Drodzy Czytelnicy,

Drodzy Czytelnicy,
oddajemy w Wasze ręce zeszyt ćwiczeń do historii starożytnej i średniowiecznej.
Składa się on z dwóch części. W pierwszej z nich znajdziecie zadania i polecenia z kluczem, w drugiej – teksty źródłowe i pytania ułatwiające ich zrozumienie.
Zadania powtórzeniowe i utrwalające dotyczą różnorodnej tematyki, np. kształtowania się ustroju państwa i zasad jego funkcjonowania, kwestii gospodarczych,
militarnych, społecznych, religijnych oraz kulturowych. Ciekawe i zróżnicowane
pod względem poziomu trudności ćwiczenia zachęcą Was do pracy z ilustracjami,
mapami, tabelami i wykresami oraz pomogą rozwijać umiejętność odczytywania
zawartych w nich danych historycznych. Swoją wiedzę możecie sprawdzić za pomocą klucza z poprawnymi odpowiedziami.
Z kolei bogaty wybór tekstów źródłowych (ponad 100) pomoże Wam lepiej poznać i zrozumieć procesy i wydarzenia historyczne. W zaproponowanym przez nas
wyborze znajdują się zarówno teksty dobrze Wam znane, jak i te wykraczające poza
podręcznikowy kanon. Niektóre przytoczone teksty źródłowe są bardziej obszerne,
inne zostały odpowiednio skrócone dla potrzeb prezentacji konkretnych problemów, zjawisk i procesów historycznych. Interpretację źródeł pisanych ułatwią Wam
dodatkowe informacje o ich funkcji lub autorze oraz pytania sprawdzające. Pamiętajcie o tym, że umiejętnością analizy i krytyki tekstów źródłowych będziecie musieli się wykazać na egzaminie maturalnym.
Na końcu zeszytu znajdziecie materiał wykraczający poza podstawę programową – spisy władców wybranych państw antycznej i średniowiecznej Europy. Warto
z nich korzystać podczas pracy z zeszytem ćwiczeń, gdyż pozwalają na dodatkowe
uporządkowanie materiału faktograficznego i umożliwiają umiejscowienie konkretnych wydarzeń historycznych w okresie panowania danego władcy.
Wstęp
7
T E K S T Y Ź R Ó D ŁO W E
z pytaniami
Starożytność
1. Wyobrażenia o Ziemi, Azji i Europie
Izydor z Sewilli, Etymologie
O ziemi
Ziemia (orbis) nazwana od okrągłego kształtu koła,
ponieważ jest jako koło [...]. Zewsząd bowiem ocean
oblewając, okrąża jej granice w linii koła. Dzieli się
zaś na trzy części: z tych jedna część nazywa się Azja,
druga Europa, trzecia Afryka [...].
Autor
Izydor z Sewilli (ok. 560–636) pochodził
z rodziny rzymsko-hiszpańskiej z Kartaginy hiszpańskiej. Od 599 r. był biskupem
Sewilli. Popierał organizowanie szkolnictwa, bibliotek i skryptoriów. Jest autorem
tekstów teologicznych i historycznych oraz
encyklopedii powszechnej Etymologie, zawierającej zbiór wiadomości z różnych dziedzin i umiejętności praktycznych. W 1598 r.
został kanonizowany.
O Azji
Azja [...] od strony wschodniej graniczy z miejscem
wschodu słońca, od strony południowej z oceanem,
od zachodu z naszym morzem, od północy z Jeziorem Meotydejskim i rzeką Tanaus. Posiada zaś liczne
prowincje i okolice, o których imionach i położeniu
pokrótce opowiem, zacząwszy od raju. Raj jest to miejsce położone w części
wschodniej [...]. Rosną w nim wszelkiego rodzaju drzewa i drzewa owocowe, a także drzewo życia. Nie ma tam ani zimna, ani upału, lecz wieczysty klimat umiarkowany [...]. Indie nazwano od rzeki Indus [...], od południowego morza rozciągają się
aż do miejsca wschodu słońca, od północy zaś przytykają do góry Kaukazu [...].
