docraport z wizytacji - Polska Komisja Akredytacyjna
download 
Reklamacja Transkrypt
raport z wizytacji - Polska Komisja Akredytacyjna
RAPORT Z WIZYTACJI (ocena programowa – profil ogólnoakademicki) dokonanej w dniach 9-10 października 2015 r. na kierunku ,,socjologia” prowadzonym w ramach obszaru nauk społecznych na poziomie studiów pierwszego i drugiego stopnia realizowanych w formie studiów stacjonarnych i niestacjonarnych na Wydziale Historyczno-Socjologicznym Uniwersytetu w Białymstoku przez zespół oceniający Polskiej Komisji Akredytacyjnej w składzie: przewodniczący: dr hab. Tadeusz Bąk- członek PKA członkowie: 1. dr hab. Leon Szot – ekspert PKA 2. prof. dr hab. Jan Róg – ekspert PKA 3. Artur Gawryszewski – ekspert ds. WSZJK 4. Mateusz Mrozek– przedstawiciel PSRP 5. dr hab. Kamil Kardis – ekspert ds. międzynarodowych INFORMACJA O WIZYTACJI I JEJ PRZEBIEGU Ocena jakości kształcenia na kierunku „socjologia” prowadzonym na Wydziale Historyczno-Socjologicznym Uniwersytetu w Białymstoku na poziomie studiów pierwszego i drugiego stopnia została przeprowadzona z inicjatywy Polskiej Komisji Akredytacyjnej w ramach harmonogramu prac określonych przez Komisję na rok akademicki 2014/2015. Polska Komisja Akredytacyjna po raz drugi oceniała jakość kształcenia na ww. kierunku. Wizytacja została przygotowana i przeprowadzona zgodnie z obowiązującą procedurą. Raport Zespołu wizytującego został opracowany po zapoznaniu się z przedłożonym przez Uczelnią raportem samooceny oraz na podstawie przedstawionej w toku wizytacji dokumentacji, spotkań i rozmów przeprowadzonych z władzami Uczelni i Wydziału, w tym z pracownikami i studentami ocenianego kierunku, hospitacji zajęć, przeglądu infrastruktury dydaktycznej oraz oceny losowo wybranych prac dyplomowych. Władze Uczelni i Wydziału stworzyły bardzo dobre warunki do pracy Zespołu wizytującego. Podstawa prawna oceny została określona w Załączniku nr 1, a szczegółowy harmonogram przeprowadzonej wizytacji, uwzględniający podział zadań pomiędzy członków zespołu oceniającego, w Załączniku nr 2. 1 OCENA SPEŁNIENIA KRYTERIÓW OCENY PROGRAMOWEJ DLA KIERUNKÓW STUDIÓW O PROFILU OGÓLNOAKADEMICKIM Ocena końcowa spełnienia kryterium Kryterium oceny wyróżniająco 1. Jednostka sformułowała koncepcję kształcenia i realizuje na ocenianym kierunku studiów program kształcenia umożliwiający osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia 2. Liczba i jakość kadry naukowodydaktycznej oraz prowadzone w jednostce badania naukowe1 zapewniają realizację programu kształcenia na ocenianym kierunku oraz osiągnięcie przez studentów zakładanych efektów kształcenia 3. Współpraca z otoczeniem społecznym, gospodarczym lub kulturalnym w procesie kształcenia w pełni znacząco częściowo niedostatecznie X X X 4. Jednostka dysponuje infrastrukturą dydaktyczną i naukową umożliwiającą realizację programu kształcenia o profilu ogólnoakademickim i osiągnięcie przez studentów zakładanych efektów kształcenia, oraz prowadzenie badań naukowych 5. Jednostka zapewnia studentom wsparcie w procesie uczenia się, prowadzenia badań i wchodzenia na rynek pracy X X 6. W jednostce działa skuteczny wewnętrzny system zapewniania jakości kształcenia zorientowany na ocenę realizacji efektów kształcenia i doskonalenia programu kształcenia oraz podniesienie jakości na ocenianym kierunku studiów X 1 Określenia: obszar wiedzy, dziedzina nauki i dyscyplina naukowa, dorobek naukowy, osiągnięcia naukowe, stopień i tytuł naukowy oznaczają odpowiednio: obszar sztuki, dziedziny sztuki i dyscypliny artystyczne, dorobek artystyczny, osiągnięcia artystyczne oraz stopień i tytuł w zakresie sztuki. 2 Jeżeli argumenty przedstawione w odpowiedzi na raport z wizytacji lub wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy będą uzasadniały zmianę uprzednio sformułowanych ocen, raport powinien zostać uzupełniony. Należy, w odniesieniu do każdego z kryteriów, w obrębie którego ocena została zmieniona, wskazać dokumenty, przedstawić dodatkowe informacje i syntetyczne wyjaśnienia przyczyn, które spowodowały zmianę, a ostateczną ocenę umieścić w tabeli nr 1. Max. 1800 znaków (ze spacjami) Tabela nr 1 Ocena końcowa spełnienia kryterium Kryterium wyróżniająco w pełni znacząco częściowo niedostatecznie Uwaga: należy wymienić tylko te kryteria, w odniesieniu do których nastąpiła zmiana oceny 1. Jednostka sformułowała koncepcję kształcenia i realizuje na ocenianym kierunku studiów program kształcenia umożliwiający osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia Ocena: w pełni Uzasadnienie oceny w odniesieniu do kryterium 1 Koncepcja kształcenia na wizytowanym kierunku studiów jest zgodna z misją i strategią rozwoju uczelni. Jej treść odpowiada celom określonym w strategii jednostki oraz w polityce zapewnienia jakości. Odnosi się doi doświadczeń krajowych i międzynarodowych właściwe dla kształcenia w 3 zakresie socjologii. Plany rozwoju wizytowanego kierunku uwzględniają tendencje zmian zachodzących w dziedzinach nauk związanych z kształceniem do socjologii oraz są zorientowane na potrzeby otoczenia społecznego. Program studiów dla ocenianego kierunku oraz organizacja i realizacja procesu kształcenia, umożliwiają studentom osiągnięcie wszystkich zakładanych efektów kształcenia oraz uzyskanie kwalifikacji o poziomie odpowiadającym poziomowi kształcenia określonemu dla ocenianego kierunku. Efekty kształcenia zakładane dla kierunku studiów są spójne z efektami kształcenia dla obszarów kształcenia, poziomu i profilu ogólnoakademickiego, do których kierunek został przyporządkowany. Efekty kształcenia sformułowane zostały w sposób zrozumiały i pozwalający na weryfikację. Studenci wizytowanego kierunku są informowani o efektach kształcenia. Opis efektów kształcenia zawiera wyszczególnienie wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych. Zasady i procedury rekrutacji zapewniają właściwy dobór kandydatów do podjęcia kształcenia na ocenianym kierunku studiów i poziomie kształcenia. System sprawdzania i oceniania umożliwia monitorowanie postępów w uczeniu się oraz ocenę stopnia osiągnięcia przez studentów zakładanych efektów kształcenia. Stosowany na wizytowanym kierunku system sprawdzania i oceniania osiąganych efektów kształcenia jest ogólnie pozytywny. Pozytywnie należy ocenić częstotliwość weryfikacji, a także stosowane metody weryfikacyjne. Jednostka przyporządkowała oceniany kierunek studiów do obszaru kształcenia, wskazała dziedziny nauki oraz dyscypliny naukowe, do których odnoszą się efekty kształcenia dla ocenianego kierunku, prawidłowo zarówno pod względem materialnym, jak i procesowym. Zalecenia w odniesieniu do kryterium 1 – BRAK. 1.1 Koncepcja kształcenia na ocenianym kierunku studiów jest zgodna z misją i strategią rozwoju uczelni, odpowiada celom określonym w strategii jednostki oraz w polityce zapewnienia jakości, a także uwzględnia wzorce i doświadczenia krajowe i międzynarodowe właściwe dla danego zakresu kształcenia. * Opis stanu faktycznego ZO stwierdza, że koncepcja kształcenia na studiach socjologicznych jest zgodna z Misją i Strategią Rozwoju Uniwersytetu w Białymstoku określonymi w dokumencie “Strategia Rozwoju Uniwersytetu w Białymstoku na lata 2014-2024”. M.in. misją Uniwersytetu w Białymstoku jest dążenie do prawdy, służba dobru publicznemu, wykształcone społeczeństwo, zachowanie autonomii badawczej, prowadzenie wysokiej jakości badań naukowych w zakresie nauk przyrodniczych, ścisłych, humanistycznych i społecznych, a przez to wnoszenie trwałego wkładu w naukowe poznanie świata i rozwiązywanie jego istotnych współczesnych problemów. Widoczne jest to bardzo w koncepcji studiów na kierunku socjologia, gdzie na studiach kładziony jest szczególny nacisk na przygotowanie 4 studentów do prowadzenia badań naukowych na wysokim poziomie. W dokumencie Misji Uniwersytetu istnieje również zapis, że misją jest poznawanie i wzbogacanie dziedzictwa kulturowego regionu. W szczególności wpisuje się w założenia dotyczące poznawania i wzbogacania kultury regionu proponując ofertę kształcenia związaną z socjologią pogranicza oraz socjologią organizacji pozarządowych akcentujące specyfikę regionu. W strategii rozwoju Wydziału wskazano w perspektywie do 2024 r. trzy cele strategiczne: budowanie tożsamości Wydziału jako wspólnoty akademickiej we współpracy ze środowiskami zewnętrznymi - pozauczelnianym i międzynarodowym; - rozwijanie oferty edukacyjnej i podnoszenie jakości kształcenia; - rozwijanie badań naukowych, wzmacnianie i pełne wykorzystywanie potencjału naukowego środowiska, inwencji i kreatywności pracowników Wydziału. Cele te wskazują, że z jednej strony program kształcenia ma umożliwiać studentom zdobycie kwalifikacji adekwatnych do wymogów środowiska pracy – tu praktycy z przedsiębiorstw i z sektora publicznego uczestniczący w procesie dydaktycznym przekazują swoje doświadczenie zawodowe. Z drugiej strony poprzez realizowane w Uczelni projekty badawcze wynikające z potrzeb gospodarki i sektora publicznego wskazywane są tendencje rynku w zakresie adekwatnego zapotrzebowania na określone kompetencje przyszłego absolwenta kierunku studiów. Można wręcz stwierdzić, że koncepcja kształcenia znajduje swoje odzwierciedlenie w wymaganych cechach charakterystycznych absolwenta Uniwersytetu uwidocznionych w przyjętych przez Senat Uczelni efektach kierunkowych w zakresie wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych. Od wielu lat absolwenci socjologii współtworzą lokalne elity intelektualne biorąc czynny udział w tworzeniu i ochronie kultury regionu. Należy stwierdzić, że organizacja studiów jest zgodna z polityką jakości Uniwersytetu w Białymstoku. Przy tworzeniu koncepcji kształcenia jednostka czerpie wzorce z doświadczeń krajowych i międzynarodowych. Przy tworzeniu koncepcji na ocenianym kierunku studiów uczestniczyli, Dyrektorzy Instytutu Socjologii i władze Wydziału. Były prowadzone konsultacje w tej sprawie z przedstawicielami krajowych oraz zagranicznych ośrodków akademickich, działających w Polsce i poza jej granicami (szczególnie ośrodki naukowe ze wschodniej części Europy). W efekcie kierowano się zarówno wzorcami krajowymi jak i międzynarodowymi. Zgodnie z misją i strategią rozwoju Uniwersytetu Instytut Socjologii dąży do rozwijania międzynarodowej współpracy dydaktyczno-naukowej w ramach programów europejskich i innych programów z krajami członkowskimi UE oraz krajami Europy Wschodniej. Jednym z elementów prowadzących do umiędzynarodowienia koncepcji kształcenia na ocenianym kierunku było wprowadzenie nowych specjalności. System kształcenia na kierunku Socjologia poprzez skonstruowany program studiów, korzystanie z różnych form współpracy ze społecznością lokalną oraz instytucjami praktyki społecznej, a także z uczelniami zagranicznymi zgodny jest z misją Uczelni, która kładzie przed sobą między innymi za cel: umożliwienie studentom zdobywania wiedzy w uczelniach zagranicznych oraz szanse otwarcia Uczelni na studentów z innych krajów, poszerzenie oferty dydaktycznej w języku angielskim. Proces internacjonalizacji, realizowany na Wydziale Historyczno – Socjologicznym Uniwersytetu w Białymstoku, w ocenie Eksperta Międzynarodowego PKA zaznacza się w szczególności w zakresie dostosowywania oferty edukacyjnej i badawczej do wymogów szybko zmieniających się warunków społecznych, gospodarczych i międzynarodowych w dziedzinie szkolnictwa wyższego, rynku pracy oraz rosnącego zapotrzebowania na różnorodne formy kształcenia; umacniania więzi 5 międzynarodowych i szerzenia idei dialogu międzykulturowego; zapewnienia odpowiedniej jakości procesu naukowo-dydaktycznego, kształcenia wyposażającego absolwentów w wiedzę i umiejętności niezbędne do rozpoczęcia pracy zawodowej lub kariery naukowej w kraju i za granicą, prowadzenia badań wnoszących istotny wkład w rozwój nauki, edukacji i kultury. Ze szczegółowo zweryfikowanej dokumentacji dostarczonej przez władze jednostki, na którym jest realizowany kierunek Socjologia wynika, że koncepcja kształcenia na kierunku inspirowana była uznanymi w skali międzynarodowej standardami programowymi w tej dziedzinie. Istotnym czynnikiem w procesie tworzenia programu był dobór kadry naukowodydaktycznej o zróżnicowanej wiedzy i doświadczeniu w zakresie najnowszych koncepcji nauczania zdobytych dzięki współpracy z renomowanymi uczelniami zagranicznymi. Proces internacjonalizacji na kierunku Socjologia rozwija się dzięki współpracy Jednostki z licznymi instytucjami zagranicznymi: Swiss Agency for Development and Cooperation (Section New EU Member States), The Netherlands Organisation for Scientific Research, University of Windsor, Kanada, Open Monograph Press, Freie Universität Berlin, Universidad Complutense de Madrid, Universidad de Alicante, Universidad de Granada, Université de Paris Ouest – Nanterre la Defence, Université Paris-Est Marne-la-Vallée, Baltic International Academy, Radboud University Nijmegen, Universidade do Minho, Universidade de Èvora, University of Eastern Finland, Sakarya University, Afyon Kocatepe University, Selcuk University Konya, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Università degli Studi di Verona. Współpraca z powyższymi uczelniami obejmuje wymianę studentów i kadry dydaktycznej, współpracę naukową w zakresie wspólnych publikacji, organizacji konferencji i seminariów, przygotowania projektów UE. Ocena spełnienia kryterium W pełni. Uzasadnienie oceny Koncepcja kształcenia na ocenianym kierunku studiów jest zgodna z misją i strategią rozwoju uczelni, odpowiada celom określonym w strategii jednostki oraz w polityce zapewnienia jakości, a także uwzględnia wzorce i doświadczenia krajowe i międzynarodowe właściwe dla danego zakresu kształcenia. 