SYMPOZJUM “KATASTROFY A POMOC HUMANITARNA. PRAWO

SYMPOZJUM “KATASTROFY A POMOC HUMANITARNA. PRAWO

SYMPOZJUM
“KATASTROFY A POMOC HUMANITARNA.
PRAWO KRAJOWE W PERSPEKTYWIE
MIĘDZYNARODOWEJ”
RAPORT PODSUMOWUJĄCY
Warszawa, 8 kwietnia 2010
I.
INFORMACJE OGÓLNE
Sympozjum „Katastrofy a pomoc humanitarna. Prawo krajowe w perspektywie
międzynarodowej” odbyło się dnia 8 kwietnia br. w siedzibie Zarządu Głównego Polskiego
Czerwonego Krzyża w Warszawie. Wzięło w nim udział 35 osób – przedstawicieli wszystkich
czołowych instytucji zajmujących się zarządzaniem kryzysowym w Polsce jak i wysyłaniem
pomocy humanitarnej poza granice naszego kraju. Sympozjum prowadzone było przez p.
Magdalenę Stefańską, Kierownika Działu Współpracy z Zagranicą w biurze ZG PCK. Uczestnicy
powitani zostali ze strony PCK przez dr Elżbietę Mikos-Skuzę – Wiceprezesa Zarządu
Głównego PCK oraz ze strony instytucji wspierających przez – p. Davida Fischera
(Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca) i p.
Pawła Solocha (Biuro Bezpieczeństwa Narodowego). Sympozjum miało charakter podwójny –
pierwsza część poświęcona była w treści i formie przede wszystkim programowi International
Disaster Response Law realizowanego na poziomie Międzynarodowej Federacji jak i europejskich
stowarzyszeń krajowych (z Francji i Niemiec) oraz prezentacji problemów związanych z
przyjmowaniem i wysyłaniem pomocy humanitarnej przez Polskę z perspektywy instytucji
publicznych (Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Krajowe Centrum Koordynacji Ratownictwa i
Ochrony Ludności) jak i organizacji pozarządowych (Polski Czerwony Krzyż). Część druga
Sympozjum miała charakter warsztatowy – podzieli na grupy uczestnicy mieli za zadanie
rozwiązać kazusy szczegółowe w oparciu o sytuację wyjściową – powódź w Polsce.
Przed właściwym rozpoczęciem Sympozjum wszyscy uczestnicy spotkania otrzymali pakiet
materiałów z czego najważniejsze były przetłumaczone na j. polski Wytyczne dotyczące
usprawnienia krajowego systemu reagowania oraz międzynarodowej pomocy w sytuacji klęsk
i katastrof oraz płyta CD z najważniejszymi dokumentami regulacji międzynarodowych oraz
ustawodawstwa polskiego z dziedziny zarządzania kryzysowego i reagowania w sytuacjach klęsk i
katastrof.
II.
CZĘŚĆ I – KONFERENCJA
1. Polski system reagowania na klęski i katastrofy – porządek prawny, model
instytucjonalny
Część pierwszą rozpoczął p. Paweł Soloch z Biura Bezpieczeństwa Narodowego
prezentując system prawny i instytucjonalny zarządzania kryzysowego w Polsce. Początek
swojej prezentacji poświęcił przedstawieniu zagadnień związanych z obroną cywilną (pojęcie
obrony cywilnej, organizacji obrony cywilnej, ich personelu i materiałów), by następnie
przejść do zagadnienia zarządzania kryzysowego. Opisane zostały poszczególne jego fazy
(reagowanie, odbudowa, zapobieganie i przygotowanie) oraz jego zakres tematyczny i
instytucjonalny ujęty w Ustawie z dnia 26 kwietnia 2007 o zarządzaniu kryzysowym. P.
Soloch zwrócił uwagę na wielość definicji (zarządzanie kryzysowe, sytuacja kryzysowa,
infrastruktura krytyczna, ochrona infrastruktury krytycznej, planowanie cywilne) jak i
złożoność systemu, mającą swe źródło w liczbie podmiotów uczestniczących w systemie
zarządzania kryzysowego (administracja rządowa i podległe jej służby, organy samorządu
terytorialnego, właściciele oraz posiadacze samoistni obiektów, instalacji lub urządzeń
infrastruktury krytycznej) oraz równoległe występowanie planów tego zarządzania na każdym
szczeblu administracji terytorialnej (krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym). P.