Ziemia Indii […] rodzi kolorowych ludzi, olbrzymie słonie, [...] cynamon i pieprz
[...], wysyła kość słoniową i drogie kamienie. Tamże znajdują się Góry Złote, do
których jednak niemożliwe jest dojść z powodu smoków i gryfów, i olbrzymich potworów ludzkich [...].
O Europie
[…] Pierwszy kraj Europy (od strony wschodniej) stanowi Scytia niższa, która rozciąga się od bagien meotyckich począwszy między Dunajem i oceanem północnym
aż do Germanii; ta to ziemia nosi ogólnie miano ziemi barbarzyńców, z powodu
barbarzyńskich narodów, które ją zamieszkują. Pierwszą jej częścią jest Alania,
Starożytność
63
która dochodzi aż do bagien meotyckich; po niej Dacja, gdzie i Gocja; następnie
Germania, gdzie największą część zamieszkiwali Swewowie.
red. K. Dobrowolski
Pytania, zadania, problemy
1. Wskaż na mapie regiony wymienione w powyższym tekście.
2. Które informacje podane przez autora są wytworem jego wyobraźni, a które – poparte
wiedzą?
3. Dlaczego autor zamieszcza wzmiankę o potworach?
2. Rady Konfucjusza
Konfucjusz, Dialogi konfucjańskie (rozdz. 10, 12, 16)
Jak rządzić?
Książę King z Tsi zapytał Konfucjusza, jak należy
Autor
rządzić.
Konfucjusz odrzekł: „Trzeba tylko, by władca poKonfucjusz, właśc. Kong Qiu lub Kong
stępował
tak, jak się godzi władcy, minister – jak się
Zhongni, zwany także Kongfuzi [‘mistrz
godzi
ministrowi,
ojciec – jak ojcu należy, a syn – po
Kong’] (551–479 p.n.e.) był chińskim filosynowsku”.
zofem i myślicielem, twórcą systemu filoKsiążę wykrzyknął: „Znakomita, doprawdy, odzoficznego i moralno-religijnego, zwanepowiedź!
Bowiem istotnie, jeśli władca nie postępuje,
go konfucjanizmem.
jak się godzi władcy, minister – jak przystoi ministrowi, ojciec – jak ojcu należy, a syn – po synowsku, to
choćbyś miał przed sobą misę ziarna, nie wiesz, czy
Źródło
zdołasz je w spokoju spożyć”. [...]
Tsy-tczang zapytał, jak należy rządzić.
Dialogi konfucjańskie jako zwarte dzieło
Mistrz powiedział: „Przyjąwszy obowiązek ten,
powstały prawdopodobnie na początku
trzeba przy nim trwać niezmordowanie i pełnić go
IV w. p.n.e. (ok. stu lat po śmierci Konfuz największym oddaniem”.
cjusza). Wcześniej funkcjonowały w poMistrz rzekł: „Kto rozszerza swą wiedzę przez znastaci luźnych notatek, spisanych przez
jomość pism […], a z obyczajności więzy sobie czyni,
uczniów Konfucjusza.
ten tylko potrafi nie zboczyć z właściwej drogi”.
Ki K’ang pytał Konfucjusza, jak należy rządzić.
Mistrz odrzekł: „Rządzić – znaczy być wzorowym. Gdy bowiem Ty, Panie, na
czele idąc, wskażesz należytą drogę, któż się ośmieli tą drogą nie podążyć?”.
Kraj Ki K’anga trapiły bandy rozbójników, pytał więc o radę Konfucjusza. Konfucjusz odrzekł: „Gdybyś ty sam, Panie, nie był chciwy, nie byłoby rozbójników, choćby nawet za rozbój dawano nagrody”.
Ki K’ang pytał Konfucjusza o sprawy rządzenia, mówiąc: „Co sądzisz o zgładzeniu tych, co nie przestrzegają zasad postępowania, dla dobra tych, którzy zasady
posiedli?”.