1.2 Plany rozwoju kierunku uwzględniają tendencje zmian dotyczących wymagań związanych z przygotowaniem do działalności zawodowej, właściwej dla ocenianego kierunku, są zorientowane na potrzeby studentów oraz otoczenia społecznego, gospodarczego lub kulturalnego, w tym w szczególności rynku pracy. Opis stanu faktycznego Plany dotyczące rozwoju kierunku studiów socjologicznych w perspektywie do 2024r. ujęte zostały w Misji i strategii rozwoju Uniwersytetu. W dokumencie tym szczegółowo scharakteryzowano trzy główne zamierzenia planistyczne, które powinny pomóc w wykształceniu studentów przygotowanych do wykonywania określonych zawodów, 6 adekwatnie do potrzeb rynku pracy, a zarazem budowanie więzi z europejskimi instytucjami edukacyjnymi. Te zamierzenia planistyczne znajdują swoje odniesienie do zmian zachodzących w obszarze nauk społecznych, jak również w dziedzinach i dyscyplinach naukowych, do których odnoszą się poszczególne efekty kształcenia. Podkreślić należy również, że znajdują one również odzwierciedlenie w opiniach interesariuszy wewnętrznych, w tym w szczególności studentów, jak i zewnętrznych. Instytut Socjologii min. ściśle współpracuje: z Millward Brown – największa w Polsce firma badawcza; Isobar Polska – międzynarodowa korporacja zajmująca się marketingiem sieciowym i social media oraz SocLab – Fundacja Laboratorium Badań i Działań Społecznych. Współpraca ta daje podstawy dalszego rozwoju kierunku studiów poprzez zwiększenie ofert edukacyjnych. Przykładem współpracy ze środowiskiem ukierunkowanym na rozwój jest na I stopniu studiów oferowany blok przedmiotów praktycznych do wyboru. Są to: Pracownia Sztuki Społecznej (blok realizowany przy współpracy Fundacji Uniwersytetu w Białymstoku); Film jako narzędzie analiz socjologicznych ( realizowany przy współpracy z Akademią Planet Doc), oraz Badania społeczne w praktyce; Animacja kultury i obywatelska; Podstawy analizy organizacji i instytucji; Komunikacja interpersonalna; Praca warsztatowa z małą grupą społeczną. Na II stopniu studiów są oferowane 15 modułów do wyboru. Należy stwierdzić, że moduły do wybory wprowadzają w nowe segmenty na rynku pracy. Kształtują one predyspozycje praktyczne do takich sfer rynku pracy jak: social media, pozycjonowanie w sieci (SEO), badania rynkowe, trener osobisty, animator kultury, pracownik organizacji pozarządowych, dziennikarstwo, pracownik działu reklamy. Ponadto na wizytowanym kierunku studiów są oferowane zajęcia o charakterze praktycznym. Są to: Badanie opinii i zachowań rynkowych, Socjologia wielokulturowości, Socjologia ekonomiczna, Socjologia komunikacji społecznej i mediów, Społeczeństwo obywatelskie z polityka regionalną. W ramach specjalności zajęcia warsztatowe są prowadzone przez praktyków. W Instytucie Socjologii nieustannie zwiększa się ofertę zajęć praktycznych (warsztatowych) związanych z funkcjonowaniem sektora organizacji pozarządowych, samorządu lokalnego, lokalnych instytucji kultury, które realizują projekty związane z potrzebami społecznymi i kulturowymi regionu. Planowane zmiany i podjęte działania mają na celu wprowadzanie absolwentów socjologii w nowe segmenty rynku pracy np. w sferę social media. Ocena spełnienia kryterium W pełni. Uzasadnienie oceny Należy wysoko ocenić plany rozwoju kierunku, uwzględniające tendencje zmian zachodzących w dziedzinie nauk społecznych oraz działania edukacyjne zorientowane na potrzeby otoczenia społeczno-gospodarczego, w tym rynku pracy. 1.3 Jednostka przyporządkowała oceniany kierunek studiów do obszaru/obszarów kształcenia oraz wskazała dziedzinę/dziedziny nauki oraz dyscyplinę/dyscypliny naukowe, do których odnoszą się efekty kształcenia dla ocenianego kierunku. Opis stanu faktycznego Jednostka prawidłowo przyporządkowała kierunek studiów „socjologia” tylko do obszaru nauk społecznych, dziedziny nauk społecznych społeczna i dyscypliny socjologia.. Z analizy merytorycznej 7 opracowanych kierunkowych efektów kształcenia, wynika, że opracowane efekty kształcenia w zakresie wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych odnoszą się do przyporządkowanego obszaru kształcenia, dziedziny oraz dyscypliny. Ocena spełnienia kryterium W pełni. Uzasadnienie oceny Jednostka przyporządkowała oceniany kierunek studiów do obszaru kształcenia, wskazała dziedziny nauki oraz dyscypliny naukowe, do których odnoszą się efekty kształcenia dla ocenianego kierunku. Znajduje to swoje odzwierciedlenie w dokumentach przedstawionych przez Uczelnię. 1.4. Efekty kształcenia zakładane dla ocenianego kierunku studiów są spójne z wybranymi efektami kształcenia dla obszaru/obszarów kształcenia, poziomu i profilu ogólnoakademickim, do którego/których kierunek ten został przyporządkowany, określonymi w Krajowych Ramach Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego, sformułowane w sposób zrozumiały i pozwalający na stworzenie systemu ich weryfikacji. W przypadku kierunków studiów, o których mowa w art. 9b, oraz kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela, o którym mowa w art. 9c ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2012 r. poz. 572, z późn. zm.), efekty kształcenia są także zgodne ze standardami określonymi w przepisach wydanych na podstawie wymienionych artykułów ustawy. Efekty kształcenia zakładane dla ocenianego kierunku, uwzględniają w szczególności zdobywanie przez studentów umiejętności praktycznych, w tym umożliwiają uzyskanie uprawnień do wykonywania zawodu i kompetencji niezbędnych na rynku pracy, oraz dalszą edukację. * Opis stanu faktycznego Zestaw kierunkowych efektów kształcenia dla kierunku „socjologia” został przyjęty uchwałą Senatu Uniwersytetu w Białymstoku nr 1228 z dnia 25 kwietnia 2012. Zestaw ten na studiach pierwszego stopnia obejmuje 33 efekty w zakresie wiedzy, 23 umiejętności i 13 kompetencji społecznych. Na studiach drugiego stopnia odpowiednio: 35 z wiedzy, 28 umiejętności i 16 kompetencji społecznych. Podkreślić należy, że od 2010 r. działał Wydziałowy koordynator ds. KRK uczestniczył w licznych konferencjach merytoryczno-metodycznych i seminariach bolońskich organizowanych w celu popularyzacji problematyki KRK w środowisku akademickim. W konferencjach tych uczestniczyli również inni pracownicy zaangażowani we wdrażanie systemu KRK na kierunku „socjologia”. Ponadto, zastępca dyrektora Instytutu Socjologii brała udział w udział w konferencji naukowo-szkoleniowej pt. Systemy zapewniania, jakości kształcenia w szkolnictwie wyższym w świetle wymogów akredytacji zewnętrznej, która odbyła się w Warszawie 27 listopada 2014 r. Takie podejście do problemu umożliwiło stworzenie spójnej i logicznej matrycy efektów kierunkowych. Matryca kierunkowych efektów kształcenia osiąganych na studiach I i II stopnia, w 8 formie studiów stacjonarnych i niestacjonarnych, zawiera rozkład efektów kierunkowych na moduły kształcenia: 1. Na studiach pierwszego stopnia – 22 moduły, z których 6 jest do wyboru. Moduły grupują przedmioty według tematyki i poziomu zaawansowania studentów (np., moduł wprowadzający, metodologiczno-logiczny, rozwoju praktycznych umiejętności, procesów grupowych, itd.). Wśród modułów do wyboru znajdują się moduły praktyczne, spośród których student powinien zaliczyć dwa (każdy po 120 godzin). Oferowane w ich ramach przedmioty charakteryzują się możliwie największym naciskiem na praktyczne wykorzystanie wiedzy i umiejętności oraz nabywanie kompetencji społecznych przydatnych w pracy zawodowej. Aktualnie oferowanych jest siedem takich modułów. 2. Na studiach drugiego stopnia – 15 modułów, z których 5 jest do wyboru. Z punktu widzenia kwalifikacji późniejszego absolwenta kluczowe jest wybranie na drugim roku specjalności (jednej z pięciu). Ponadto, na pierwszym roku student wybiera do zaliczenia moduł laboratoryjny składający się z trzech praktycznych przedmiotów po 16 godzin. Studenci pierwszego roku studiów magisterskich na początku roku akademickiego otrzymują listę proponowanych modułów, spośród których wybierają jeden i dokonują zapisów poprzez system USOS. Celem tych zajęć jest dostarczenie ponadstandardowych praktycznych umiejętności, wykraczających poza realizowane specjalności. Efekty kształcenia zakładane dla kierunku „socjologia” są spójne z wybranymi efektami kształcenia dla obszaru nauk społecznych, do którego kierunek ten został przyporządkowany. Opis modułowych efektów kształcenia, jest uszczegółowieniem efektów kierunkowych. Dzięki takiemu zabiegowi opis ten jest w pełni zrozumiały i pozwala na stworzenie systemu weryfikacji zakładanych efektów kierunkowych, zarówno na I jak i na II stopniu studiów. Ocena spełnienia kryterium W pełni. Uzasadnienie oceny Efekty kształcenia zakładane dla ocenianego kierunku studiów są spójne z wybranymi efektami kształcenia dla obszaru kształcenia, poziomu i profilu akademickiego, do którego kierunek ten został przyporządkowany, określonymi w Krajowych Ramach Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego. Efekty zostały sformułowane w sposób zrozumiały. 1.5 Program studiów dla ocenianego kierunku oraz organizacja i realizacja procesu kształcenia, umożliwiają studentom osiągnięcie wszystkich zakładanych efektów kształcenia oraz uzyskanie kwalifikacji o poziomie odpowiadającym poziomowi kształcenia określonemu dla ocenianego kierunku o profilu praktycznym. * 1.5.1 W przypadku kierunków studiów, o których mowa w art. 9b, oraz kształcenia 9 1.5.2 1.5.3 1.5.4 1.5.5 1.5.6 1.5.7 1.5.8 1.5.9 przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela, o którym mowa w art. 9c ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, program studiów dostosowany jest do warunków określonych w standardach zawartych w przepisach wydanych na podstawie wymienionych artykułów ustawy. W przypadku kierunku lekarskiego i lekarsko-dentystycznego uwzględnia także ramowy program zajęć praktycznych określony przez Ministra Zdrowia. Dobór treści programowych na ocenianym kierunku jest zgodny z zakładanymi efektami kształcenia oraz uwzględnia w szczególności aktualnie stosowane w praktyce rozwiązania naukowe związane z zakresem ocenianego kierunku oraz potrzeby rynku pracy. * Stosowane metody kształcenia uwzględniają samodzielne uczenie się studentów, aktywizujące formy pracy ze studentami oraz umożliwiają studentom osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia, w tym w szczególności umiejętności praktycznych oraz kompetencji społecznych niezbędnych na rynku pracy. Czas trwania kształcenia umożliwia realizację treści programowych i dostosowany jest do efektów kształcenia określonych dla ocenianego kierunku studiów, przy uwzględnieniu nakładu pracy studentów mierzonego liczbą punktów ECTS. Punktacja ECTS jest zgodna z wymaganiami określonymi w obowiązujących przepisach prawa, w szczególności uwzględnia przypisanie modułom zajęć związanych z praktycznym przygotowaniem zawodowym więcej niż 50% ogólnej liczby punktów ECTS. * Jednostka powinna zapewnić studentowi elastyczność w doborze modułów kształcenia w wymiarze nie mniejszym niż 30% liczby punktów ECTS wymaganej do osiągnięcia kwalifikacji odpowiadających poziomowi kształcenia na ocenianym kierunku, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej. * Dobór form zajęć dydaktycznych na ocenianym kierunku, ich organizacja, w tym liczebność grup na poszczególnych zajęciach, a także proporcje liczby godzin różnych form zajęć umożliwiają studentom osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia, w szczególności umiejętności praktycznych i kompetencji społecznych niezbędnych na rynku pracy. Zajęcia związane z praktycznym przygotowaniem zawodowym odbywają się w warunkach właściwych dla zakresu działalności zawodowej związanej z ocenianym kierunkiem, w sposób umożliwiający bezpośrednie wykonywanie czynności praktycznych przez studentów. Prowadzenie zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość spełnia warunki określone przepisami prawa, w tym w zakresie zdobywania umiejętności praktycznych, które powinno odbywać się w warunkach rzeczywistych. * Jednostka określiła efekty kształcenia dla praktyk zawodowych i metody ich weryfikacji, zapewnia realizację tych praktyk w wymiarze określonym dla programu studiów o profilu praktycznym, a także ich właściwą organizację, w tym w szczególności dobór instytucji o zakresie działalności odpowiednim do efektów kształcenia zakładanych dla ocenianego kierunku, oraz liczbę miejsc odbywania praktyk dostosowaną do liczby studentów kierunku. * Program studiów sprzyja umiędzynarodowieniu procesu kształcenia, np. poprzez realizację programu kształcenia w językach obcych, prowadzenie zajęć w językach obcych, ofertę kształcenia dla studentów zagranicznych, a także prowadzenie studiów wspólnie z zagranicznymi uczelniami lub instytucjami naukowymi. 1.5.1. Opis stanu faktycznego Nie dotyczy 1.5.2 Uchwałą Rady Wydziału Historyczno –Socjologicznego Nr 119 z dnia 29 kwietnia 2015r. przyjęto programy kształcenia oraz plany studiów I i II stopnia na kierunku "socjologia" o profilu 10 ogólnoakademickim w formie stacjonarnej. Przy czym samorząd studencki pozytywnie zaakceptował projekty programów i planów studiów w dniu 10 maja 2015r. Analiza doboru przedmiotów w poszczególnych modułach oraz analiza treści programowych przedmiotów zawarta w poszczególnych sylabusach – zarówno na studiach I i II stopnia - pozwala na stwierdzenie, że dobór treści programowych na ocenianym kierunku jest zgodny z zakładanymi kierunkowymi efektami kształcenia. Efekty kształcenia znajdują swoje odzwierciedlenie w sylabusach przedmiotów od roku akademickiego 2012/2013. Program studiów I i II stopnia na kierunku „socjologia” obejmuje wiedzę teoretyczną, warsztaty oraz praktyki zawodowe dające przygotowanie specjalistyczne, które odpowiada potrzebom rynku pracy. Jest to możliwe poprzez prawidłowy dobór poszczególnych treści programowych uwzględniający aktualny stan wiedzy. 