Soloch poświęcił kilka minut swojej prezentacji zagadnieniu infrastruktury krytycznej a w
szczególności problemowi wyznaczania obiektów tej infrastruktury przez Szefa Rządowego
Centrum Bezpieczeństwa. Poruszona została ponadto obecna w Ustawie kwestia zagrożenia
terroryzmem. Prelegent zakończył swoją prezentację przedstawieniem schematu
instytucjonalnego zarządzania kryzysowego w Polsce.
2. International Disaster Response Law from the European perspective
David Fischer z Międzynarodowej Federacji Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i
Czerwonego Półksiężyca zaprezentował program International Disaster Response Law –
przyczyny jego powstania oraz wyniki dotychczasowych prac. Swoje wystąpienie rozpoczął od
krótkiego przypomnienia nt. różnorodności struktur i organizacji wchodzących w skład
Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca (Międzynarodowy
Komitet Czerwonego Krzyża, Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i
Czerwonego Półksiężyca oraz 186 Stowarzyszeń Krajowych). Przeszedł następnie do punktu
dotyczącego początków programu IDRL. Rozpoczął się on serią badań i opracowaniem zbioru
zawierającego 34 przykłady rozwiązań prawnych z całego globu a praca związana ze zbieraniem
danych nt. krajowego ustawodawstwa jest kontynuowana do dziś dnia. Federacja jest w ten
proces włączona od samego początku, oferując swoją pomoc techniczną, merytoryczną
(organizacja seminariów, konferencji, badania oraz dialog z władzami). P. Fischer podkreślił, iż
temat IDRL jest o tyle ważny, iż w związku z ciągłymi zmianami klimatu i zwiększającą się liczbą
katastrof naturalnych i technicznych oraz rosnącą liczbą organizacji pomocowych, istnienie
międzynarodowych reguł prawnych rządzących dostarczaniem pomocy humanitarnej jest
niezbędne. Problemy wizowe, cłowe lub związane z uznaniem kwalifikacji specjalistów pomoc tę
mogą często opóźnić lub całkowicie wstrzymać. Dlatego też znaczenie programu IDRL i
opracowanych w jego toku Wytycznych zostało podkreślone na 30. Międzynarodowej Konferencji
Ruchu CK i CP, podczas której przyjęto rezolucję nr 4 zobowiązującą państwa do wdrażania
tychże Wytycznych. Rezolucja zaowocowała przyjęciem przynajmniej 4 nowych ustaw na poziomie
krajowym oraz rozpoczęciem ponad 20 przeglądów prawa krajowego. O Wytycznych zaczęły
mówić takie organizacje regionalne jak APEC czy ASEAN. P. Fischer przedstawił następnie
pierwsze wyniki studium przeprowadzonego w ubiegłych dwóch latach w Europie. Wynika z
niego, iż: na poziomie Unii Europejskiej:
wjazd osób – obywateli z obszaru UE – jest bezproblemowy, ograniczenia
występują w przypadku osób spoza UE
możliwe są wstrzymania przy wjeździe personelu medycznego
środki bezpośredniej pomocy humanitarnej są zwolnione z opłat celnych, nie
zachodzi taka prawidłowość w przypadku artykułów służących odbudowie
terenu/odnowieniu zasobów po katastrofie
wciąż możliwe jest przeprowadzanie odprawy celnej produktów żywnościowych,
lekarstw i sprzętu telekomunikacyjnego sprowadzanych na potrzeby
przeprowadzenia akcji ratunkowej
nie ma regulacji dotyczących odpowiedzialności za szkody powstałe w wyniku
przeprowadzania akcji ratunkowej przez organizacje pomocy, podobnie jak brak
jest zapisów o rejestracji tychże organizacji w kraju operacji
może występować kolizja praw – umów dwustronnych z prawem unijnym – oraz
obowiązków (kto ponosi koszty, kto koordynuje pomoc przybywającą spoza UE).
Na poziomie krajowym p. Fischer przedstawił następującą listę potencjalnych problemów:
niewiele państw ma określoną procedurę występowania o zagraniczną pomoc
humanitarną
występowanie dużej ilości porozumień dwustronnych lokalnych, o charakterze
nieformalnym
brak jasno określonej odpowiedzialności za koordynację w przypadku
międzynarodowych organizacji pomocy
brak zapisów w legislacji krajowej nt. zagranicznych aktorów humanitarnych
zaangażowanych podczas sytuacji klęsk i katastrof
zagrożenie podatkowe (inne niż np. opłaty celne)
Kończąc swoją prezentację p. Fischer zachęcił zebranych do bliższego zapoznania się z
Federacyjną stroną programu IDRL.