Konfucjusz odrzekł: „Czemu w swoich rządach miałbyś się uciekać do zabijania?
Wszak, gdy Ty sam będziesz pragnął dobra, także i lud Twój stanie się dobry.
Bowiem człowiek szlachetny jest jak wiatr, a prosty lud jest jak trawa. Jakże może
się nie ugiąć trawa, gdy nad nią wiatr powieje?”.
64
Te k s t y ź r ó d ł o w e z p y t a n i a m i
Jeśli ktoś porzucił swoją małżonkę, która nie urodziła mu dzieci, da jej pieniądze
w wysokości wiana oraz zwróci jej posag, który przyniosła z domu swego ojca, i może
ją odprawić. […]
Jeśli syn uderzył swego ojca, utną mu jego rękę.
Jeśli pełnoprawny obywatel wybił oko człowiekowi klasy pełnoprawnych obywateli, wydłubią mu oko. […]
Jeśli wybił ząb poddanego, zapłaci jedną trzecią miny srebra. […]
Jeśli lekarz zrobił pełnoprawnemu obywatelowi nożem z brązu ciężką operację
i pełnoprawnego obywatela uzdrowi albo za pomocą noża z brązu otworzy łuk brwiowy pełnoprawnego obywatela i uzdrowi oko pełnoprawnego obywatela, weźmie
dziesięć szekli srebra.
Jeśli jest to człowiek klasy poddanych, weźmie pięć szekli srebra.
Jeśli jest to czyjś niewolnik, zapłaci pan niewolnika lekarzowi dwa szekle
srebra.
Jeśli lekarz zrobił pełnoprawnemu obywatelowi nożem z brązu ciężką operację
i spowoduje, że pełnoprawny obywatel umrze albo za pomocą noża z brązu otworzy łuk brwiowy pełnoprawnego obywatela i zniszczy jego oko, utną mu jego rękę.
Jeśli lekarz zrobi niewolnikowi poddanego nożem z brązu ciężką operację
i spowoduje, że umrze, wynagrodzi niewolnikiem za niewolnika.
Jeśli otworzył nożem z brązu jego łuk brwiowy i zniszczy jego oko, zapłaci połowę jego ceny kupna.
Jeśli budowniczy wybudował komuś dom, a dzieła swego nie wykonał trwale
i dom, który wybudował, zawali się i zabije właściciela domu, budowniczy ten poniesie karę śmierci.
red. R. Skeczkowski
1
Tzn. był opieszały.
Pytania, zadania, problemy
1. Czy Kodeks przewidywał równość wobec prawa? Odpowiedź uzasadnij.
2. Omów system kar oparty na prawie talionu, czyli na zasadzie odpłaty.
5. Problem obywatelstwa w greckiej polis
Autor
Arystoteles, Polityka (ks. III, rozdz. 1 – ks. VII, rozdz. 8)
Arystoteles ze Stagiry
(384–322 p.n.e.) był filozofem i historykiem
greckim. W dziele zatytułowanym Polityka
przedstawił problematykę dotyczącą obywatelstwa greckiej polis.
68
Obywatel nie zostaje obywatelem przez to, że gdzieś zamieszkał, bo
także metojkowie¹ i niewolnicy mają wspólne z obywatelami miejsce
zamieszkania. […]
Kto mianowicie w pewnym państwie ma prawo uczestniczenia w zgromadzeniach i trybunałach, tego nazywamy już obywatelem tego państwa […].
[…] mianem obywatela określa się tego, który zarówno w linii ojca,
jak i matki pochodzi z rodziny obywatelskiej, a nie z jednej tylko strony, a więc z ojca jedynie bądź z matki. […]
Te k s t y ź r ó d ł o w e z p y t a n i a m i
[…] państwo jest pewną wspólnotą, a mianowicie wspólnotą obywateli […].
