docWielka Brytania – potencjalne konsekwencje wystąpienia kraju z
download 
Reklamacja Transkrypt
Wielka Brytania – potencjalne konsekwencje wystąpienia kraju z
UNIWERSYTET ŁÓDZKI WYDZIAŁ EKONOMICZNO – SOCJOLOGICZNY STUDIA PODYPLOMOWE MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej DOMINIKA BRASZKA, KATARZYNA TAMECKA WIELKA BRYTANIA – POTENCJALNE KONSEKWENCJE WYSTĄPIENIA KRAJU Z UNII EUROPEJSKIEJ Praca podyplomowa napisana pod kierunkiem naukowym dr hab. Małgorzaty Janickiej, prof. nadzw. UŁ Katedra Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze ŁÓDŹ 2016 Spis treści Wstęp ...................................................................................................................... 3 Rozdział 1 Historia integracji Wielkiej Brytanii ze Wspólnotami ........................ 4 1.1 Akcesja do Wspólnot .................................................................................... 4 1.2 Członkostwo we Wspólnocie ............................................................................ 7 1.2.1.Wpływ członkostwa w UE na brytyjski handel i inwestycje ........................ 7 Rozdział 2 Ekonomiczno–społeczne korzyści i konsekwencje wystąpienia Wielkiej Brytanii z UE ......................................................................................... 10 2.1 Podstawy wystąpienia Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej ....................... 10 2.2. Konsekwencje wystąpienie z UE dla brytyjskiej gospodarki ................... 11 2.2. Alternatywne rozwiązania ......................................................................... 12 2.3. Konsekwencje Brexitu dla imigrantów i ekspatów ................................... 14 Rozdział 3 Rola gospodarki Wielkiej Brytanii w UE .......................................... 17 3.1. Charakterystyka gospodarki Wielkiej Brytanii ......................................... 17 3.2. Gospodarcze i polityczne konsekwencje Brexitu dla UE ......................... 19 Zakończenie ......................................................................................................... 23 Bibliografia .......................................................................................................... 25 Spis wykresów ..................................................................................................... 26 2 Wstęp W 1957 r. została utworzona Unia Europejska, wówczas wszystkie państwa członkowskie skoncentrowały się na utworzeniu wspólnego rynku. W późniejszym okresie okazało się, że bez ścisłej współpracy gospodarczej oraz walutowej, ten rynek nie będzie się rozwijał. Skutkiem tego została utworzona Unia Gospodarcza i Walutowa, a także wprowadzona wspólna waluta – euro. Dwa kraje, Dania i Wielka Brytania, uzgodniły w Traktacie z Maastricht tzw. „klauzulę nieprzystąpienia”, która pozwala tym krajom nie przystępować do strefy euro, natomiast pozostałe państwa muszą, po spełnieniu określonych warunków, przyjąć wspólną walutę. Celem niniejszej pracy jest próba oceny i analizy potencjalnych korzyści, kosztów i zagrożeń, jakie mogą wystąpić, gdy Wielka Brytania przestanie być członkiem UE, a także wpływu wystąpienia Wielkiej Brytanii z UE na jej gospodarkę. W rozdziale pierwszym przedstawiono historię integracji Zjednoczonego Królestwa ze Wspólnotami Europejskimi. Skoncentrowano się na wydarzeniach, które miały miejsce przed przystąpieniem do UE np. dwukrotne odrzucenie prośby o przystąpienie do niej. Przedstawiono również jaki jest wpływ członkostwa w UE na brytyjski handel. Drugi rozdział został poświęcony ekonomiczno-społecznym korzyściom i konsekwencją wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z UE. Zwrócono uwagę na skutki jakie mogą dotknąć brytyjską gospodarkę. Przestawiono możliwości kierunku handlu Wielkiej Brytanii w sytuacji wystąpienia z UE. Przedstawiono potencjalne zagrożenia, które mogą dotknąć imigrantów i ekspatów. W trzecim rozdziale skoncentrowano się na roli gospodarki Wielkiej Brytanii w UE. Przedstawiono udział Zjednoczonego Królestwa w ważnych wielkościach gospodarczych Unii takich jak: PKB, eksport, import towarów/ usług. 3 Rozdział 1 Historia integracji Wielkiej Brytanii ze Wspólnotami 1.1 Akcesja do Wspólnot Podkreślając rolę Wielkiej Brytanii w procesie integracji europejskiej, należy zwrócić uwagę na jej długotrwałe i w większości przypadków fundamentalne zaangażowanie w sprawy, przy jednoczesnym dystansie do różnych idei związanych z integracją ponadnarodową. Zjednoczone Królestwo jest jedynym z mocarstw zachodnioeuropejskich, które nie pojawiło się w gronie krajów-założycieli Wspólnoty Europejskiej. Wielka Brytania sama starała się zbudować strukturę integracyjną zwaną EFTA1. Idea budowy unii walutowej odrodziła się w Europie w 1968 r. po wprowadzeniu unii celnej, a także wspólnej polityki rolnej między państwami Wspólnot. W 1969 r. powołano do tego specjalną komisję pod przewodnictwem P. Wernera, która miała za cel opracowanie planu stworzenia unii walutowej w ramach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG). W 1970 r. został sformułowany plan, który zakładał utworzenie unii monetarnej w trzech odrębnych etapach, najpóźniej do roku 19802. Przeszkodą w zrealizowaniu planu Wernera był międzynarodowy kryzys walutowy. Pod koniec lat 80-tych XX w. nastąpiło wzmożenie działań, które miały na celu pogłębienie oraz przyspieszenie współpracy walutowej pomiędzy państwami wchodzącymi w skład Wspólnoty Europejskiej. W czerwcu 1988 r. pod przewodnictwem J. Delorsa został powołany Komitet, którego celem było przygotowanie programu budowania unii3. Raport końcowy wyżej wymienionego Komitetu stał się fundamentem do zdefiniowania odpowiednich artykułów