3. Klęski i katastrofy krajowe i zagraniczne – wnioski z doświadczeń Polskiego
Czerwonego Krzyża
Pani Katarzyna Stępińska z biura Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża swoją
prezentację poświęciła przedstawieniu wniosków organizacji z akcji niesienia pomocy podczas
katastrof krajowych oraz zagranicznych. Swoje wystąpienie rozpoczęła od prezentacji potencjału
organizacyjnego PCK - szczególnie pod kątem przygotowania na wypadek sytuacji kryzysowych
(magazyny interwencyjne, grupy ratownictwa, grupy pomocy humanitarnej). Następnie omówiła
pokrótce zakres zaangażowania organizacji podczas takich katastrof krajowych jak powódź w
1997 r. czy zawalanie się hali wystawowej w Chorzowie w 2006 r. Wysyłanie pomocy
humanitarnej za granicę scharakteryzowała na przykładzie tsunami w Azji Płd.-Wsch. (2004 r.)
oraz trzęsienia ziemi w Chinach w 2008 r. Część swojej prezentacji p. Stępińska poświęciła
również szeroko pojętej współpracy z instytucjami publicznymi takimi jak straż pożarna czy
wojsko – najczęściej w ramach wspólnych ćwiczeń ratowniczo-poszukiwawczych. Podkreśliła
konieczność koordynacji działań na rzecz poszkodowanych przez powołaną do tego instytucję,
ponieważ pomoc spontaniczna prowadzi często do skutków przeciwnych od zamierzonych. P.
Stępińska zakończyła swoją prezentację wyrażając nadzieję, iż dalsza współpraca z instytucjami
państwowymi zaowocuje jeszcze bliższymi kontaktami a jako jeden z postulatów wymieniła
włączenie Systemu Ratownictwa i Pomocy Humanitarnej Polskiego Czerwonego Krzyża w
planowany System Ochrony Ludności: Obronę Cywilną Kraju oraz Krajowy System Ratowniczy.
4. Przyjmowanie i wysyłanie pomocy humanitarnej w sytuacji klęsk i katastrof –
polskie regulacje prawne
Pan mł. bryg. Mariusz Feltynowski z Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa i
Ochrony Ludności przedstawił problematykę przyjmowania oraz wysyłania pomocy
humanitarnej z perspektywy zarówno polskiego prawa jak i stosowanej praktyki. Zapisy
regulujące tę sferę obecnie są rozproszone w różnych aktach prawnych a kompetencje
poszczególnych odpowiedzialnych organów, zwłaszcza na szczeblu centralnym, niedookreślone.
Skutkuje to brakiem jednolitego systemu, procedur i organów jednoznacznie odpowiedzialnych
za podejmowanie decyzji w tym zakresie. I tak w chwili obecnej nie wiadomo w praktyce kto
odpowiada na szczeblu centralnym za podjęcie decyzji dotyczących przyjmowania przez kraj
pomocy humanitarnej lub o jej wysyłaniu. Czy zadanie to będzie realizowało Rządowe Centrum
Bezpieczeństwa zbierające na szczeblu centralnym dane z Centrów Zarządzania Kryzysowego
Województw a poprzez nie struktur samorządowych odpowiedzialnych za zarządzanie
kryzysowe? RCB wypełnia bowiem także zadania służby dyżurnej MSWiA. Czas pokaże, czy też
decyzję o wysyłaniu poza granice Polski pomocy humanitarnej realizowało będzie Ministerstwo
Spraw Zagranicznych, któremu od 1 stycznia br. do tradycyjnej odpowiedzialności za programy
pomocy rozwojowej dopisano także pomoc humanitarną. W obu przypadkach (przyjęcia i
wysyłania pomocy humanitarnej) punktem kontaktowym do przekazywania informacji dla
organizacji międzynarodowych w tym zakresie pozostaje Krajowe Centrum Koordynacji
Ratownictwa i Ochrony Ludności KG PSP. Należy dodać, że obowiązuje także porozumienie
między Szefem Obrony Cywilnej Kraju – Komendantem Głównym PSP a polskimi
organizacjami pozarządowymi dot. realizacji współpracy w trakcie akcji pomocy humanitarnej.
W praktyce stosowane były różne rozwiązania w zakresie ośrodka pełniącego wiodącą rolę w
realizacji i koordynacji pomocy humanitarnej. Było to MSWiA poprzez Departament Zarządzania
Kryzysowego i Spraw Obronnych (przyjmowanie przybywających z Libanu uchodźców w 2006
r.), Biuro Bezpieczeństwa Narodowego (wysyłanie pomocy humanitarnej do Gruzji w 2009 r., na
Haiti w 2010 r.) lub Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Obok tej praktyki funkcjonuje jeszcze
ustanowiony model współpracy instytucji publicznych z organizacjami pozarządowymi, gdzie to
głownie te ostatnie samodzielnie wchodzą w porozumienia z Ministerstwem Obrony Narodowej
np. co do organizacji przewozu pomocy humanitarnej zgromadzonej przez te organizacje. P.