Za dawnych czasów² w niektórych państwach rzemieślnicy byli niewolnikami
albo cudzoziemcami, toteż są nimi przeważnie i obecnie. Państwo [...] nie zrobi [...]
rzemieślnika obywatelem […].
W wielu zaś ustrojach prawo dopuszcza nawet obcych [do obywatelstwa], bo
w niektórych państwach demokratycznych obywatelem jest i ten, którego matka
tylko była obywatelką. […]
W niektórych państwach w szeregi pełnouprawnionych obywateli wchodzą nie
tylko ci, co pełnią służbę wojskową jako ciężkozbrojni, ale i ci, co ją już odbyli [...].
[...] obywatele nie mogą prowadzić życia prostego robotnika³ ani handlowca, bo
życie takie nie jest szlachetne i nie pozwala na rozwijanie cnoty; nie mogą też być
rolnikami ci, którzy mają być mężami stanu, bo do uprawiania cnoty i rozwijania
działalności politycznej potrzeba wolnego czasu⁴. […]
Obywatele […] powinni być zamożni⁵ [...]
Toteż oczywistą jest rzeczą, że własność ziemska musi być w ich rękach [obywateli], a rolę uprawiać muszą niewolnicy lub barbarzyńcy [chłopi niewolni] w sąsiedztwie mieszkający. […]
Chłopi mianowicie, rzemieślnicy i wszelkiego rodzaju robotnicy muszą być w każdym państwie [...].
przeł. L. Piotrowicz
¹ Metojkowie byli przybyszami zamieszkującymi dane polis. Mieli prawo zarobkowania w rzemiośle i handlu, byli ludźmi wolnymi, nie mogli jednak nabywać ziemi i nie mieli praw obywatelskich.
² Autorowi zapewne chodziło o epokę archaiczną, czyli VIII–VI w. p.n.e.
³ Tzw. xenos – ludzie wolni, którzy byli wynajmowani do pracy sezonowej.
⁴ Do pełnienia tej funkcji niezbędny był także majątek, ponieważ urzędy w Grecji w epoce archaicznej były piastowane nieodpłatnie.
⁵ Pozycja społeczna obywatela polis w epoce archaicznej VIII–VI w. p.n.e. w dużej mierze zależała od jego zamożności. Obywateli wyróżniających się bogactwem, pochodzeniem i szczególnym typem kultury określano jako aristoi (szlachetni, najlepsi), tych zaś, którzy nie posiadali
dużego majątku, nazywano kakoi (najgorsi, biedni, źli).
Pytania, zadania, problemy
1. Kogo uważano za obywatela greckiej polis?
2. Wymień i scharakteryzuj grupy społeczne zamieszkujące grecką polis.
6. Instytucje ustrojowe greckiej polis
Arystoteles, Polityka (ks. III, rozdz. 1–12)
Z urzędów państwowych jedne są ograniczone co
do czasu, tak że niektórych ten sam człowiek w ogóle dwukrotnie piastować nie może, albo też dopiero
po upływie pewnego okresu, inne natomiast, tak np.
udział w sądach i zgromadzeniach ludowych, nie mają takiego ograniczenia. […]
Autor
Arystoteles ze Stagiry (384–322 p.n.e.)
był filozofem i historykiem greckim.
W dziele Polityka opisał m.in. instytucje
ustrojowe greckiej polis.
Starożytność
69
na ziemie Etrusków, wypędzili ich z kraju nad Padem i sami posiedli te równiny.