w Traktacie z Maastricht, który dotyczył współpracy walutowej między państwami członkowskimi. Podpisany 7 lutego 1992 r. Traktat z Maastricht sformułował podstawy prawne funkcjonowania Unii Gospodarczo 1 Biskup P., Integracja czy dezintegracja? Przyszłość Unii Europejskiej z perspektywy brytyjskiej, Analiza Natolińska, nr 5/2013, s. 3-5 2 Królikowska A., Czy warto być poza Unią Monetarną - studium przypadku Wielkiej Brytanii, Danii, Szwecji w: Europejska integracja monetarna od A do Z, Bank i Kredyt nr 4/2008, s.4 3 Tamże s. 5-6 4 - Walutowej (UGW). Określił on także cel finalny, którym było przyjęcie wspólnej waluty, wyznaczał również kalendarz tworzenia unii, a także warunki uczestnictwa w unii gospodarczej i walutowej4. Na początku stycznia 1994 r. zaczął się drugi etap budowy UGW, którego celem było zaklasyfikowanie możliwie jak największej liczby członków do trzeciego etapu, a także przeprowadzenie wstępnych prac przed stworzeniem wspólnego Europejskiego Banku Centralnego. Jako kryteria przystąpienia do ostatniego etapu przyjęto cztery parametry: stabilność cenową, dyscyplinę budżetową, zbieżność stóp procentowych, jak również uczestnictwo w Europejskim Systemie Walutowym. Końcowy etap budowy UGW rozpoczął się 1 stycznia 1999 r. dla wszystkich państw, które do połowy 1998 r. spełniły wszystkie warunki uczestnictwa. Od tego momentu powstała nowa, wspólna waluta dla wszystkich państw członkowskich, czyli euro5. Zjednoczone Królestwo, które znajduje się poza UGW, nie było sygnatariuszem Traktatów z 1957 r. Wielka Brytania od początku prowadziła tylko politykę „obserwatora” działań na kontynencie. Przyczyną tego była między innymi duża odrębność historyczna, a także kulturowa w stosunku do państw znajdujących się w Europie. Wielka Brytania była krajem na tyle silnym, że miała znaczny wpływ na wszelkie stosunki w Europie Zachodniej, bez potrzeby ustąpienia z części suwerenności koniecznej przy wstąpieniu do nowo powstałej unii. Z takiego właśnie powodu propozycje zastąpienia funta brytyjskiego wspólną walutą, jak również odstąpienia od suwerenności w polityce monetarnej i utraty większości ważnych narzędzi polityki ekonomicznej na rzecz Wspólnoty spotkały się z negatywną reakcją zarówno elit rządzących, jak i przede wszystkim społeczeństwa. Rządząca w tym momencie Partia Konserwatywna była przeciwna tak daleko idącej integracji6. W tamtym czasie przeważał pogląd, że Wielka Brytania należy do krajów, które są bardzo przywiązane do swojej suwerenności. Obawa, że wspólna waluta nieodwracalnie wdroży ją w proces, który wymaga dalszych ustępstw w polityce gospodarczej oraz podatkowej przerażała Brytyjczyków. Ze strony rządu sytuacja ta zmieniła się po objęciu władzy przez Partię Pracy oraz zajęciu przez T. Blaira stanowiska premiera. 4 Nowak–Far A., Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie, C.H. Beck, Warszawa 2001 . 5 Królikowska A., Czy warto być poza Unią Monetarną- studium przypadku Wielkiej Brytanii, Danii, Szwecji w: Europejska integracja monetarna od A do Z, Bank i Kredyt nr 4/2008, s. 6-7 6 Tamże, s.7-9 5 Od roku 1997 zaczęły początkowo pojawiać się pierwsze pozytywne komentarze polityków dotyczące ewentualnego przystąpienia Wielkiej Brytanii do UGW. Natomiast w październiku 1997 r. G. Brown, który sprawował stanowisko brytyjskiego Ministra Skarbu oznajmił, że Zjednoczone Królestwo na pewno nie przystąpi do UGW w roku 1999. Obecnie politycy zastanawiają się, czy Wielka Brytania wystąpi z UE, a nie czy wejdzie do strefy euro, jednak ewentualny termin nie został dotąd podany, a referendum ogólnonarodowe wciąż było odkładane. Brytyjski premier D. Cameron zapowiedział przeprowadzenie do końca 2017 roku referendum w kwestii członkostwa Wielkiej Brytanii w Unii Europejskiej, ostateczny termin ustalono na 23 czerwca 2016r. Z drugiej strony należy zauważyć fakt, że Wielka Brytania nie była mile widziana wśród krajów członkowskich Wspólnot, zwłaszcza przez Francję, z którą rywalizowała o wpływy na kontynencie. W latach 1963 oraz 1967 brytyjskie starania o wstąpienie do Wspólnoty zostały dwukrotnie zawetowane właśnie przez Francję7. Zarówno Wielka Brytania, jak i Dania pozostały poza UGW na mocy przyznanego im prawa wyboru, czyli tak zwanej klauzuli opt-out. Sytuacja obu tych krajów jest jednak inna, Wielkiej Brytanii dotyczy Protokół nr 11, dołączony do Traktatu z Maastricht. Zgodnie z tymi zapisami Zjednoczone Królestwo nie przejdzie do kolejnego etapu integracji, tak długo jak rząd oraz parlament brytyjski nie podejmą decyzji o przystąpieniu kraju do UGW. Na mocy regulacji ujętych w Protokole Wielka Brytania miała przed dniem 1 stycznia 1999 r. powiadomić Radę o chęci uczestnictwa w unii walutowej. W przeciwnym przypadku ten kraj nie byłby zobligowany do przyjęcia wspólnej waluty, jaką jest euro8. Nieprzystąpienie Wielkiej Brytanii do UGW niesie ze sobą kilka prawnych konsekwencji dla tego państwa. Przede wszystkim ma ona prawo prowadzenia własnej, jak również autonomicznej polityki pieniężnej, będącej w gestii Banku Anglii. Wielka Brytania także została zwolniona z uczestnictwa w procedurze nieodwołalnego usztywnienia kursów walutowych prowadzącej do wprowadzenia wspólnej waluty. Natomiast kraj ten nie został zwolniony z obowiązku wpłaty udziału do kapitału EBC, na tak zwane pokrycie kosztów operacyjnych. W tym zakresie państwo jest traktowane jak każdy inny kraj objęty regulacją szczególną. 