Feltynowski zakończył swoją prezentację wskazując na potrzebę jak najszybszego opracowania
stosownych procedur przepływu informacji dotyczących potrzeb w zakresie
przyjmowania/wysyłania pomocy humanitarnej, w które to procedury byłyby włączone zarówno
instytucje publiczne szczebla centralnego, samorządowego jak i organizacje pozarządowe. Być
może projektowana ustawa o pomocy rozwojowej i mająca powstać na jej podstawie agencja
rozwiąże wszystkie problemy kompetencyjne. Dodał ponadto, iż z perspektywy takich instytucji
międzynarodowych jak unijne ECHO z jej centrum koordynacyjnym MIC ciągle mamy pewne
krajowe zaległości – np. brak jest wskazanej dla Komisji Europejskiej polskiej instytucji
odpowiedzialnej za refinansowanie kosztów transportu pomocy humanitarnej. Istnienie takiej
pozwoliłoby odzyskać do budżetu państwa do 50 % kosztów faktyczne poniesionych na
transport.
5. Klęski i katastrofy w systemach prawnych państw europejskich – doświadczenia
Stowarzyszeń Krajowych Czerwonego Krzyża
a) Niemiecki Czerwony Krzyż
Pani dr Stefanie Haumer z Niemieckiego Czerwonego Krzyża podczas swego wystąpienia
zaprezentowała działanie systemu reagowania na katastrofy w kontekście skomplikowanej
struktury terytorialnej i prawnej Niemiec. Zaznaczyła ponadto na wstępie, iż system obrony
cywilnej uruchamiany jest tylko w przypadku konfliktu zbrojnego. Co do systemu prawnego,
składa się on z 3 poziomów: federacji, landu i gminy. Na pierwszym z nich swoje umocowanie
mają regulacje prawne takie jak: odpowiedzialność za koordynację, porozumienia
międzynarodowe czy wpływ prawa wspólnotowego UE na prawo krajowe. Na poziomie landów
możliwe jest zawieranie porozumień oraz ustaw wewnętrznych landu w przedmiocie pomocy
humanitarnej na wypadek katastrof. Lokalnie, gminy mogą wchodzić w oficjalne porozumienia i
nieoficjalną współpracę z bezpośrednimi granicznymi sąsiadami. W efekcie to jednak landy
dysponują największymi kompetencjami i możliwościami reagowania na klęski i katastrofy.
Część problematyki IDRL jest obecnie ujęta w prawie niemieckim lub różnego rodzaju umowach.
W pozostałych przypadkach istnieje przynajmniej pewna przyjęta polityka działania. P. Haumer
zauważyła jednak, iż władze regionalne są raczej mało przychylne do otrzymywania pomocy z
zewnątrz, nawet z innych landów. Mimo to, porozumienia dwustronne dotyczące wzajemnej
pomocy są zawarte ze wszystkimi sąsiadującymi z Niemcami krajami. Są to wnioski, które zostały
sformułowane dzięki badaniu ustawodawstwa krajowego w pięciu państwach w Europie (Austrii,
Bułgarii, Holandii, Francji, Niemczech i Wielkiej Brytanii), przeprowadzonemu przez
Stowarzyszenia Krajowe Czerwonego Krzyża w ciągu ostatnich dwóch lat.
b) Francuski Czerwony Krzyż
Pani Nazli Sannier reprezentująca Francuski Czerwony Krzyż poświęciła swoje wystąpienie
tematowi pomocy międzynarodowej w sytuacji klęsk i katastrof i jej miejsca we francuskim
systemie obrony cywilnej. P. Sannier rozpoczęła od konstatacji, iż Francja podlega wszystkim
zagrożeniom naturalnym, które istnieją na naszej planecie. Bardziej intensywne są te w
departamentach zamorskich Francji, niż na kontynencie, ponieważ „ryzyko klimatyczne” jest
silniejsze w klimacie tropikalnym niż w klimacie umiarkowanym lub rejonie basenu Morza
Śródziemnego. Takie obszary jak np. Karaiby znajdują się w pobliżu nakładających się płyt
tektonicznych, stwarzając poważne zagrożenie sejsmiczne i wulkaniczne.
P. Sannier scharakteryzowała następnie system obrony cywilnej Francji, którego lokalne władze
reprezentują pierwszy poziom instytucji państwa mający do czynienia z sytuacjami klęsk.