Mianowicie pierwsze, położone dokoła źródeł Padu, zamieszkali Laowie i Lebekiowie, następnie Insubrowie, największy z ludów galickich; z kolei za tymi, wzdłuż
rzeki, osiedlili się Cenomanowie. A sięgające już do Adriatyku okolice zatrzymał
inny bardzo dawny lud, zwany Wenetami. W obyczajach i stroju mało różni się on
od Galów, innym jednak posługuje się językiem. Tragediopisarze często o nich
wspominali, opowiadając wiele dziwnych rzeczy. W okolicach za Padem, dokoła
Apeninów, pierwsi osiedlili się Anarowie, po nich Bojowie; dalej za tymi w kierunku Adriatyku Lingonowie, wreszcie nad morzem Senonowie.
przeł. S. Hammer
Pytania, zadania, problemy
1. Wymień ludy zamieszkujące Italię i wskaż na mapie tereny do nich należące.
2. Wskaż na mapie krainy, rzeki, zatoki i morza wymienione w tekście.
12. Zasady funkcjonowania ustroju Rzymu
w czasach monarchii
Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta (ks. I, rozdz. 8)
Urządziwszy należycie praktyki religijne zwołał Romulus
ludność na zgromadzenie i nadał jej prawa, gdyż nie inaAutor
czej, jak tylko z pomocą praw mogła się ona zrosnąć w zwarty organizm polityczny. Przekonany zaś, że lud jeszcze dziTytus Liwiusz (59 p.n.e.–17 n.e. lub
ki będzie je o tyle jednak szanował, o ile on sam doda sobie
64 p.n.e.–12 n.e.) był historykiem
dostojeństwa przez zewnętrzne oznaki władzy, przybrał
rzymskim. W dziele Dzieje Rzymu od
sobie, oprócz innych znamion tegoż, przede wszystkim
założenia miasta opisał historię Rzydwunastu liktorów. Inni mówią, że kierował się tu liczbą
mu od czasów najdawniejszych aż
ptaków, które mu przez wróżbę zwiastowały królowanie.
po sobie współczesne, m.in. proces
Ja jednak nie waham się przyjąć zdania tych, co twierdzą,
kształtowania się ustroju monarże ten rodzaj sług publicznych przejął od sąsiednich Etruchicznego w Rzymie.
sków, skąd i krzesło kurulne pochodzi, i toga bramowana,
i sama liczba liktorów; Etruskowie zaś dlatego mieli ich
tylu, że u nich dwanaście ludów wybierało wspólnego króla i każdy lud dawał po
jednym liktorze.
[...] pomyślał o radzie dla nich [mieszkańców Rzymu]: wybrał stu senatorów, czy
to dlatego, że ta liczba wystarczała, czy też, że tylko stu było takich, których można
było mianować ojcami. Ojcami nazwano ich oczywiście dla zaszczytu, a potomków
ich patrycjuszami.
przeł. A. Kościółek
Pytania, zadania, problemy
1. Jakie instytucje ustrojowe wymienił autor tekstu? Kiedy powstały i do jakich tradycji
nawiązywały?
2. Jakie zewnętrzne oznaki władzy przyjął Romulus? Czemu one służyły?
80
Te k s t y ź r ó d ł o w e z p y t a n i a m i
Średniowiecze
1. Prawodawstwo Justyniana
Kodeks Justyniana (fragmenty)
Institutiones (I, 3)
[...] Najogólniejszą zasadą podziału osób względem prawnym jest podział wszystkich ludzi na wolnych i niewolników. Wolność zaś, stąd i nazwa wolnych, oznacza czyjąś naturalną moc czynienia dowolnie czegoś,
oprócz tego, co jest zakazane siłą lub prawem. Niewola natomiast została ustanowiona przez prawo narodów, na mocy którego ktoś, wbrew naturze, podlega
panowaniu innego. Niewolnicy zaś tak są nazywani,
bo wodzowie rozkazują sprzedawać jeńców, a tym
samym zazwyczaj zachowują ich przy życiu a nie zabijają. Nazywa się ich także mancipia¹, gdyż są chwytani przez wroga ręką. Niewolnikiem jest się z urodzenia albo można nim się stać. Rodzą się z niewolnic
naszych, stają się zaś na podstawie prawa narodów, tj.
z jeństwa, albo na podstawie prawa cywilnego, gdy
człowiek wolny, w wieku ponad dwadzieścia lat, pozwolił samego siebie sprzedać, aby mieć udział w cenie sprzedażnej. Położenie [prawne] wszystkich niewolników jest takie samo. Co się tyczy wolnych, to
istnieją liczne różnice: jedni są wolno urodzeni, inni –
wyzwoleńcy.
