docWibracje w miejscu pracy
download 
Reklamacja Transkrypt
Wibracje w miejscu pracy
KE-70-07-108-PL-C Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy) Jeśli są Państwo zainteresowani publikacjami Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans, są one dostępne do pobrania na stronie: http://ec.europa.eu/employment_social/emplweb/publications/index_en.cfm Można je także zaprenumerować bezpłatnie przez Internet: http://ec.europa.eu/employment_social/sagapLink/dspSubscribe.do?lang=en ESmail, elektroniczny biuletyn informacyjny Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans, można zaprenumerować przez Internet: http://ec.europa.eu/employment_social/emplweb/news/esmail_en.cfm http://ec.europa.eu/employment_social/index_en.html ISBN 978-92-79-07544-5 Komisja Europejska Jak otrzymać publikacje UE? Płatne publikacje Urzędu Publikacji są dostępne w EU Bookshop (http:// bookshop.europa.eu/). Ze strony tej można złożyć zamówienie na publikacje w dowolnym biurze sprzedaży. Pełną listę sprzedawców naszych publikacji na całym świecie można uzyskać, wysyłając faks pod numer (352) 2929 42758. Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach mający na celu wdrożenie dyrektywy 2002/44/WE w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (wibracjami) Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans Jednostka F.4 Tekst ukończono w sierpniu 2007 r. Komisja Europejska, ani żadna osoba działająca w imieniu Komisji, nie odpowiada za sposób wykorzystania informacji zawartych w niniejszej publikacji. . © 1: Health & Safety Laboratory - UK © 2: FreeFoto.com © 3: Freephoto1.com © 4: Health & Safety Laboratory - UK Europe Direct to serwis, który pomoże Państwu znaleźć odpowiedź na pytania dotyczące Unii Europejskiej. Oto numer bezpłatny*: 00 800 6 7 8 9 10 11 * Niektórzy operatorzy telefonii komórkowej nie udostępniają połączeń z numerami 00 800 lub pobierają za nie opłaty. Bardzo wiele informacji na temat Unii Europejskiej znajduje się w Internecie. Dostęp można uzyskać przez serwer Europa (http://europa.eu). © Wspólnoty Europejskie, 2009 Powielanie materiałów jest dozwolone, pod warunkiem że zostanie podane ich źródło. Dane katalogowe znajdują się na końcu niniejszej publikacji. Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, 2009. ISBN 978-92-79-07544-5 Printed in Luxembourg Druk na papierze białym bezchlorowym PRZEDMOWA Tworzenie miejsc pracy wymieniane jest od dawna wśród priorytetów Unii Europejskiej. Cel ten , który należy do najważniejszych zagadnień w kontekście poprawy jakości pracy, oficjalnie zatwierdziła Rada Europejska w Lizbonie w marcu 2000 r. Nieodłączną konsekwencją podjętych zobowiązań do traktowania zdrowia i bezpieczeństwa pracowników w miejscu pracy jako istotnego elementu ogólnej koncepcji dobrego samopoczucia w pracy jest podjęcie środków prawodawczych. W tym kontekście Komisja Europejska opracowuje szeroki wachlarz instrumentów, składających się na zintegrowaną kulturę zapobiegania zagrożeniom. Jednym z tych instrumentów jest niniejszy przewodnik po dobrych praktykach. Dyrektywa 2002/44/WE podaje „dopuszczalne wartości ekspozycji” oraz „wartości działania”. Określa ona również obowiązki pracodawców w odniesieniu do ustalania i oceny ryzyka, przedstawia środki, jakie należy podjąć w celu ograniczenia lub zapobieżenia narażeniu, a także wyszczególnia sposoby informowania i szkolenia pracowników. Każdy pracodawca, który zamierza wykonać pracę mogącą powodować zagrożenia wynikające z narażenia na drgania, jest zobowiązany do wdrożenia szeregu środków ochronnych przed rozpoczęciem i w trakcie wykonywania pracy. Dyrektywa nakłada również na państwa członkowskie UE wymóg wdrożenia odpowiedniego systemu monitorowania stanu zdrowia pracowników narażonych na ryzyko związane z drganiami. Oszacowanie i ocena zagrożeń wynikających z narażenia na drgania, jak również wdrażanie środków ochronnych, mogą być skomplikowane. Niniejszy niewiążący „przewodnik po dobrych praktykach” ułatwi dokonanie oceny ryzyka wynikającego z narażenia na drgania przekazywane na kończyny górne, określenie środków kontroli ukierunkowanych na wyeliminowanie lub ograniczenie narażenia, a także wprowadzenie systemów zapobiegania rozwojowi i postępowi urazów. Przedmowa Dyrektywa 2002/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (drganiami) ma na celu wprowadzenie na szczeblu Wspólnoty minimalnych wymagań w zakresie ochrony pracowników w sytuacji, gdy są oni narażeni w czasie wykonywanej pracy na zagrożenia związane z drganiami. 3 S pis treści Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne..................................................................................................... 7 Rozdział 1:Wprowadzenie......................................................................................................... 11 Rozdział 2: Ocena zagrożenia.................................................................................................. 15 Rozdział 3: Eliminowanie lub ograniczenie narażenia.................................................... 23 Rozdział 4: Kontrola warunków zdrowotnych................................................................... 31 Załączniki A - H ........................................................................................................................... 33 Skorowidz....................................................................................................................................... 53 Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka.............................................................................................. 55 Rozdział 1: Wprowadzenie........................................................................................................ 59 Rozdział 2: Ocena zagrożenia.................................................................................................. 63 Rozdział 3: Unikanie lub ograniczenie narażenia............................................................. 73 Rozdział 4: Kontrola warunków zdrowotnyc...................................................................... 79 Załączniki A - H ........................................................................................................................... 81 Spis treści Podziękowania. .............................................................................................................................................................................................. 6 Skorowidz.......................................................................................................................................103 Tekst dyrektywy 2002/44/WE...................................................................................................................................................... 105 5 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) Podziękowania W opracowaniu niniejszego przewodnika udział wzięli: ISVR: Prof. M.J. Griffin i dr H.V.C. Howarth Instytut Badań nad Dźwiękiem i Drganiami Uniwersytet w Southampton, Zjednoczone Królestwo HSL: P.M. Pitts Laboratorium Zdrowia i Bezpieczeństwa Zjednoczone Królestwo BGIA: Dr S. Fischer i U. Kaulbars Berufsgenossenschaftliches Institut für Arbeitsschutz, Niemcy. INRS: Dr P. M. Donati Institut National de Recherche et de Sécurité, Francja. HSE: P. F. Bereton Komitet Wykonawczy ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Zjednoczone Królestwo Zespół ten został wybrany na podstawie zaproszenia do składania ofert wystosowanego przez Komisję Europejską. Prace nad przewodnikiem nadzorowały: Jednostka „Zdrowie, Bezpieczeństwo i Higiena w Miejscu Pracy” Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans Komisji Europejskiej orazZespół roboczy „Drgania mechaniczne”, z upoważnienia Komitetu Doradczego ds. Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia w Miejscu Pracy1. Pragniemy również wyrazić podziękowania za informacje, uzyskane w trakcie realizacji dwóch projektów finansowanych przez WE, które wykorzystano przy opracowywaniu niniejszego przewodnika: VIBRISKS: Zagrożenia związane z zawodową ekspozycją na drgania mechaniczne projekt EC FP5 nr QLK4-2002-02650. VINET: Sieć badawcza ds. wykrywania i zapobiegania urazom związanym z zawodową ekspozycją na drgania mechaniczne, projekt EC Biomed II nr BMH4-CT98-3251. 1 Decyzja Rady z 22 lipca 2003 r. (Dz.U. C 218 z 13.9.2003 r., s.1). 6 Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne Rozdział 1: wprowadzenie................................................................................................................................................................................................................................................. 11 Rozdział 2: ocena zagrożenia..................................................................................................................................................................................................................................... 15 2.1 Ocena zagrożenia – informacje podstawowe.............................................................................................................................................................. 15 2.2 Określanie czasu trwania narażenia. .................................................................................................................................................................................... 18 2.3 Amplituda drgań.......................................................................................................................................................................................................................................... 19 2.3.1 Wykorzystanie danych producenta dotyczących poziomu emisji............................................................... 19 2.3.2 Wykorzystanie innych źródeł danych.................................................................................................................................................... 20 2.3.3 Pomiar amplitudy drgań......................................................................................................................................................................................... 20 2.4 Obliczanie dziennych wartości ekspozycji na drgania....................................................................................................................................... 22 2.4.1 Dzienna ekspozycja na drgania................................................................................................................................................................... 22 2.4.2 Cząstkowe ekspozycje na drgania........................................................................................................................................................... 22 2.4.3 Niepewność wyznaczania dziennych ekspozycji................................................................................................................ 22 Rozdział 3: eliminowanie lub ograniczenie narażenia.................................................................................................................................................... 23 Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne S pis treści 3.1 Wypracowanie strategii kontroli............................................................................................................................................................................................... 