1.5.3. Zajęcia dydaktyczne są realizowane w różnych formach. Zgodnie z § 15 Regulaminu studiów, w Uniwersytetu obowiązują takie rodzaje zajęć jak: wykłady, konwersatoria, ćwiczenia, seminaria, warsztaty, lektoraty oraz praktyki. Dobór odpowiedniej metody oraz formy kształcenia zależy od wykładowcy i znajduje to swoje odzwierciedlenie w sylabusach do przedmiotów. Podkreślić tu należy, że każdy wykładowca opracowując swój sylabus określa i charakteryzuje metody dydaktyczne adekwatne do założonych treści programowych. Szczegółowa analiza sylabusów do przedmiotów pozwala na stwierdzenie, że wykładowcy stosują zarówno metody podające, w ramach których studenci nabywają umiejętności przez przyswajanie przekazywanej wiedzy, jak również metody problemowe (nabywanie umiejętności przez odkrywanie na podstawie wiedzy nabytej w drodze przekazu i wiedzy przyswojonej w ramach samodzielnej pracy własnej), czy typowe metody praktyczne i aktywizujące studentów do pracy własnej. Zwłaszcza aktywizujące metody dydaktyczne (np. wykład konwersatoryjny, praca z tekstem źródłowym itp.), pozwala na pełną realizację wszystkich zakładanych dla tego kierunku efektów kształcenia. W tym zakresie pomocne są także szczegółowo wyeksponowane w sylabusach konsultacje, na których wykładowca może indywidualnie omówić ze studentem założenia, cele, czy zawartość merytoryczną pracy własnej studenta. Podkreślić należy, że na I i II stopniu realizacji studiów istotny czynnik w procesie osiągania efektów kształcenia ma praca własna studenta, realizowana pod nadzorem nauczyciela akademickiego, który dobiera nie tylko odpowiednią metodę kształcenia, by w najlepszy sposób przekazać studentom określoną drogę do zdobycia wiedzy merytorycznej, ale również pobudzić u studentów umiejętności w zakresie samodzielnej pracy ze wskazywanymi materiałami źródłowymi. Wykładowca zobowiązany jest również do sprawdzenia, w jakim stopniu zamierzone efekty zostały przez studenta osiągnięte w ramach zajęć kontaktowych i w ramach samodzielnej pracy studenta. - W programie studiów I stopnia jest rozbudowany blok metodologiczno-logiczny, w ramach którego studenci uczą się między innymi metod jakościowych, ilościowych i analizy danych zastanych. Zajęcia opierają się nie tylko na nauce założeń teoretycznych, ale głównie na wykonywaniu zadań praktycznych. Dodatkowo studenci mają oddzielne zajęcia z programu SPSS odbywających się w pracowni informatycznej. Instytut Socjologii zakupił licencję na ten program. Ponadto, Jednostka posiada akredytację firmy Predictive Solutions na nauczanie programu SPSS. Dzięki temu najlepsi studenci (wymagana ocena minimum 4) 11 otrzymują certyfikat SPSS Technology Junior Expert oraz mają możliwość zdobycia certyfikatu SPSS Technology Expert poprzez zdanie egzaminu w Warszawie lub Krakowie. Akredytacja uzyskiwana jest corocznie. Rozwinięta jest również dydaktyka statystyki, prowadzona na takich przedmiotach jak statystyka i metody statystyczne w socjologii. Warsztat metodologii ilościowej jest również uzupełniany przez oddzielne zajęcia z doboru próby. Wszystkie wymielone zajęcia na studiach I stopnia opierają się na praktycznym ćwiczeniu metodologii poprzez realizację projektów i zadań odnoszących się do formułowania i analizy problemów badawczych, doboru metod i narzędzi badawczych, opracowania i prezentacji wyników badań. Przykładem takich zadań praktycznych realizowanych w ramach przedmiotu analiza danych zastanych jest wykonanie obowiązkowej prasówki (analiza treści wybranych czasopism z postawionym problemem badawczym, hipotezami oraz określonymi kategoriami do analizy treści) oraz zadaniu praktycznym (opartym na powiązaniu wyników z prasówki z szerszym problemem badawczym oraz dodatkowymi materiałami badawczymi oraz przedstawienie wniosków za pomocą prezentacji multimedialnej). - Na studiach II stopnia studenci mogą wybrać, w zależności od liczebności roku, określone specjalności. W ofercie jest 5 specjalności: socjologia wielokulturowości, badanie opinii i zachowań rynkowych, socjologia ekonomiczna, socjologia komunikacji społecznej i mediów oraz społeczeństwo obywatelskie z polityką regionalną. Na specjalnościach studenci mogą rozwijać swoje umiejętności praktyczne związane w wybraną dziedziną socjologii. Dydaktyka na specjalnościach opiera się na wykonywaniu określonych zadań praktycznych oraz prowadzonych badaniach własnych. Dodatkowo studenci na II roku drugiego stopnia mogą wziąć udział w stażach w renomowanych firmach z dziedziny social media (Isobar Polska) oraz ze sfery badań rynkowych (Millward Brown). Studenci pierwszego roku II stopnia rozwijają również swoje umiejętności praktyczne poprzez dokonanie wyboru modułów, w ramach, których realizowane są trzy przedmioty w formie laboratoriów. W roku akademickim 2015/2016 w ofercie jest 15 modułów do wyboru: Ewaluacja projektów miękkich, Praca w trzecim sektorze, Podstawy coachingu , Pracownia sztuki społecznej, Społeczna konstrukcja fikcji, Stara komunikacja vs nowe technologie, Status mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce, Świat według wyszukiwarki, Warsztaty z badań reklamy, Jak przygotować pracę dyplomową, Jak zaistnieć w sieci , Od pomysłu do realizacji. Jak tworzy się nowe marki i produkty, Nowe nurty w badaniach jakościowych, Stwórzmy agencję badan rynku, Warsztaty z infografiki i prezentacji wizualnej. Moduły do wyboru odnoszą się do zróżnicowanej sfery umiejętności praktycznych. Między innymi dotyczą rozwoju wyspecjalizowanych umiejętności badania rynku, social media, pozycjonowania stron internetowych, prowadzenia kampanii reklamowych w sieci, zakładania firm badawczych, analizy zasobów internetowych, kreowania wizerunku firm i produktów, coachingu, kreatywnego pisania, animacji kultury, tworzenia gier miejskich i społecznych, animacji obywatelskiej. Zwieńczeniem procesu edukacji jest przygotowanie pracy dyplomowej (licencjackiej i magisterskiej). W uchwale Senatu Uniwersytetu w Białymstoku nr 1723 z dnia 29.04.2015r. podkreślono, że praca dyplomowa jest sprawdzianem stopnia opanowania wiedzy, umiejętności i kompetencji w zakresie przedstawienia zagadnienia oraz rozwiązania określonych problemów. Ponadto wskazano, iż seminarium dyplomowe służy rozwijaniu specjalistycznych zainteresowań studenta, rozbudzaniu pasji badawczych, krytycznego 12 myślenia, pobudzaniu do refleksji metodologicznej, podejmowaniu dyskusji naukowej, umiejętności pracy zespołowej oraz kształtowaniu relacji mistrz-uczeń ( rozdział XI). Uszczegółowienie tych zasad znajduje się w Regulaminie dyplomowania, gdzie wyraźnie określono wymogi metodologiczne, jakie muszą być zawarte we wstępie do pracy, co do wskazania celu, problemu (szczegółowych problemów, przyjętych hipotez, a także metod badawczych stosowanych w procesie badawczym. Biorąc powyższe pod uwagę można stwierdzić, że stosowane metody kształcenia umożliwiają studentom I i II stopnia osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia. 1.5.4. Na studiach I stopnia czas trwania studiów trwa 3 lata i realizowana liczba godzin wynosi 2250 godzin – (180 p. ECTS). Natomiast na II stopniu czas studiów trwa dwa lata i wynosi 1026 godzin (120 p. ECTS). Przy założeniu, że uzyskanie jednego punktu ECTS wymaga minimum 25 godzin pracy, łączny czas pracy studenta wystarcza do uzyskania zakładanych efektów kształcenia. Czas pracy studenta został podzielony na czas wymagający kontaktu z nauczycielem i czas z przeznaczony na pracę własną studenta. Celem takich działań jest uzyskanie jak najwyższych standardów kształcenia. Dodatkowo w czasie pracy studenta został położony nacisk na praktyczną naukę, realizowaną przez odpowiedni dobór modułów praktycznych, modułów laboratoryjnych, fakultetów, seminaria licencjackie i magisterskie oraz praktyki zawodowe. 1.5.5. Plany i programy studiów na kierunku „socjologia” oraz punktacja ECTS są zgodne z Uchwałą nr 1647 Senatu Uniwersytetu w Białymstoku z dnia 11 grudnia 2014 r. w sprawie: wytycznych dla rad podstawowych jednostek organizacyjnych Uniwersytetu, określających zasady tworzenia programów kształcenia dla określonych kierunków, profili i poziomów kształcenia studiów wyższych. Punkty ECTS są równomiernie rozłożone na semestry z preferencją na przedmioty, w których studenci zobowiązani są do wykonywania własnych projektów badawczych lub wymagany jest znaczący wysiłek w przygotowaniu się do zajęć (ćwiczenia, warsztaty – realizacja projektu, przygotowanie prezentacji multimedialnych). Przyjęto przelicznik 1 punkt ECTS = 25 godzin pracy studenta. Procentowy udział punktów ECTS uzyskiwanych wskutek realizacji modułów zajęć związanych z prowadzonymi badaniami naukowymi w dziedzinie nauki związanej z kierunkiem studiów, służących zdobywaniu pogłębionej wiedzy oraz umiejętności prowadzenia badań naukowych wynosi na studiach I stopnia 61,78%, a na studiach II stopnia 71,37%. 1.5.6. Konstrukcja planu i programu studiów podporządkowana jest zasadzie elastyczności wyboru zajęć. Procentowy udział punktów ECTS uzyskiwanych w ramach modułów do wyboru na studiach I stopnia wynosi 30,37%, a na studiach II stopnia 63,57%. Elastyczność w doborze modułów kształcenia jest osiągana poprzez stopniowy wzrost oferty praktycznego nauczania, 13 w celu uzyskania jak najwyższego poziomu kształcenia. Studenci na studiach I stopnia mają szeroką możliwość wyboru przedmiotów. Na II i III roku mają możliwość wyboru modułów praktycznych z prezentowanej im wcześniej oferty modułów oferujących przedmioty kształtujące praktyczne umiejętności przydatne w pracy socjologa, np. prowadzenie badań ilościowych i jakościowych, analiza zasobów internetowych, rozwój umiejętności miękkich: komunikacji społecznej, prowadzenia warsztatów dla małych grup, animacji kultury czy zarządzania organizacjami pozarządowymi. Każdy moduł składa się z 4 przedmiotów. Wybór modułów jest ograniczony przez ogólnouniwersytecki wymóg liczebności grup. Dodatkowo na III roku studiów I stopnia studenci mogą wybierać przedmioty fakultatywne. Studenci muszą zrealizować dwa przedmioty w formie wykładów i dwa w formie ćwiczeń. Wybór fakultetów jest ograniczony przez ogólnouniwersytecki wymóg liczebności grup. W ofercie na rok akademicki 2015/2016. Na studiach II stopnia studenci na pierwszym roku mają możliwość wyboru określonych modułów (laboratoryjnych) oraz wybierają przedmiot fakultatywny. Ponadto, wybierają jedną z pięciu specjalności, która realizowana jest na drugim roku. Biorąc powyższe pod uwagę można stwierdzić, że Uczelnia zapewnia studentom elastyczność w doborze modułów kształcenia w wymiarze ponad 30% ogólnej liczby punktów ECTS wymaganej do osiągnięcia kwalifikacji I i II stopnia. Ponadto należy stwierdzić, że od poprzedniej akredytacji zmodyfikowano program zajęć zwiększając liczbę zajęć do wyboru. Są to na I stopniu dwa bloki modułów praktycznych (w sumie 26 p. ECTS), na II stopniu wprowadzono moduły laboratoryjne (w sumie 9 p. ECTS). 1.5.7. Analiza programu studiów I i II stopnia, na kierunku „socjologia”, wskazuje na logiczny ciąg przedmiotów, w którym studenci zdobywają wiedzę od ogólnej do coraz bardziej szczegółowej, bowiem kolejne treści kształcenia stanowią rozwinięcie treści omawianych na wcześniejszych etapach studiowania. Zarówno na studiach I jak i II stopnia realizowane są zajęcia w następujących formach: wykłady, ćwiczenia, konwersatoria i laboratoria. Wykłady mają na celu głównie przekazywanie wiedzy teoretycznej, natomiast ćwiczenia, a zwłaszcza zajęcia w formie laboratoriów są ukierunkowane na rozwój umiejętności praktycznych. Jest to szczególnie ważne przy dość wysokim minimalnej liczebności grup studentów w przypadku ćwiczeń i konwersatoriów, które minimalnie wynoszą 25 osób. W związku z tym zajęcia wymagające indywidualnego dostępu do komputerów np. zajęcia z programem SPSS czy doboru próby są realizowane w postaci laboratoriów. Również zajęcia z modułów praktycznych na studiach I stopnia zostały w ostatnim czasie przekształcone na laboratoria, co miało na celu zwiększenie jakości kształcenia i nauki praktycznych zadań w małych grupach. Dodatkowo, zmiany wprowadzone w planach i programów studiów na I roku pierwszego stopnia zostały również ukierunkowane z jednej strony na rozwój umiejętności miękkich i kreatywnego myślenia oraz wprowadzenie zajęć kształtujących umiejętności praktyczne w 14 zakresie analizy zachowań społecznych w przestrzeni nowych mediów i Internetu. Wprowadzone moduły „rozwój praktycznych umiejętności” i ”społeczne aspekty nowoczesnych technologii” są realizowane w postaci laboratoriów, co zwiększa, jakość komunikacji ze studentami, oraz umożliwia prowadzenie zajęć warsztatowych z zadaniami praktycznymi. Na studiach II stopnia w formie laboratoriów są prowadzone moduły do wyboru oraz część zajęć na specjalnościach, zwłaszcza wymagających dostępu do specjalistycznego oprogramowania, np. zajęcia na specjalności badania opinii i zachowań rynkowych. Konwersatoria są natomiast wprowadzone do tych zajęć, gdzie podstawą ich prowadzenia jest swobodna i kreatywna dyskusja naukowa, będącą podstawą do stworzenia projektów badań, prac pisemnych czy innych zadań praktycznych. Przykładem takich zajęć są np. współczesne zagadnienia psychologii społecznej. Ponadto należy pozytywnie ocenić fakt, że część pracowników ukończyła kurs przygotowujący do prowadzenia zajęć w formie e-learningu. Ten fakt z pewnością uatrakcyjni w przyszłości zwiększenie form zajęć w formie e-learningowej. 