Digesta (XXXXVIII, 19, 38; L, 17, 32)
Jeśli ktoś ukradł coś z kopalni cesarskiej lub ze świętej
mennicy, karze się go pracą przymusową w kopalni
i wygnaniem.
Zbiegli do wrogów lub ci, co ujawniają nasze zamiary mają być spaleni żywcem, albo powieszeni na
Autor
Justynian I Wielki (483–565) był cesarzem bizantyńskim w latach 527–565.
Dążył do przywrócenia potęgi imperium. Po wojnie z Persją i stłumieniu powstania Nika odzyskał północną Afrykę,
południową Hiszpanię, Sycylię i Italię.
Scentralizował administrację, zreorganizował finanse i powołał komisję kodyfikacyjną, która zajęła się unowocześnieniem
i usystematyzowaniem prawa rzymskiego. Największą zasługą komisji było spisanie w latach 528–534 Kodeksu Justyniana (Corpus iuris civilis). Nazwa Corpus
iuris civilis przyjęła się dopiero w XVI w.
Kodeks składał się z czterech części: Kodeksu (Codex) – zbioru konstytucji cesarskich, Digesta (Pandectae) – ksiąg zawierających fragmenty pism prawników
rzymskich, Instytucji (Institutiones) – rodzaju podręcznika z wykładem podstawowych wiadomości z zakresu prawa
oraz Noweli (Novellae) – zbioru konstytucji Justyniana I. Reformy Justyniana
przyczyniły się także do rozwoju kultury,
za jego panowania powstała m.in. Hagia
Sophia w Konstantynopolu.
Średniowiecze
105
widłach. Sprawcy buntów i zamieszek, wynikłych na skutek podburzania ludu, mają być – zależnie od godności – albo powieszeni na widłach, albo rzuceni zwierzętom
[na pożarcie], albo deportowani na wyspę. […]
Co się tyczy prawa cywilnego, niewolników uważa się za nic; inaczej jednak pod
względem prawa naturalnego, gdyż, co się tyczy prawa naturalnego, wszyscy ludzie są sobie równi.
Codex (XI, 48, 23, 1)
[...] prawo, wydane przez cesarza Anastazjusza, zezwala aby ci, którzy w ciągu lat
trzydziestu pracowali na roli w charakterze kolonów, utrzymali się jako ludzie wolni, zabrania im się jednak opuszczać rolę [na której się osiedlili] i przenosić się w inne miejsca. Z prawa powyższego wynika, że dzieci ich, bez względu na płeć, [...]
winny pozostawać w tym samym co ich ojciec stanie, tj. być kolonami [...] Ustanawiamy więc, aby dzieci kolonów, zachowując wolność, zgodnie z powyższym
prawem, pozostawały przywiązane do ziemi, którą [...] ich ojcowie otrzymali do
uprawy i aby im nie wolno było ziemi tej opuszczać i przenosić się gdzie indziej.
Zabraniamy jednak w czymkolwiek umniejszać ich dotychczasowych praw.
red. M. H. Serejski
¹ Nazwa pochodzi od łac. manus – ręka.
Pytania, zadania, problemy
1. Na czym polegała różnica między człowiekiem wolnym a niewolnikiem?
2. Czy kolon mógł stać się człowiekiem wolnym w dzisiejszym rozumieniu? Odpowiedź
uzasadnij.
2. Bizantyńskie prawo agrarne
Bizantyńskie prawo agrarne (Nomos Georgikos) (fragmenty)
Źródło
Bizantyńskie prawo agrarne (Nomos Georgikos) wzbudza sporo kontrowersji, nie
wiadomo bowiem, gdzie obowiązywało
(czy w całym cesarstwie, czy tylko jego
części, np. na terenach zamieszkałych
przez Słowian) i kiedy dokładnie powstało (można jedynie określić przedział czasowy: VII–IX w.). Prawdopodobnie prawo agrarne dotyczy stosunków wolnych
gmin chłopskich, nie zawiera natomiast
informacji o poddaństwie chłopów.