23 3.2 Konsultacje z pracownikami i uczestnictwo pracowników.......................................................................................................................... 24 3.3 Środki kontroli zagrożeń................................................................................................................................................................................................................... 25 3.3.1 Zastąpienie niektórych metod pracy innymi............................................................................................................................. 25 3.3.2 Dobór sprzętu......................................................................................................................................................................................................................... 25 3.3.3 Polityka zaopatrzenia................................................................................................................................................................................................. 25 3.3.4 Koncepcja stanowiska pracy............................................................................................................................................................................ 26 3.3.5 Szkolenie i informowanie pracowników.......................................................................................................................................... 27 3.3.6 Plan pracy.................................................................................................................................................................................................................................... 27 3.3.7 Środki zbiorowe................................................................................................................................................................................................................... 28 3.3.8 Odzież i środki ochrony osobistej............................................................................................................................................................... 28 3.3.9 Konserwacja............................................................................................................................................................................................................................. 28 9 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) 3.4 Monitorowanie i ponowna ocena zagrożenia. ............................................................................................................................................................ 29 3.4.1 Jak się upewnić, że środki kontroli drgań działających przez kończyny górne działają?.... 29 3.4.2 Kiedy trzeba powtórzyć ocenę zagrożenia?.................................................................................................................................. 29 Rozdział 4: kontrola warunków zdrowotnych........................................................................................................................................................................ 31 4.1 Kiedy kontrola warunków zdrowotnych jest niezbędna?............................................................................................................................. 31 4.2 Prowadzenie dokumentacji medycznej.................................................................................................................................................................................. 31 4.3 Jak postępować w przypadku stwierdzenia urazu?................................................................................................................................................ 31 Załącznik A: P. odsumowanie zakresu odpowiedzialności określonego dyrektywą 2002/44/we.................................. 33 Załącznik B: Czym są drgania?..........................................................................................................................................................................................................................................34 Załącznik C: Zagrożenia dla zdrowia – oznaki i symptomy.....................................................................................................................................................37 Załącznik D: Narzędzia do obliczania dziennych ekspozycji................................................................................................................................................39 Załącznik E: Rzeczywiste przykłady...........................................................................................................................................................................................................................44 Załącznik F: Techniki kontroli warunków zdrowotnych...............................................................................................................................................................46 Załącznik G: Bibliografia............................................................................................................................................................................................................................................................48 Załącznik H: Glosariusz................................................................................................................................................................................................................................................................49 Skorowidz.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 53 10 Dyrektywa UE 2002/44/WE („dyrektywa drganiowa”) nakłada na pracodawców obowiązek dopilnowania, aby zagrożenia wynikające z narażenia na drgania działające przez kończyny górne były eliminowane lub ograniczane do minimum (zakres odpowiedzialności pracodawców podsumowano w załączniku A). Celem niniejszego przewodnika jest pomoc pracodawcom przy określaniu zagrożeń związanych z drganiami działającymi przez kończyny górne, dokonywaniu oceny narażenia i zagrożeń oraz ustaleniu środków ukierunkowanych na ochronę zdrowia i bezpieczeństwa pracowników narażonych na ryzyko związane z drganiami działającymi przez kończyny górne. Przewodnik ten należy czytać wraz z dyrektywą drganiową lub krajowymi przepisami ustawowymi wdrażającymi wymagania tej dyrektywy. Drgania działające przez kończyny górne przenoszone są na dłonie i ramiona za pośrednictwem dłoni i palców (zob.: załącznik B). Pracownicy, którzy są regularnie narażeni na drgania działające przez kończyny górne, mogą cierpieć z powodu uszkodzeń tkanek dłoni i ramion, co prowadzi do objawów znanych ogólnie jako zespół wibracyjny (zob.: załącznik C.) Zagrożenia związane z drganiami działającymi przez kończyny górne dotyczą osób wykonujących różne zawody i pracujących w rozmaitych branżach. Zagrożenia te są znacznie większe w przypadku używania przez pracowników narzędzi wytwarzających intensywne drgania oraz długotrwałego i regularnego używania tego rodzaju sprzętu. Badania wykazały jednak, że istnieje możliwość kontrolowania zagrożeń związanych z drganiami oraz ograniczenia ryzyka dzięki prawidłowemu zarządzaniu. Wykazały one również, że koszty takich środków kontrolnych nie muszą być wysokie i są zazwyczaj rekompensowane korzyściami związanymi z utrzymywaniem pracowników w dobrym zdrowiu. Ponadto środki kontroli drgań doprowadziły w wielu przypadkach do lepszej wydajności. „Dyrektywa drganiowa” (dyrektywa 2002/44/WE – zob.: ramka „Dalsza lektura”) ustanawia minimalne wymagania w zakresie kontrolowania zagrożeń związanych z drganiami działającymi przez kończyny górne. Dyrektywa wibracyjna zobowiązuje państwa członkowskie Unii Europejskiej do wdrożenia krajowych przepisów ustawowych mających na celu wprowadzenie w życie wymogów dyrektywy do dnia 6 lipca 2005 r. Ustawodawstwo krajowe może stosować przepisy bardziej korzystne niż te wymagane dyrektywą i nie powinno zmniejszać zakresu ochrony nadanej pracownikom w ramach jakichkolwiek obowiązujących wcześniej przepisów krajowych. Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Rozdział 1: Wprowadzenie R ozdział 1Wprowadzenie Dyrektywa drganiowa określa wartość działania, w przypadku przekroczenia której pracodawcy zobowiązani są do kontrolowania zagrożeń wynikających z występowania drgań działających przez kończyny górne i wpływających na ich siłę roboczą, jak również dopuszczalną wartość ekspozycji, która nie może przekraczać2: • • dziennej wartości działania w wysokości 2,5 m/s² dziennej dopuszczalnej wartości ekspozycji w wysokości 5 m/s². Istnieje jednak pewne zagrożenie związane z możliwością wystąpienia urazów spowodowanych drganiami działającymi przez kończyny górne w sytuacji, gdy wartości ekspozycji są niższe, niż wartości działania. Dyrektywa drganiowa nakłada na pracodawców obowiązek dopilnowania, aby zagrożenia 2 Państwom członkowskim przysługuje prawo (po zasięgnięciu opinii obu stron sektora) do zastosowania okresów przejściowych przy wprowadzaniu dopuszczalnej wartości narażenia przez 5 lat od dnia 6 lipca 2005 r. (państwa członkowskie mają prawo wydłużyć ten okres o kolejne 4 lata w przypadku maszyn rolniczych i leśnych). Okresy przejściowe stosuje się jedynie w odniesieniu do użytkowania maszyn dostarczonych przed dniem 6 lipca 2007 r., w przypadku których (uwzględniając wszelkie dostępne techniczne i organizacyjne środki kontroli zagrożenia) dopuszczalna wartość narażenia nie może być przestrzegana. 11 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) wynikające z narażenia na drgania działające przez kończyny górne były eliminowane lub ograniczane do minimum. Zakres odpowiedzialności pracodawców w tym zakresie podsumowano w załączniku A. Dyrektywa drganiowa jest dyrektywą-córką dyrektywy ramowej (dyrektywy 89/391/EWG – zob.: ramka „Dalsza lektura”), gdyż duża liczba wymagań dyrektywy drganiowej wywodzi się z dyrektywy ramowej i zawiera odniesienia do niej. Niniejszy przewodnik pomoże pracodawcom zachować zgodność z „dyrektywą drganiową” w odniesieniu do drgań działających przez kończyny górne. Celem przewodnika jest określenie metodologii stosowanej do określania i szacowania zagrożeń, rozwiązywania kwestii doboru i właściwego wykorzystywania sprzętu roboczego, optymalizacji metod oraz wdrażania środków ochronnych (technicznych lub organizacyjnych) w oparciu o przeprowadzoną wcześniej analizę ryzyka. Przewodnik zawiera również szczegółowe informacje dotyczące rodzaju szkoleń oraz informacji, jakie należy zapewnić zainteresowanym pracownikom, a także przedstawia efektywne rozwiązania odnośnie do innych zagadnień poruszonych w dyrektywie 2002/44/WE. Strukturę przewodnika przedstawiono na schemacie blokowym na rysunku 1. Dalsza lektura: Dyrektywa wibracyjna: Dyrektywa 2002/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (wibracji) (szesnasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG). (Opublikowano w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich L 177 z dnia 6 lipca 2002 r., s. 13) Dyrektywa ramowa: Dyrektywa Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy 12 Rysunek 1 Schemat blokowy przewodnika w zakresie drgań działających przez kończyny górne Rozdział 2 Ocena zagrożenia Ocena zagrożenia - informacje podstawowe 2.1 Określenie dziennych wartości narażenia Czas trwania narażenia 2.2 Amplituda drgań 2.3 Dane producenta Inne źródła Pomiary Obliczanie dziennych wartości narażenia 2.4 Dzienna wartość narażenia - A(8) Eliminowanie lub ograniczenie ekspozycji Rozdział 3 Wypracowanie strategii kontroli 3.1 Konsultacje i uczestnictwo pracowników 3.2 Środki kontroli ryzyka zawodowego 3.3 Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Rozdział 1: Wprowadzenie Drgania działające przez kończyny górne w miejscu pracy Zastąpienie niekt. metod pracy innymi Dobór sprzętu Polityka zaopatrzenia Planowanie zadań i procesów Szkolenie i informowanie pracowników Plan pracy Środki zbiorowe Odzież i środki ochrony osobistej Konserwacja Monitorowanie i ponowna ocena ryzyka zawodowe 3.4 Czy środki kontroli działają? Powtórzenie oceny ryzyka zawodowego Kontrola medyczna 3.5 Rozdział 4 Kiedy kontrola medyczna jest niezbędna? 