1.5.8. Praktyki studenckie są obowiązkowym elementem programu studiów na kierunku „socjologia” i realizowane są na drugim roku studiów I stopnia. Student sam wybiera instytucję lub firmę, w której odbywa praktykę pod warunkiem, że obszar działalności tego podmiotu (bądź stanowiska w ramach firmy/instytucji) odpowiada tematyce studiów socjologicznych. Praktyka odbywa się pod opieką wyznaczonego pracownika Instytutu Socjologii, do którego obowiązków należy między innymi zatwierdzenie miejsca odbywania praktyki (weryfikacja, czy dana instytucja/stanowisko pracy odpowiada tematyce studiów socjologicznych), udzielenie instrukcji i niezbędnych wskazówek, weryfikacja zadań oraz rozliczenie i zaliczenie praktyki. Efekty kształcenia przewidziane dla praktyk określa regulamin. Rozliczenie praktyki oraz weryfikacja efektów kształcenia odbywa się na podstawie wypełnionej karty praktykanta podczas indywidualnej rozmowy studenta z koordynatorem praktyk. Praktyki zawodowe organizowane są w oparciu o regulamin praktyk dostępny na stronie Instytutu Socjologii. Studenci odbywają praktyki w ramach II roku studiów w wymiarze nie krótszym niż trzy tygodnie. Podstawą uzyskania zaliczenia jest tzw. "Karta praktykanta” zawierającą pisemną dokumentację odbytych praktyk. Porozumienia o prowadzeniu praktyk z podmiotami zewnętrznymi przyjmującymi studentów na praktyki zawiera Dziekan Wydziału. W roku akademickim 2014/2015 znaczna część studentów drugiego roku skorzystało z możliwości odbycia praktyk organizowanych we współpracy z Fundacją Court Watch Polska, obejmujących tzw. obywatelski monitoring sądów, w ramach których studenci odbywali średnio 60h obserwacji. Obserwowane przez praktykantów rozprawy były przez nich szczegółowo opisywane i wprowadzane do bazy danych. Zrealizowane obserwacje posłużą do sporządzenia corocznego raportu Fundacji Court Watch. Pozostali studenci zostali skierowani do publicznych instytucji (JST) bądź prywatnych przedsiębiorstw, gdzie odbywali praktyki zgodnie z wymogami określonymi w regulaminie. W pojedynczych przypadkach na poczet praktyk uznano także wykonywaną przez studentów pracę zawodową. Ponadto, na pierwszym roku studiów II stopnia, studenci w ramach umowy o partnerstwie z zewnętrznymi instytucjami (Isobar Polska, Millward Brown w Warszawie oraz Operą i Filharmonią Podlaską), mają możliwość odbywania staży- praktyk. W instytucjach tych studenci mają możliwość brania udziału w stażach-praktykach, które są zróżnicowane i 15 dopasowane do aktualnych programów studiów na kierunku socjologia. Udział w stażach praktykach umożliwiają studentom: rozwój swoich umiejętności praktycznych związanych z pracą socjologa w takich sferach jak: social media, badania rynkowe, badania społeczne, obsługa klienta, reklama, marketing sieciowy, zarządzanie małą grupą, szkolenia z zakresu umiejętności miękkich, wykorzystanie swojej wiedzy z zajęć realizowanych na studiach I i II stopnia, pogłębienie kompetencji społecznych poprzez pracę w realnie funkcjonujących w danych instytucjach zespołach zadaniowych oraz poprzez kontakt z klientami firm lub współpracownikami instytucji. Reasumując, praktyki - na I stopniu w wymiarze 120 godz. i na II stopniu 120 godz.realizowane w Instytucie Socjologii mają na celu osiągniecie określonych efektów kształcenia, ujętych w sylabusie, gdzie określone są również metody ich weryfikacji. Proces przygotowania, odbywania praktyk oraz ich rozliczania jest realizowany ściśle z regulaminem praktyk. 1.5.9. Z danych przekazanych Zespołowi Oceniającemu PKA wynika, że Wydział Historyczno socjologiczny, na którym realizowany jest oceniany kierunek Socjologia podejmuje działania mające na celu aktywizację studentów i kadry naukowo – dydaktycznej do realizacji wymiany międzynarodowej, uczestnictwa w międzynarodowych programach i projektach. System ECTS wdrożony na kierunku Socjologia stwarza możliwości odbywania przez studentów kształcenia na poszczególnych semestrach w innych uczelniach, w tym zagranicznych w ramach programu Erasmus. Ponadto wyraźnym efektem procesu umiędzynarodowienia jest udział jednostki w międzynarodowej grupie badawczej Sintelnet (http: //www.sintelnet.eu), pozyskiwanie środków z fundacji Fulbrighta, Stanford Center of Poverty and Inequality. Program studiów umożliwia osiągnięcie efektów kształcenia, uczestnicy programu ERASMUS PLUS mogą skonsultować wybór przedmiotów na uczelni zagranicznej pod kątem ich zgodności z wybraną przez siebie specjalnością na uczelni macierzystej. Ułatwia to realizację efektów kształcenia przyjętych na kierunku Socjologia. Ponadto jednostka oferuje w swoim programie kształcenia konwersatoria z języka obcego specjalistycznego, angielskiego i niemieckiego, szkolenie języków obcych na filologii, kursy języka polskiego i kultury polskiej dla studentów zagranicznych, prowadzi zajęcia z podstawowych dyscyplin socjologicznych w języku obcym. Ocena kryteriów 1.5.1 – 1.5.9 – w pełni Uzasadnienie - Program studiów I i II stopnia na kierunku „socjologia” obejmuje wiedzę teoretyczną, 16 warsztaty oraz praktyki zawodowe dające przygotowanie specjalistyczne, które odpowiada potrzebom rynku pracy. Jest to możliwe poprzez prawidłowy dobór poszczególnych treści programowych uwzględniający aktualny stan wiedzy. - Stosowane metody kształcenia umożliwiają studentom I i II stopnia osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia. - Plany i programy studiów na kierunku „socjologia” oraz punktacja ECTS są zgodne z Uchwałą nr 1647 Senatu Uniwersytetu w Białymstoku z dnia 11 grudnia 2014 r. w sprawie: wytycznych dla rad podstawowych jednostek organizacyjnych Uniwersytetu, określających zasady tworzenia programów kształcenia dla określonych kierunków, profili i poziomów kształcenia studiów wyższych. - Punkty ECTS są równomiernie rozłożone na semestry - Konstrukcja planu i programu studiów podporządkowana jest zasadzie elastyczności wyboru zajęć - Analiza programu studiów I i II stopnia, na kierunku „socjologia”, wskazuje na logiczny ciąg przedmiotów, w którym studenci zdobywają wiedzę od ogólnej do coraz bardziej szczegółowej, bowiem kolejne treści kształcenia stanowią rozwinięcie treści omawianych na wcześniejszych etapach studiowania. - Praktyki - na I stopniu w wymiarze 120 godz. i na II stopniu 120 godz.- realizowane w Instytucie Socjologii mają na celu osiągniecie określonych efektów kształcenia, ujętych w sylabusie, gdzie określone są również metody ich weryfikacji. Proces przygotowania, odbywania praktyk oraz ich rozliczania jest realizowany ściśle z regulaminem praktyk. 1.6. Polityka rekrutacyjna umożliwia właściwy dobór kandydatów. 1.6.1 Zasady i procedury rekrutacji zapewniają właściwy dobór kandydatów do podjęcia kształcenia na ocenianym kierunku studiów i poziomie kształcenia w jednostce oraz uwzględniają zasadę zapewnienia im równych szans w podjęciu kształcenia na ocenianym kierunku. 1.6.2 Zasady, warunki i tryb potwierdzania efektów uczenia się na ocenianym kierunku umożliwiają identyfikację efektów uczenia się uzyskanych poza systemem studiów oraz ocenę ich adekwatności do efektów kształcenia założonych dla ocenianego kierunku studiów. 1.6.1. Rekrutacja odbywa się drogą elektroniczną, zgodnie z obowiązującymi na UwB standardami rekrutacyjnymi opisanymi w regulaminie rekrutacji na wybrany kierunek studiów. Na kierunku socjologia przyjmuje się osoby spełniające warunki rekrutacji opisane w systemie elektronicznym: http://www.uwb.edu.pl/kandydaci.php?p=486. Zasady rekrutacji reguluje Uchwała Senatu UwB 1387 z dnia 17 kwietnia 2013 r. Podstawą kwalifikacji na stacjonarne 3-letnie studia I stopnia jest wynik egzaminu maturalnego z jednego przedmiotu do wyboru spośród następujących: język polski, język obcy, historia, wiedza o społeczeństwie - poziom podstawowy lub rozszerzony. Podstawą kwalifikacji na studia drugiego stopnia jest złożenie przez kandydata wymaganych dokumentów. Do postępowania kwalifikacyjnego dopuszczeni 17 są kandydaci posiadający dyplom ukończenia studiów pierwszego stopnia (studiów drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich). 1.6.2 Zasady, warunki i tryb potwierdzania efektów uczenia się regulowana są uchwałą nr 1769 Senatu Uniwersytetu w Białymstoku z dnia 29.06.2015. W uchwale tej określone zostały cele potwierdzania efektów, zasady, warunki oraz tryb, a także sposoby powoływania i tryb działania komisji weryfikującej efekty uczenia się. Władze Jednostki stwierdziły, że w związku z taką możliwością mają pewne obawy, które wynikają z dużej niepewności, co do skali zjawiska, oraz samej weryfikacji tych efektów. Ocena spełnienia kryterium W pełni Uzasadnienie oceny Zasady, warunki i tryb potwierdzania efektów uczenia się na ocenianym kierunku umożliwiają identyfikację efektów uczenia się uzyskanych poza systemem studiów oraz ocenę ich adekwatności do efektów kształcenia założonych dla ocenianego kierunku studiów 1.7. System sprawdzania i oceniania umożliwia monitorowanie postępów w uczeniu się oraz ocenę stopnia osiągnięcia przez studentów zakładanych efektów kształcenia. * 1.7.1 Stosowane metody sprawdzania i oceniania efektów kształcenia są adekwatne do zakładanych efektów kształcenia, wspomagają studentów w procesie uczenia się i umożliwiają skuteczne sprawdzenie i ocenę stopnia osiągnięcia każdego z zakładanych efektów kształcenia, w tym w szczególności umiejętności praktycznych i kompetencji społecznych niezbędnych na rynku pracy, na każdym etapie procesu kształcenia, także na etapie przygotowywania pracy dyplomowej i przeprowadzania egzaminu dyplomowego, w toku praktyk zawodowych, oraz w odniesieniu do wszystkich zajęć, w tym zajęć z języków obcych. 1.7.2 System sprawdzania i oceniania efektów kształcenia jest przejrzysty, zapewnia rzetelność, wiarygodność i porównywalność wyników sprawdzania i oceniania, oraz umożliwia ocenę stopnia osiągnięcia przez studentów zakładanych efektów kształcenia. W przypadku prowadzenia kształcenia z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość stosowane są metody weryfikacji i oceny efektów kształcenia właściwe dla tej formy zajęć. * 1.7.1 W każdym sylabusie ( I i II stopień studiów) znajdują się treści programowe oraz metody i formy realizacji zajęć. Z macierzy efektów kierunkowych przepisane są do sylabusów kierunkowe efekty kształcenia w zakresie wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych. Dla przedmiotów specjalnościowych efekty te są uszczegółowione zgodnie z opisem modułowych efektów kształcenia dla kierunku „socjologia”, przyjętych uchwałą Rady Wydziału. Do tak skonkretyzowanych efektów kierunkowych, każdy wykładowca w ramach 18 swojego przedmiotu dokonuje szczegółowego opisu efektów kształcenia dla przedmiotu. Jednocześnie do tych efektów przypisane są metody weryfikacji stopnia ich osiągania przez studentów, odrębnie w zakresie wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych. Ten opis systemu oceny osiąganych przedmiotowych efektów kształcenia i sposobów ich weryfikacji zawarty jest we wszystkich sylabusach przedmiotowych. Każdy nauczyciel akademicki jest zobowiązany do przekazania studentom sylabusów na pierwszych zajęciach z przedmiotu oraz omówienia systemu oceny osiąganych efektów przedmiotowych i sposobów ich weryfikacji. Tym samy każdy student wie jakie efekty ma osiągnąć na zakończenie danego przedmiotu oraz jakimi metodami będzie to weryfikowane. Z kolei znając odniesienie danego efektu kierunkowego do ilości konkretnych przedmiotów – każdy student może w pełni ocenić na ile zaliczenie danego przedmiotu zbliży go do efektu końcowego jakim jest efekt właściwy dla kierunku studiów. Warto tu podkreślić, że studenci są oceniani wg skali określonej w Regulaminie studiów. Warunki oraz forma zaliczeń ćwiczeń i wykładów, jak również literatura przedmiotu, która znajduje się w sylabusach, podawane są studentom na pierwszych zajęciach. Podstawą zaliczenia zajęć jest uzyskanie oceny z egzaminu lub zaliczenia na ocenę na podstawie kolokwium, testu, aktywności na zajęciach itp. Egzamin lub zaliczenie może mieć formę pisemną (opisową lub testową) lub ustną. Wyniki zaliczeń i egzaminów są wpisywane do protokołu, indeksu, karty okresowych osiągnięć studenta oraz są rejestrowane w komputerowym systemie, który obowiązuje w całej uczelni. 1.7.2 Metody sprawdzania efektów kształcenia określone są w sylabusach i dopasowane do specyfiki zajęć (eseje, projekty, prezentacje), jak również odbywają się w formie egzaminów pisemnych lub ustnych. Umożliwiają one odpowiednią ocenę efektów kształcenia oraz weryfikację posiadanej wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych. Stosowana jest również ocena ciągła na zajęciach gdzie wykładowcy na bieżąco oceniają poziom wiedzy umiejętności i kompetencji studenta. Ostatecznym sprawdzianem jest praca dyplomowa i egzamin dyplomowy. Kontakt z pracownikiem możliwy jest także w godzinach dyżuru, a po wcześniejszym ustaleniu także poza wyznaczonymi godzinami oraz poprzez e-mail. Ważna jest też praca własna studenta, który przygotowuje poza zajęciami - prezentacje, projekty i zadania praktyczne, prace domowe oraz teksty (eseje). Zgodnie z zapisami programu kształcenia I i II stopnia sposoby weryfikacji efektów kształcenia zawierają sylabusy, w których: metody weryfikacji efektów kształcenia w zakresie wiedzy stanowią: egzamin ustny (niestandaryzowany, standaryzowany, tradycyjny, problemowy); egzamin pisemny – student generuje/rozpoznaje odpowiedź (esej, raport, krótkie pytania /SSQ/ , test wielokrotnego wyboru /MCQ/, test wielokrotnej odpowiedzi / MRQ/, test T/N , test uzupełniania odpowiedzi); egzamin z otwartą książką. metody weryfikacji efektów kształcenia w zakresie umiejętności stanowią: egzamin praktyczny, realizacja zleconego zadania, projekt, prezentacja, sprawozdanie z lektury, opracowanie bibliografii / kwerenda / rozwiązywanie zadań. metody weryfikacji efektów kształcenia w zakresie kompetencji społecznych/postaw 19 stanowią: esej refleksyjny, przedłużona obserwacja przez opiekuna/nauczyciela prowadzącego, opinia 360 stopni (opinie nauczycieli, kolegów/koleżanek), obserwacja pracy studenta, test wstępny, bieżąca informacja zwrotna, ocena aktywności studenta w czasie zajęć, obserwacja pracy na ćwiczeniach, kolokwium, dyskusja w czasie ćwiczeń. Sposób weryfikacji efektów kształcenia jest ściśle powiązany z metodami i formami kształcenia. Weryfikacja osiągnięć studentów uwzględnia wszystkie trzy aspekty kształcenia (wiedzę, umiejętności oraz kompetencje społeczne). Ponieważ każdy z tych aspektów w różnym zakresie jest realizowany na poszczególnych przedmiotach i każdy z nich wymaga innego sposobu sprawdzenia efektów - do weryfikacji nabytej wiedzy, umiejętności i kompetencji wykorzystuje się rożne metody, adekwatne do realizowanych treści programowych oraz metod i form kształcenia w ramach konkretnych zajęć. Zatem