7 Królikowska A., Czy warto być poza Unią Monetarną- studium przypadku Wielkiej Brytanii, Danii, Szwecji w: Europejska integracja monetarna od A do Z, Bank i Kredyt nr 4/2008, s. 9-10 8 Tamże, s. 11-13 6 1.2 Członkostwo we Wspólnocie Wielka Brytania przystąpiła do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej dopiero w roku 1973 roku. Natomiast referendum dotyczące obecności Zjednoczonego Królestwa w strukturze europejskiej byłoby już drugim w historii tego kraju. Pierwsze miało miejsce w 1975 roku i było to przede wszystkim efektem odprowadzania przez to państwo wysokich składek do wspólnego budżetu z tytułu podatku VAT, a także wysokiego Produktu Krajowego Brutto9. Ostatecznie Wielka Brytania pozostała w EWG, a ówczesny rząd M. Thatcher wynegocjował w roku 1984 roku słynny „rabat brytyjski”, czyli zniżkę we wpłacie składki do budżetu wspólnotowego, który jest aż do dnia dzisiejszego. Na mocy decyzji Rady Europejskiej z Fontainbleau państwo brytyjskie płaci aż o mniej, gdyż ma słabo rozwinięte rolnictwo oraz niewielki udział regionów biednych, które mogą korzystać z dotacji z Brukseli10. Rabat ten jest udzielany przez zmniejszenie podstawy VAT. Jego wielkość jest liczona co roku, a finansowany jest przez inne państwa członkowskie UE (płatników netto), których składka została uprzednio odpowiednio podwyższona. Zawsze przy okazji debat nad unijnym budżetem powraca kwestia likwidacji owego rabatu brytyjskiego, bądź przynajmniej jego zmniejszeniu. Przeciwnicy dalszego utrzymywania rabatu dla Zjednoczonego Królestwa podają konkretne argumenty. Uważają, że sytuacja gospodarcza Wielkiej Brytanii uległa kluczowym zmianom od momentu przyznania rabatu, jak również w samej Unii Europejskiej zaszły istotne przemiany. „Rabat brytyjski” to nie jedyne dyspensa dla Zjednoczonego Królestwa w ramach członkostwa w UE. Wielka Brytania pozostaje poza unią monetarną, jak również nie jest członkiem strefy Schengen. Nie odgrywa ważnej roli w unijnej polityce dotyczącej zagraniczny, bezpieczeństwa czy obrony11. 1.2.1.Wpływ członkostwa w UE na brytyjski handel i inwestycje Biorąc pod uwagę relacje brytyjsko - unijne z punktu widzenia interesów strategicznych Zjednoczonego Królestwa należy podkreślić, że Unia Europejska jest istotnym partnerem dla gospodarki tego kraju oraz odpowiada za połowę zewnętrznych obrotów gospodarczych Wielkiej Brytanii. Udział nie tylko w jednolitym rynku 9 Jurkowicz B., Wielka Brytania wobec Unii Europejskiej, FAK Policy Paper, nr 14/2015, s. 2-3 Tamże, s.3-5 11 Jurkowicz B., Wielka Brytania wobec Unii Europejskiej, FAK Policy Paper, nr 14/2015, s. 5-8 10 7 europejskim, ale również we Wspólnocie – Unii Europejskiej sprawia, że Wielka Brytania staje się zarówno państwem szczególnie atrakcyjnym jako miejsce do inwestycji bezpośrednich, jak również cenny partner polityczny, który w większości zagadnieniach ma swój potencjał polityczny oraz gospodarczy i może w każdej chwili wesprzeć potencjałem całej UE12. Kolejną cechą, która jest charakterystyczna dla brytyjskiego modelu gospodarczego, wypracowanego w epoce M. Thatcher oraz rozwijanego, choć trochę w zmodyfikowanej formie, również pod rządami Partii Pracy, jest ogromna rola sektora usług finansowych, który jest szczególnie ważny dla brytyjskiej wymiany ze światem zewnętrznym. Dwa pozostałe sektory o kluczowym znaczeniu dla brytyjskiej gospodarki, to wydobycie surowców energetycznych z Morza Północnego, a także handel detaliczny. Natomiast tradycyjne usługi, są w znacznym stopniu mniej istotne dla brytyjskiego eksportu i większe znaczenie mają na rynku wewnętrznym. Dlatego, obok bardzo wysoko przetworzonych produktów przemysłowych, w większości przypadków związanych z obronnością, istotnym elementem brytyjskiej wymiany z zagranicą są usługi finansowe, aż do 40% całego eksportu towarów oraz usług, natomiast działalność „City of London” generuje aż 13%-15% PKB. Interesom sektora finansowego dodatkowo jest pomocny fakt, że wiele z ważnych „rajów podatkowych” jest ulokowanych w brytyjskich terytoriach zamorskich, na przykład: Brytyjskich Wyspach Dziewiczych, Kajmanach, Gibraltarze czy Wyspie Man jak również Wyspach Normandzkich (Jersey)13. Z punktu widzenia obiektywnie rozumianych interesów strategicznych można wyciągnąć wnioski, że dalsze członkostwo Wielkiej Brytanii w UE jak najbardziej leży w interesie tego kraju. Unia jest nie tylko jego najbliższym geograficznie, ale także najważniejszym rynkiem zbytu, zaś dzięki swobodom gospodarczym jednolity rynek europejski można pod większością względów traktować to jako zaplecze gospodarcze dla innych gałęzi gospodarki brytyjskiej. Zjednoczone Królestwo nie jest w stanie samodzielnie zastąpić tego zaplecza w zakresie takich sektorów jak na przykład bankowość czy lotnictwo. Zatem poczucie, że dalsza ewolucja UE zagraża dzisiejszemu modelowi gospodarki brytyjskiej, może powodować nieproporcjonalnie silne reakcje ze strony 12 Biskup P., Integracja czy dezintegracja? Przyszłość Unii Europejskiej z perspektywy brytyjskiej, Analiza Natolińska, nr 5/2013, s. 39-42 13 Ibidem, s. 42-45 8 tego państwa. Jedną z głównych niewiadomych jest to, na ile obecny model jest możliwy do utrzymania w świetle procesów niezależnych od UE, np. globalnego kryzysu finansowego, który szczególnie mocno wywarł na banki brytyjskie z uwagi na ich duże powiązania z rynkiem amerykańskim. Czy np. kryzys społeczny, który został wywołany brakiem liczby miejsc pracy dla robotników wykwalifikowanych w przemyśle, czego efektem jest deklasacja wielu środowisk społecznych, w tym rdzennych brytyjskich, jak pokazały wielkie zamieszki w Londynie i innych głównych miastach w 2011 roku14. W kolejnych dwóch rozdziałach zostaną przedstawione korzyści, koszty i zagrożenia ewentualnego wystąpienia Wielkiej Brytanii z UE, a także zostanie ukazana odwrotna sytuacja, tzn. czy UE poradzi sobie bez Zjednoczonego Królestwa. 