4.1 Prowadzenie dokumentacji medycznej 4.2 Jak postępować w przypadku stwierdzenia urazów? 4.3 13 Celem oceny zagrożenia związanego z drganiami działającymi przez kończyny górne jest umożliwienie Państwu, jako pracodawcom, podjęcia najlepszej decyzji w sprawie środków niezbędnych dla zapobieżenia lub odpowiedniego kontrolowania narażenia pracowników na drgania działające przez kończyny górne. W tym rozdziale dowiedzą się Państwo, w jaki sposób ocenić, czy w Państwa miejscu pracy może istnieć problem związany z narażeniem na drgania działające przez kończyny górne, i to bez konieczności dokonywania pomiarów ani posiadania fachowej wiedzy na temat oceny narażenia. 2.1Ocena zagrożenia – informacje podstawowe Ocena zagrożenia powinna: • określić, gdzie może wystąpić zagrożenie związane z drganiami działającymi przez kończyny górne; • oszacować narażenie pracowników oraz porównać je z wartością działania i dopuszczalną wartością ekspozycji; • • określić dostępne środki kontroli zagrożenia; • umożliwić zapisanie oceny, podjętych działań oraz ich skuteczności. wskazać działania planowane w celu kontrolowania i monitorowania zagrożeń związanych z drganiami działającymi przez kończyny górne; oraz Punktem wyjścia dla dokonania oceny zagrożeń jest rozpatrzenie wykonywanych prac, stosowanych procesów oraz wykorzystywanych narzędzi i sprzętu, oraz zadanie sobie pytania: „Czy mojej firmie używa się elektronarzędzi – ręcznie trzymanych, ręcznie prowadzonych lub z posuwem ręcznym?” Jeżeli odpowiedź brzmi „tak”, zarządzanie narażeniem na drgania może okazać się niezbędne. W tabeli 1 zamieszczono kilka pytań, które pomogą w podjęciu decyzji, czy konieczne będzie podjęcie dalszych działań. Na rysunku 2 przedstawiono wybrane wartości drgań dla niektórych urządzeń i maszyn, które mogą być przyczyną zagrożenia. Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Rozdział 2: Ocena zagrożenia R ozdział 2: O cena zagrożenia Jest rzeczą istotną, aby pracownicy i ich przedstawiciele byli zaangażowani w ocenę zagrożenia drganiami oraz informowani o niej. Dobre stosunki partnerskie z pracownikami pomogą w zapewnieniu, że informacje wykorzystywane do oceny ryzyka są oparte na rzeczywistej ocenie wykonywanych prac oraz czasu poświęconego na ich wykonanie. Czynniki, które określają dzienne narażenie danej osoby na drgania, to amplituda drgań skorygowana częstotliwościowo oraz czas trwania narażenia tej osoby. Im większa wartość lub dłuższy czas trwania narażenia, tym większe zagrożenie związane z narażeniem na drgania. 15 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) Tabela 1 Kilka pytań, które pomogą w podjęciu decyzji, czy niezbędne będzie podjęcie dalszych działań Czy posługujesz się narzędziami rotacyjnymi (np. szlifierkami lub polerkami)? Niektóre narzędzia rotacyjne, przy używaniu ich przez około pół godziny, mogą przekraczać wartości działania i z pewnością należy podjąć działania w przypadku, gdy poszczególni pracownicy posługują się nimi przez ponad 2 godziny dziennie. Czy posługujesz się narzędziami udarowymi? W przypadku narzędzi udarowych poziomy drgań mogą być znacznie przekraczane w porównaniu z narzędziami rotacyjnymi. Niektóre narzędzia udarowe już po kilkuminutowym okresie używania, mogą przekraczać wartości działania, i z pewnością należy podjąć działania w przypadku, gdy poszczególni pracownicy posługują się nimi przez ponad pół godziny dziennie. Czy producenci lub dostawcy narzędzi ostrzegają przed zagrożeniami związanymi z drganiami? Jeżeli wykorzystujesz ręczne elektronarzędzia, które mogą narazić użytkowników na ryzyko urazu spowodowanego drganiami, w instrukcji obsługi powinno figurować odpowiednie ostrzeżenie producenta. Czy jakiekolwiek narzędzia wytwarzające drgania powodują mrowienie lub drętwienie dłoni w trakcie lub po zakończeniu ich używania? Mrowienie lub drętwienie dłoni można czasem zaobserwować w trakcie lub po zakończeniu posługiwania się elektronarzędziem, i jest to wskaźnik zagrożenia oddziaływaniem drgań działających przez kończyny górne, spowodowanego długotrwałym używaniem narzędzia. Czy któryś z robotników narażonych na drgania zgłaszał już objawy zespołu wibracyjnego? Potwierdzone przypadki zespołu wibracyjnego są oznaką, że należy wziąć pod rozwagę kwestię narażenia na drgania. Jeżeli objawy te mają związek z wartościami narażenia niższymi niż wartości działania, może to oznaczać, że pracownicy ci są szczególnie wrażliwi na zagrożenia związane z drganiami działającymi przez kończyny górne. 16 Zakres amplitud drgań w odniesieniu do sprzętu powszechnie używanego na rynku UE. Dane te są jedynie orientacyjne. Więcej danych szczegółowych zamieszczono w załączniku B. Przyspieszenie ahv (m/s2) 0 5 10 15 20 25 30 Piły łańcuchowe Dłuta pneumatyczne Wykaszarki Młoty wyburzeniowe Szlifierki matrycowe Szlifierki tarczowe Wiertarki udarowe 35 Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Rozdział 2: Ocena zagrożenia Rysunek 2 Przykładowe amplitudy drgań wytwarzanych przez powszechnie używane narzędzia Klucze udarowe Młotki igłowe Ubijaki Młoty pneumatyczne Wiertnice Szlifierki wibracyjne Wyrzynarki Ubijaki wibracyjne a aln rt. Wa im min l nty ty 25- ce per ty p 75- tyl en erc rt. m Wa lna ma y aks 17 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) 2.2 Określanie czasu trwania narażenia Aby ocenić dzienne narażenie pracowników na drgania, musimy oszacować czas, w którym operatorzy narzędzi są narażeni na oddziaływanie drgań. Doświadczenie wykazuje, że w trakcie dokonywania oceny zagrożenia aspekt ten jest często szacowany zbyt wysoko. W rozdziale niniejszym skoncentrujemy się na tym, jakie informacje dotyczące czasu narażenia są potrzebne, i w jaki sposób można to określić. Zanim możliwe będzie wyznaczenie wartości dziennej ekspozycji na drgania A(8), należy poznać łączny dzienny czas trwania narażenia na drgania wytwarzane przez wykorzystywane narzędzia lub stosowane procesy. Należy uwzględnić jedynie czas, w którym pracownik jest rzeczywiście narażony na oddziaływanie drgań – okres, na który pracownik odłożył narzędzie, lub w którym trzyma je w rękach, ale nie pracuje przy jego pomocy, nie powinien być brany pod uwagę. Tzw. „czas kontaktu” lub „czas wciśniętego włącznika” to czas, w którym ręce pracownika są rzeczywiście narażone na drgania wytwarzane przez narzędzie lub obrabiany przedmiot. „Czas wciśniętego włącznika” jest bardzo często krótszy od łącznego „czasu przy pracy” i zazwyczaj zbyt wysoko szacowany przez operatorów. Metoda stosowana przy dokonywaniu oceny „czasu wciśniętego włącznika” często zależy od tego, czy narzędzie jest używane w sposób ciągły, czy też nieciągły (z przerwami). Używanie narzędzia w sposób ciągły: Należy przyglądać się wykonywanej pracy w najbardziej reprezentatywnym czasie dnia roboczego i zanotować długość okresu, w którym narzędzie jest faktycznie używane. Zadanie znacznie ułatwia stoper albo kamera video. Używanie narzędzia w sposób przerywany: Przykład: Używanie klucza udarowego w celu dokręcenia nakrętek mocujących koła na pojazdach. Być może mają Państwo dostęp do informacji dotyczących ilości operacji wykonywanych w ciągu dnia roboczego (np. liczby dokręconych części w ciągu dnia). Jeżeli przeciętny czas trwania danej operacji określa się w drodze obserwacji tempa pracy w okresie pomiarowym, wtedy bez problemu można wyliczyć całkowity dzienny czas trwania. W przypadku naszego przykładu z używaniem klucza udarowego, nawet jeżeli zna się liczbę kół zdejmowanych i wymienianych w ciągu dnia oraz liczbę nakrętek potrzebnych do przykręcenia koła, trzeba się będzie jeszcze dowiedzieć, jak dużo czasu zabiera odkręcenie lub wymiana jednej nakrętki mocującej. Niezbędne jest dokładne rozpatrzenie dotychczasowego cyklu pracy. Na przykład niektórzy pracownicy mogą posługiwać się narzędziami wytwarzającymi drgania jedynie przez określone okresy czasu w ciągu dnia lub tygodnia. Należy ustalić typowe cykle użytkowania, gdyż będzie to istotnym czynnikiem przy obliczaniu potencjalnego narażenia danej osoby na drgania. Przykład: używanie ściernicy w celu usunięcia dużych ilości materiału w ciągu kilku godzin. Dalsza lektura: EN ISO 5349-2:2001 Drgania mechaniczne. Pomiar i wyznaczanie ekspozycji człowieka na drgania przenoszone przez kończyny górne. Część 2: Praktyczny przewodnik dotyczący pomiaru na stanowisku pracy. CEN/TR 15350 Drgania mechaniczne. Przewodnik dotyczący oceny narażenia na drgania przenoszone przez kończyny górne zgodnie z dostępnymi informacjami, włącznie z dostarczonymi przez producentów maszyn 18 Narażenie na drgania działające przez kończyny górne określane jest na podstawie łącznej wartości przyspieszenia drgań skorygowanej częstotliwościowo ahv, wyrażonej jako pierwiastek kwadratowy sumy kwadratów wartości przyspieszenia skorygowanych częstotliwościowo, ustalonych w ortogonalnych osiach x, y oraz z. y z Oceny tej wartości dokonuje się w miejscu, w którym drgania przekazywane są do ręki (zob.: załącznik B). Informacje dotyczące drgań, wykorzystywane przy dokonywaniu oceny drgań, muszą być jak najbardziej zgodne z ewentualnym poziomem emisji drgań sprzętu, który będzie używany w planowany sposób. W rozdziale niniejszym zajmiemy się tym, w jaki sposób można oszacować drgania posługując się danymi producenta, innymi opublikowanymi źródłami danych oraz wynikami pomiarów dokonanych w miejscu pracy. 2.3.1 Wykorzystanie danych producenta dotyczących poziomu emisji Europejska „dyrektywa maszynowa” (dyrektywa 2006/42/WE wraz z poprzednią, uchyloną dyrektywą 98/37/WE) określa zasadnicze wymogi w zakresie zdrowia i bezpieczeństwa w dziedzinie maszyn dostarczanych w granicach UE, włącznie ze szczególnymi wymogami w odniesieniu do drgań. Między innymi dyrektywa maszynowa nakłada na producentów, importerów i dostawców maszyn wymóg dostarczania informacji dotyczących emisji drgań działających na ręce. Informacje na temat emisji drgań powinny być zamieszczone w materiałach informacyjnych lub w instrukcji obsługi, dołączonych do maszyny. Dane producenta dotyczące deklarowanych wartości emisji drgań zazwyczaj uzyskiwane są zgodnie ze zharmonizowanymi europejskimi przepisami bezpieczeństwa dotyczącymi drgań, opracowywanymi przez europejskie lub międzynarodowe organizacje normalizacyjne, w chwili obecnej (od 2005 r.) w oparciu o normę EN ISO 20643. Przykładem jest tutaj seria EN ISO 8662, dotycząca pneumatycznych i innych narzędzi niezasilanych energią elektryczną, a także seria EN 60745 odnosząca się do narzędzi elektrycznych. Deklarowane wartości emisji umożliwiają nabywcom porównanie maszyn, testowanych zgodnie z tymi samymi znormalizowanymi przepisami bezpieczeństwa. Wartości emisji pozwalają na rozpoznanie dużych różnic pomiędzy maszynami, dzięki czemu można uniknąć zakupu narzędzi wytwarzających znaczące poziomy drgań. Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Rozdział 2: Ocena zagrożenia 2.3Amplituda drgań Dane producenta dotyczące emisji dostarczają również informacji na temat ewentualnego poziomu drgań, jakie będą przekazywane na ręce danej osoby posługującej się określonym elektronarzędziem. Może to być pomocne przy szacowaniu dziennej wartości narażenia oraz dokonywaniu oceny zagrożenia. W chwili obecnej przepisy bezpieczeństwa dotyczące drgań z reguły zbyt nisko szacują wartości amplitud drgań wytwarzanych przez narzędzia używane w miejscu pracy, i zazwyczaj opierają się na pomiarach dokonanych tylko w jednej z osi działania drgań. Norma CEN/TR 15350 zaleca, aby w większości przypadków Dalsza lektura: PN-EN 12096:2002 Drgania mechaniczne – Deklarowanie i weryfikowanie wartości emisji drgań. EN ISO 20643:2005 Drgania mechaniczne – Maszyny ręcznie trzymane i ręcznie prowadzone. Zasady wyznaczania emisji drgań. CEN/TR 15350 Drgania mechaniczne. Przewodnik dotyczący oceny narażenia na drgania przenoszone przez kończyny górne zgodnie z dostępnymi informacjami, włącznie z tymi dostarczonymi przez producentów maszyn 19 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) przy dokonywaniu oceny zagrożenia pomnożyć deklarowaną przez producenta wartość emisji przez odpowiedni współczynnik, w zależności od rodzaju narzędzia. Narzędzia o napędzie spalinowym: x1 Narzędzia pneumatyczne: x1,5 – x 2 Elektronarzędzia: x1,5 – x 2 W przypadku, gdy producenci podają wartość emisji poniżej 2,5 m/s², należy użyć wartości 2,5 m/s² i pomnożyć ją przez odpowiedni współczynnik. Więcej informacji na temat tych mnożników podano w normie CEN/TR 15350. W razie braku wiarygodnych informacji, i gdy mamy do czynienia z większą liczbą mnożników, należy wykorzystać wyższą wartość. Duża liczba zharmonizowanych europejskich przepisów bezpieczeństwa dotyczących drgań jest obecnie poddawana przeglądowi. Skorygowane przepisy bezpieczeństwa powinny przynieść rezultat w postaci ulepszonych i bliższych rzeczywistości wartości emisji, które nie będą bezpośrednio porównywalne ze starszymi danymi dotyczącymi emisji, ale powinny zapewnić dokładniejsze wytyczne w zakresie oddziaływania drgań na pracownika w miejscu pracy. 2.3.2 Wykorzystanie innych źródeł danych Istnieją inne źródła informacji dotyczących wartości amplitudydrgań, które są często wystarczające do ustalenia, czy może dojść do przekroczenia wartości działania lub dopuszczalnych wartości ekspozycji. W swoim stowarzyszeniu branżowym lub instytucji pełniącej podobną funkcję możecie uzyskać dostęp do użytecznych danych dotyczących drgań. Również w Internecie znajdziecie międzynarodowe bazy danych dotyczących drgań, które mogą zaspokoić potrzeby. W przypadku niektórych pracodawców właściwe może się okazać dokonanie wstępnej oceny narażenia na drgania. Do innych źródeł danych na temat drgań należą specjaliści-konsultanci ds. drgań oraz instytucje rządowe. Część danych jest również dostępna w rozmaitych publikacjach fachowych lub naukowych oraz w zasobach Internetu, a niektóre dane dotyczące wartości amplitud drgań podczas typowego, rzeczywistego użytkowania narzędzi można znaleźć na stronach internetowych producentów. Poniżej podajemy adresy dwóch europejskich stron internetowych, zawierających udostępnione przez producentów standardowe dane dotyczące emisji drgań, jak również niektóre wartości uzyskane w drodze pomiaru w warunkach „rzeczywistego użytkowania” dla szeregu maszyn: 20 http://www.vibration.db.umu.se/HavSok.aspx?lang=en http://www.las-bb.de/karla/ Najlepszym rozwiązaniem byłoby wykorzystanie informacji w sprawie drgań odnoszących się do konkretnej marki i modelu sprzętu, jakim planujecie się posługiwać. Jeżeli jednak nie ma takiej możliwości, na początek trzeba będzie skorzystać z informacji odnoszących się do podobnego sprzętu, z czasem zastępując je bardziej dokładnymi wartościami, gdy staną się już dostępne. Przy wyborze publikacji zawierających informacje dotyczące drgań pamiętać należy o uwzględnieniu następujących czynników: • • • rodzaj sprzętu (np. ręczny młot pneumatyczny); • jakiekolwiek zabezpieczenia (np. amortyzowane uchwyty); • zadania, do jakich narzędzie było używane w czasie zbierania informacji dotyczących drgań; • • prędkość, z jaką było ono obsługiwane; klasa urządzenia (np. moc lub wielkość); źródło zasilania (np. pneumatyczne, hydrauliczne, elektryczne lub spalinowe); antywibracyjne rodzaj materiału/podłoża, na którym narzędzie było używane. Dobrą praktyką przy korzystaniu z publikacji zawierających dane dotyczące drgań jest porównywanie danych z dwóch lub większej ilości źródeł. 2.3.3 Pomiar amplitudy drgań W wielu sytuacjach nie będzie potrzeby dokonywania pomiaru wartości amplitudy drgań. Ważne jest jednak, aby wiedzieć, kiedy przeprowadzenie pomiarów jest konieczne. Co należy zmierzyć? Oceny narażenia człowieka na drgania działające przez kończyny górne należy dokonać przy użyciu metody określonej w normie europejskiej EN ISO 5349‑2:2001, a szczegółowe wytyczne praktyczne w sprawie posługiwania się metodą pomiaru drgań w miejscu pracy zamieszczono w normie EN ISO 5349-2:2001. Wartość amplitudy drgań wyrażona jest jako skorygowana częstotliwościowo wartość przyspieszenia drgań powierzchni uchwytu narzędzia lub obrabianego przedmiotu, który jest w kontakcie z ręką (zob.: załącznik B), i jest podana w metrach na sekundę do kwadratu (m/s²). Czasami zdobycie odpowiednich informacji (od dostawców sprzętu lub z innych źródeł) w sprawie drgań wytwarzanych przez narzędzie lub proces roboczy. W takiej sytuacji niezbędne może okazać się dokonanie pomiarów drgań w miejscu pracy. Pomiar wartości amplitudy drgań jest zadaniem trudnym i złożonym. Pomiaru drgań można dokonać we własnym zakresie lub z pomocą zatrudnionego specjalisty-konsultanta. W obu przypadkach istotne jest, aby osoba dokonująca pomiarów drgań posiadała odpowiednie kompetencje i doświadczenie. Dokonywanie pomiaru drgań Pomiary należy przeprowadzić w taki sposób, aby otrzymać wartości przyspieszenia drgań reprezentatywne dla typowych drgań, wytwarzanych przez narzędzie lub proces w czasie wykonywania pracy przez operatora. Ważne jest zatem, aby wybrać właściwe warunki operacyjne i okresy pomiaru. W sytuacji, gdy narzędzia są trzymane w obu rękach, pomiary muszą być dokonane w pozycji wykorzystującej obie ręce, a do określenia narażenia na drgania należy wybrać najwyższą wartość. Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Rozdział 2: Ocena zagrożenia W niniejszym rozdziale zajmujemy się tym, co należy zmierzyć, gdzie dokonuje się pomiaru i w jaki sposób zapisuje się wyniki. Dalsza lektura: EN ISO 5349-1:2001 Drgania mechaniczne – Pomiar i wyznaczanie ekspozycji człowieka na drgania przenoszone przez kończyny górne – Część 1: Wymagania ogólne EN ISO 5349-2:2001 Drgania mechaniczne – Pomiar i wyznaczanie ekspozycji człowieka na drgania przenoszone przez kończyny górne – Część 2: Wytyczne praktyczne dotyczące pomiaru w miejscu pracy 21 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) 2.4 Obliczanie dziennych wartości ekspozycji na drgania Ocena wartości dziennej ekspozycji na drgania zależy zarówno od poziomu drgań, jak i czasu trwania narażenia. W niniejszym rozdziale zajmiemy się tym, w jaki sposób dokonywać obliczeń wartości dziennych ekspozycji na drgania w oparciu o informacje o wartościach przyspieszeń drgań oraz czasach trwania narażenia. W załączniku D przedstawiono kilka narzędzi obliczeniowych, pomagających uprościć obliczenia wartości dziennych ekspozycji oraz kontrolowanie czasów narażenia, natomiast w załączniku E zamieszczono rzeczywiste przykłady obliczeń wartości dziennych ekspozycji na drgania. 2.4.1 Dzienna ekspozycja na drgania Dzienna ekspozycja na drgania, A(8), obliczana jest wykorzystując wartość przyspieszenia drgań oraz czas trwania narażenia. Podobnie jak w przypadku wartości przyspieszenia drgań, dzienna ekspozycja na drgania wyrażona jest w metrach na sekundę do kwadratu (m/s2). Przykłady sposobów obliczania wartości dziennych ekspozycji na drgania zostały zamieszczone w załączniku E. 2.4.2 Cząstkowe ekspozycje na drgania Jeżeli dana osoba jest narażona na oddziaływanie więcej niż jednego źródła drgań (gdyż na przykład posługuje się dwoma lub więcej różnymi narzędziami lub stosuje dwa lub więcej procesów w ciągu dnia), wtedy oblicza się cząstkowe wartości narażenia na drgania, wykorzystując wartość przyspieszenia drgań i czas trwania narażenia dla każdego z narzędzi lub procesów. Cząstkowe ekspozycje na drgania sumuje się, aby otrzymać całkowitą dzienną wartość ekspozycji, A(8), dla tej osoby. Przykład sposobu obliczania dziennych ekspozycji został zamieszczony w załączniku E. Każda z cząstkowych ekspozycji na drgania reprezentuje wkład każdego poszczególnego źródła drgań (narzędzia lub procesu) w całkowitą dzienną ekspozycję na drgania danego pracownika. Znajomość wartości cząstkowych ekspozycji pomoże ustalić priorytety: narzędzia lub procesy charakteryzujące się największymi wartościami cząstkowych ekspozycji na drgania są tymi, które powinny w pierwszej kolejności zostać objęte działaniami kontrolnymi. 2.4.3 Niepewność wyznaczania dziennych ekspozycji Niepewność wyznaczenia wartości ekspozycji na drgania zależy od wielu czynników (zob.: PN EN 5349:2:2001), do których należą między innymi: • Niepewność kalibracji, • Dokładność danych źródłowych (np. dane producenta dotyczące emisji), • Różnice pomiędzy operatorami narzędzi (np. doświadczenie lub technika obsługi), • Możliwość odtworzenia przez pracownika w czasie pomiaru typowych czynności wykonywanych w trakcie pracy, • • Powtarzalność zadań roboczych, • Różnice pomiędzy narzędziami (np. czy konieczny jest przegląd, czy urządzenie zostało rozgrzane?), • Zużycie części składowych lub ściernych (np. czy brzeszczot piły jest naostrzony, czy tarcza ścierna jest zużyta?). przyrządu pomiarowego lub Czynniki środowiskowe (np. hałas lub temperatura), W przypadku, gdy mierzone są wartość przyspieszenia drgań i czas narażenia, niepewności związane z wyznaczeniem A(8) mogą oznaczać, że wyliczona wartość może być aż o 20% wyższa lub o 40% niższa od rzeczywistej wartości. Jeżeli czas narażenia lub wartość przyspieszenia drgań zostały oszacowane, tj. określone w oparciu o informacje dostarczone przez pracownika (czas narażenia) lub producenta (wartość), wtedy niepewność oszacowania dziennej ekspozycji może być dużo wyższa. Dalsza lektura: EN ISO 5349-2:2001 Drgania mechaniczne – Pomiar i wyznaczanie ekspozycji człowieka na drgania przenoszone przez kończyny górne – Część 2: Wytyczne praktyczne dotyczące pomiaru w miejscu pracy 22 ograniczenie narażenia Ocena zagrożenia pomoże w opracowaniu środków niezbędnych do zapobiegania lub odpowiedniego kontrolowania narażenia pracowników na drgania działające przez kończyny górne. W niniejszym rozdziale zajmiemy się tym, w jaki sposób wypracować strategię kontroli, włącznie z ustaleniem priorytetów w zakresie działań kontrolnych, wdrożeniem środków kontroli zagrożenia oraz monitorowaniem skuteczności tych środków. 