system weryfikacji osiągania przez studenta zakładanych efektów kształcenia odbywa się przede wszystkim na poziomie realizacyjnym poszczególnych przedmiotów. Dlatego też każdy z wykładowców w ramach opracowanych sylabusów, na podstawie opisu kierunkowych lub specjalnościowych efektów kształcenia, dokonał szczegółowego opisu efektów kształcenia dla swojego przedmiotu. Tym samy dokonał szczegółowego wyjaśnienia efektów, które zamierza osiągnąć w obrębie wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych na tym konkretnym przedmiocie Wykładowca w sylabusie wskazuje również metody weryfikacji stopnia osiągania efektów przez studentów. Wykładowcy stosują różnorodne formy oceny oraz weryfikacji stopnia osiągnięcia przez studenta zakładanych dla przedmiotu (modułu) efektów kształcenia. Za szczególnie cenne należy uznać przypisanie wag do ocen z weryfikacji efektów w postaci np. egzaminu pisemnego, referatu, czy aktywności na zajęciach. Wagi te mają wpływ na ocenę końcową, bowiem ta liczona jest jako suma ocen z poszczególnych ocen cząstkowych mnożonych przez wartość wagi. Pozwala to na pełną analizę wiedzy, umiejętności i kompetencji studenta oraz obiektywną ocenę osiąganych efektów. Szczególnym procesem jest proces dyplomowania. Tu na system weryfikacji założonych do osiągnięcia efektów składają się działania podejmowane na mocy Regulaminu studiów, zasady dyplomowania . Dokument ten wraz z sylabusem składają się na logiczny ciąg działania umożliwiający ocenę wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych jakie student osiąga pisząc pracę dyplomową i składając egzamin dyplomowy. Podkreslić należy, że wszystkie kierunkowe efekty kształcenia opisane w programie kształcenia zarówno na I jak i na II stopniu studiów mogą być osiągnięte przez studenta w wyniku realizacji poszczególnych przedmiotów (modułów). Informacje zawarte w sylabusie wspomagają studentów w procesie uczenia się, a stosowane metody sprawdzania i oceniania efektów kształcenia są adekwatne do zakładanych efektów kształcenia i są w pełni zrozumiałe dla studentów, bowiem każdy sylabus jest udostępniany studentom na pierwszych zajęciach z danych przedmiotów. Ocena spełnienia kryterium z uwzględnieniem kryteriów 1.7.1. – 1.7.2. W pełni. Uzasadnienie oceny: System sprawdzania i oceniania na kierunku socjologia umożliwia ocenę stopnia osiągania przez studentów zakładanych efektów kształcenia. Stosowany na wizytowanym kierunku studiów system sprawdzania i oceniania osiąganych efektów kształcenia należy ocenić pozytywnie. Pozytywnie należy ocenić także stosowane metody weryfikacyjne. 20 2. Liczba i jakość kadry naukowo-dydaktycznej oraz prowadzone w jednostce badania naukowe zapewniają realizację programu kształcenia na ocenianym kierunku oraz osiągnięcie przez studentów zakładanych efektów kształcenia – w pełni Uzasadnienie oceny w odniesieniu do kryterium 2 Liczba (6 samodzielnych pracowników nauki i 6 doktorów) i struktura kwalifikacji nauczycieli akademickich wskazanych do minimum kadrowego określona dorobkiem naukowym i dyscyplinami dyplomowania odpowiada wymogom prawa właściwym dla kierunku socjologia, profil ogólnoakademicki. Struktura składu osobowego nauczycieli akademickich tworzących minimum kadrowe jest ugruntowana. Bazując na długoletnim doświadczeniu w zakresie naukowym, osoby te prowadzą aktywną działalność naukowo-badawczą, co przyczynia się w znacznym stopniu do sukcesów dydaktycznych w ramach prowadzonego kierunku studiów. Zalecenia w odniesieniu do kryterium 2 - BRAK 2.1 Nauczyciele akademiccy stanowiący minimum kadrowe posiadają dorobek naukowy zapewniający realizację programu studiów w obszarze wiedzy odpowiadającym obszarowi kształcenia, wskazanemu dla tego kierunku studiów, w zakresie jednej z dyscyplin naukowych, do których odnoszą się efekty kształcenia określone dla tego kierunku. Struktura kwalifikacji nauczycieli akademickich stanowiących minimum kadrowe odpowiada wymogom prawa określonym dla kierunków studiów o profilu ogólnoakademickim, a ich liczba jest właściwa w stosunku do liczby studentów ocenianego kierunku.* 1. opis stanu faktycznego Do minimum kadrowego kierunku socjologia ( profil ogólnoakademicki) Jednostka zgłosiła 12 osób, w tym 6 samodzielnych pracowników nauki i 6 doktorów. Wszyscy zgłoszeni do minimum kadrowego reprezentują dyscyplinę socjologia. Ponadto posiadają odpowiednie kompetencje merytoryczne i dorobek naukowy odpowiadający obszarom kształcenia, jak i subdyscyplinom związanym z prowadzonymi przedmiotami oraz efektami kształcenia określonymi dla tego kierunku. Po dokonanej analizie pod względem formalnym akt, osób, które wchodzą w skład minimum kadrowego na kierunku ,,socjologia”, należy uznać, iż zostały spełnione warunki określone w § 13 ust. 1, § 13 ust. 2 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 3 października 2014 r. w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia (Dz. U. Nr 243, poz. 1370.); . Proporcja liczby nauczycieli akademickich zaliczanych do minimum kadrowego do liczby studentów kierunku spełnia wymagania § 17 ust. 1 pkt. 3 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 3 października 2014 r. w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia (Dz. U. Nr 243, poz. 1370.); i wynosi ok 1:47,3 2. Ocena spełnienia kryterium - w pełni 3. Uzasadnienie oceny 21 Liczba ( 6 samodzielnych pracowników nauki i 6 doktorów) i struktura kwalifikacji nauczycieli akademickich wskazanych do minimum kadrowego określona dorobkiem naukowym i dyscyplinami dyplomowania odpowiada wymogom prawa właściwym dla kierunku socjologia, profil ogólnoakademicki. 2.2 Dorobek naukowy, doświadczenie w prowadzeniu badań naukowych oraz kompetencje dydaktyczne nauczycieli akademickich prowadzących zajęcia na ocenianym kierunku są adekwatne do realizowanego programu i zakładanych efektów kształcenia. W przypadku, gdy zajęcia realizowane są z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, kadra dydaktyczna jest przygotowana do prowadzenia zajęć w tej formie.* 1. Opis stanu faktycznego Jednostka prowadzi badania statutowe w których uczestniczą zarówno osoby wchodzące w skład minimum kadrowego, jak też inni nauczyciele akademiccy. Nauczyciele prowadzący zajęcia na kierunku socjologia mają duże doświadczenie dydaktyczne nie tylko na poziomie akademickim, ale również są aktywnie zaangażowani w rozmaite działania badawcze, konsultacyjne, eksperckie w instytutach badania rynku i konsumpcji, opinii społecznej, fundacjach realizujących projekty społeczne – co daje im niezbędna i unikatową wiedzę oraz kompetencje w realizacji tych przedmiotów i zajęć, które są związane z osiąganiem założonych efektów skierowanych na rynek pracy i szanse zawodowe absolwentów socjologii. Dorobek Jednostki ściśle koreluje z prowadzonym kierunkiem studiów, a liczba publikacji wskazuje na duże doświadczenie w prowadzeniu badań naukowych. 2. Ocena spełnienia kryterium 2.2- w pełni 3. Uzasadnienie oceny Struktura składu osobowego nauczycieli akademickich tworzących minimum kadrowe jest ugruntowana. Bazując na długoletnim doświadczeniu w zakresie naukowym, osoby te prowadzą aktywną działalność naukowo-badawczą, co przyczynia się w znacznym stopniu do sukcesów dydaktycznych w ramach prowadzonego kierunku studiów. . 2.3 Prowadzona polityka kadrowa umożliwia właściwy dobór kadry, motywuje nauczycieli akademickich do podnoszenia kwalifikacji naukowych i rozwijania kompetencji dydaktycznych oraz sprzyja umiędzynarodowieniu kadry naukowo-dydaktycznej. 1. Opis stanu faktycznego Pracownicy naukowi są zatrudniani w wyniku konkursów, w ramach których oceniane są kwalifikacje oraz przydatność do realizacji zakładanych efektów kształcenia. Ocena efektów dydaktycznych jest również istotnym czynnikiem w podejmowaniu decyzji przy przedłużaniu lub nieprzedłużaniu zatrudnienia, czy też przejścia na umowę o pracę na czas nieokreślony. Kadra doktorska może być również uzupełniona przez magistrów, którzy uzyskają stopnie w wymaganym terminie. Kierunek ma więc dobre wewnętrzne rezerwy kadrowe zapewniające rozwój kierunku oraz pokrycie programu kształcenia w zakresie socjologii. W Jednostce prowadzącej kierunek socjologia pracownicy naukowo – dydaktyczni motywowani są do rozwoju naukowego z jednej strony poprzez coroczną ocenę ich osiągnięć, z drugiej zaś poprzez finansowanie różnych przedsięwzięć naukowych ( wyjazdy konferencyjne, staże, wydawnictwa, współpracę zagraniczną). 22 Współpraca międzynarodowa studentów i kadry dydaktyczno – naukowej jest rozwijana w sposób właściwy. Polityka kadrowa jest zbudowana po to, żeby motywować studentów i kadrę do umiędzynarodowienia. Rekrutacja do wyjazdów i staży naukowych jest ciągła, publikowana na stronach internetowych Wydziału. Stwierdzić należy brak przeszkód do uczestnictwa w konferencjach, stażach, pobytach. W celu ciągłego rozwoju kadry naukowej oceniana jednostka oferuje swoim pracownikom możliwość wyjazdów naukowo-badawczych do zagranicznych instytucji i ośrodków badawczych. Pracownicy naukowo-dydaktyczni mogą ubiegać się o dofinansowanie wyjazdów na konferencje lub seminaria naukowe ze środków Uczelni, co sprzyja intensyfikacji umiędzynarodowienia badań naukowych oraz wymianie doświadczeń dydaktycznych. Dynamika procesu umiędzynarodowienia zaznacza się w postaci intensywnej wymiany studentów i kadry naukowo – badawczej w ramach współpracy z zagranicznymi partnerskimi instytucjami, organizacji wspólnych międzynarodowych konferencji naukowych, wydawania wspólnych publikacji naukowych, zwiększającej się rekrutacji studentów spoza granic Polski. W trakcie wizytacji, ocenie poddano rzeczywisty poziom i stan współpracy jednostki z zagranicznymi ośrodkami akademickimi. Efekty współpracy odzwierciedla przede wszystkim: - współpraca Wydziału historyczno – socjologicznego z wieloma znaczącymi zagranicznymi ośrodkami naukowymi w zakresie organizacji wspólnych konferencji, seminariów naukowych i studenckich (np.: Procesy transkulturowe na pograniczach ze szczególnym uwzględnieniem Europy Środkowo-Wschodniej); - współpraca WHS UWB w Białymstoku z wieloma zagranicznymi ośrodkami naukowymi w zakresie międzynarodowych projektów badawczych, m.in.: Polsko-niemiecko-litewski projekt badawczy „Stosunki etniczne podczas wojny i okupacji. Białystok i Wilno 1939-1941-1944/45, - współpraca w zakresie międzynarodowych projektów badawczych owocuje wydawaniem wspólnych publikacji, organizowaniem konferencji naukowych, zwiększającą się stale liczbę wykładów prowadzonych przez pracowników naukowych w językach obcych, organizowaniem wykładów międzynarodowych ekspertów, przybywających na wykłady gościnne; - współpraca i współtworzenie Sieci Uniwersytetów Pogranicza w ramach międzynarodowego konsorcjum uczelni z Polski, Litwy, Białorusi, Ukrainy oraz Rosji sup.uwb.edu.pl/ 2. Ocena spełnienia kryterium 2.3- w pełni 3. Uzasadnienie oceny Prowadzona polityka kadrowa umożliwia właściwy dobór kadry, motywuje ją do rozwoju naukowego i podnoszenia kompetencji dydaktycznych, a także sprzyja ich umiędzynarodowieniu. 2.4 Jednostka prowadzi badania naukowe w zakresie obszaru/obszarów wiedzy, odpowiadającego/odpowiadających obszarowi/obszarom kształcenia, do którego/których został przyporządkowany kierunek, a także w dziedzinie/dziedzinach nauki oraz dyscyplinie/dyscyplinach naukowych, do których odnoszą się efekty kształcenia.* 1. Opis stanu faktycznego Wydział Historyczno-Socjologiczny posiada kategorię naukową A. Badania naukowe prowadzone są w postaci projektów zgłoszonych przez zespoły (głównie oparte na strukturze Zakładów i Katedr, co określa zakres przedmiotowy, problematykę badawczą i jej związek z kierunkiem kształcenia i przyjętymi efektami). Badania są finansowane w ramach funduszy na badania statutowe (BST). Pracownicy prowadzą również badania w ramach projektów finansowanych przez fundacje oraz przez indywidualnie lub grupowo zdobyte granty 23 naukowe. Prowadzą również badania w ramach współpracy z instytucjami otoczenia społecznego, kulturowego i politycznego oraz w ramach form współpracy w badaniach marketingowych, sondażach społecznych. 2. Ocena spełnienia kryterium 2.4 – w pełni 3. Uzasadnienie oceny Prowadzone badania obejmując spektrum zagadnień związanych z planowanymi do osiągnięcia efektami kształcenia mają miejsce w szerszym spektrum działalności badawczej związanej z tematyką np. pomocy społecznej. 2.5 Rezultaty prowadzonych w jednostce badań naukowych są wykorzystywane w projektowaniu i doskonaleniu programu kształcenia na ocenianym kierunku oraz w jego realizacji. 1. Opis stanu faktycznego Rezultaty prowadzonych badań przez osoby zatrudnione na kierunku socjologia są wykorzystywane w doskonaleniu ( już zaprojektowanego) programu kształcenia. Znajdują one odzwierciedlenie w sylabusach przedmiotowych corocznie nowelizowanych, a tym samym we wskazanej w nich literaturze przedmiotu obejmującej teksty ( artykuły, rozdziały w monografiach, monografie) publikowane. 2. Ocena spełnienia kryterium 2.5- w pełni 3. Uzasadnienie oceny Efekty prowadzonych badań naukowych znajdują odzwierciedlenie w programie kształcenia na kierunku socjologia, czego dowodzi coroczna jego nowelizacja odnosząca się tak do realizowanych treści kształcenia, jak i obowiązującej literatury zawierającej najnowsze publikacje prowadzących określone przedmioty. 3. Współpraca z otoczeniem społecznym, gospodarczym lub kulturalnym w procesie kształcenia W pełni Uzasadnienie oceny w odniesieniu do kryterium 3 Instytut Socjologii współpracuje z wieloma instytucjami stanowiącymi otoczenie społeczne, gospodarcze i kulturalne. Zalecenia w odniesieniu do kryterium 3 BRAK 3.1 Jednostka współpracuje z otoczeniem społecznym, gospodarczym lub kulturalnym, w tym z pracodawcami i organizacjami pracodawców, w szczególności w celu zapewnienia udziału przedstawicieli tego otoczenia w określaniu efektów kształcenia, weryfikacji i ocenie stopnia ich realizacji, organizacji praktyk zawodowych, w przypadku, gdy w programie studiów na ocenianym kierunku praktyki te zostały uwzględnione.