Burmistrz jest odpowiedzialny za zarządzanie skutkami katastrof w granicach gminy, to również
on regularne informuje o swoich działaniach prefekta.
Gdy siły i środki gminy okażą się być niewystarczające lub gdy zakres i skutki katastrofy są zbyt
duże, mechanizm pracy służb ratowniczych zostaje objęty nadzorem prefekta departamentu,
który na czas klęski staje się Dyrektorem nadzoru nad operacjami ratowniczymi (DOS),
wspieranym przez komendanta nadzoru nad operacjami ratowniczymi (COS), którym może być
strażak lub policjant. On zajmuje się koordynacją wszystkich służb, włączając w to również
partnerów zewnętrznych (np. przedsiębiorców).
W przypadku gdy zdolności reagowania przekraczają możliwości departamentu, strefa obrony, w
ramach Centrum Operacyjnego Strefy (COZ), organizuje wsparcie materiałowe i osobowe oraz
koordynuje działania. Kiedy możliwości strefy są za małe, wprowadzane mogą być do akcji i
oddane do dyspozycji prefekta krajowe środki reagowania (za zgodą Międzyministerialnego
Centrum Operacyjnego Zarządzania Kryzysowego – COGIC).
Reagowanie w przypadku katastrof zawsze wymaga szybkiego uruchomienia wszystkich
publicznych i prywatnych środków i ich skutecznej koordynacji przez jedną dyrekcję. W tym
zakresie, Francja cieszy się sprawdzoną tradycją prawną, które nadaje szerokie uprawnienia w
sytuacjach kryzysowych burmistrzom i prefektom oraz, generalnie, upoważnia prefektów strefy, a
nawet rząd do interwencji w zakresie prowadzenia działalności, gdy jest to pożądane.
Francja podpisała ponad 45 umów dwustronnych - w ramach pomocy transgranicznej (Belgia,
Luksemburg, Niemcy, Szwajcaria, Włochy i Hiszpania)- lub wielostronnych – o wzajemnej
pomocy. Umowy te na ogół regulują kwestie warunków wjazdu na terytorium Francji, sprawy
cła, odpowiedzialności, kosztów itp.
Rozporządzenia europejskie są również dobrym wsparciem, w szczególności dzięki
europejskiemu Mechanizmowi Ochrony Ludności oraz ujednolicaniu rynku wewnętrznego UE,
usuwającego granice a tym samym m.in. opłaty celne.
Konkludując p. Sannier stwierdziła, że Francja jest bardziej przygotowana pod względem
prawnym i mentalnym do wysyłania pomocy humanitarnej za granicę, niż do jej otrzymywania.
W tym ostatnim przypadku Francja ma trzy możliwości: pomoc w ramach współpracy
transgranicznej, pomoc międzynarodową i pomoc europejską. Wybór będzie zależał od stopnia
katastrofy. Aspekt polityczny może również wpływać na jej wybór.
III.
CZĘŚĆ II – WARSZTATY
Wszystkie grupy w ramach warsztatów pracowały na jednym wspólnym kazusie wyjściowym,
który przedstawiał sytuację dwóch jednoczesnych powodzi na terytorium Polski – jednej
wywołanej intensywnymi opadami deszczu (płd-zach część kraju) oraz drugiej spowodowanej
pęknięciem tamy we Włocławku (Polska centralna). Skala katastrofy jest tak duża, iż Polska
będzie musiała zwrócić się o międzynarodową pomoc.
1) Grupa 1 – dostęp organizacji pomocowych do miejsca katastrofy i jej ofiar
Rozpatrywała sytuację przybycia do Polski z pomocą humanitarną dwóch zagranicznych
zespołów – FACT-u (Field Assessment and Coordination Team) wysłanego przez
Międzynarodową Federację Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca oraz
samolotu lecącego ze szpitalem polowym oraz lekarzami i pielęgniarkami Austriackiego
Czerwonego Krzyża.