3.1Wypracowanie strategii kontrol Aby móc kontrolować zagrożenie musimy mieć strategię, która jest w stanie skutecznie ograniczyć narażenia na drgania działające przez kończyny górne. W tym rozdziale zajmiemy się procesem wypracowywania strategii kontroli, włącznie z ustaleniem priorytetów w zakresie działań kontrolnych. Ocena zagrożenia powinna umożliwić określenie metod kontrolowania narażenia. Podczas dokonywania oceny ekspozycji na drgania, powinniście skupić się na procesach roboczych, które je wywołują. Zrozumienie przyczyn, dla których pracownicy są narażeni na wysokie poziomy drgań i zagrożenia ergonomiczne, pomoże w określeniu metod ograniczania lub eliminowania zagrożeń. Podejście, jakie należy przyjąć w celu ograniczenia zagrożeń związanych z drganiami działającymi przez kończyny górne, będzie zależało od rzeczywistych elementów stosowanych procesów oraz aktualnych poziomów narażenia. Konieczne może się również okazać dostosowanie mechanizmów kontrolnych do pracowników, którzy są szczególnie narażeni na urazy, tzn. tych pracowników, którzy są w większym stopniu podatni na urazy związane z drganiami i wykazują oznaki powstających urazów już przy wartościach ekspozycji niższych niż wartości działania. Przykład: zastosowanie cząstkowej ekspozycji na drgania w celu uszeregowania zagrożeń Pracownik stalowni posługuje się dwoma narzędziami, szlifierką o emisji przyspieszenia drgań w wysokości 7m/s² oraz młotkiem pneumatycznym o emisji przyspieszenia drgań w wysokości 16m/s². Szlifierkę wykorzystuje przez łączny okres 2½ godziny dziennie, zaś młotek przez okres 15 minut. Oto istotne etapy tej procedury kontrolnej: • • zidentyfikowanie głównych źródeł drgań; • rozpoznanie i oszacowanie ewentualnych rozwiązań z uwzględnieniem ich wykonalności i kosztów; • Szlifierka (7 m/s² przez 2½ godziny): A1(8) = 3,9 m/s² • określenie celów, które można faktycznie osiągnąć; • wyznaczenie priorytetów i opracowanie„programu działania”; • określenie zakresu odpowiedzialności kierownictwa i przeznaczenie wystarczających zasobów; • • • wdrożenie programu; uszeregowanie ich w zależności od ich wkładu w zagrożenie; monitorowanie postępów; dokonanie oceny programu. Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Rozdział 3: Eliminowanie lub ograniczenie narażenia R ozdział 3E liminowanie lub • Młotek pneumatyczny (16 m/s² przez 15 minut): A2(8) = 2,8 m/s² Całkowita wartość narażenia: A(8) = 4,8 m/s2 Mimo, że młotek pneumatyczny ma większą wartość przyspieszenia drgań niż szlifierka, wartości ekspozycji cząstkowych wykazują, że stosowanie szlifierki przyczynia się w większym stopniu do całkowitej wartości ekspozycji pracownika na drgania. Tym samym to właśnie na szlifierce powinny najpierw zostać skoncentrowane środki zmierzające do ograniczenia zagrożenia. 23 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) Dyrektywa ramowa ustala następującą hierarchię w odniesieniu do wdrażania programu środków zapobiegawczych: 1. zapobieganie zagrożeniom; 2. ocena zagrożeń, które nie mogą być wykluczone; 3. zwalczanie źródeł zagrożeń; 4. adaptacja procesów stosownie do potrzeb indywidualnych, w szczególności z uwzględnieniem specyfiki systemu funkcjonowania miejsca pracy, wyboru narzędzi pracy i doboru metod pracy oraz metod produkcji, co ma na celu w szczególności uniknięcie monotonii podczas wykonywania operacji roboczych przy określonej szybkości wykonywania tych czynności, jak również zredukowanie ich niekorzystnego wpływu na stan zdrowia; 5. dostosowanie do postępu technicznego; 6. zastąpienie działań niebezpiecznych operacjami, które nie są niebezpieczne lub też są mniej niebezpieczne; 7. odpowiedni rozwój spójnej polityki prewencyjnej, która uwzględniałaby zagadnienia techniczne, sposoby organizacji pracy, warunki pracy, odniesienia socjalne oraz wpływ współczynników odnoszących się do środowiska pracy; 8. priorytet zbiorowych środków zapobiegawczych nad indywidualnymi środkami zapobiegawczymi; 9. dostarczanie pracownikom odpowiednich instrukcji. 3.2Konsultacje z pracownikami i uczestnictwo pracowników Skuteczne zarządzanie zagrożeniami opiera się na wsparciu i zaangażowaniu pracowników, a zwłaszcza ich przedstawicieli. Przedstawiciele mogą zapewnić efektywny kanał komunikacji z siłą roboczą, a także pomóc pracownikom zrozumieć informacje w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa i korzystać z nich. Niektóre środki kontroli drgań działających przez kończyny górne mogą być całkiem proste i zwyczajne, inne zaś będą wymagać zmian w sposobie organizacji pracy. Często zajęcie się tymi kwestiami jest możliwe jedynie po konsultacji z przedstawicielami pracowników. Efektywne konsultacje polegają na: 24 • udostępnianiu pracownikom odpowiednich informacji na temat środków ochrony zdrowia i bezpieczeństwa; • umożliwieniu pracownikom wyrażania swoich opinii oraz wnoszenia w odpowiednim czasie wkładu w rozwiązywanie kwestii związanych z ochroną zdrowia i bezpieczeństwa; • docenianiu i uwzględnianiu opinii wyrażonych przez pracowników. Konsultacje mogą przyczynić się do określenia skuteczniejszych rozwiązań kontrolnych, które będą zrozumiałe dla pracowników. Aby środki kontrolne były skuteczne, niezbędne jest poczucie zaufania do pracowników. Pracownicy, podlegający odpowiednim szkoleniom i kontroli, mają obowiązek użytkowania maszyn i urządzeń we właściwy sposób, a także utrzymywania współpracy z pracodawcą, by miał on możliwość zapewnienia, że ich otoczenie i warunki pracy są bezpieczne oraz że zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwa są ograniczone do minimum, a tam, gdzie to możliwe, wyeliminowane. Proces konsultacji zachęca pracownika do zaangażowania się i współpracy w zakresie działań kontrolnych, dzięki czemu szanse na udane wdrożenie środków kontroli są większe. Aby móc kontrolować narażenie, konieczne jest eliminowanie bądź ograniczenie narażenia na drgania działające przez kończyny górne. Prawdopodobna jest również konieczność podjęcia działań, mających na celu ograniczenie ewentualnego powstawania urazów. Możliwe, że skuteczny system kontroli będzie się musiał opierać na połączeniu kilku metod. W tym rozdziale zajmiemy się metodami inżynierskimi, zarządzania i innymi, które należy rozważyć podczas poszukiwania rozwiązań kontrolnych. 3.3.1 Zastąpienie niektórych metod pracy innymi Możliwe jest znalezienie alternatywnych metod pracy, które pomogą w eliminowaniu lub ograniczeniu narażenia na drgania. Ewentualne rozwiązania obejmują mechanizację lub automatyzację procesów roboczych, albo zastąpienie istniejących procesów innym. Aby być na bieżąco z dostępnymi metodami, należy regularnie zasięgać informacji: 3 w swoim stowarzyszeniu branżowym; 3 u innych branży; przedstawicieli 3 u dostawców sprzętu; 3 w prasie branżowej. 3.3.2 Dobór sprzętu dłut i brzeszczoty pił) może mieć wpływ na wartość ekspozycji na drgania. Niektórzy producenci oferują wyposażenie i akcesoria zaprojektowane tak, aby pomóc w ograniczeniu narażenia na drgania. Aby orientować się na bieżąco w kwestii dostępnych na rynku narzędzi, materiałów eksploatacyjnych i osprzętu, powinniście regularnie zasięgać informacji: • • • • u dostawców sprzętu; w swoim stowarzyszeniu branżowym; u innych przedstawicieli branży; w prasie branżowej. 3.3.3 Polityka zaopatrzenia Należy zapewnić, że wydział zaopatrzenia dysponuje polityką zaopatrzenia w odpowiedni sprzęt, uwzględniającą zarówno emisje drgań, jak i wymagania operacyjne. Producenci elektronarzędzi (a także importerzy, dostawcy i firmy prowadzące wynajem sprzętu) powinni być w stanie pomóc przy doborze najbardziej odpowiednich i najbezpieczniejszych narzędzi, stosownie do potrzeb, jak również zapewnić użyteczne informacje i porady dotyczące narzędzi, w tym odnoszących się do wytwarzanych przez nie drgań, doboru oraz zarządzania. Ich obowiązkiem jest ograniczanie do minimum zagrożeń związanych z drganiami oraz udzielenie pomocy poprzez dostarczenie informacji dotyczących zarządzania tymi zagrożeniami związanymi z drganiami, których nie byli w stanie wyeliminować na etapie projektowania. Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Rozdział 3: Eliminowanie lub ograniczenie narażenia 3.3Środki kontroli zagrożeń Każdy dostawca elektronarzędzi, które będą użytkowane w Europie, jest zobowiązany do przestrzegania przepisów dyrektywy maszynowej (dyrektywy 2006/42/WE, uchylającej dyrektywę 98/37/WE), nakładającej na nich wymóg dostarczania informacji na temat: • emisji drgań (zgodnie z wartościami podanymi w instrukcji obsługi); Należy dopilnować, aby sprzęt wybrany lub przeznaczony do realizacji szczególnych zadań był odpowiedni i zapewniał efektywne wykonanie pracy. Wykonanie zadania przy pomocy sprzętu, który jest nieodpowiedni lub ma ograniczone możliwości, zajmie prawdopodobnie dużo więcej czasu i narazi pracowników na większą dawkę drgań przez okres czasu dłuższy, niż jest to niezbędne. • niepewności pomiaru; • wszelkich zastosowań sprzętu, które mogą zwiększyć zagrożenie wystąpienia urazów związanych z drganiami przekazywanymi na kończyny górne; Staranny dobór materiałów eksploatacyjnych (np. krążki i taśmy ścierne do szlifierek rotacyjnych i oscylacyjnych) lub osprzętu (np. wiertła, ostrza • sposobów bezpiecznego użytkowania sprzętu oraz wszelkich odnośnych wymagań w zakresie szkoleń; Również dostawcy mogą być w stanie zapewnić konieczne wsparcie techniczne lub doradztwo na temat: 25 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) • wszelkich szkoleń (dla operatorów, personelu BHP itp.), zalecanych w kontekście kontroli narażenia na drgania działające przez kończyny górne; • sposobów zastosowania narzędzi do realizacji szczególnych zadań; • obowiązku stosowania jakiegokolwiek indywidualnego wyposażenia ochronnego podczas użytkowania danej maszyny lub urządzenia; • sposobów konserwacji narzędzi; • wszelkich funkcji redukcji drgań. Zgodnie z nową dyrektywą maszynową producenci lub dostawcy maszyn zobowiązani są zamieszczać w instrukcji użytkowania następujące informacje dotyczące drgań przenoszonych na układ dłoń/ramię: • „całkowita wartość drgań, działająca na układ dłoń/ramię, jeżeli wartość ta przekracza 2,5 m/s2. Jeżeli wartość ta nie przekracza 2,5 m/s2, należy to potwierdzić w instrukcji.” Przy doborze narzędzi należy również uwzględnić czynniki ergonomiczne oraz inne przyczyny zagrożeń, takie jak: • • ciężar narzędzia, • • • siła uchwytu, • • hałas, oraz konstrukcja uchwytu, wpływająca na komfort użytkowania, łatwość użytkowania i obsługi, niskie temperatury przekazywane przez uchwyty lub powietrze wydmuchiwane z narzędzi pneumatycznych, pył. Niektórzy producenci lub dostawcy zapewniają możliwość wypożyczenia narzędzi na okres próbny. Dobrze jest skorzystać z takiej możliwości i uwzględnić opinie pracowników, oparte na przeprowadzonych próbach praktycznych. Istotna jest wydajność narzędzi: narzędzie, przy użyciu którego wykonanie pracy zajmuje dużo czasu, nie będzie cieszyć się popularnością i może prowadzić do większego narażenia pracownika na drgania w porównaniu z narzędziem wydajnym, choć wytwarzającym drgania o większej amplitudzie. Należy jednak pamiętać, że stosowanie do wykonania pracy narzędzi o zbyt dużej mocy może przyczynić się do narażenia pracownika na niepotrzebnie wysokie wartości amplitudy drgań. 