* 1. Opis stanu faktycznego Instytut Socjologii współpracuje z wieloma instytucjami stanowiącymi otoczenie społeczne, gospodarcze i kulturalne. W ostatnich latach na plan pierwszy wysunęły się działania 24 Instytutu podejmowane z: 1. Fundacją Uniwersytetu w Białymstoku - Pracownia Sztuki Społecznej (http://www.fundacja.uwb.edu.pl/pracownie/306-pracownia-sztuki-spolecznej); 2. Białostockim Ośrodkiem Kultury - ŻubrOFFka (www.zubroffka.pl) 3. Stowarzyszeniem Białostocki Ośrodek Badań i Inicjatyw Społecznych 4. Fundacja Laboratorium Badań i Działań Społecznych „SocLab” (http://www.soclab.org.pl) 5. Stowarzyszeniem na Rzecz Kultury i Dialogu 9/12 - Program Edukacji Antydyskryminacyjnej “Różnorodność - podaj dalej” (http://9dwunastych.org) Szczególne miejsce w ramach współpracy zajmują interesariusze zewnętrzni oferujący praktyki i staże studenckie. W tym zakresie ściśle współpracujemy z: 1. 2. 3. 4. 5. Gazetą Wyborczą (oddział Białystok) Operą i Filharmonią Białostocką (Dział Promocji, Obsługi Widzów i Marketingu) Firmą Badawczą Millward Brown (http://tk.smgkrc.com.pl/) Firmą Isobar (http://www.isobar.com/pl/home) Fundacją Uniwersytetu w Białymstoku; (http://www.fundacja.uwb.edu.pl) Interesariusze zewnętrzni biorą udział w tworzeniu i zmianach programów studiów i efektów kształcenia oraz pomagają w ich weryfikacji. Poza tym w ramach programu studiów studenci odbywają praktyki zawodowe, które są ważnym elementem w nabywaniu kompetencji i umiejętności związanych z zawodem socjologa. 2. Ocena spełnienia kryterium 3.1- w pełni 3. Uzasadnienie oceny Jednostka współpracuje z instytucjami społecznymi. 3.2 W przypadku prowadzenia studiów we współpracy lub z udziałem podmiotów zewnętrznych reprezentujących otoczenie społeczne, gospodarcze lub kulturalne, sposób prowadzenia i organizację tych studiów określa porozumienie albo pisemna umowa zawarta pomiędzy uczelnią a danym podmiotem. * 1. Opis stanu faktycznego Instytut Socjologii UwB nie prowadzi studiów socjologicznych we współpracy z podmiotami zewnętrznymi, mimo to podpisano porozumienia zapewniające staże dla studentów i absolwentów by pomóc im w odnalezieniu swojego miejsca na rynku pracy. 2. Ocena spełnienia kryterium 3.2 – nie dotyczy 3. Uzasadnienie oceny - nie dotyczy 4. Jednostka dysponuje infrastrukturą dydaktyczną i naukową umożliwiającą realizację programu kształcenia o profilu ogólnoakademickim i osiągnięcie przez studentów zakładanych efektów kształcenia, a także prowadzenie badań naukowych – w pełni Uzasadnienie oceny w odniesieniu do kryterium 4 Wydział posiada odpowiednią bazę do realizacji procesu dydaktycznego i umożliwiające osiąganie zakładanych efektów kształcenia na ocenianym kierunku studiów. Zalecenia w odniesieniu do kryterium 4 Brak 25 4.1 Liczba, powierzchnia i wyposażenie sal dydaktycznych, w tym laboratoriów badawczych ogólnych i specjalistycznych są dostosowane do potrzeb kształcenia na ocenianym kierunku, tj. liczby studentów oraz do prowadzonych badań naukowych. Jednostka zapewnia studentom dostęp do laboratoriów w celu wykonywania zadań wynikających z programu studiów oraz udziału w badaniach.* 1. Opis stanu faktycznego Instytut Socjologii posiada do swojej dyspozycji wystarczającą ilość sal do prowadzenia zajęć dydaktycznych, działalności naukowej i administracyjnej. Ma w swoich zasobach 9 sal dydaktycznych oraz pracownię komputerową (obejmującą 10 stanowisk). Wszystkie pomieszczenia mają niezbędne wyposażenie, 8 z nich posiada urządzenia multimedialne wspomagające proces dydaktyczny. Łączna powierzchnia sal dydaktycznych wynosi 381 m2. Katedry i zakłady w Instytucie Socjologii dysponują swoimi pomieszczeniami. W każdym z nich odbywają się konsultacje oraz w części z nich mogą być przeprowadzane seminaria, ponadto wyposażone są w sprzęt komputerowy i podłączone do Internetu. Ponadto Instytut mieści się w budynku, w którym znajduje się kilka innych Instytutów UwB, co pozwala w miarę potrzeb na korzystanie z sal innych jednostek. Instytut zlokalizowany jest na trzech piętrach budynku skomunikowanego ciągami schodów oraz windą. Zniesiono bariery architektoniczne, umożliwiając osobom niepełnosprawnym pełne korzystanie z infrastruktury Instytutu. Podjazd pod drzwi budynku oraz windy między piętrami, windy schodowe pozwalają na swobodne poruszanie się między kondygnacjami. Osobom niedosłyszącym w sali 108A zainstalowano system wspomagający słyszenie, pozwalający na pełne uczestnictwo w zajęciach. Na pierwszym piętrze przystosowano toaletę dla potrzeb osób niepełnosprawnych. Studenci i wykładowcy mogą korzystać w obrębie budynku Wydziału z Internetu poprzez trzy punkty dostępowe do międzyuczelnianej sieci WiFi ‘edurom’. 2. Ocena spełnienia kryterium 4.1 W pełni 3. Uzasadnienie oceny Baza dydaktyczna jest w pełni dostosowana do wymogów kształcenia na ocenianym kierunku. Zapewniona została odpowiednia liczba pomieszczeń dydaktycznych, ich wielkość i „pojemność” jest odpowiednio zróżnicowana wobec potrzeb realizacji przyjętych form zajęć (wykłady, ćwiczenia, konwersatoria, laboratoria). Baza lokalowa jest wyposażona w sprzęt elektroniczny i inne środki techniczne wspomagające realizację procesu dydaktycznego i umożliwiające osiąganie zakładanych efektów kształcenia na ocenianym kierunku studiów. 4.2 Jednostka zapewnia studentom ocenianego kierunku możliwość korzystania z zasobów bibliotecznych i informacyjnych, w tym w szczególności dostęp do lektury obowiązkowej i zalecanej w sylabusach, oraz do Wirtualnej Biblioteki Nauki.* 1. Opis stanu faktycznego Biblioteka Wydziału Historyczno-Socjologicznego znajduje się w budynku, w którym odbywają się zajęcia dydaktyczne. Jest specjalistyczną biblioteką naukową wchodzącą w skład systemu informacyjno-bibliotecznego Uniwersytetu w Białymstoku. Powstała w 2002 roku na bazie księgozbioru Biblioteki Instytutu Socjologii i Filozofii oraz darów przekazanych między innymi przez spadkobierców: Prof. Stefana Kieniewicza, Prof. Walentyny Najdus, Prof. Andrzeja Jezierskiego i Prof. Andrzeja Wyczańskiego. Ponadto zbiory biblioteki w roku 26 2003 zostały znacząco wzbogacone o dotychczasowy księgozbiór Białostockiego Towarzystwa Naukowego. Biblioteka WHS permanentnie powiększa swoje zbiory poprzez: zakupy, prenumeratę, dary i wymianę. Polityka gromadzenia zbiorów uwzględnia potrzeby dydaktyczno-naukowe pracowników i studentów Wydziału. Zbiory gromadzone w bibliotece mają charakter interdyscyplinarny. Dotyczą na przykład takich dziedzin jak: antropologia społeczna, filozofia, historia, kognitywistyka, komunikacja społeczna, politologia, psychologia społeczna, religioznawstwo, socjologia i stosunki międzynarodowe. Oprócz pozycji ogólno naukowych gromadzone są publikacje specjalistyczne, związane z prowadzoną dydaktyką (np. oferowanymi specjalnościami). Czytelnicy mogą korzystać również z encyklopedii, słowników, leksykonów specjalistycznych i ogólnych oraz zbiorów specjalnych. Obecnie Biblioteka posiada ok. 55900 woluminów wydawnictw zwartych i czasopism. Wyodrębniony księgozbiór filozoficzno-socjologiczny liczy 18862 woluminy. Czytelnicy mogą korzystać z 896 tytułów czasopism, w tym z 66 tytułów będących w aktualnej prenumeracie, w tym 15 ściśle socjologicznych. Wśród prenumerowanych czasopism socjologicznych są: „ASK Research & Methods”, „American Journal of Sociology”, „Colloquia Communia”, „Polish Sociogical Review”, „The British Journal of Sociology”, „Kultura i Społeczeństwo”, „Kultura Współczesna”, „Pogranicze”, „Roczniki Socjologii Rodziny”, „Sprawy Narodowościowe”, „Societas/Communitas”, „Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny”, „Studia Socjologiczne”, „Trzeci Sektor”, „Wieś i Rolnictwo”. W Bibliotece WHS znajduje się czytelnia z 84 miejscami, stanowiskami komputerowymi z dostępem do Internetu oraz stanowiskiem komputerowym przystosowanym dla osób niedowidzących. Księgozbiór jest skatalogowany w systemie ALEPH z dostępem do Internetu. Od roku 2010 opisy formalne jak i rzeczowe kopiowane są z kartotek haseł wzorcowych Narodowego Uniwersalnego Katalogu Centralnego. Podstawą tworzenia języka haseł przedmiotowych jest Katalog Automatyczny Bibliotek Akademickich (KABA). Od 2012 roku tworzona jest w systemie Expertus baza bibliograficzno-bibliometryczna publikacji naukowych pracowników Wydziału. Obecnie w bazie znajduje się 2378 dokumentów. Biblioteka jest czynna w godz. 9.00-18.00. Zasoby własne Biblioteki WHS powiązane są z zasobami i bazami Biblioteki Uniwersyteckiej, np. wydawnictwa elektroniczne: 1. Wirtualna Biblioteka Nauki 2. Web of Science, 3. Science Direct 4. Czasopisma Springer, 5. Ebsco Publishing – pakiet podstawowy, 6. Journal Citation Reports, 7. Conference Proceedings Citation Index. 8. Podlaska Biblioteka Cyfrowa. Dostęp do baz możliwy zarówno z komputerów sieci uniwersyteckiej oraz z komputerów domowych 2. Ocena spełnienia kryterium 4.2 w pełni 3. Uzasadnienie oceny Wydział zapewnia dostęp do fachowej literatury z zakresu socjologii. Istnieje możliwość korzystania z bogatej oferty czasopism polskich i zagranicznych. Studenci ocenianego kierunku mają dostęp do Wirtualnej Biblioteki Nauki. 4.3 W przypadku, gdy prowadzone jest kształcenie na odległość, jednostka umożliwia studentom 27 i nauczycielom akademickim dostęp do platformy edukacyjnej o funkcjonalnościach zapewniających co najmniej udostępnianie materiałów edukacyjnych (tekstowych i multimedialnych), personalizowanie dostępu studentów do zasobów i narzędzi platformy, komunikowanie się nauczyciela ze studentami oraz pomiędzy studentami, tworzenie warunków i narzędzi do pracy zespołowej, monitorowanie i ocenianie pracy studentów, tworzenie arkuszy egzaminacyjnych i testów. 1. Opis stanu faktycznego Wydział na ocenianym kierunku studiów nie prowadzi kształcenia na odległość. 5. Jednostka zapewnia studentom wsparcie w procesie uczenia się, prowadzenia badań i wchodzenia na rynek pracy – w pełni Uzasadnienie oceny w odniesieniu do kryterium 5 Jednostka zapewniła studentom skuteczne wsparcie dydaktyczne, materialne i naukowe – z uwzględnieniem potrzeb osób z niepełnosprawnościami, które umożliwia studentom w pełni realizacje procesu uczenia się, prowadzenia badań i wchodzenia na rynek pracy. Analiza zastosowanych mechanizmów pozwala stwierdzić, iż kryterium zostało spełnione w pełni. Zalecenia w odniesieniu do kryterium 5 - Zaleca się szersze i silniejsze działania zachęcające studentów do mobilności. 5.1 Pomoc naukowa, dydaktyczna i materialna sprzyja rozwojowi naukowemu, społecznemu i zawodowemu studentów, poprzez zapewnienie dostępności nauczycieli akademickich, pomoc w procesie uczenia się i skutecznym osiąganiu zakładanych efektów kształcenia oraz zdobywaniu umiejętności badawczych, także poza zorganizowanymi zajęciami dydaktycznymi. W przypadku prowadzenia kształcenia na odległość jednostka zapewnia wsparcie organizacyjne, techniczne i metodyczne w zakresie uczestniczenia w e-zajęciach.* 1. Opis stanu faktycznego Studenci na spotkaniu z członkiem Zespołu Oceniającego PKA podkreślili wysoką jakość obsługi naukowej i dydaktycznej. Wykładowcy są dla nich dostępni na konsultacjach oraz za pośrednictwem poczty elektronicznej. Na kierunku Socjologia istnieje dobra praktyka swobodnego doboru promotorów, co zasadniczo umożliwia możliwość swobodnego wyboru tematu pracy. Uczelnia podejmuje działania mające na celu przekazanie swoim studentom wartości motywujące ich do osiągania lepszych efektów kształcenia. Czują wsparcie uczelni oraz doceniają jej regionalny prestiż. Przejrzyste kryteria dostępu do pomocy materialnej pomagają w osiąganiu lepszych efektów kształcenia i ich skuteczności. Programy opieki materialnej i socjalnej w Uniwersytecie w Białymstoku są oferowane w zakresie gwarantowanym przez ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym. Informacje na temat świadczeń pomocy materialnej oraz sposobu w jaki student może się o nie ubiegać jest przedstawiana na stronie internetowej Uczelni. W opinii studentów praca administracji wspiera studentów w procesie uzyskania stypendiów, wskazuje i pomaga uzupełnić braki w dokumentacji oraz służy radą. System przyznawania świadczeń jest przejrzysty i dobrze zorganizowany, dzięki czemu pomoc trafia do studentów w terminach, które sami uznają za optymalne, tj. stypendium socjalne w kolejnym miesiącu po złożeniu wniosku, zaś jeżeli chodzi o stypendium rektora dla najlepszych studentów do grudnia roku, w którym złożono wniosek. Taki stan rzeczy potwierdzają wydane decyzje administracyjne, znajdujące się w teczkach osobowych studentów. Wysokość i tryb wypłacania świadczeń ustala Rektor w porozumieniu z samorządem studenckim, co potwierdza dokumentacja oraz spotkanie z przedstawicielami samorządu. 2. Ocena spełnienia kryterium 5.1 W pełni 3. Uzasadnienie oceny 28 Jakość obsługi naukowej i dydaktycznej należy ocenić jako dobrą. Nauczyciele akademiccy są dostępni dla studentów, podobnie jak pracownicy administracji. Programy opieki materialnej i socjalnej w UwB jest dobrze oceniany przez studentów, nie zawiera również uchybień prawnych. 5.2 Jednostka stworzyła warunki do udziału studentów w krajowych i międzynarodowych programach mobilności, w tym poprzez organizację procesu kształcenia umożliwiającą wymianę krajową i międzynarodową oraz nawiązywanie kontaktów ze środowiskiem naukowym.* 1. Opis stanu faktycznego Uniwersytet w Białymstoku oferuje studentom możliwość odbywania praktyk w ramach programu Erasmus + – SMP (Student Mobility Placements) oraz w ramach programu wymian międzynarodowych w krótko i długoterminowych w ramach tego programu. Studenci podczas spotkania z Zespołem Oceniającym PKA podkreślili niską jakość lektoratów, które nie są zorientowane na praktyczne wykorzystanie języka, co nie pomaga w ich przekonaniu dostosować umiejętności do wymagań programów wymian. Organizacja procesu kształcenia umożliwia uczestnictwo w programach wymian, studenci korzystają z nich jednak niechętnie z uwagi na koszty oraz aktywność zawodową. 