14 Tamże, s.45-49 9 Rozdział 2 Ekonomiczno–społeczne korzyści i konsekwencje wystąpienia Wielkiej Brytanii z UE 2.1 Podstawy wystąpienia Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej Przed rozpoczęciem analizy potencjalnych korzyści i kosztów kluczowa wydaje się próba odpowiedzi na pytanie, dlaczego Wielka Brytania chce wystąpić z Unii Europejskiej. Otóż D. Cameron w swoim wystąpieniu podkreślił, że dawniej integracja europejska była celem strategicznym. W okresie „zimnej wojny” miała zapobiegać konfliktom zbrojnym w Europie Zachodniej. Te cele zostały osiągnięte, lecz z całą pewnością należy nadal je podtrzymywać. Premier Wielkiej Brytanii uważa, że „dziś głównym wyzwaniem dla UE oraz jej państw członkowskich są procesy globalne, zwłaszcza związane z globalizacją gospodarczą i utrzymaniem poziomu zamożności społeczeństw europejskich, oraz z wynikającą stąd koniecznością podnoszenia konkurencyjności gospodarek państw członkowskich w stosunku do wschodzących potęg w Azji i Ameryce Południowej”15. Jak się okazuje, sami obywatele Zjednoczonego Królestwa uważają, że członkostwo w UE przynosi im więcej szkody niż korzyści. Chodzi zarówno o kwestie gospodarcze, jak i społeczne. Brytyjscy politycy zgodnie uważają, że zdarzały się okresy, w których ich kraj uzyskał większy poziom inwestycji wewnętrznych niż cała Unia Europejska16. Niezwykle ważna w tej sprawie jest także kwestia imigrantów. Wielkiej Brytanii chodzi o wprowadzenie norm, które miałyby ograniczyć zasadę swobodnego przemieszczania się, która obowiązuje we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Takie regulacje mogłyby zmniejszyć liczę imigrantów osiedlających się na terytorium całego kraju, którzy zdaniem brytyjskich polityków zbyt mocno obciążają brytyjski system świadczeń socjalnych. Premier David Cameron informował niedawno, że imigranci z UE będą zmuszeni do opuszczenia Zjednoczonego Królestwa, jeśli w ciągu sześciu miesięcy nie znajdą zatrudnienia, a także będą mieli utrudniony dostęp do świadczeń socjalnych17. 15 Biskup P., Integracja czy dezintegracja? Przyszłość Unii Europejskiej z perspektywy brytyjskiej, Analiza Natolińska 5 (63) 2013, str. 6 16 http://natemat.pl/128827,faq-unia-europejska-bez-wielkiej-brytanii-silniejsza-czy-slabsza (7.04.16) 17 Tamże 10 Premier Cameron wspominał również, że Wielka Brytania reprezentuje „postawę wyspiarską”, co oznacza, że jest otwarta, bezpośrednia i walczy o własną niezależność. Wynika z tego, że uczestnictwo Wielkiej Brytanii w UE opiera się na praktycznych korzyściach, a nie na emocjonalnym zaangażowaniu. Te argumenty nie wykluczają jednak Zjednoczonego Królestwa z szeregów UE, wręcz przeciwnie: „Wielka Brytania charakteryzuje się nie tylko niezależnością, ale przede wszystkim otwartością. […] Taka jest Brytania dzisiaj i taka była zawsze – niezależna, ale i otwarta. Nigdy nie chciałem jednak, abyśmy podnieśli zwodzony most i wycofali się ze świata – nie jestem brytyjskim izolacjonistą. Chcę lepszych zasad członkostwa nie tylko dla Wielkiej Brytanii, ale także dla samej Europy [Unii Europejskiej – P.B.]”18 2.2. Konsekwencje wystąpienie z UE dla brytyjskiej gospodarki Zespół ekonomistów z London School of Economics przeprowadził analizę, w której badał najważniejsze koszty i konsekwencje Brexitu. Wśród nich pojawiły się: taryfy celne, bariery pozataryfowe, w tym kontrole graniczne, a także brak udziału w dalszym procesie znoszenia tych barier. Oczywiście istnieje wiele możliwości współpracy po Brexicie m.in.: model szwajcarski. Szwajcaria zawarła z Unią Europejską FTA (Free Trade Agreement – umowa o wolnym handlu), a następnie podpisała kilka umów bilateralnych dotyczących dostępu do wspólnego rynku w konkretnych sektorach. Jakakolwiek blokada handlowa ze strony Wielkiej Brytanii będzie bardziej szkodliwa dla niej niż dla całej Unii Europejskiej, bowiem około połowy eksportu brytyjskiego trafia do krajów członkowskich UE, a jedynie dziesiąta część europejskiego eksportu do niej powraca. To jednak nie przekonuje Brytyjczyków, którzy używają uproszczonych i wprowadzających w błąd argumentów, że jeśli Wielka Brytania uwolni się od obciążających regulacji UE to będzie w stanie zwiększyć wymianę handlową z szybko rozwijającą się pozostałą częścią świata19. Według nich handel w Unii Europejskiej jest obarczony ogromną ilością regulacji i bardziej opłacalne wydaje się opuszczenie ugrupowania i wprowadzenie własnych liberalnych przepisów. Jednakże zapominają, że w dużej mierze korzystają na wspólnych regulacjach. Dzięki nim mogą sprzedawać np. toster na terenie całej Unii Europejskiej bez dostosowywania się do regulacji 18 Biskup P., Integracja czy dezintegracja? Przyszłość Unii Europejskiej z perspektywy brytyjskiej, Analiza Natolińska 5 (63) 2013, str. 7 19 The economic consequences of leaving the UE, The final report of the CER commission on the UK and the UE single market, CENTRE FOR EUROPEAN REFORM, June 2014, str. 28 11 pozostałych 27 państw członkowskich. Okazuje się, że Wielkiej Brytanii może być ciężko odrzucić unijne regulacje: „Jeśli Wielka Brytania wzorem Szwajcarii podpisze umowy z UE i uzyska dostęp do pewnych sektorów wspólnego rynku, będzie musiała dostosować swoje regulacje do unijnych pod rygorem zawieszenia tego dostępu. Również jeśli podpisze FTA, UE będzie naciskała, aby brytyjski eksport spełniał unijne standardy. […] Wielka Brytania może znaleźć się w sytuacji, kiedy będzie miała prawo Unii, ale nie miała na nie wpływu20” Co więcej, jeśli Wielka Brytania faktycznie chciałaby zwiększyć swój handel na rynkach pozaeuropejskich to musi pamiętać, że ten dostęp jest w dużym stopniu określony właśnie przez jej członkostwo w Unii Europejskiej. Na własną rękę Zjednoczone Królestwo miałoby znacznie mniejszą siłę