaśnione w legendzie pod ryciną lub tabelą. Tytuły rubryk w tabelach, poza pierwszą
literą, należy pisać małymi literami. W teksie pracy, w odpowiednich miejscach, winny znaleźć
się odniesienia do załączonych tabeli/rycin.
• Materiał ilustracyjny powinien być przygotowany w wysokiej rozdzielczości: zdjęcia – w formacie „jpg”, grafika wektorowa– pliki Adobe Ilustrator, wykresy i diagramy – pliki MS Excel.
• Źródła wsparcia finansowego – informacje o nazwie sponsora lub instytucji i numer grantu
umieścić należy przed Piśmiennictwem.
PIŚMIENNICTWO
• Piśmiennictwo należy ograniczyć do niezbędnego minimum, wybierając najnowsze pozycje.
Zalecane jest korzystanie z publikacji spełniających wymogi „medycyny opartej na dowodach”
(evidence-based medicine).
• Należy unikać cytowania abstraktów zjazdowych, a informacje niepublikowane (tzw. informacje własne, doniesienia ustne itp.) nie mogą służyć jako źródło cytatu.
• Należy bezwzględnie przestrzegać zasad bibliograficznych znanych jako System Vancouverski
(Vancouver System of Bibliographic Referencing).
• Piśmiennictwo powinno zawierać wyłącznie pozycje cytowane w tekście pracy, w którym oznacza się je kolejnymi numerami, według kolejności występowania w tekście.
• Cytowane prace w tekście oraz w tabelach i opisach rycin należy oznaczyć kolejnymi cyframi
arabskimi w nawiasach klamrowych, np. [1], [6, 13].
• Spis piśmiennictwa należy umieścić na końcu pracy, w kolejności cytowanych pozycji zgodnej
z pojawianiem się prac w tekście. Każdą pozycję w spisie piśmiennictwa należy oznaczyć kolejnym numerem porządkowym, oznaczonym liczbą arabską zakończoną kropką.
• W spisie publikacji należy wymienić wyłącznie 3 pierwszych Autorów, podając ich nazwiska
oraz inicjały (bez kropek miedzy inicjałami). Jeśli Autorów jest więcej, po wymienionych pierwszych 3 Autorach należy zamieścić skrót „i wsp.” lub „et al.” (zależnie od języka publikacji)
• Podawane skróty tytułów czasopism muszą być zgodne ze skrótami podawanym w Index Medicus; należy je wyróżnić kursywą, bez kropek.
• Po tytule czasopisma i podaniu rocznika należy postawić średnik, po podaniu tomu – dwukropek, po podaniu stron – kropkę (np.: 1992; 34(6): 91–8).
Przykłady:
Artkuł w czasopiśmie:
1. Bednarowska A., Bińkowska M., Dębski R.: Leczenie endometriozy – stan obecny i nowe
38
trendy w terapii. Ginekol Dypl 2006;8: 22-6.
2. Kuusniemi AM., Merenmies J., Lahdenkari AT. et al.: Glomerular sclerosis in kidneys with
congenital nephrotic syndrome (NPHS1). Kidney Int 2006;70: 1423-31.
Artykuł, w którym organizacja występuje jako autor
1. Diabetes Prevention Program Research Group: Hypertension, insulin and proinsulin in participants with impaired glucose tolerance. Hypertension 2002;40: 679-86.
Artykuł bez autora
Cancer in South Africa. S Afr Med J 1994;84: 15.
Artykuł w suplemencie do czasopisma
1. Shen HM., Zhang QF.: Risk assessment of nickel carcinogenity and occupational lung cancer.
Environ Health Perspect 1994;102(Suppl 1): 275-82.
Artykuł w suplemencie do numeru czasopisma
1. Payne DK., Sullivan MD., Massie MJ.: Women’s psychological reactions to breast cancer. Semin Oncol 1996;23(1 Suppl 2): 89-97.
Artykuł w czasopiśmie elektronicznym
1. Tutaj M., Szczepanik M.: Mechanisms involved in the regulation of immune response in
experimental autoimmune encephalomyelitis in mice. Post Hig [online]. 2006;60: 571-83.[przeglądany: 12 lutego 2014]. Dostępny w : http://www.phmd.pl/pdf/vol_60/9821.pdf.
Książka drukowana
1. Fleischer M., Bober-Gheek B.: Podstawy pielęgniarstwa epidemiologicznego. Wyd. 2 popr.
i uzup. Wrocław: Wydaw. Medyczne Urban i Partner; 2006. ISBN 978-83-602-9041-5.
Książka pod redakcją
1. Traczyk W. Z., red.: Diagnostyka czynnościowa człowieka: fizjologia stosowana. Warszawa:
Wydaw. Lekarskie PZWL; 1999. ISBN 83-200-2342-4.
Książka będąca częścią serii
1. Birch K., MacLaren D., George K.: Fizjologia sportu. Krótkie wykłady. Warszawa: Wydaw.
Naukowe PWN; 2008. ISBN 978-83-01-15460-8.
Książka w wersji elektronicznej pod redakcją
1. Cybulski M., Strzelecki W., red.: Psychologia w naukach medycznych. [CD]. Poznań: Uni39
wersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu; 2010. ISBN 978-83-7597-071-5.
Książka dostępna online
1. Mauss S. ed., et al.: Hepatology 2014: a clinical textbook. [online]. 5th ed. Flying Publisher;
2014 [przeglądany 14 lutego 2014]. ISBN 978-3-924774-91-2. Dostępny w:
http://pdf.flyingpublisher.com/Hepatology2014.pdf.
Książka pod redakcją dostępna online