2. Ocena spełnienia kryterium 5.2- W pełni 3. Uzasadnienie oceny Uczelnia oferuje pakiet związany z mobilnością studentów. Niestety nie cieszy się on szerokim zainteresowaniem ze strony studentów. 5.3 Jednostka wspiera studentów ocenianego kierunku w kontaktach ze środowiskiem akademickim, z otoczeniem społecznym, gospodarczym lub kulturalnym oraz w procesie wchodzenia na rynek pracy, w szczególności, współpracując z instytucjami działającymi na tym rynku.* 1. Opis stanu faktycznego Wspieranie studentów w procesie wejścia na rynek pracy przybiera różnorodne, nie do końca zinstytucjonalizowane formy. Jest to z jednej strony uruchomienie praktyk, staży w firmach czy instytucjach, które mogą być przyszłymi pracodawcami. Studenci uczestnicząc w realizacji projektów badawczych kierowanych przez pracowników naukowych mogą również uzyskać szanse na kontakt z potencjalnym pracodawcą. Ważnym elementem promocji studentów wśród potencjalnych pracodawców jest również działalność koła naukowego, którego członkowie mają możliwość wyjazdów na konferencje, mogą brać udział w projektach i zróżnicowanych działaniach prowadzonych przez Instytut Socjologii. 2. Ocena spełnienia kryterium 5.3 W pełni 3. Uzasadnienie oceny Jednostka w pełni wspiera studentów w kontaktach ze środowiskiem lokalnym, gospodarczym i naukowym, a także kulturalnym. 5.4 Jednostka zapewnia studentom niepełnosprawnym wsparcie naukowe, dydaktyczne i materialne, umożliwiające im pełny udział w procesie kształcenia oraz w badaniach naukowych. 1. Opis stanu faktycznego Jednostka zapewnia studentom niepełnosprawnym wsparcie dydaktyczne i materialne, umożliwiające im pełny udział w procesie kształcenia. Budynki dydaktyczne są w pełni dostosowane, zaś w przypadku zajęć możliwe jest zindywidualizowanie procesu kształcenia. 29 2. Ocena spełnienia kryterium 5.4 W pełni 3. Uzasadnienie oceny Jednostka zapewnia studentom niepełnosprawnym wsparcie dydaktyczne i materialne, umożliwiające im pełny udział w procesie kształcenia. 5.5 Jednostka zapewnia skuteczną i kompetentną obsługę administracyjną studentów w zakresie spraw związanych z procesem dydaktycznym oraz pomocą materialną, a także publiczny dostęp do informacji o programie kształcenia i procedurach toku studiów. 1. Opis stanu faktycznego Studenci podczas spotkania z przedstawicielem zespołu oceniającego wrazili satysfakcję z systemu opieki naukowo-dydaktycznej oraz materialnej. Administracja jest określana jako przyjazna studentowi. Pracownicy administracji są odbierani jako osoby pracowite i chętne do pomocy. Rola starostów lat i samorządu studenckiego jest w kwestii rozwiązywania problemów wskazywana jako element dalszego planu, z którego studenci rzadko korzystają. Na Uczelni wszelkie informacje dotyczące procesu kształcenia na kierunku są udostępniane studentom i kandydatom na studia. Dokumenty są aktualne i sumiennie publikowane. Studenci nie widzą potrzeby wpływu na proces, gdyż jest w ich przekonaniu w pełni satysfakcjonujący. W ocenie osób, które uczestniczyły w spotkaniu z Zespołem Oceniającym PKA jakość obsługi administracyjnej stoi na wysokim poziomie. W ich opinii godziny pracy sekretariatów są odpowiednie, zaś wiedza i umiejętności pracowników pomagają w rozwiązaniu wszelkich problemów formalnoprawnych studentów. Studenci dostrzegają wsparcie, tak przy okazji rozwiązywania problemów studenckich, związanych ze studiowaniem, jak i ze sprawami socjalno-bytowymi. Wszystkie niezbędne informacje znajdują się na stronie internetowej UwB. 2. Ocena spełnienia kryterium 5.5 W pełni 3. Uzasadnienie oceny Studenci podczas spotkania z przedstawicielem zespołu oceniającego wrazili satysfakcję z systemu opieki naukowo-dydaktycznej oraz materialnej. 6. W jednostce działa skuteczny wewnętrzny system zapewniania jakości kształcenia zorientowany na ocenę realizacji efektów kształcenia i doskonalenia programu kształcenia oraz podniesienie jakości na ocenianym kierunku studiów – w pełni Uzasadnienie oceny w odniesieniu do kryterium 6 Analiza dokumentacji przedstawionej podczas kontroli i rozmowy z Władzami Jednostki i przedstawicielami kierunku pozwalają stwierdzić, że wdrożono wewnętrzny system zapewniania jakości kształcenia, umożliwiający systematyczne monitorowanie, ocenę i doskonalenie realizacji procesu kształcenia na ocenianym kierunku studiów, w tym w szczególności ocenę stopnia realizacji zakładanych efektów kształcenia i okresowy przegląd programów studiów mający na celu ich doskonalenie z uwzględnieniem wszystkich elementów procesu kształcenia. Przyjęte na kierunku zasady projektowania programu studiów, konsultacji ze studentami i zewnętrznymi interesariuszami, monitorowania i weryfikacji zakładanych efektów 30 kształcenia, wyciągania wniosków z oceny nauczycieli przez studentów – dają podstawy do oceny, że podejmowane działania są trafne. O przywiązywaniu do nich dużej wagi świadczy fakt wdrażania oryginalnego systemu oceny przez studentów sylabusów i zawartych w nich zakładanych efektów kształcenia. Trudność z wprowadzeniem znormalizowanych narzędzi pomiaru efektywności osiągania założonych efektów kształcenia i jakości kształcenia polega na tym, że socjologowie znajdują zatrudnienie w różnorodnych segmentach systemu społecznego – gospodarki, polityki, kultury – i ich miejsce na rynku pracy determinują raczej ogólne cechy uzyskanego wykształcenia , umiejętność samodzielnego uczenia się, umiejętność przyjmowania różnych ról społecznych, innowacyjność. W rezultacie studenci socjologii wyposażeni są w niezwykle użyteczną wiedzę i kompetencje, które jednocześnie charakteryzują się dużą trudnością kwantyfikacji. Zalecenia w odniesieniu do kryterium 6 - Stworzenie procedury włączającej studentów w ocenę zasobów materialnych na wizytowanym kierunku. Ponadto warto zastanowić się chociażby nad uwzględnieniem tego typu pytania w ankiecie ewaluującej zajęcia dydaktyczne. Studenci nie oceniają zasobów materialnych, ani infrastruktury dydaktycznej, nie jest też prowadzone osobne badanie dotyczące ich satysfakcji ze studiowania. - Zespół Oceniający zaleca upublicznienie np. na stronie internetowej Jednostki, raportów z przeprowadzonego badania dotyczącego monitorowania losów zawodowych absolwentów. 6.1 Jednostka, mając na uwadze politykę jakości, wdrożyła wewnętrzny system zapewniania jakości kształcenia, umożliwiający systematyczne monitorowanie, ocenę i doskonalenie realizacji procesu kształcenia na ocenianym kierunku studiów, w tym w szczególności ocenę stopnia realizacji zakładanych efektów kształcenia i okresowy przegląd programów studiów mający na celu ich doskonalenie, przy uwzględnieniu:* Wydział Historyczno-Socjologiczny mając na uwadze politykę jakości, wdrożył wewnętrzny system zapewniania jakości kształcenia umożliwiający systematyczne monitorowanie, ocenę i doskonalenie realizacji procesu kształcenia na ocenianym kierunku studiów, w tym w szczególności ocenę stopnia realizacji zakładanych efektów kształcenia i okresowy przegląd programów studiów mający na celu ich doskonalenie. 6.1.1 projektowania efektów kształcenia i ich zmian oraz udziału w tym procesie interesariuszy wewnętrznych i zewnętrznych,* 1. Opis stanu faktycznego W trakcie wizytacji Zespołowi Oceniającemu przedstawiona została, dokumentacja dotycząca uczestnictwa interesariuszy zewnętrznych i pracodawców (w tym oferentów praktyk) w konsultacjach programu kształcenia na ocenianym kierunku studiów. Konsultacje z podmiotami zewnętrznymi przeprowadzane są na podstawie ankiety, która obejmuje trzy zasadnicze obszary badawcze: program studiów, kierunkowe efekty kształcenia oraz perspektywy zatrudniania absolwentów kierunku ,,socjologia”. Z ankiet tych wynika, że przeprowadzono proces konsultacji przy powstawaniu efektów kształcenia dla kierunku socjologia oraz gotowość (np. poprzez praktyki) do ich oceny. Przedstawiciele studentów zostali powołani do gremiów związanych z zapewnianiem jakości kształcenia. Aktywnie uczestniczą w spotkaniach uczelnianych i wydziałowych zespołów dbających o jakość kształcenia, zaś udzielane przez nich informacje zwrotne są brane pod uwagę. Przedstawiciele 31 studentów uczestniczą w procesie projektowania efektów kształcenia również poprzez opiniowanie programów studiów. 2. Ocena spełnienia kryterium – w pełni 3. Uzasadnienie oceny Należy pozytywnie ocenić działania Jednostki dotyczące projektowania i doskonalenia efektów kształcenia, a także udział w tym interesariuszy wewnętrznych oraz zewnętrznych. 6.1.2 monitorowania stopnia osiągnięcia zakładanych efektów kształcenia na wszystkich rodzajach zajęć i na każdym etapie kształcenia, w tym w procesie dyplomowania 1. Opis stanu faktycznego Z przekazanych w trakcie wizytacji informacji, wynika, że monitorowanie osiągania efektów kształcenia odbywa się poprzez zaliczenia, egzaminy, prace dyplomowe i inne dokumenty potwierdzające osiąganie efektów kształcenia, które zostały wytworzone podczas zajęć dydaktycznych. Pracownicy zostali poinformowani o konieczności archiwizowania uzyskanych materiałów. Są one podstawą do weryfikacji osiągania efektów kształcenia. Ponadto w Instytucie Socjologii powstał innowacyjny projekt pozwalający monitorować osiąganie zakładanych efektów kształcenia z perspektywy studenta. Wprowadzono system oceny sylabusów, w którym studenci oceniają, na ile zakładane efekty zostały osiągnięte podczas zajęć. Pozwala to spojrzeć na analizowane zagadnienie z dwóch perspektyw – perspektywy zamierzeń dydaktycznych i perspektywy adresatów oferty dydaktycznej. W roku akademickim 2014/2015 trwały testy systemu, a ich wyniki jak twierdzą Władze są obiecujące. Narzędzie zostało zaimplementowane, obecnie trwa jego optymalizacja. Podczas posiedzeń odpowiednich gremiów omawiane są z udziałem studentów/przedstawicieli studentów wyniki uzyskiwane w procesie monitorowania stopnia osiągnięcia zakładanych efektów kształcenia. W ramach systemu oceniania studenci wizytowanego kierunku mają możliwość uzyskania informacji zwrotnej nt. stopnia realizacji efektów kształcenia efektów kształcenia przy danej ocenie/czy system uwzględnia badanie informacji zwrotnej dla studenta określającej warunki uzyskania danej oceny i stopnia osiągnięcia efektów kształcenia przy tej ocenie 2. Ocena spełnienia kryterium – w pełni 3. Uzasadnienie oceny Monitorowanie stopnia osiągnięcia zakładanych efektów kształcenia należy ocenić pozytywnie, ponieważ jego efektem jest udoskonalanie programów kształcenia co potwierdzone zostało w trakcie wizytacji. 6.1.3 weryfikacji osiąganych przez studentów efektów kształcenia na każdym etapie kształcenia i wszystkich rodzajach zajęć, w tym zapobiegania plagiatom i ich wykrywania,* 32 1. Opis stanu faktycznego Jednym z elementów wewnętrznego systemu zapewniania jakości kształcenia funkcjonującego w Uczelni, jest system weryfikacji osiąganych przez studentów efektów kształcenia na poszczególnych etapach kształcenia. System ten określa wymagania stawiane studentom. Skalę ocen i ogólne zasady okresowej weryfikacji wyników kształcenia oraz zaliczania etapów studiów określa regulamin studiów. Wymagania dotyczące poszczególnych przedmiotów określane są przez prowadzące je osoby w kartach przedmiotów. Warunki i zasady dyplomowania określone są w dokumentacji dotyczącej procesu dyplomowania, w której określony został m. in. regulamin seminariów oraz egzaminów dyplomowych czy też wykaz dokumentów niezbędnych dla przeprowadzenia obrony pracy dyplomowej, egzaminu dyplomowego i otrzymania dyplomu. Ponadto w dokumentacji tej, zawarta została także procedura antyplagiatowa, która określa tryb i zasady postępowania antyplagiatowego obowiązującego w Uczelni. W dokumencie dotyczącym praktyk studenckich zawarty został regulamin praktyk określający ogóle cele praktyk, ich organizację oraz obowiązki organizatorów i uczestników praktyk. Wszystkie powyższe informacje znalazły potwierdzenie w dokumentacji przedstawionej Zespołowi Oceniającemu przez Władze Uczelni. Studenci wizytowanego kierunku mają możliwość oceny stosowanych zasad oceniania poprzez ankietyzację i spotkania z przedstawicielami osób zaangażowanych w system zapewniania jakości kształcenia. Procedury w w/w zakresie wprowadzone są powszechnie i kompleksowo. Studenci mają świadomość funkcjonowania systemu antyplagiatowego oraz znają mechanizm jego działania. 2. Ocena spełnienia kryterium – w pełni 3. Uzasadnienie oceny System weryfikacji osiąganych przez studentów efektów kształcenia funkcjonuje prawidłowo, wdrożony został system antyplagiatowy. Ponadto funkcjonuje również system badań ankietowych, który umożliwia regularne analizy i wykorzystywanie opinii dotyczących jakości realizacji badań realizacji zajęć dydaktycznych, w tym metod i form kształcenia. 6.1.4 zasad, warunków i trybu potwierdzania efektów uczenia się uzyskanych poza systemem studiów, 1. Opis stanu faktycznego Zasad, warunków i trybu potwierdzania efektów uczenia się regulowana jest uchwałą nr 1769 Senatu Uniwersytetu w Białymstoku z dnia 29.06.2015. W uchwale tej określone zostały cele potwierdzania efektów, zasady, warunki oraz tryb, a także sposoby powoływania i tryb działania komisji weryfikującej efekty uczenia się. Władze Jednostki stwierdziły, że w związku z taką możliwością mają pewne obawy, które wynikają z 33 dużej niepewności, co do skali zjawiska, oraz samej weryfikacji tych efektów. 2. Ocena spełnienia kryterium – w pełni 3. Uzasadnienie oceny Na Uczelni wdrożono zasady, warunki i tryb potwierdzania efektów uczenia się uzyskanych poza systemem studiów. 