106
1. Rolnik, który uprawia własne pole, winien być
uczciwy i nie zaorywać pola sąsiada. Gdyby zaś
świadomie zaorał cudzą miedzę i przywłaszczył
sobie część roli sąsiada, to jeśliby ją tylko zaorał,
straci pracę w to włożoną, gdyby zaś i zasiał, to straci ziarno [zużyte na siew] i robociznę, i plony.
12. Jeżeliby ktoś wziął pole pod zasiew i umówiwszy
się z właścicielem na połowę zbiorów, a przynaglony czasem nie przygotowałby pola należycie
pod zasiew lub obsiał je niedbale, utraci prawo do
zbiorów, jako oszust, który naraził właściciela pola
na stratę.
18. Gdyby ktoś zubożał do tego stopnia, iż nie byłby
w stanie uprawiać własnego pola i uciekłby do obcego kraju, to niech z porzuconego [w ten sposób
Te k s t y ź r ó d ł o w e z p y t a n i a m i
Pytania, zadania, problemy
1. Czy w XIV w. w Polsce istniał wyraźny podział na stany? Odpowiedź uzasadnij.
24. Następstwo tronu w Polsce
Pakt koszycki, 17 września 1374 r.
Autor
W imię Pańskie Amen [...] My, Ludwik, z bożej łaski
król Węgier, Polski i Dalmacji, pragniemy niniejszym
Ludwik Węgierski (Wielki, Andegaweński,
dokumentem obwieścić [...], że chociaż wedle przy1326–1382) pochodził z dynastii Andegarzeczeń naszych [...] inne mieliśmy zobowiązania
wenów, był królem węgierskim od 1342 r.
wobec szlachty królestwa polskiego, a mianowicie,
i polskim – od 1370 r. Rządy w Polsce poże po śmierci naszej będzie ona winną przyjąć jako
wierzył matce, Elżbiecie Łokietkównie,
dziedzica naszego i następcę w królestwie Polskim
a po jej śmierci – wielkorządcom. Przyczypotomka naszego tylko męskiego, a nie żeńskiego, to
nił się do utrwalenia zjednoczonych ziem
jednak baronowie, rycerstwo, szlachta i wszyscy inni
polskich.
za zgodą swą i wolą przyjęli życzliwie i zgodzili się
na wypadek braku męskiego potomstwa na córki
nasze, jako na panów i dziedziców rzeczonego królestwa [...]. W braku zatem synów, jedną z córek za naszych dni żyjących lub mogących się w przyszłości urodzić,
tę, którą my lub [...] królowe, matka i żona nasza [...] im wyznaczą, będą mieli za
dziedzica i następcę naszego. [...]
Ponieważ zaś Korona [tj. całość] tegoż królestwa przez tego rodzaju następstwa
mogłaby być w jakiś sposób podzielona, zniszczona lub naruszona, przeto przyrzekamy z dobrą wiarą, i bez jakiegokolwiek podstępu, pod słowem i przysięgą naszą, tęż Koronę Królestwa Polskiego zachować całą, nieuszczuploną i nienaruszoną i żadnych ziem ani ich części od niej odrywać, ani ją zmniejszać, lecz powiększać
ją i odzyskiwać [straty], tak jak to na koronacji naszej byliśmy i jesteśmy zobowiązani przez naszą przysięgę. [...]