Uczestnicy grupy pierwszej otrzymali do rozważenia następujące problemy:
- zgoda na lądowanie statków powietrznych z pomocą humanitarną
- opłaty lotniskowe przy lądowaniu statków powietrznych z pomocą humanitarną
- wizy dla członków grupy FACT
- uznanie kwalifikacji lekarzy i pielęgniarek Austriackiego Czerwonego Krzyża
W toku dyskusji wyłoniły się następujące wyzwania organizacyjne do ww. sytuacji:
- przyjęcie zespołu zagranicznego ds. oceny sytuacji, które będzie musiało odbyć się w dość
krótkim czasie od zdarzenia (2 dni po katastrofie), co będzie wymagać intensywnej współpracy
Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji,
Rządowego Centrum Bezpieczeństwa i Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony
Ludności;
- biorąc pod uwagę sposób transportu pomocy ratowniczej i humanitarnej, w trybie rejsów
międzynarodowych (lot czarterowany dla personelu i cargo) konieczna będzie ścisła
współpraca w zakresie cywilno-wojskowej kontroli przestrzeni lotniczej - zwrócenie
szczególnej uwagi na miejsce lądowania samolotu z osobami i pomocą rzeczową opatrzoną
znakiem czerwonego krzyża (lotnisko wojskowe a lotnisko cywilne);
- ze względu na mieszany skład personelu ww. zespołu (kraje UE oraz spoza strefy Schengen)
konieczna będzie intensywna współpracy operacyjna Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz
ambasad / konsulatów krajów właściwych dla danego członka Zespołu FACT;
- biorąc pod uwagę krótki czas związany z planowanym wejściem „do działania” ze strony
szpitala polowego Austriackiego Czerwonego Krzyża, szczególnie istotne będzie wsparcie
merytoryczne ze strony Ministerstwa Zdrowia.
Od strony prawnej uczestnicy grupy ustalili, iż w przypadku zgody na lądowanie statków
powietrznych z pomocą humanitarną na dzień dzisiejszy nie istnieją konkretne zapisy
ustawowe regulujące te zagadnienie - jedynym punktem odniesienia mogą być zgody i
decyzje wydawane przez Urząd Lotnictwa Cywilnego, poparte wcześniejszymi zabiegami na
drodze dyplomatycznej. W takiej sytuacji grupa rekomendowała, by rolę organizacji wiodącej
mogło pełnić Ministerstwo Spraw Zagranicznych.
Również w przypadku opłat lotniskowych, na drodze zwyczaju (ustalenia między
Ministerstwem Obrony Narodowej a Ministerstwem Spraw Zagranicznych), wykształciło się
postępowanie, w ramach którego pomoc przylatująca do Polski w samolocie wojskowym
będzie objęta zerową stawką podatku VAT oraz nie będą pobierane opłaty lotniskowe (gdyż
lądowanie odbędzie się na lotnisku wojskowym). W przypadku samolotów cywilnych istnieje
zagrożenie, że opłaty lotniskowe będą obowiązywać.
Wizy, wydawane na mocy decyzji podejmowanych w Ministerstwie Spraw Zagranicznych,
raczej będą bezpłatne, choć z zasady wszelkie koszty (w tym wiz) ponosi organizacja
wysyłająca, chyba że w umowach bilateralnych zapisano inaczej. Obecnie w tej dwuznacznej
sytuacji rozwiązaniem mogą być mechanizmy unijne, które pozwalają na zwrot przez
Komisję Europejską pewnych poniesionych kosztów.
W przypadku uznawania kwalifikacji zawodowych lekarzy przybywających z zagranicy
uczestnicy grupy uznali, iż zastosowanie będzie miała m.in. Ustawa o zawodach lekarza i
lekarza dentysty z 5 grudnia 1996 r. (wraz z późniejszymi zmianami i rozporządzeniami).
Każdorazowo kwalifikacje każdej z osób będą porównywane ze standardami polskimi, choć
przyznano, iż standardy europejskie stają się coraz bardziej jednolite i pełnienie przez lekarza
austriackiego swoich funkcji w czasie akcji ratunkowej w Polsce nie powinno napotkać
większych przeszkód. Dla lekarzy pochodzących np. z Azji lub Afryki uznanie takie byłoby o
wiele mniej prawdopodobne i mogliby być oni skierowani do wykonywania jedynie
czynności z zakresu podstawowej opieki medycznej.
2) Grupa 2 i 3 – pomoc materialna oraz sprzęt i telekomunikacja
Wspólnie rozpatrywały dwie grupy problemów związane po pierwsze z wwozem leków ( w tym
atropiny) oraz żywności z Ukrainy oraz przybyciem pomocy technicznej z Finlandii (radiostacje
TETRA i radiotelefony satelitarne TADIRAN) i Ukrainy (ambulanse Ukraińskiego Czerwonego
Krzyża).