26 3.3.4 Koncepcja stanowiska pracy Mocujące przyrządy antywibracyjne obróbkowe i uchwyty Mocujące przyrządy obróbkowe oraz inny osprzęt podobnego typu, zapewniające antywibracyjne rozwiązania mocujące, mogą okazać się pomocne przy eliminowaniu konieczności trzymania drgających powierzchni. Uchwyty „antywibracyjne” mogą ograniczać przekazywane drgania, jednak nieprawidłowy dobór uchwytu tego rodzaju może w rzeczywistości zwiększyć amplitudę drgań przekazywanych na ręce, dlatego też należy stosować tylko takie uchwyty zaaprobowane przez producenta danego narzędzia. Materiały sprężyste Owijanie drgających uchwytów gumą lub innymi materiałami sprężystymi może poprawić komfort pracy, ale jest mało prawdopodobne, aby ograniczyło w istotny sposób drgania o częstotliwościach, których wkład w narażenie określono podczas jego obliczania jako największy. Materiały sprężyste, o ile nie zostały starannie dobrane, mogą wzmacniać drgania w zakresie niektórych częstotliwości i w rzeczywistości zwiększać narażenie na drgania. Siły uchwytu i pchania Zmniejszenie poziomu sił uchwytu lub nacisku, wywieranych przez ręce, zmniejsza drgania przekazywane na dłonie i ramiona użytkownika narzędzia. Siły takie mogą być potrzebne do podtrzymywania narzędzia lub obrabianego przedmiotu, kontrolowania lub prowadzenia maszyny, a także zwiększenia szybkości wykonywania czynności roboczych. Przykładane siły mogą być jednak zbyt duże w porównaniu z wartościami wymaganymi do skutecznego wykonania pracy, czego przyczyną może być niewłaściwy dobór sprzętu, nieprawidłowa konserwacja, niedostateczne przeszkolenie lub nieodpowiednie rozwiązanie projektowe stanowiska pracy. Poniżej przedstawiamy kilka metod zmniejszenia sił uchwytu i pchania: • w przypadku, gdy ciężki element jest obrabiany ręcznie na szlifierce stojakowej, pracownik powinien jedynie naprowadzać go na koło, a nie podtrzymywać cały jego ciężar; • łańcuchy podtrzymujące (zwane czasem odciążnikami) oraz manipulatory mogą być wykorzystane do podwieszenia narzędzi wytwarzających drgania, takich jak ciężkie wiertarki, szlifierki, wkrętaki mechaniczne do nakrętek, gwoździarki (w niektórych przypadkach) oraz dłuta pneumatyczne, dzięki czemu operator nie jest zmuszony do podtrzymywania narzędzia; zmiana tekstury oraz materiału, z którego wykonany jest uchwyt, może pozwolić operatorowi na stosowanie mniejszej siły uchwytu do trzymania i kontrolowania narzędzia; • stosowanie odpowiednich technik przy pracach leśnych, np. gładkie przesuwanie piły łańcuchowej wzdłuż pniu podczas okrzesywania, zamiast podtrzymywania narzędzia przez cały czas w powietrzu. 3.3.5 Szkolenie i informowanie pracowników Jest rzeczą bardzo istotną, aby zapewnić operatorom i nadzorcom informacje na temat: • ewentualnych urazów, mogących wystąpić w związku z użytkowanym sprzętem roboczym; • dopuszczalnych wartości ekspozycji oraz wartości działania; • wyników oceny zagrożenia drganiami oraz wszelkich pomiarów drgań; • środków kontrolnych, stosowanych w celu wyeliminowania lub ograniczenia narażenia na drgania działające przez kończyny górne; • bezpiecznych praktyk w miejscu pracy, które pomagają zmniejszyć narażenie na drgania; • przyczyn oraz sposobów wykrywania i zgłaszania oznak urazów; • przyczyn oraz sposobów zgłaszania konieczności poddania maszyn konserwacji; • jak i kiedy złomować narzędzia lub materiały eksploatacyjne, które przyczyniają się do nadmiernego narażenia na drgania; • okoliczności, w jakich pracownicy uprawnieni są do kontroli warunków zdrowotnych. Aby środki kontroli były skuteczne, trzeba polegać na operatorach narzędzi i procesów wytwarzających drgania. Przy wprowadzaniu środków kontroli należy konsultować się z pracownikami i ich przedstawicielami. Pracownicy są zobowiązani do podtrzymywania współpracy, kiedy podejmujecie kroki w celu zachowania zgodności z europejskimi dyrektywami w sprawie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa. Pracownicy powinni przechodzić szkolenia w zakresie technik roboczych, aby mogli na przykład ograniczać nadmierne stosowanie sił uchwytu, pchania i prowadzenia oraz użytkować narzędzia w sposób bezpieczny i z optymalną wydajnością. Wymagają również odpowiedniego szkolenia, by móc rozpoznać, kiedy dana maszyna wymaga konserwacji. W przypadku niektórych narzędzi ręce operatora muszą znajdować się w odpowiedniej pozycji w celu uniknięcia zwiększonego narażenia na drgania. Wiele narzędzi o ograniczonym poziomie emisji drgań, takich jak młoty pneumatyczne z amortyzowanymi uchwytami, wytwarza wysokie poziomy emisji drgań w przypadku, gdy operator podczas użytkowania narzędzia zbyt mocno je dociska (młoty pneumatyczne mogą również wytwarzać wysokie poziomy emisji drgań w sytuacji, gdy pracownik w trakcie użytkowania ciągnie do góry narzędzie, które zaklinowało się w szczelinie). Producent powinien udzielić porady w sprawie jakichkolwiek wymagań w zakresie szkolenia, jak również być w stanie zaoferować szkolenie dla operatorów. Należy zachęcać pracowników, aby w miarę możliwości opierali narzędzie na materiale, na którym pracują (lub, w przypadku obróbki elementów ręcznie trzymanych, na jakiejkolwiek dostępnej podpórce), oraz by chwytali je lekko, ale bezpiecznie. Niezbędne będzie szkolenie i nadzór w celu zapewnienia, że pracownicy sami będą zapobiegać powstawaniu schorzeń mających związek z drganiami. Powinni być także zachęcani do zgłaszania wszelkich objawów, które mogą być związane z drganiami lub użytkowaniem elektronarzędzi itp. Jeżeli pracownicy uczestniczą w programie kontroli warunków zdrowotnych, istnieje możliwość prowadzenia z nimi regularnych bezpośrednich rozmów na temat zagrożeń związanych z drganiami oraz sposobów ograniczania ryzyka wystąpienia urazów. Pracownicy powinni być również informowani na temat wpływu czynności niezwiązanych z pracą na zagrożenie dla ich zdrowia. Powinno się ich zachęcać do rzucenia lub ograniczenia palenia papierosów, który to nałóg może mieć szkodliwy wpływ na krążenia krwi. Pracownicy powinni również być świadomi, że wykorzystywanie elektronarzędzi do majsterkowania w domu albo czynności takie, jak np. jazda motocyklem, mogą przyczyniać się do zwiększania wartości dziennych ekspozycji na drgania, i tym samym zwiększać ryzyko wystąpienia urazów związanych z drganiami działającymi przez kończyny górne. Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Rozdział 3: Eliminowanie lub ograniczenie narażenia • 3.3.6 Plan pracy Aby kontrolować zagrożenie związane z drganiami działającymi przez kończyny górne, niezbędne może okazać się ograniczenie czasu, w jakim pracownicy są narażeni na drgania wytwarzane przez niektóre narzędzia lub procesy. Zalecane jest planowanie prac w taki sposób, aby zapobiegać narażeniu pracowników na drgania przez długie, nieprzerwane okresy czasu. Dopilnujcie, aby nowo wprowadzony cykl pracy był odpowiedni sposób nadzorowany, aby zapewnić, że pracownicy nie wracają do starszego cyklu pracy. W sytuacji, gdy pracownicy pracują na akord, należy opracować systemy nadzoru, dzięki którym nie będą oni mogli pracować intensywnie przez długi czas z niewielką ilością przerw. 27 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) 3.3.7 Środki zbiorowe Jeżeli na przestrzeni roboczej prace wykonuje kilka przedsiębiorstw, pracodawcy zobowiązani są do współpracy w zakresie wprowadzania i przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Może to na przykład oznaczać, że jedno z przedsiębiorstw bierze na siebie odpowiedzialność za zakup lub wynajem maszyn o niskich poziomach emisji drgań w przypadku, a maszyny te są użytkowane przez wielu wykonawców pracujących wspólnie w danym miejscu pracy. 3.3.8 Odzież i środki ochrony osobistej Indywidualne wyposażenie ochronne to ostateczny środek ochrony przed zagrożeniami w miejscu pracy, który powinien być rozważany jedynie w charakterze długofalowego środka kontroli w sytuacji, gdy wszystkie inne opcje zostały wykorzystane. Temperatura w miejscu pracy w budynku powinna zapewniać należyty komfort pracy, bez konieczności zakładania odzieży ochronnej, i zazwyczaj nie powinna być niższa niż 16ºC. Powinno się unikać stosowania narzędzi, które powodują wyziębienie dłoni, np. maszyn w stalowej obudowie lub narzędzi pneumatycznych wydmuchujących powietrze w kierunku dłoni obsługującego je pracownika. W przypadku zwiększonego zagrożenia związanego z drganiami działającymi przez kończyny górne w niskiej temperaturze, konieczne jest zapewnienie pracownikom ciepłej odzieży i rękawic. Dobrze dopasowane rękawice i odzież powinny gwarantować skuteczną ochronę dłoni i ciała przed chłodem i wilgocią w środowisku pracy. Zabezpieczenie przed drganiami Rękawice sprzedawane jako „antywibracyjne” powinny być opatrzone oznakowaniem CE, wskazującym, że zostały przebadane i stwierdzono ich zgodność z wymaganiami normy EN ISO 10819:1997. Norma ta nie podaje jednak szczegółowych danych dotyczących wymaganej skuteczności działania, dlatego będziecie musieli sami ocenić poziom ochrony zapewniany przez rękawice antywibracyjne, zgodnie z wymogami dyrektywy w sprawie środków ochrony osobistej z 1992 r. Rękawice antywibracyjne nie ograniczają w sposób istotny zagrożenia przy częstotliwościach poniżej 150 Hz (9000 obrotów na minutę). Oznacza to, że w przypadku większości ręcznie trzymanych elektronarzędzi stosowanie rękawic antywibracyjnych ogranicza skorygowanych częstotliwościowo wartości przyspieszeń drgań w sposób znikomy. Rękawice antywibracyjne mogą w pewnym stopniu ograniczyć zagrożenie związane z drganiami w przypadku narzędzi wysokoobrotowych (lub wytwarzających drgania o wysokich częstotliwościach), o ile nie są trzymane zbyt kurczowo. Określenie ilościowe owej redukcji zagrożenia nie jest jednak łatwe, dlatego też rękawice antywibracyjne nie powinny być uważane za uniwersalny środek ochrony przed drganiami działającymi przez kończyny górne. Ochrona przed niskimi temperaturami Niska temperatura ciała zwiększa zagrożenie wystąpienia tzw. zbielenia palców w wyniku ograniczo- 28 nego krążenia krwi. Należy zatem unikać, w miarę możności, pracy na zewnątrz budynków przy niskich temperaturach otoczenia. Jeżeli konieczne jest wykonanie pracy na zewnątrz, należy pamiętać, że niektóre narzędzia, np. piły łańcuchowe, są dostępne w wersji z ogrzewanymi uchwytami, co zapobiega wychładzaniu dłoni. 3.3.9 Konserwacja Regularna obsługa techniczna elektronarzędzi i innego sprzętu roboczego często prowadzi do utrzymania wartości amplitudy drgań na minimalnym poziomie, dlatego też należy: • • dopilnować, aby narzędzia tnące były naostrzone; • smarować wszystkie ruchome części zgodnie z zaleceniami producenta; • • wymieniać zużyte części; • wymieniać antywibracyjne mocowania mocujące oraz amortyzowane uchwyty zanim ulegną zużyciu (wypatruj oznak zużycia, takich jak pękanie, pęcznienie, mięknięcie lub twardnienie elementów gumowych); • kontrolować i wymieniać wadliwe amortyzatory, łożyska i przekładnie; • ostrzyć piły łańcuchowe i zapewniać prawidłowe napięcie łańcucha; • regulować silniki. zakładać koła ścierne w sposób prawidłowy, zgodnie z zaleceniami producenta; dokonywać niezbędnych kontroli wyważenia oraz korekt; Zarządzanie narażeniem na drgania jest procesem bieżącym. Niezbędne jest zapewnienie, że stosowane są systemy kontroli, które przynoszą oczekiwane rezultaty.. W tym rozdziale zajmiemy się sposobami monitorowania środków kontroli drgań, a także poradzimy, kiedy powtórzyć ocenę zagrożenia. 