1. Foley KM., Gelband H., eds.: Improving palliative care for cancer. [online]. Washington:
National Academy Press; 2001. [przeglądany 14 lutego 2014]. ISBN 0-309-07402-9. Dostępny
w: http://www.nap.edu/books/0309074029/html/.
SPOSÓB DOSTARCZENIA MANUSKRYPTU
Manuskrypt publikacji zgłaszanej do druku należy wysłać jako załącznik, drogą mailowa na adres/ Manuscript should be submitted electronically, as attachment(s) to an e-mail to the Editor:
[email protected] wraz ze skanem podpisanego formularza zgłoszeniowego pracy.
Pliki powinny być przygotowane w programie MS Word – format „doc” lub „docx”.
RECENZJA PRAC
Każda praca jest recenzowana przez dwóch wybranych przez Redakcję recenzentów, przy czym
recenzenci nie znają nazwisk autorów, ani też ośrodka, z którego praca pochodzi. Nie ujawniamy także nazwisk recenzentów autorom prac. Redakcja zapoznaje Autorów z tekstem recenzji.
Recenzent kwalifikuje prace jako
• nadającą się do druku bez dokonywania poprawek,
• nadającą się do druku po dokonaniu poprawek według wskazówek Recenzenta, bez konieczności ponownej recenzji,
• nadającą się do druku po jej przeredagowaniu zgodnie z uwagami Recenzenta i po ponownej
recenzji pracy,
• nie nadającą się do druku.
Zmiany w pracy naniesione po recenzji należy oznaczyć czerwonym kolorem.
Praca może być również odesłana Autorom z prośbą o dostosowanie do wymogów redakcyjnych.
40
Korekty należy zwrócić w ciągu 7 dni od daty wysłania z redakcji.
Autor ma obowiązek wykazania (w ramach Piśmiennictwa przesyłanej pracy), że zna dorobek
czasopisma, do którego kieruje swój artykuł.
Próbny wydruk pracy („szczotka”) będzie wysłany do Autora korespondencyjnego, celem dokonania ostatecznej korekty, z prośbą o odesłanie go do Redakcji w ciągu pięciu dni. Uwzględniane będą tylko minimalne korekty dotyczące głównie błędów drukarskich.
Redakcja zastrzega sobie prawo do dokonywania zmian dotyczących stylistyki, mianownictwa
i skrótów – bez uzgodnienia z Autorem.
PRAWA AUTORSKIE (COPYRIGHT)
• Praca zakwalifikowana do druku w kwartalniku staje się własnością MEDICAL& HEALTH
SCIENCES REWIEV. Autorskie prawa majątkowe zostają przeniesione na Wydawcę. Przedruk i reprodukcja w jakiejkolwiek postaci całości lub części artykułu bez pisemnej zgody wydawcy są zabronione.
• Za wydrukowane prace nie przewiduje się honorariów autorskich.
ZASADY ETYKI
• Autorzy prac powinni zaznaczyć w piśmie przewodnim do Redakcji, że nadesłana praca nie
była nigdzie publikowana, ani nie jest wysłana do innej Redakcji.
• Autor korespondencyjny musi dołączyć odpowiednią zgodę na przedruk uzyskaną od wydawcy, jeśli w swojej pracy używa rycin, tabel lub innych ilustracji (swoich lub cudzych) gdzieś już
wcześniej opublikowanych.
• Publikowane prace nie mogą ujawniać danych osobowych pacjentów, chyba że wyrazili oni na
to pisemną zgodę (wówczas należy dołączyć ją do manuskryptu).
• Prace dotyczące badań wykonywanych na ludziach muszą być zaakceptowane przez odpowiednią komisję etyczną, co należy zaznaczyć w tekście, w części Materiał i metody.
• Również publikacje dotyczące badań doświadczalnych na zwierzętach muszą zawierać oświadczenie, że badania były zaakceptowane przez odpowiednią komisję. Fakt akceptacji powinien
być zaznaczony w pracy w opisie metodyki badań.
• Każda osoba, która wniosła znaczny wkład w powstanie artykułu jest współautorem i powinna określić swój wkład.
ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PRACY I SPRZECZNOŚĆ INTERESÓW
• Autor/autorzy powinni podać źródła wsparcia finansowego – nazwę sponsora lub instytucji
i numer grantu – jeśli z takiego korzystali. Autor/autorzy muszą ponadto ujawnić swoje związki
41
ze sponsorem, wymienionym w pracy innym podmiotem (osobą, instytucją, firmą) lub produktem, które mogą wywołać sprzeczność interesów.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
• Wydawca i redakcja nie ponoszą odpowiedzialności za treść zamieszczonych reklam
i ogłoszeń.
• Reklamy leków sprzedawanych na receptę skierowane są tylko do lekarzy, którzy mają niezbędne uprawnienia do ich przepisywania. Wydawca ma prawo odmówić zamieszczenia reklam
i ogłoszeń, jeżeli ich treść lub forma są sprzeczne z charakterem pisma lub interesem wydawcy.
Kontakt: [email protected]
42

Medical Health Sciences Review

Transkrypt

Podobne dokumenty

O riginal P aper - Medical Health Sciences Review

dobre praktyki zarządzania jakością w placówce medycznej na

posmo KOPT do Ministra Zdrowia o lekach - STS-ZG

Miejsce nowych mediów w promocji zdrowia w miejscu pracy

Folder_CMTC_PL (2016) - CMTC-OVM