Uczestnicy grupy otrzymali do rozważenia następujące problemy:
- zakaz wwozu atropiny (lub innego leku będącego na liście leków niedopuszczonych do
użytku na rynku polskim)
- wwóz leków z opisem w j. ukraińskim
- wwóz leków z krótkim terminem ważności
- opłaty celne nakładane na wwóz żywnościowej pomocy humanitarnej
- inspekcja (jej zakres) ukraińskich konserw, wody i produktów mlecznych
- wymagania dotyczące licencji i opłat importowanego sprzętu telekomunikacyjnego
- udostępnienie częstotliwości radiowych dla Finów
- dopuszczenie do ruchu drogowego ambulansów Ukraińskiego CK niespełniających
wymogów ochrony środowiska
W toku dyskusji ustalone zostało, iż kwestia wwozu leków z zagranicy do Polski w przypadku
klęsk i katastrof regulowana jest Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 16 stycznia 2004 r. w sprawie
produktów leczniczych będących przedmiotem pomocy humanitarnej. Czytamy w nim, iż wwóz leków
odbywa się na podstawie oświadczenia darczyńcy a sama procedura akceptacji trwa bardzo
krótko. Opakowania takich produktów leczniczych muszą być oznakowane w j. angielskim,
niemieckim, francuskim lub innym języku łatwo zrozumiałym w kraju odbiorcy przesyłki.
Członkowie grupy uznali, iż w przypadku leków z opisem w j. ukraińskim zachowany zostaje
warunek ostatni – j. ukraiński, podobnie jak j. czeski czy j. słowacki – uznane byłyby za języki
zrozumiałe w Polsce, podczas gdy np. j. hiszpański za taki uznany by już nie był. Co do
minimalnego dopuszczalnego terminu ważności tychże leków, wspomniane wyżej rozporządzenie
podaje wymóg 6 miesięcy dla wszystkich typów leków, tym samym regulacje polskie wydają się
być jeszcze mniej restrykcyjne niż Wytyczne, które proponują 12-miesięczny termin ważności.
Kwestie opłat celnych oraz granicznej inspekcji sanitarnej niestety nie były omówione przez
członków grupy ze względu na brak przedstawiciela służby celnej w jej gronie.
Import sprzętu telekomunikacyjnego udało się omówić już bardziej dokładnie. W tym
konkretnym przypadku stwierdzono, iż Finowie przybywający do Polski z radiostacjami TETRA
nie będą mieli większych problemów z uzyskaniem zgody na ich użytkowanie (zgodę taką wydaje
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji), gdyż z założenia będą one posiadały
certyfikacje Unii Europejskiej. Jeśli wystąpiłaby sytuacja wjazdu grupy ze sprzętem bez uznawanej
w Polsce dokumentacji, wówczas zgodę na jego użytkowanie musi wyrazić Ministerstwo Obrony
Narodowej, znając uprzednio czas i przeznaczenie używania tego sprzętu. W skali globalnej
przydzielaniem pasm do wykorzystania przez poszczególne służb zajmuje się Światowa
Konferencja Rady Komunikacji zaś na szczeblu krajowym mają zastosowanie tzw. krajowe tablice
z zakresem poszczególnych pasm. Zawsze najważniejsze w obu przypadkach jest to, by dana
grupa używała sprzętu ogólnie uznawanego.
Przypadek ambulansów Ukraińskiego Czerwonego Krzyża został uznany przez uczestników
grupy jako kwalifikujący się do zapisów ustawy regulującej warunki dopuszczalności pojazdów do
ruchu drogowego. Jeśli dany samochód jest „na oko” sprawny technicznie i posiada aktualne
badania techniczne a tym bardziej jeśli wjeżdża na terytorium Polski na krótki okres czasu, nie
wystąpią żadne przeszkody prawne uniemożliwiające jego wjazd. W szczególnym przypadku np.
wozów ratowniczych, nie obowiązywałby również wymóg posiadania przez kierowcę
ubezpieczenia pojazdu.
3) Grupa 4 i 5 – informacja oraz wsparcie instytucji państwowych dla organizacji
pomocowych
Wspólnie rozpatrywały dwie sytuacje. W pierwszej z nich Polski Czerwony Krzyż otrzymywał
zapytanie z zagranicy dotyczące krajowego koordynatora działań ratowniczych oraz prosił o
pomoc władze publiczne o udostępnienie ciężarówek do przewozu zgromadzonych przez tę
organizację darów. Druga sytuacja dotyczyła przyjazdu do Polski 5 grup ratownictwa
Niemieckiego Czerwonego Krzyża w ramach wsparcia dla działań PCK.