3.4.1 J ak się upewnić, że środki kontroli drgań działających przez kończyny górne działają? Niezbędne będzie dokonywanie okresowych przeglądów środków kontroli drgań działających przez kończyny górne w celu zapewnienia, że są one w dalszym ciągu stosowne i skuteczne. Należy: • Sprawdzać regularnie, czy kadra zarządzająca i pracownicy w dalszym ciągu realizują wprowadzony program kontroli; • Rozmawiać regularnie z przedstawicielami kadry kierowniczej, pracownikami oraz przedstawicielami personelu BHP i pracowników o tym, czy występują jakiekolwiek problemy związane ze sprzętem lub sposobami jego użytkowania; • Zapoznawać się z wynikami kontroli warunków zdrowotnych oraz omawiać z dostawcą usług medycznych kwestię, czy środki kontrolne okazują się być skuteczne, czy też muszą zostać wymienione. 3.4.2 K iedy trzeba powtórzyć ocenę zagrożenia? Ponowne dokonanie oceny zagrożeń związanych z drganiami, jak również sposobów ich kontrolowania, powinno nastąpić po stwierdzeniu w miejscu pracy zmian mogących wpłynąć na poziom narażenia, takich jak: • • • wprowadzenie innych maszyn lub procesów; • wprowadzenie nowych środków kontroli drgań. zmiany cyklu pracy lub metod pracy; zmiana liczby godzin przepracowywanych przy użyciu sprzętu wywołującego drgania; Ponowna ocena zagrożeń będzie konieczna również w razie pojawienia się dowodów (np. wyniki kontroli warunków zdrowotnych) na to, że dotychczasowe środki kontroli są nieskuteczne. Zakres ponownej oceny będzie zależał od charakteru zmian oraz liczby dotkniętych nimi osób. Zmiana liczby godzin lub cyklu pracy może wymagać powtórnego wyliczenia wartości dziennej ekspozycji dla osób narażonych, ale nie musi prowadzić do zmiany wartości amplitudy drgań. Wprowadzenie nowych maszyn lub procesów może wymagać ponownego dokonania pełnej oceny zagrożenia. Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Rozdział 3: Eliminowanie lub ograniczenie narażenia 3.4 Monitorowanie i ponowna ocena zagrożenia Dobrą praktyką jest dokonywanie w regularnych odstępach czasu przeglądu oceny zagrożenia oraz praktyk roboczych, nawet w razie braku jakichkolwiek oczywistych zmian. Być może jakaś nowa technologia, konstrukcja narzędzi lub nowe sposoby wykonywania prac w danej branży pozwolą na dalszą redukcję zagrożeń. 29 zdrowotnych Kontrola warunków zdrowotnych polega na wprowadzeniu systematycznych, regularnych i odpowiednich procedur w zakresie wykrywania problemów zdrowotnych w miejscu pracy oraz podejmowania działań w związku z otrzymanymi wynikami. Cele kontroli warunków zdrowotnych obejmują przede wszystkim ochronę zdrowia pracowników (włącznie z rozpoznawaniem i zapewnieniem ochrony osobom szczególnie narażonym), a także sprawdzenie długoterminowej skuteczności środków kontrolnych. Państwa członkowskie mają wyłączne kompetencje do przeprowadzania kontroli warunków zdrowotnych, a procedury w zakresie kontroli warunków zdrowotnych w poszczególnych państwach Unii Europejskiej różnią się między sobą. Niniejszy przewodnik nie stawia sobie za cel przedstawienia konkretnych wytycznych w sferze kontroli warunków zdrowotnych. W tym rozdziale ponownie przytaczamy wymagania dotyczące kontroli warunków zdrowotnych, zawarte w dyrektywie wibracyjnej, i dokonujemy przeglądu niektórych z dostępnych technik oceny. Niektóre techniki kontroli warunków zdrowotnych, dotyczące urazów związanych z drganiami działającymi przez kończyny górne, zostały opisane w załączniku F. 4.1 Kiedy kontrola warunków zdrowotnych jest niezbędna? Państwa członkowskie wprowadzają przepisy zapewniające odpowiednią kontrolę warunków zdrowotnych pracowników w przypadku, gdy ocena zagrożenia związanego z drganiami działającymi przez kończyny górne wskazuje na istnienia zagrożenia zdrowia pracowników. Przepisy w sprawie kontroli warunków zdrowotnych, w tym wyszczególnione wymagania w zakresie dokumentacji dotyczącej zdrowia i jej dostępności, wprowadza się zgodnie z prawem krajowym lub praktyką. Pracodawcy powinni zapewnić odpowiednią kontrolę medyczną w przypadku, gdy ocena taka wskazuje na istnienie zagrożenia zdrowia pracowników. Kontrolę medyczną powinno zastosować się w odniesieniu do pracowników narażonych na urazy spowodowane drganiami w przypadku, gdy: • pracownicy są narażeni na drgania w taki sposób, że można ustalić związek między narażeniem a możliwym do zidentyfikowania schorzeniem lub szkodliwym skutkiem dla zdrowia, • istnieje prawdopodobieństwo, że takie schorzenie lub skutki występują w konkretnych warunkach pracy pracownika, oraz • istnieją wypróbowane techniki wykrywania schorzenia lub szkodliwych skutków dla zdrowia. W każdym przypadku, pracownikom narażonym na działanie drgań mechanicznych przekraczających wartości działania , przysługuje odpowiednia kontrola warunków zdrowotnych. 4.2 Prowadzenie dokumentacji medycznej Państwa członkowskie stwarzają warunki w celu zapewnienia sporządzania i aktualizacji indywidualnej dokumentacji dotyczącej zdrowia każdemu pracownikowi, który poddał się kontroli warunków zdrowotnych. Dokumentacja dotycząca zdrowia zawiera podsumowanie wyników przeprowadzonej kontroli warunków zdrowotnych. Prowadzi się je w odpowiedniej formie, umożliwiającej późniejsze odwołanie się do nich, z uwzględnieniem obowiązku poufności. Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Rozdział 4: Kontrola warunków zdrowotnych R ozdział 4: K ontrola warunków Kopie odpowiedniej dokumentacji dotyczącej zdrowia przekazuje się właściwym władzom na żądanie. Poszczególnym pracownikom udostępnia się na żądanie dokumentację dotyczącą zdrowia dotyczącą ich osobiście. 4.3 Jak postępować w przypadku stwierdzenia urazu? W przypadku, gdy w wyniku kontroli warunków zdrowotnych pracownika wykryto możliwe do zidentyfikowania schorzenie lub szkodliwy skutek dla zdrowia, które lekarz lub specjalista w dziedzinie ochrony zdrowia pracowników uzna za skutek narażenia na drgania mechaniczne przy pracy: Informowanie pracownika Lekarz lub inna osoba o odpowiednich kwalifikacjach zawiadamia pracownika o wynikach, które dotyczą go osobiście. Pracownikowi udziela się w szczególności 31 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) 32 informacji i porad dotyczących kontroli warunków zdrowotnych, jakiej powinien się poddać po ustaniu narażenia na drgania. • Wprowadzenie w życie niezbędnych środków w celu wyeliminowania lub zmniejszenia zagrożenia związanego z drganiami działającymi przez kończynygórne,zuwzględnieniemporadspecjalisty w zakresie ochrony zdrowia pracowników, albo innej osoby o odpowiednich kwalifikacjach, albo właściwych władz, w tym możliwość przeniesienia pracownika do innej pracy, gdzie nie występuje zagrożenie dalszym narażeniem; oraz • Zapewnienie kontynuacji kontroli warunków zdrowotnych i przeglądu stanu zdrowia innych pracowników, którzy byli i są narażeni w podobnym stopniu. W takich przypadkach właściwy lekarz lub specjalista w dziedzinie ochrony zdrowia pracowników, albo właściwe władze, mogą wnioskować o poddanie narażonych pracowników badaniom lekarskim. Informowanie pracodawcy Zawiadamia się pracodawcę o istotnych wynikach kontroli warunków zdrowotnych, z uwzględnieniem obowiązku dochowania tajemnicy lekarskiej. Działania pracodawcy • Analiza oceny zagrożenia związanego z drganiami działającymi przez kończyny górne; • Analiza środków podjętych w celu eliminacji lub zmniejszenia zagrożeń związanych z narażeniem na drgania działające przez kończyny górne; odpowiedzialności określonego Dyrektywą 2002/44/WE Tabela A.1: Podsumowanie zakresu odpowiedzialności określonego dyrektywą 2002/44/WE Artykuł Kogo W jakiej sytuacji Wymaganie dyrektywy dotyczy? Pracodawca Potencjalne Określenie i ocena zagrożenia: Art. 4 zagrożenie związane z drganiami działającymi przez kończyny górne Art. 5 Pracodawca Art. 6 Pracodawca Art. 7 Pracodawca Art. 8 Zdravnik ali ustrezno usposobljena oseba Pracodawca Pracodawca 3 Skorzystanie z usług osoby posiadającej kompetencje do dokonania oceny zagrożenia związanego z drganiami działającymi przez kończyny górne. 3 Gotowość do dokonania oceny zagrożenia. 3 Określenie środków niezbędnych do kontroli narażenia oraz informowania i szkolenia pracowników. 3 Aktualizacja oceny zagrożenia. Zagrożenie związane Usunięcie lub ograniczenie narażenia: z drganiami 3 Ogólne działania w celu wyeliminowania ryzyka lub ograniczenia go do minimum. Ekspozycja 3 Przyjęcie i wdrożenie programu środków zmierzająprzekraczająca cych do wyeliminowania lub ograniczenia do miniwartość działania mum narażenia na drgania działające przez kończyny górne Ekspozycja 3 Natychmiastowe działania w celu zapobieżenia przekraczająca narażeniu przekraczającemu dopuszczalną wartość dopuszczalną 3 Ustalenie, z jakiej przyczyny dopuszczalna wartość wartość narażenia została przekroczona Szczególnie narażeni 3 Dostosowanie środków do potrzeb szczególnie narapracownicy żonych pracowników Pracownicy narażeni Informowanie i szkolenie pracowników: na ryzyko związane 3 Dotyczy wszystkich pracowników narażonych na z drganiami ryzyko związane z drganiami działającymi przez działającymi przez kończyny górne. kończyny górne Pracownicy narażeni Konsultacje z pracownikami i uczestnictwo na ryzyko związane pracowników: z drganiami 3 Wyważone konsultacje przeprowadzone w odpodziałającymi przez wiednim czasie, z pracownikami i ich przedstawiciekończyny górne lami w sprawie oceny zagrożenia, środków kontroli, kontroli warunków zdrowotnych i szkoleń. W przypadku Kontrola warunków zdrowotnych: stwierdzenia 3 Informowanie pracownika o wynikach kontroli problemów warunków zdrowotnych zdrowotnych 3 Informowanie pracownika i udzielanie mu porad dotyczących kontroli warunków zdrowotnych, jakiej powinien się poddać po ustaniu narażenia 3 Informowanie pracodawcy o istotnych wynikach kontroli warunków zdrowotnych W przypadku 3 Analiza oceny zagrożenia stwierdzenia 3 W następnej kolejności usunięcie lub ograniczenie problemów zagrożenia zdrowotnych 3 Przegląd stanu zdrowia pracowników narażonych w podobnym stopniu Ekspozycja 3 Pracownicy uprawnieni do odpowiedniej kontroli przekraczająca warunków zdrowotnych wartość działania Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Z ałącznik A-H Z ałącznik A: Podsumowanie zakresu 33 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) Z ałącznik B: Czym są drgania? B.1 Czym są drgania? B.3 Drgania wywoływane są w sytuacji, gdy ciało ludzkie oscyluje pod wpływem sił zewnętrznych i wewnętrznych (rysunek B.1). W przypadku drgań działających przez kończyny górne uchwyt pracującej maszyny lub powierzchnia obrabianego elementu wytwarza szybkie drgania, i ruch ten jest przenoszony na dłonie i ramiona. B.2 Co należy zmierzyć? Rysunek B.1 Drgania działające przez kończyny górne Drgania określa się przy pomocy ich amplitudy i częstotliwości. Amplitudę drgań można wyrazić przy pomocy przemieszczenia (w metrach), prędkości drgań (w metrach na sekundę) lub przyspieszenia drgań (w metrach na sekundę do kwadratu lub m/s²). Większość analizatorów drgań podaje wyniki związane z przyspieszeniem, dlatego też tradycyjnie do opisywania drgań wykorzystywany jest ten parametr. Aby otrzymać pełny obraz drgań na danej powierzchni, należy je zmierzyć w trzech osiach, jak pokazano na rysunku B.2. C o to jest częstotliwość i korekcja częstotliwościowa? Częstotliwość opisuje liczbę ruchów, jakie wprawione w drgania ciało ludzkie