red. J. Dąbrowski
Pytania, zadania, problemy
1. Dlaczego Ludwik Węgierski zmienił zasadę następstwa tronu?
25. Wielka Karta Swobód
Wielka Karta Swobód (Magna Charta Libertatum) (fragmenty)
Jan z bożej łaski król Anglii […] arcybiskupom, biskupom, opatom, hrabiom, baronom, sędziom, leśniczym, szeryfom, zarządcom, dworzanom oraz wszystkim
urzędnikom i wiernym swoim poddanym pozdrowienie. Niechaj będzie wam wiadomo, że my z natchnienia Boga [...] oraz dla lepszego urządzenia królestwa naszego, za radą czcigodnych naszych ojców… [tu wymieniono dostojników Kościoła
Średniowiecze
147
angielskiego] oraz szlachetnych mężów... [tu wymieniono baronów angielskich] i innych wiernych naAutor
szych poddanych:
1. Przede wszystkim zgodziliśmy się wobec Boga
Jan bez Ziemi (1167–1216) był królem
i zatwierdziliśmy niniejszą kartą naszą w imieniu
Anglii od 1199 r. Wskutek niepowodzeń
własnym i następców naszych na zawsze, aby
wojennych (przegranej wojny z Francją),
Kościół angielski był wolny i posiadał pełne swe
wysokich podatków i nadużyć urzędniprawa, a swobody jego były nienaruszone [...]
ków królewskich zbuntowały się przeciw
jeszcze przed powstaniem sporu pomiędzy nami
niemu duchowieństwo, możnowładztwo
i naszymi baronami, nadaliśmy i zatwierdziliśmy
i mieszczaństwo. Baronowie wymusili na
kartą naszą swobodę wyborów, którą uważa się
Janie bez Ziemi podpisanie Wielkiej Karza najważniejszą i najbardziej konieczną ze swoty Swobód (Magna Charta Libertatum).
bód Kościoła angielskiego. [...]
12. Żadne pobory¹ tarczowe, ani żaden zasiłek pieniężny nie ma być nakładany w naszym królestwie inaczej, jak tylko za zgodą ogólnej rady królestwa naszego, z wyjątkiem
zasiłków na wykupienie naszej własnej osoby z niewoli, na pasowanie naszego
pierworodnego syna na rycerza i na wydanie po raz pierwszy za mąż naszej
pierworodnej córki, a także i na to zasiłek ma być umiarkowany; w podobny
sposób powinny być ściągane zasiłki pieniężne od miasta Londynu.
14. A na posiedzenie ogólnej rady królestwa, w celu uchwalenia zasiłku w innym
wypadku aniżeli w trzech wyżej wymienionych lub celem nałożenia poborów
tarczowych, każemy wzywać za pomocą listów naszych z pieczęcią arcybiskupów, biskupów, hrabiów i większych baronów; prócz tego zaś każemy wezwać
przez ogólne zawiadomienie [...] wszystkich naszych bezpośrednich wasali, na
dzień oznaczony, a to co najmniej na czterdzieści dni przed terminem oraz na oznaczone miejsce [...].
35. Niechaj w całym naszym królestwie będzie jedna miara wina i jedna miara piwa
i jedna miara zboża, to jest londyński kwarter, jedna szerokość sukna farbowanego i surowego, oraz sukna na ka�any pod pancerze, to jest dwa łokcie angielskie pomiędzy brzegami; zaś do wag niech odnosi się to samo co do miar.
39. Żaden wolny człowiek nie może być aresztowany ani uwięziony albo pozbawiony mienia, wyjęty spod prawa, wygnany lub w jakikolwiek sposób ciemiężony
i nie wyprawimy się przeciwko niemu, ani nikogo przeciwko niemu nie wyślemy inaczej, jak tylko na podstawie prawomocnego wyroku równych mu lub
z mocy prawa krajowego.
41. Wszyscy kupcy niechaj posiadają prawo swobodnego i bezpiecznego wyjazdu
i wjazdu do Anglii, oraz przebywania i podróżowania po Anglii [...].
red. L. Pauli, W. Sołtysowa
¹ Tu: podatki.
Pytania, zadania, problemy
1. Na czym polegało ograniczenie władzy monarszej w Wielkiej Karcie Swobód?
2. Kto najwięcej skorzystał na podpisaniu Wielkiej Karty Swobód?
148
Te k s t y ź r ó d ł o w e z p y t a n i a m i