Do analizy uczestników podane zostały następujące problemy:
- identyfikacja osoby/instytucji odpowiadającej za koordynację działań ratowniczych na szczeblu
krajowym
- rola Polskiego Czerwonego Krzyża w krajowym systemie reagowania kryzysowego
- korzystanie z pomocy wojskowej (środki transportu) przez Polski Czerwony Krzyż
- zapewnienie bezpieczeństwa personelu organizacji pomocowych
- opłaty drogowe (autostrady) dla pojazdów konwoju humanitarnego
- podatek VAT od towarów zakupionych przez organizacje pomocowe potrzebnych do
prowadzenia bieżących działań
Podczas dyskusji uczestnicy stwierdzili, że należy jednoznacznie określić, która instytucja polskiej
administracji rządowej jest odpowiedzialna za koordynację wszystkich spraw z zakresu pomocy
humanitarnej. Ich zdaniem, rolę taką mogłoby pełnić Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, w
związku z jego ponadresortowym charakterem i zadaniami. Ze względu na zaangażowanie
struktur systemu zarządzania kryzysowego w rozwiązanie sytuacji kryzysowej, stosowanym aktem
prawnym byłaby ustawa o zarządzaniu kryzysowym. Rekomendowano podjęcie
skoordynowanych działań instytucji publicznych z renomowanymi organizacjami
pozarządowymi, szczególnie przez wypracowanie procedur informowania o dostępnych zasobach
pomocy humanitarnej. W kwestii korzystania z pomocy wojskowej, podkreślono, że w kryzysach
o charakterze cywilnym, polską praktyką jest w pierwszej kolejności sięganie po zasoby cywilne
(w szczególności resortu spraw wewnętrznych i administracji), a dopiero później wojskowe.
Podkreślono dobry odbiór społeczny udziału wojska w reagowaniu na sytuacje kryzysowe.
W kwestiach związanych z przyjazdem niemieckiej grupy ratowniczej podkreślono, że pomoc
międzynarodowa ma sens tylko wtedy, gdy grupa przyjeżdżająca na miejsce zdarzenia jest
samowystarczalna. Wbrew scenariuszowi, nie byłoby ponadto możliwe, aby grupa mająca udzielić
wsparcia polskiej organizacji pozarządowej, kontaktowała się bezpośrednio z przedstawicielem
Rządowego Centrum Zarządzania Kryzysowego (ranga ministra). W tym wypadku, rolą PCK
byłoby ustalenie warunków przyjazdu i ewentualnego wsparcia dla niemieckich ratowników. Ze
strony rządowej, punktem kontaktowym w sprawie wysyłania przez Polskę (jako kraj, a nie
konkretne publiczne lub niepubliczne instytucje) próśb o pomoc / ofert pomocy / otrzymywania
pomocy jest Krajowe Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności. Zasadą jest, że
państwo dotknięte katastrofą musi wystąpić o pomoc, a potem zaakceptować ofertę pomocy.
Profesjonalne grupy ratownicze, za pośrednictwem krajowych instytucji odpowiedzialnych za
ochronę ludności, mają wiedzę na temat uwarunkowań panujących w poszkodowanym kraju.
Ponadto, w praktyce, za pilotowanie konwoju odpowiedzialna w Polsce byłaby policja, a nie
wojsko (warunkiem jest, aby pomoc była oficjalną pomocą udzielaną Polsce, zgodnie ze
zgłoszonym zapotrzebowaniem).
IV.
ZAKOŃCZENIE
Na zakończenie przedstawiciele poszczególnych grup roboczych przedstawili efekty prac
zespołów. Organizatorzy obiecali, iż wszystkie wnioski zostaną zebrane w całość i rozesłane
wszystkim uczestnikom Sympozjum w formie raportu podsumowującego całe przedsięwzięcie.
Następnie prowadząca całość spotkania p. Magdalena Stefańska podziękowała wszystkim za
przybycie i wspólne obrady. Również p. David Fischer w imieniu Międzynarodowej Federacji
Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca wyraził zadowolenie ze
zorganizowanego spotkania i zachęcił zebranych do podjęcia kolejnego kroku i przygotowania
wzorem innych państw europejskich krajowego studium, które w sposób dokładny i całościowy
poruszałby tematykę poruszaną w Wytycznych. Byłoby ono również faktycznym wypełnieniem
przez Polskę zobowiązań złożonych podczas ostatniej 30. Międzynarodowej Konferencji Ruchu
Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca w 2007 r.
V.
PODZIĘKOWANIA
Organizatorzy chcieliby jeszcze raz podziękować wszystkim przedstawicielom instytucji
publicznych oraz organizacji z zagranicy przybyłym na Sympozjum. Bez ich obecności oraz
merytorycznego wkładu zarówno w część konferencyjną jak i w dyskusję podczas warsztatów nie
można byłoby osiągnąć powyższych wyników spotkania.