przetargową21. Kolejnym negatywnym skutkiem Brexitu może być mniejszy napływ inwestycji zagranicznych. Dla przykładu japońska marka samochodowa, która będzie zainteresowana otwarciem ośrodka produkcyjnego na rynki europejskie po Brexicie zastanowi się czy otworzyć się w Wielkiej Brytanii, czy w kraju członkowskim. Byłaby to duża strata dla Zjednoczonego Królestwa biorąc pod uwagę fakt, że wg szacunków CIA na koniec 2015 roku Wielka Brytania była czwartym największym adresatem bezpośrednich inwestycji zagranicznych na całym świecie a zarazem największym w Unii Europejskiej. Brexit może także spowodować, że część firm przeniesie swoje siedziby na kontynent. Aktualnie połowa siedzib czołowych pozaeuropejskich firm w Europie mieści się właśnie w Wielkiej Brytanii22. Polscy ekonomiści uważają jednak, że handel Wielkiej Brytanii nie ucierpi po jej ewentualnym wyjściu z Unii Europejskiej. Jeśli zostanie utrzymana strefa wolnego handlu, to nikt na tym nie straci. Istnieje ryzyko, że jeśli Zjednoczone Królestwo pomimo Brexitu otrzyma od UE pewne przywileje i nie da nic w zamian, to inne kraje członkowskie pójdą za przykładem brytyjskim i przyszłość Wspólnoty może być zagrożona. 2.2. Alternatywne rozwiązania 20 http://www.forbes.pl/brexit-jakie-beda-skutki-wyjscia-wielkiej-brytanii-z-ue-,artykuly,203584,1,3.html The economic consequences of leaving the UE, The final report of the CER commission on the UK and the UE single market, CENTRE FOR EUROPEAN REFORM, June 2014, str. 29 22 http://www.forbes.pl/brexit-jakie-beda-skutki-wyjscia-wielkiej-brytanii-z-ue-,artykuly,203584,1,3.html 21 12 Nawet gdyby Wielka Brytania wycofała się z pełnego członkostwa w Unii Europejskiej, to zostaje wiele potencjalnych możliwości nawiązania współpracy handlowej. Pierwszą z nich jest członkostwo w Europejskim Obszarze Gospodarczym, drugą unia celna, podobna do tej, jaką Wspólnota ma z Turcją, trzecim rozwiązaniem mogłyby być dwustronne umowy, takie jakie istnieją między Szwajcarią a Unią Europejską i w końcu umowy o wolnym handlu, jakie UE zawarła z krajami od Korei Południowej do Południowej Afryki. Jednak żadna z tych alternatyw nie będzie prosta23. Gdyby Wielka Brytania dołączyła do Europejskiego Obszaru Gospodarczego lokalne firmy miałyby dostęp do jednolitego rynku i mogłyby nadal korzystać z transakcji handlowych Unii Europejskiej z innymi krajami. Minusem byłoby to, że Zjednoczone Królestwo nie miałoby nic do powiedzenia w zakresie polityki handlowej Unii Europejskiej. Aby zakwalifikować się do Europejskiego Obszaru Gospodarczego Wielka Brytania musiałaby przestrzegać regulacji UE przy bardzo małym wkładzie w ich sporządzaniu24. Alternatywą dla członkostwa w Europejskim Obszarze Gospodarczym mogłaby być unia celna. Unia celna eliminuje taryfy wewnętrzne jednak wymaga aby kraje zrzeszone uzgodniły wspólne taryfy z krajami trzecimi. Jest niejako prekursorem pełnego członkostwa w Unii Europejskiej, nawet jeśli jak w przypadku Turcji postęp jest bardzo powolny. W unii celnej Wielka Brytania również nie miałaby wpływu na politykę handlową UE. Co więcej Wielka Brytania musiała by przestrzegać pewnych regulacji unijnych dotyczących np. produktów. Niespełnienie tego warunku mogłoby doprowadzić do zawieszenia dostępu do rynku lub nałożenia ceł antydumpingowych25. Wydaje się, że dobrym rozwiązaniem dla Wielkiej Brytanii mogłyby być dwustronne porozumienia sektorowe, podobne do tych, które zawarła Szwajcaria. Obejmują one wolny handel towarami z UE, jednak w przeciwieństwie do Europejskiego Obszaru Gospodarczego nie zawierają umów z UE w sprawie usług. Dostęp Szwajcarii do części rynku usług w UE jest ograniczony, a więc brytyjski sektor usług finansowych mógłby napotkać te same problemy. Ponadto Brytyjczycy uważają, że kiedy opuszczą szeregi UE będą mogli negocjować dwustronne umowy handlowe z krajami spoza UE. Jednak i te mogą okazać się mniej korzystne niż im się wydaje, 23 The economic consequences of leaving the UE, The final report of the CER commission on the UK and the UE single market, CENTRE FOR EUROPEAN REFORM, June 2014, str. 30 24 Tamże 25 Tamże 13 ponieważ poza graniami UE Zjednoczone Królestwo będzie miało mniejszą siłę przebicia. Kolejnym wariantem współpracy mogłyby być umowy o wolnym handlu (FTA). Wówczas taryfy wewnętrzne zostałyby wyeliminowane, a Wielka Brytania mogłaby ustalić własną politykę handlową z krajami trzecimi. Istnieje jednak prawdopodobieństwo, że Unia Europejska nie pozwoli Wielkiej Brytanii swobodnie ustalać własnych regulacji. Im bardziej pogłębiona będzie współpraca, tym bardziej rozporządzenia UE będą musiały być przestrzegane w Wielkiej Brytanii. Z całą pewnością brytyjscy producenci musieliby nadal produkować zgodnie z normami i specyfikacjami UE, aby sprzedawać swoje towary na tamtejszych rynkach. 2.3. Konsekwencje Brexitu dla imigrantów i ekspatów Analizując problem imigrantów na Wyspach Brytyjskich należy zacząć od ich podziału na: imigrantów z państw europejskich, głównie z nowych krajów członkowskich, dla których Wielka Brytania otworzyła rynek pracy w dniu ich przystąpienia do ugrupowania, tj. 1 maja 2004 r. oraz na cudzoziemców z regionów objętych konfliktem zbrojnym, którzy z powodu destabilizacji w ich ojczystym kraju poszukują na Wyspach schronienia. Jest także trzecia grupa imigrantów to tzw. „przybysze” nielegalni, czyli tacy, którzy co prawda przekroczyli granicę w sposób legalny, ale obecnie pracują bez pozwolenia na pracę lub po ukończonym okresie pozwolenia na pobyt. Według Brytyjczyków wiele z tych osób, bez względu na to z jakiej grupy pochodzą, stanowi obciążenie dla brytyjskiego systemu socjalnego. Jednak to nie jest największym problemem. Dopiero