6.1.5 wykorzystania wyników monitoringu losów zawodowych absolwentów do oceny przydatności na rynku pracy osiągniętych przez nich efektów kształcenia,* 1. Opis stanu faktycznego Monitorowanie zawodowych losów absolwentów jest jednym z elementów wewnętrznego systemu zapewniania jakości kształcenia. Monitoring zawodowych losów absolwentów odbywa się na kilka sposobów: poprzez wypełnianie przez studentów anonimowych ankiet o odbytych studiach i przydatności zdobytej wiedzy,- poprzez uczestnictwo w badaniach prowadzonych przez Biuro Karier UwB, poprzez badania prowadzone wśród pracodawców – badanie poziomu zatrudnienia absolwentów oraz poprzez osobiste rozmowy pracowników jednostki z absolwentami. Wnioski z monitoringu brane są pod uwagę podczas weryfikacji przydatności efektów kształcenia na prowadzonych kierunkach studiów. W trakcie przeprowadzonych rozmów, poinformowano Zespół Oceniający, że w wdrożonym od roku akademickiego 2015/2016 program studiów na kierunku Socjologia, uwzględniono zgłaszane w wyniku monitoringu postulaty m. in. usunięcie części przedmiotów teoretycznych na studiach drugiego stopnia, uatrakcyjnienie oferty przedmiotów obowiązkowych, wprowadzenie nowych modułów przedmiotów do wyboru. Jak wynika z rozmów ze studentami, mają oni dostęp do wyników jedynie za pośrednictwem swoich przedstawicieli – dane nie są publikowane powszechnie. 2. Ocena spełnienia kryterium – w pełni 3. Uzasadnienie oceny Monitorowanie losów zawodowych absolwentów funkcjonuje w Jednostce prawidłowo, czego przykładem są stosowne raporty z analizy ankiet, dzięki którym Władze aktualizują program kształcenia. Jednak Zespół Oceniający zaleca upublicznienie np. na stronie internetowej Jednostki, raport z przeprowadzonego monitoringu. 6.1.6 1. kadry prowadzącej i wspierającej proces kształcenia na ocenianym kierunku studiów, oraz prowadzonej polityki kadrowej,* Opis stanu faktycznego Jak wynika z przedstawionych informacji, w Jednostce istnieje spójny, zweryfikowany, system 34 pozyskiwania, oceniania i rozwoju kadry dydaktycznej. Polityka w tym zakresie została wypracowana już w momencie podjęcia działalności przez Jednostkę. Zasady obsady zajęć dydaktycznych zostały wypracowane w wyniku konsultacji zespołów dyrekcyjnych, funkcjonujących w ramach Wydziału Historyczno-Socjologicznego, po wcześniejszych rozmowach z kierownikami katedr/zakładów/pracowni, istniejących w obrębie poszczególnych instytutów. Realizacja powyższych zasad podlega corocznej ocenie przez Wydziałowy Zespół ds. Zapewniania i Doskonalenia Jakości Kształcenia, co znalazło potwierdzenie w przedstawionej dokumentacji. 2. Ocena spełnienia kryterium – w pełni 3. Uzasadnienie oceny System doboru kadry prowadzącej zajęcia na ocenianym kierunku studiów należy ocenić pozytywnie. 6.1.7 wykorzystania wniosków z oceny nauczycieli akademickich dokonywanej przez studentów w ocenie jakości kadry naukowo-dydaktycznej, 1. Opis stanu faktycznego Ocena nauczycieli akademickich odbywa się w formie ankiet wypełnianych przez studentów, które zawierają takie elementy jak: sposób realizacji przedmiotu, przepływ informacji pomiędzy prowadzącym przedmiot, a studentami, realizację efektów kształcenia zawartych w sylabusie czy zakres informacji o zasadach zaliczania przedmiotu. Ankiety wypełniane przez studentów stanowią jeden z najważniejszych elementów oceny jakości kształcenia. Dotyczą one przede wszystkim oceny jakości zajęć dydaktycznych – student wypełnia w systemie USOS anonimową ankietę, oceniającą poszczególne przedmioty i prowadzących zajęcia. Uzyskane wyniki pozwalają ocenić jakość prowadzonych zajęć w aspekcie indywidualnym i zbiorowym. Ma to znaczenie podczas oceny okresowej pracownika, w której opinie i komentarze studentów stanowią ważny składnik oceny. Ponadto, w procesie przyznawania podwyżek ocena studentów jest jednym z trzech aspektów branych pod uwagę przy ustalaniu wysokości podwyżki (publikacje, dydaktyka, działalność organizacyjna). Jednostka opracowuje wyniki swoich analiz w formie raportów, na podstawie których wydawane są rekomendacje stanowiące przyczynek do wdrożenia zmian. Ocena studentów jest uwzględniona w ocenie okresowej nauczycieli akademickich, choć nie ma ona wysokiej wagi. Władze Uczelni bardzo rozsądnie podchodzą do ocen pozytywnych i negatywnych stawiając na projakościowe rozwiązania, nie zaś nerwowe ruchy kadrowe lub programowe. Dostęp do raportów mają jednak jedynie studenci zasiadający w gremiach zarządzających jakością kształcenia Uniwersytetu. Warto zastanowić się nad szerszym udostępnieniem dobrze przeprowadzonych badań i celnie wyprowadzanych wniosków. Warto zastanowić się również nad stworzeniem osobnego opracowania traktującego na temat najczęściej zgłaszanych przez studentów wniosków z badań opinii. Samorząd Studencki nie uczestniczył aktywnie w kreowaniu kwestionariusza ankiet, z uwagi na niskie zaangażowanie studentów w życie Uczelni, które jest dodatkowo utrudnione ze względu na profil swojego funkcjonowania zawodowego. 35 2. Ocena spełnienia kryterium – w pełni 3. Uzasadnienie oceny Należy pozytywnie ocenić system oceny nauczycieli akademickich, jednak zaleca się szersze udostępnienie dobrze przeprowadzonych badań i celnie wyprowadzanych wniosków. Ponadto warto zastanowić się również nad stworzeniem osobnego opracowania traktującego na temat najczęściej zgłaszanych przez studentów wniosków z badań opinii. 6.1.8 zasobów materialnych, w tym infrastruktury dydaktycznej i naukowej oraz środków wsparcia dla studentów, 1. Opis stanu faktycznego W trakcie wizytacji przedstawione zostały ankiety oraz ich wyniki, z których wynika, że Jednostka nie posiada procedury oceny zasobów materialnych na wizytowanym kierunku. Warto zastanowić się chociażby nad uwzględnieniem tego typu pytania w ankiecie ewaluującej zajęcia dydaktyczne. Studenci nie oceniają zasobów materialnych, ani infrastruktury dydaktycznej, nie jest też prowadzone osobne badanie dotyczące ich satysfakcji ze studiowania. Można dostrzec elementy takiej praktyki w próbach monitorowania losów absolwentów, nie jest to jednak główne zadanie tych badań. 2. Ocena spełnienia kryterium – częściowo 3. Uzasadnienie oceny Brak procedury umożliwiającej monitorowanie, ocenę i doskonalenie zasobów materialnych Jednostki 6.1.9 sposobu gromadzenia, analizowania i dokumentowania działań dotyczących zapewniania jakości kształcenia, 1. Opis stanu faktycznego Na Wydziale działa Zespół ds. Zapewnienia i Doskonalenia Jakości Kształcenia, który dba o wprowadzanie odpowiednich procedur w poszczególnych Instytutach. Co roku Zespół składa sprawozdania z funkcjonowania systemu zapewnienia jakości kształcenia, które są publicznie dostępne na stronie internetowej Wydziału: http://whs.uwb.edu.pl/wydzialowysystem-zapewniania-i-doskonalenia-jakosci-ksztalcenia. Podstawowymi narzędziami służącymi do oceny prowadzonej dydaktyki są hospitacje zajęć i ankiety ewaluacyjne. Sprawozdanie Zespołu jest przyjmowane przez Radę Wydziału, następnie jest przekazywane Prorektorowi ds. Dydaktycznych i Studenckich. Wykonanie rekomendacji WSZiDJK z lat poprzednich analizowane jest w kolejnych raportach. 2. Ocena spełnienia kryterium – w pełni 3. Uzasadnienie oceny Należy pozytywnie ocenić sposób gromadzenia oraz analizowania dokumentacji dotyczącej zapewniania jakości kształcenia. 36 6.1.10 dostępu do informacji o programie i procesie kształcenia na ocenianym kierunku oraz jego wynikach 1. Opis stanu faktycznego Na Uczelni wszelkie informacje dotyczące procesu kształcenia na kierunku są udostępniane studentom i kandydatom na studia. Dokumenty są aktualne i sumiennie publikowane. Studenci nie widzą potrzeby wpływu na proces, gdyż jest w ich przekonaniu w pełni satysfakcjonujący. Warto zastanowić się jednak nad badaniem satysfakcji studentów z dostępności i aktualności informacji. Dobrą praktyką w tym zakresie byłoby udostępnienie wyników prac systemu zapewniania jakości kształcenia oraz badania losów absolwentów – tego typu działanie zdecydowanie polepszyłoby wizerunek Uczelni, gdyż badania są prowadzone w bardzo pożytecznej dla kierunku formie. 2. Ocena spełnienia kryterium – w pełni 3. Uzasadnienie oceny Sposób dostępu do informacji o programie i procesie kształcenia należy ocenić pozytywnie. 6.2. Jednostka dokonuje systematycznej oceny skuteczności wewnętrznego systemu zapewniania jakości i jego wpływu na podnoszenie jakości kształcenia na ocenianym kierunku studiów, a także wykorzystuje jej wyniki do doskonalenia systemu. 1. Opis stanu faktycznego Skuteczność Wydziałowego Systemu Zapewniania i Doskonalenia Jakości Kształcenia jest weryfikowana na kilka sposobów: - przez Radę Wydziału, która analizuje i zatwierdza sprawozdania, - przez Uczelniany System Zapewniania i Doskonalenia Jakości Kształcenia - Sprawozdanie z wydziału jest przekazywane Prorektorowi ds. Dydaktycznych i Studenckich. Na podstawie analizy sprawozdań wydziałowych, co roku opracowywany jest raport z funkcjonowania systemu jakości kształcenia na Uniwersytecie. W raporcie znajdują się rekomendacje dla wydziałowych zespołów ds. jakości kształcenia. - poprzez wdrażanie rekomendacji zgłaszanych przez wydziałowy Zespół – poziom wdrożenia zaleceń Zespołu jest również pośrednią miarą jego skuteczności. 2. Ocena kryterium – w pełni 3. Uzasadnienie Przyjęte na kierunku zasady projektowania programu studiów, konsultacji ze studentami i zewnętrznymi interesariuszami, monitorowania i weryfikacji zakładanych efektów kształcenia, wyciągania wniosków z oceny nauczycieli przez studentów – dają podstawy do oceny, że podejmowane działania są trafne. O przywiązywaniu do nich dużej wagi świadczy fakt wdrażania oryginalnego systemu oceny przez studentów sylabusów i zawartych w nich zakładanych efektów kształcenia. Trudność z wprowadzeniem znormalizowanych narzędzi pomiaru efektywności osiągania założonych efektów kształcenia i jakości kształcenia polega na tym, że socjologowie znajdują zatrudnienie w różnorodnych segmentach systemu społecznego – gospodarki, polityki, kultury – i ich miejsce na rynku pracy determinują raczej ogólne cechy uzyskanego wykształcenia , umiejętność samodzielnego uczenia się, 37 umiejętność przyjmowania różnych ról społecznych, innowacyjność. W rezultacie studenci socjologii wyposażeni są w niezwykle użyteczną wiedzę i kompetencje, które jednocześnie charakteryzują się dużą trudnością kwantyfikacji. Odniesienie się do analizy SWOT przedstawionej przez jednostkę w raporcie samooceny, w kontekście wyników oceny przeprowadzonej przez zespół oceniający PKA Analiza czynników wewnętrznych i zewnętrznych mających odniesienie do obecnej i prognozowanej kondycji ocenianego kierunku została przez Jednostkę sporządzona realistycznie, z uwzględnieniem wszystkich najważniejszych czynników. W szczególności, jako mocne strony wskazano: duży potencjał młodej kadry naukowej; znaczący dorobek naukowy ośrodka, kategoria A; program kształcenia i bogata oferta zajęć praktycznych zwiększających szanse na regionalnym rynku pracy; laboratoria prowadzone przez praktyków – pracowników organizacji pozarządowych i firm badawczych oraz staże dla studentów ostatnich lat współpraca z lokalnym środowiskiem społecznym i kulturalnym rozwój uniwersyteckich studiów III stopnia; ośrodek oferujący pełne studia socjologiczne dla młodzieży z regionu północnowschodniego. Wskazanie mocnych stron jest prawidłowe i znajduje potwierdzenie w ustaleniach ZO. Jako szanse Uczelnia wskazała: innowacyjne środowisko chętne do współpracy w celu wprowadzania nowych kierunków, przedmiotów; rozwój Białegostoku jako centrum kulturalnego i szkolnictwa wyższego; zainteresowania środowiska pozaakademickiego badaniami społecznymi, współpracą w realizacji projektów społecznych; Także w tym zakresie tezy przedstawione w analizie SWOT należy uznać w ocenie ZO, za trafne. Z kolei, jako słabe strony kierunku, Uczelnia wskazała: ograniczone możliwości realizacji wielu oczekiwań studentów związanych z wymaganiami, co do wielkości grup studenckich zmniejszająca się liczba studentów nie pozwala na wyodrębnienie wielu atrakcyjnych 38 specjalności. Konkluzje te znajdują pełne potwierdzenie w ustaleniach i wnioskach ZO. Podobnie, jeśli chodzi o zagrożenia, wśród których Uczelnia wskazała: spadek zainteresowania studiami uniwersyteckimi niekorzystne zmiany demograficzne konkurencja ze strony innych ośrodków uniwersyteckich (Warszawy), które stają się relatywnie bardziej dostępne. negatywny wizerunek socjologii w mediach, jako kierunku kształcącego bezrobotnych Konstatacje te ZO w pełni podziela. Zalecenia Brak. Dobre praktyki Socjologia na UwB w Białymstoku obrała profil ogólnoakademicki, kładąc tym samym nacisk na teoretyczne przygotowanie przyszłych absolwentów. Mimo to realia związane z sytuacją rekrutacyjną i lokalnym rynkiem pracy spowodowały znaczne rozbudowanie w programach studiów modułów praktycznych, praktyk studenckich i staży. W dużej mierze przyczyniły się do tego również uwagi ze strony interesariuszy. W efekcie kierunek stał się swoistą hybrydą – poza solidnym przygotowaniem ogólnoakademickim studenci są również szkoleni praktycznie w ramach modułów praktycznych na I stopniu, praktyk studenckich, licznych laboratoriów i staży przed podjęciem pracy zawodowej. Wydaje się więc, że takie połączenie kształcenia ogólnego z praktyką staje się podstawowym kierunkiem rozwoju socjologii na UwB. Dobre praktyki to min. podpisane porozumienia z instytucjami zatrudniającymi absolwentów socjologii. Jednym z podstawowych celów strategicznych UwB jest nacisk na pielęgnowanie i wzbogacanie kultury regionu, z którym koresponduje utworzona w Instytucie – specjalność Socjologia Wielokulturowości, wydawane jest też wysoko punktowane pismo Pogranicze. Dodatkowo powstała Sieć Uniwersytetów Pogranicza. Studia związane z wielokulturowością i pograniczem stają się wizytówką i podstawowym kierunkiem rozwoju socjologii na Uw B.. Jedną ze specjalności oferowanych przez IS jest „Społeczeństwo obywatelskie z polityką regionalną”. W ramach tej specjalności od kilkunastu lat kształceni są liderzy lokalnych organizacji pozarządowych, którzy powodują znaczny rozwój trzeciego sektora w regionie. Dobre praktyki – pracownicy Instytutu Socjologii są również liderami wielu organizacji pozarządowych, dzięki czemu ma miejsce unikalne połączenie teorii z działalnością społeczną. 39