fakt nagłaśniania w mediach przestępstw z udziałem cudzoziemców powoduje niechęć w stosunku do przyjezdnych. Kolejną bolączką dla społeczeństwa brytyjskiego, które jest mocno zintegrowane, nie jest zabieranie przez obcokrajowców miejscowym zatrudnienia, lecz obawa przed brakiem ich więzi z krajem przyjmującym. Prawdą jest, że imigranci silniejszy związek emocjonalny odczuwają ze swoją ojczyzną, dopiero trzecie pokolenie zaczyna odczuwać jakąś więź z państwem przyjmującym26. Jest jednak wiele zalet wynikających z podejmowania pracy przez cudzoziemców na Wyspach Brytyjskich. Ci, którzy pracują legalnie płacą podatki, są konsumentami, kupują lub wynajmują nieruchomości, biorą kredyty w bankach, a to 26 Jurkowicz. B., Wielka Brytania wobec Unii Europejskiej, FAE Policy Paper nr 14/2015, str. 6 14 wszystko wpływa na wzrost PKB. Dodatkowo przeważająca grupa imigrantów to ludzie młodzi, dzięki którym ma miejsce odmłodzenie starzejącego się brytyjskiego społeczeństwa. Dla przykładu obywatele Hiszpanii w Wielkiej Brytanii to w większości ludzie w wieku produkcyjnym, którzy wyjechali pracować, z kolei średnia wieku liczniejszych Brytyjczyków w Hiszpanii jest o wiele wyższa, z dużą ilością emerytów, którzy w znacznym stopniu z przyczyn naturalnych angażują tamtejszą służbę zdrowia27. Mimo tego Partia Konserwatywna z Davidem Cameronem na czele chce ograniczyć dostęp do rynku pracy dla obcokrajowców z państw członkowskich Unii Europejskiej. Choć jak się okazuje nie tylko. Brytyjski rząd głośno sprzeciwia się przyjmowaniu uciekinierów z Afryki, przedostających się do Unii Europejskiej. Przypomnijmy sobie katastrofę statku z imigrantami płynącymi z Libii do Włoch. Choć David Cameron zaoferował ogromną pomoc państwom UE z Południa w ratowaniu rozbitków: flagowy okręt Królewskiej Marynarki Wojennej HMS Bulwark, dwa okręty patrolowe oraz trzy śmigłowce to jednocześnie jasno podkreślił, że uratowani muszą zostać wysadzani w najbliższym kraju Unii Europejskiej tj. we Włoszech i, że nie mogą ubiegać się o schronienie w Zjednoczonym Królestwie. Cameron obawiał się, że taka sytuacja mogłaby doprowadzić do kolejnych napięć w brytyjskim społeczeństwie28. Brexit mógłby również skomplikować życie samym Brytyjczykom, którzy z powodów prywatnych lub zawodowych mieszkają w krajach Unii. Obecnie ich liczba szacowana jest na około 2 miliony, w tym blisko 400 tysięcy to emeryci, którzy odpoczywają po przepracowanych latach tam, gdzie więcej słońca – we Francji, Włoszech, Grecji czy Hiszpanii. Po ewentualnym wyjściu Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej zarówno imigranci, jak i ekspaci, czyli specjaliści, którzy zdecydowali się na czasowy lub stały pobyt za granicą w celu podjęcia pracy, staliby się „większymi cudzoziemcami” niż obecnie. To wszystko m.in. przez procedury, które by ich spotkały przy przekraczaniu granicy. Pojawienie się kontrolera imigracyjnego, który pyta o cel, czas wizyty, środki na pobyt czy bilet powrotny mogłoby mocno utrudnić życie. Oczywiście istnieje pewien pomysł na zniwelowanie niedogodności jakie mogą powstać dla Brytyjczyków po Brexicie. Jest nim podpisanie dwustronnych umów określających wzajemne udogodnienia dla obywateli dwóch krajów na wzór Szwajcarii czy Norwegii. To jednak oznaczałoby lepsze traktowanie Hiszpanów, Francuzów, Holendrów czy 27 28 Skwara M., Brexit – obawy imigrantów i ekspatów, England.pl, 2015 Jurkowicz. B., Wielka Brytania wobec Unii Europejskiej, FAE Policy Paper nr 14/2015, str. 6 15 Niemców w porównaniu z Rumunią lub Bułgarią. Ale o to właśnie chodzi eurosceptykom – powstrzymywanie imigrantów z biedniejszej części Europy. Problem polega na tym, że Rumunia jak i Bułgaria są członkami Unii Europejskiej i nie mogą być traktowane w sposób dyskryminujący w stosunku do reszty państw. Z całą pewnością wzbudziłoby to sprzeciw Brukseli29. Podsumowując kwestie uchodźców na Wyspach Brytyjskich należy zaznaczyć, że swoboda przemieszczania się, osiedlania i podejmowania pracy zarobkowej przez obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej jest podstawą jej istnienia i funkcjonowania. Ich ograniczenie oznaczałoby niejako przekreślenie dotychczasowego dorobku wspólnotowego. Przeciwni temu są niemal wszyscy członkowie Wspólnoty, zarówno państwa założycielskie, jak i te z późniejszego okresu. Dlatego wielu przywódców krajów członkowskich uważa, że wystąpienie Wielkiej Brytanii z UE w niedługim czasie może stać się faktem, choć zgodnie podkreślają, że negatywne skutki Brexitu odczują wszyscy30. 29 30 Skwara M., Brexit – obawy imigrantów i ekspatów, England.pl, 2015 Jurkowicz. B., Wielka Brytania wobec Unii Europejskiej, FAE Policy Paper nr 14/2015, str. 7-8 16 Rozdział 3 Rola gospodarki Wielkiej Brytanii w UE 3.1. Charakterystyka gospodarki Wielkiej Brytanii Wielka Brytania jest krajem o gospodarce rynkowej, drugim rynkiem biorąc po uwagę wielkość PKB w Europie, zaraz po Niemczech. Największy udział w PKB Wielkiej Brytanii mają usługi, przede wszystkim bankowe i ubezpieczeniowe. Zjednoczone Królestwo posiada też znaczne złoża gazu i ropy i dzięki temu odgrywa dużą rolę w światowej produkcji surowców. Zajmuje 24 pozycję w światowym wydobyciu ropy naftowej wg danych z 2014 roku i 23 pozycje w wydobyciu gazu 31. Jak już wspomniano, największą część brytyjskiego PKB stanowią usługi biznesowe, bankowość i ubezpieczenia, które zatrudniają około 83,6% ogółu siły roboczej. Produkcja przemysłowa, w tym: produkcja maszyn i urządzeń, sprzętu elektrycznego, wyposażenia dla kolejnictwa, przemysł stoczniowy, lotniczy, produkcja pojazdów silnikowych i części do nich, sprzętu elektronicznego i telekomunikacyjnego, przemysł metalurgiczny, chemiczny, wydobycie węgla i ropy, produkcja papieru, przetwórstwo żywności i przemysł tekstylny, zaczynają stopniowo tracić na znaczeniu, jako element kreacji brytyjskiego PKB. Rolnictwo, to wkład jedynie ok. 1% w PKB, ale jest ono nowoczesne, wysoce zmechanizowane i zapewnia ok. 60% zapotrzebowania kraju na żywność32. Biorąc pod uwagę liczbę ludności Wielka Brytania zajmuje trzecie3 miejsce w Unii Europejskiej. W 2015 roku populacja tego kraju wyniosła 64,88 mln. Jak widać na wykresie 2, w 2006 roku w Wielkiej Brytanii mieszkało 60,62 mln osób. Można zatem zaobserwować, że wskaźnik ten na przestrzeni prawie 10 lat wzrósł o ponad 4 mln. 31 32 http://www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl Tamże 17 Wykres 1 Wielka Brytania – PKB (mld USD) Źródło: Trading Economics Wykres 2 Wielka Brytania – Populacja (mln) Źródło: Trading Economics Nie można zapomnieć o zatrudnieniu i stopie bezrobocia w Wielkiej Brytanii, która w 2015 roku spadła do 5,5%, co było najniższym odczytem od 7 lat. Natomiast wskaźnik zatrudnienia w tym czasie wynosił 73,5%, co było najwyższym wynikiem w historii. Analizując wykres stopy bezrobocia widzimy, że gospodarka Wielkiej Brytanii do czasu kryzysu w 2008 roku utrzymywała poziom bezrobocia w okolicach 5%. W 18 roku kryzysowym bezrobocie co prawda wzrosło o ponad 2% i utrzymywało się w tych granicach do 2014 roku, jednak przy ciągle bardzo dobrym wskaźniku osób pozostających bez pracy nie było powodu do obaw. Wykres 3 Wielka Brytania – stopa bezrobocia (%) Źródło: Trading Economics Kolejnym walorem gospodarki Wielkiej Brytanii jest niewątpliwie sam Londyn, który zajmuje szóste miejsce w globalnym rankingu miast o najwyższym poziomie produkcji. „Wg analiz wzrost gospodarczy Londynu w 2015 r. wyniósł 3,8%. Londyn wytwarza ponad 22% wartości dodanej brutto dla całego UK, a jedna trzecia z 500 największych światowych firm z zestawienia magazynu Fortune ma swoją siedzibę w Londynie”. Giełda w Londynie jest największa na świecie i wg „The GFCI Financial Centre Ratings" prześcignęła giełdy w Nowym Jorku, Singapurze czy Hong Kongu. Na tej giełdzie pozyskiwane jest aż 7,5% kapitału światowego. Dokonuje się na niej 32% światowego obrotu akcjami i 70% światowego handlu obligacjami33. 3.2. Gospodarcze i polityczne konsekwencje Brexitu dla UE Wielka Brytania, obok USA, jest najważniejszym partnerem handlowym pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej. W handlu między tymi krajami dominuje wymiana samochodami osobowymi, maszynami oraz produktami z branży chemicznej. Jeśli chodzi o handel towarami, to większość krajów Unii Europejskiej odnotowuje znaczną nadwyżkę w obrocie z Wielką Brytanią – w ostatnich pięciu latach 33 Tamże 19 w sumie 0,6% PKB krajów UE. Natomiast w obrocie usługami z UK kraje UE odnotowują deficyty, które łącznie wynoszą 0,2% PKB34. Wykres 4 Przewaga nadwyżek w handlu towarami i deficytów w handlu usługami krajów UE z Wielką Brytanią Aby ograniczyć możliwość wystąpienia strat gospodarczych po ewentualnym wystąpieniu Wielkiej Brytanii z ugrupowania, UE powinna skupić się na zapewnieniu sobie wolnego handlu tymi towarami i usługami, w których ma nadwyżki. Dodatkowo, gdyby ograniczyła swobodny dostęp do unijnego rynku usługami finansowymi firmom z branży usług finansowych, które mają siedziby w UK, mogłoby to dać początek substytucji importu, co zapewniłoby korzyści niektórym krajom członkowskim UE35. Kolejnym punktem na liście spraw do ustalenia po Brexicie prawdopodobnie będzie dążenie do uniknięcia kryzysu finansowego, aby nie powtórzyła się sytuacja z Grecją z 2012 roku, która zachwiała gospodarką całej UE. Jednak w tym przypadku 34 http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/wyjscie-wielkiej-brytanii-odczulybywszystkie-kraje-ue/ 35 http://voxeu.org/article/implications-brexit-rest-eu 20 wystąpienie kryzysu finansowego wydaje się mało prawdopodobne. Wystarczy tylko, aby np.: kraje UE spróbowały zająć miejsce lidera Wielkiej Brytanii wybieranego przez podmioty gospodarcze dokonujące bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Unii. W ciągu ostatnich 15 lat do UK trafiło ponad 20% inwestycji zagranicznych dokonywanych w Unii Europejskiej36. Wykres 5 Udział w całości inwestycji zagranicznych dokonywanych w UE w latach 2000-2014 (w %) Jeśli chodzi o kwestie polityczne, to Brexit mógłby mieć wpływ na proces decyzyjny w Unii Europejskiej, który mógłby się stać nieco prostszy bez „krnąbrnej” Wielkiej Brytanii. Jednak ten aspekt wcale nie musiałby być pozytywny. Bez wątpienia osłabłaby pozycja liberalnego oraz prorynkowego bloku w UE, którego najważniejsi członkowie to Wielka Brytania, Holandia, Dania, Estonia i Szwecja. Ucierpiałby również budżet UE, który musiałby sobie poradzić bez około 5 mld euro składek netto, co w 2014 roku stanowiło 19% łącznych składek netto. Kolejnym politycznym niebezpieczeństwem jest to, że Brexit mógłby wywołać reakcje łańcuchowe i wzrost 36 Tamże. 21 krytycznej postawy wobec koncepcji coraz ściślejszej unii nawet jeśli mają sens w sferze obronności czy polityki zagranicznej. Wystąpienie Wielkiej Brytanii mogłoby również pobudzić do działania wszelkie istniejące ugrupowania dążące do opuszczenia UE. Nie należy zapominać i bagatelizować występujących w wielu krajach członkowskich antyeuropejskich nastrojów. Z całą pewnością Brexit może spowodować nasilenie politycznego rozdrobnienia oraz dezintegracje całej Unii Europejskiej i strefy euro. Pod względem znaczenia na tzw. scenie geopolitycznej Unia bez UK będzie odgrywała jeszcze mniejszą rolę niż obecnie.37 Dlatego też, aby zniechęcić pozostałe kraje członkowskie i dobitnie pokazać, że kraj nie może wystąpić z ugrupowania i zachować większość korzyści wynikających z członkostwa, nie ponosząc przy tym prawie żadnych kosztów, warunki dostępu do Unii po Brexicie mogą być dużo gorsze od tych ustalonych z Norwegią czy Szwajcarią38. 37 http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/wyjscie-wielkiej-brytanii-odczulybywszystkie-kraje-ue/ 38 Tamże. 22 Zakończenie Zjednoczone Królestwo, od przystąpienia do Wspólnoty w roku 1973, eksponuje znaczenie korzyści z uczestnictwa we wspólnym rynku, a tym samym nie chce pogłębiania integracji w innych dziedzinach. Rząd Wielkiej Brytanii postanowił renegocjować warunki członkostwa tego kraju w UE, a także rozpisać referendum w sprawie pozostania lub wystąpieniem Zjednoczonego Królestwa z Unii Europejskiej. Eurosceptycy uważają, że wyjście Wielkiej Brytanii z Unii zaowocuje nie tylko zmniejszeniem liczby imigrantów, ale także zwiększy oszczędności spowodowane przymusową koniecznością płacenia do Brukseli pieniędzy, jak również kraj zostanie oswobodzony z ograniczeń ekonomicznych dyktowanych przez UE. Również, Wielka Brytania chce dostać pogłębienie więzi w ramach Brytyjskiej Wspólnoty Narodów zamiast członkostwa w Unii Europejskiej. Także posłowie z Parlamentu Europejskiego są podzieleni w sprawie wystąpienia Anglii Marine Le Pen posłanka z Francji powiedziała: „Brytyjczycy mają dość Unii Europejskiej, więc chcą z niej wystąpić. Tęsknią za swoją suwerennością, za możliwością rozwiązywania problemów na poziomie krajowym, mieli swój sposób patrzenia na to, swoją kulturę”39. Natomiast euroentuzjaści zaznaczają, że Brexit oznacza nie tylko osłabienie wzrostu ekonomicznego, ale również wzrost bezrobocia. Ich wnioski są oparte o analizy ekonomiczne, które przedstawiają zmniejszenie w przyszłości wielkości inwestycji zagranicznych w Zjednoczonym Królestwie. Również sektor bankowy odczułby tą zmianę. Na pewno część kapitału zagranicznego wycofałaby swoje udziały z Wielkiej Brytanii. Może się też tak zdarzyć, że inwestorzy nie będą chcieli czekać aż do referendum i już wcześniej ulokują swoje inwestycje w innym kraju. Wielu posłów akcentowało, że będzie lepiej zarówno dla Brytyjczyków, jak również dla UE, jeśli Zjednoczone Królestwo pozostanie we Wspólnocie. G. Pittella z Włoch powiedział: „To niezbędne dla Wielkiej Brytanii, by pozostała w UE. Wielka Brytania poza UE jest słabsza. Musimy być zdolni do tego, by jasno mówić o korzyściach, jakie odnoszą obywatele brytyjscy ze względu na członkostwo w UE”40. W pracy starano się przedstawić korzyści, koszty i zagrożenia związane z wystąpieniem Wielka Brytania z UE. Podsumowując, ocena UE interesów związanych z dalszym członkostwem Wielkiej Brytanii w UE jest w dużym stopniu 39 http://www.europarl.europa.eu/news/pl/news-room/20160203STO12739/Wielka-Brytania-w-UEPos%C5%82owie-dyskutowali-o-propozycjach-reform 40 Tamże. 23 względna i zależy od kierunku rozwoju samej Wspólnoty, a także zachowania pozostałych krajów członkowskich członkowie. Można też stwierdzić, że uczestnictwo Zjednoczonego Królestwa w UE, jednej z największych gospodarek w świecie oraz najważniejszego rzecznika tolerancji gospodarczego jest również pod wieloma względami korzystne dla pozostałych krajów członkowskich, jak również dla całej UE. Należy także podkreślić, że reakcja najbliższych sojuszników Wielkiej Brytanii spoza UE – w tym USA – jasno pokazała, że z ich perspektywy atrakcyjność współpracy z Wielka Brytania jest w dużym stopniu uwarunkowana jej wpływami na arenie międzynarodowej oraz przede wszystkim uczestnictwa w jednolitym rynku europejskim. 24 Bibliografia Pozycje książkowe: 1. Nowak–Far A., Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie, C.H. Beck, Warszawa 2001 Artykuły: 1. Biskup P., Integracja czy dezintegracja? Przyszłość Unii Europejskiej z perspektywy brytyjskiej, Analiza Natolińska, nr 5/2013 2. Jurkowicz B., Wielka Brytania wobec Unii Europejskiej, FAK Policy Paper, nr 14/2015 3. Królikowska A., Czy warto być poza Unią Monetarną - studium przypadku Wielkiej Brytanii, Danii, Szwecji w: Europejska integracja monetarna od A do Z, Bank i Kredyt nr 4/2008 4. The Economic Consequences of Leaving the UE, The final report of the CER commission on the UK and the UE single market, CENTRE FOR EUROPEAN REFORM, June 2014 5. Skwara M., Brexit – obawy imigrantów i ekspatów, England.pl, 2015 Źródła elektroniczne: 1. http://natemat.pl/128827,faq-unia-europejska-bez-wielkiej-brytanii-silniejsza-czyslabsza 2. http://pl.tradingeconomics.com/ 3. http://voxeu.org/article/implications-brexit-rest-eu 4. http://www.forbes.pl/brexit-jakie-beda-skutki-wyjscia-wielkiej-brytanii-z-ue,artykuly,203584,1,3.html 5. http://www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl 6. http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/wyjscie-wielkiejbrytanii-odczulyby-wszystkie-kraje-ue/ 7. http://www.europarl.europa.eu/news/pl/news-room/20160203STO12739/WielkaBrytania-w-UE-Pos%C5%82owie-dyskutowali-o-propozycjach-reform 25 Spis wykresów Wykres 1 Wielka Brytania – PKB (mld USD) .............................................................. 18 Wykres 2 Wielka Brytania – Populacja (mln) ................................................................ 18 Wykres 3 Wielka Brytania – stopa bezrobocia (%) ........................................................ 19 Wykres 4 Przewaga nadwyżek w handlu towarami i deficytów w handlu usługami krajów UE z Wielką Brytanią ......................................................................................... 20 Wykres 5 Udział w całości inwestycji zagranicznych dokonywanych w UE w latach 2000-2014 (w %) ............................................................................................................ 21 26