wykonuje w ciągu sekundy do przodu i do tyłu, na boki lub w górę i w dół. Jej wartość jest wyrażona liczbą cykli na sekundę, czyli inaczej herców (w skrócie Hz). W odniesieniu do narzędzi obrotowych, częstotliwość dominująca jest zazwyczaj zależna od prędkości, z jaką obraca się element roboczy narzędzia (która to wartość jest najczęściej wyrażona w obrotach na minutę, r.p.m.; po podzieleniu liczby obrotów na minutę otrzymujemy częstotliwość wyrażoną w Hz). W przypadku drgań działających przez kończyny górne, częstotliwości uważane za istotne mieszczą się w przedziale 8-1000 Hz. Biorąc jednak pod uwagę, że zagrożenie wystąpieniem urazu nie jest takie samo przy wszystkich częstotliwościach, stosuje się korekcję częstotliwościową, aby przedstawić prawdopodobieństwo wystąpienia urazu w wyniku oddziaływania różnych częstotliwości. W rezultacie wartość skorygowanego przyspieszenia drgań ulega zmniejszeniu wraz ze wzrostem częstotliwości. W przypadku drgań działających przez kończyny górne, stosowana jest tylko jedna krzywa korekcji częstotliwościowej do wszystkich trzech osi. B.4 Jakie parametry stosuje się w ocenie narażenia? Z wartości przyspieszenia drgań w każdej z osi oblicza się pierwiastek kwadratowy sumy kwadratów skorygowanych częstotliwościowo wartości przyspieszenia , i oznacza symbolem ahv. Wielkość używana do oceny narażenia to całkowita wartość przyspieszenia drgań, łącząca trzy wartości ahw dla każdej z osi: x, y oraz z, przy pomocy wzoru: Rysunek B.2 Osie pomiaru drgań działających przez kończyny górne 34 Na rysunku B.3 przedstawiono kilka przykładów całkowitych wartości przyspieszenia drgań dla niektórych powszechnie używanych elektronarzędzi ręcznie trzymanych . używanych narzędzi Przykładowe dane wyliczone na podstawie pomiarów całkowitych wartości przyspieszeń drgań ahv, dokonanych w miejscach pracy (zob.: Rozdział 2.3) przez HSL i INRS w latach 1997-2005. Dane te są wyłącznie orientacyjne i w żadnych okolicznościach nie są reprezentatywne w odniesieniu do użytkowania żadnej konkretnej maszyny. Punkty oznaczające 25-ty i 75-ty percentyl stanowią wartości zmienne drgań, dla których wartości próbek są równe lub niższe niż odpowiednio 25% i 75%. Przyspieszenie ahv (m/s2) 0 5 10 15 20 25 30 Piły łańcuchowe Dłuta pneumatyczne Wykaszarki Młoty wyburzeniowe Szlifierki matrycowe Szlifierki tarczowe 35 Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Z ałącznik A-H Rysunek B.3: Przykłady wartości przyspieszeń drgań dla niektórych powszechnie Wiertarki udarowe Klucze udarowe Młotki igłowe Ubijaki Młoty pneumatyczne Wiertnice Szlifierki wibracyjne Wyrzynarki Ubijaki wibracyjne Vzorčni podatki 25. in 75. percentil 35 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) B.5Jakiej aparatury należy użyć? 36 Sprzęt do pomiaru drgań działających przez kończyny górne powinien zachowywać zgodność ze specyfikacją zawartą w normie międzynarodowej ISO 8041:2005, dotyczącą przyrządów pomiarowych w odniesieniu do drgań działających przez kończyny górne. Ważny jest staranny dobór akcelerometrów (przetworników drgań). Drgania wytwarzane przez maszyny ręcznie trzymane i ręcznie prowadzone mogą być bardzo duże i z łatwością doprowadzić do zniszczenia nieodpowiednich przetworników. Zamocowanie przetworników drgań na uchwytach maszyny wymaga systemu montowania, który byłby jednocześnie sztywny, lekki i miał niewielkie rozmiary. Więcej informacji oraz wytycznych w sprawie doboru przetwornika drgań i metod jego zamocowania można znaleźć w normie EN ISO 5349-2:2001. Dalsza lektura: EN ISO 5349-2:2001 Drgania mechaniczne — Pomiar i wyznaczanie ekspozycji człowieka na drgania przenoszone przez kończyny górne — Część 2: Praktyczne wytyczne do wykonywania pomiarów na stanowisku pracy symptomy Pracownicy. którzy są regularnie narażeni na nadmierne drgania działające przez kończyny górne, mogą cierpieć na schorzenia związane z zaburzeniami przepływu krwi w palcach oraz funkcji neurologicznych i lokomotorycznych dłoni i ramion. Termin zespół wibracyjny stosuje się w odniesieniu do tych złożonych zaburzeń i związanych z nimi schorzeń. Zespół wibracyjny wywiera niekorzystny wpływ na życie towarzyskie i rodzinne. Okresowo pojawiające się zaburzenia przepływu krwi mają miejsce nie tylko w pracy, ale również w trakcie wykonywania takich czynności, jak mycie samochodu czy oglądanie imprez sportowych. Nawet zwykłe codzienne czynności, jak np. zapinanie guzików, mogą sprawiać problemy. Zaburzenia naczyniowe, zaburzenia nerwowe oraz nieprawidłowości w obrębie kości i stawów, wywołane drganiami działającymi przez kończyny górne, są w niektórych krajach europejskich uważane za choroby zawodowe. C.1 Schorzenia naczyniowe Pracownicy narażeni na drgania działające przez kończyny górne mogą uskarżać się na tzw. zbielenie palców, którego objawy pojawiają się zazwyczaj w związku z narażeniem na niską temperaturę. Objawy te spowodowane są tymczasowym odcięciem dopływu krwi do palców. Zaburzenia naczyniowe wywołane przez drgania są określane w różny sposób: • • • choroba drętwych palców lub białych palców choroba Raynauda , drganiowa choroba bladych palców. W początkowym stadium bielenie dotyka opuszków jednego lub większej liczby palców, ale wraz z przedłużającym się narażeniem na drgania może objąć nawet podstawę palca. Gdy krążenie krwi w palcach wraca do normy (zazwyczaj w reakcji na ciepło lub po zastosowaniu miejscowego masażu), palce przybierają kolor czerwony, co często wiąże się z bólem. Ataki bielenia palców zdarzają się częściej zimą niż latem. Czas trwania dolegliwości zależy od nasilenia oddziałujących drgań i wynosi od kilku minut do ponad godziny. W przypadku utrzymującego się narażenia na drgania, ataki blednięcia są coraz częstsze i obejmują coraz więcej palców. Może się to powtarzać przez cały rok już przy nieznacznym obniżeniu temperatury. W czasie ataku bielenia palców dotknięty tą dolegliwością pracownik może doświadczyć całkowitej utraty czucia w palcach oraz ich sprawności manipulacyjnej, co może mieć fatalny wpływ na czynności wykonywane w pracy i zwiększa ryzyko wystąpienia ciężkich urazów w związku z ewentualnymi wypadkami. Badania epidemiologiczne wykazały, że na prawdopodobieństwo wystąpienia i nasilenie objawów bielenia palców wpływ ma rodzaj narażenia na drgania oraz czas trwania narażenia, rodzaj narzędzi i procesów roboczych, warunki otoczenia (temperatura, cyrkulacja powietrza, wilgotność, hałas), niektóre czynniki biodynamiczne i ergonomiczne (siła uchwytu, siła pchania, pozycja ramienia), a także szczególne cechy indywidualne (podatność, inne schorzenia i czynniki, np. palenie papierosów oraz przyjmowanie niektórych leków, wpływających na krążenie obwodowe). Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Z ałącznik A-H Z ałącznik C: Zagrożenia dla zdrowia – oznaki i C.2 Schorzenia neurologiczne Pracownicy narażeni na drgania działające przez kończyny górne mogą doświadczać mrowienia i drętwienia palców i dłoni. Przy przedłużającym się narażeniu na drgania objawy te ulegają zaostrzeniu i mogą wywierać niekorzystny wpływ na zdolność do wykonywania pracy i czynności życiowe. Pracownicy narażeni na oddziaływanie drgań mogą cierpieć na osłabienie zmysłu dotyku oraz odczuwania temperatury, a także pogorszenie sprawności i chwytliwości palców. C.3Zespół cieśni nadgarstka Badania epidemiologiczne wśród pracowników wykazały również, że posługiwanie się narzędziami wytwarzającymi drgania, w połączeniu z powtarzającymi się ruchami, silnym uchwytem oraz niewygodną postawą mogą zwiększyć ryzyko wystąpienia zespołu cieśni nadgarstka. 37 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) C.4 Schorzenia mięśniowo-szkieletowe 38 Pracownicy, którzy byli przez dłuższy czas narażeni na drgania, mogą uskarżać się na osłabienie siły mięśni, bóle dłoni i ramion, a także zmniejszoną wytrzymałość mięśni. Owe zaburzenia wydają się mieć związek z czynnikami ergonomicznymi wywołanymi ciężką pracą fizyczną. U przebadanych górników, robotników drogowych oraz pracowników obsługujących narzędzia udarowe stwierdzono wzmożone występowanie zapalenia kości i stawów (w przegubach i łokciach), jak również twardnienie tkanek miękkich (kostnienie) w miejscach przyczepu ścięgien, przede wszystkim w obrębie łokcia. U pracowników narażonych na oddziaływanie drgań stwierdzono także inne schorzenia związane z wykonywaną pracą, takie jak zapalenie ścięgien i pochewek ścięgnistych w kończynach górnych, a także przykurcz Dupuytrena, czyli choroba tkanek powięzi dłoni. ekspozycji D.1Narzędzia internetowe W Internecie dostępne są kalkulatory, które ułatwiają proces wyliczania dziennych wartości narażenie na drgania, np.: http://www.hse.gov.uk/vibration/hav/vibrationcalc. htm h t t p : / / v i b r a t i o n . d b . u m u . s e / k a l k y l a t o r. aspx?calc=hav&lang=en.. http://w w w.hvbg.de/d/bia/pra/sof t wa/ kennwertrechner/index.html D.2Wykres dziennej wartości narażenia Wykres zaprezentowany na rysunku D.1 przedstawia prostą alternatywną metodę określania dziennych ekspozycji lub ekspozycji cząstkowych na drgania bez konieczności stosowania kalkulatora. Wystarczy znaleźć na wykresie krzywą A(8) przechodzącą przez lub znajdującą się tuż ponad punktem, w którym przecinają się linie odpowiadające wartości drgań i wartości czasu narażenia. D.3 Nomogram do obliczania dziennych wartości narażenia Nomogram na rysunku D.2 zapewnia prostą alternatywną metodę wyliczenia wartości dziennych ekspozycji bez konieczności posługiwania się równaniami: Dla każdego narzędzia lub procesu: 1. Poprowadź prostą łączącą punkt na linii po lewej stronie wykresu (odpowiadający wartości przyspieszenia drgań) z punktem na pionowej linii po prawej stronie wykresu (odpowiadającym wartości czasu narażenia); 2. Wartość ekspozycji cząstkowej należy odczytać w miejscu, w którym prosta łącząca obie wartości przecina pionową skalę znajdującą się w środkowej części wykresu. 3. Podnieś każdą z wartości cząstkowych ekspozycji na drgania do kwadratu; 4. Zsumuj wartości podniesione do kwadratu; Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Z ałącznik A-H Z ałącznik D: Narzędzia do obliczania dziennych 5. Wyciągnij pierwiastek kwadratowy z wyniku, a otrzymasz wartość dziennej ekspozycji na drgania A(8). Obszar zaznaczony na zielono na rysunku D.1 wskazuje wartości ekspozycji prawdopodobnie znajdujące się poniżej wartości działania. Owe wartości ekspozycji nie mogą być uważane za „bezpieczne”. Może istnieć zagrożenie urazem, spowodowanym drganiami działającymi przez kończyny górne, odnoszące się do wartości ekspozycji niższych niż wartości działania. W związku z tym wartości ekspozycji ujęte w obrębie zielonego obszaru wykresu mogą wywołać urazy spowodowane drganiami u niektórych pracowników, zwłaszcza po wieloletnim okresie narażenia. 39 16 Przykład: 4m/s� przez 4 godz. 30 min. daje A(8)=3m/s� 14 12 Przyspieszenie drgań(m/s2) Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) Rysunek D.1: Wykres dziennej ekspozycji na drgania 10 A(8)=10m/s2 A(8)=9m/s2 8 A(8)=8m/s2 A(8)=7m/s2 6 A(8)=6m/s2 A(8)=5m/s2 4 A(8)=4m/s2 A(8)=3m/s2 A(8)=2,5m/s2 A(8)=2m/s2 2 A(8)=1m/s2 Czas trwania narażenia (gg:mm) 40 10:00 9:30 9:00 8:30 8:00 7:30 7:00 6:30 6:00 5:30 5:00 4:30 4:00 3:30 3:00 2:30 2:00 1:30 1:00 0:30 0:00 0 Skorygowana wartość przyspieszenia ahv (m/s2) działające przez kończyny górne Cząstkowa wartość narażenia na wibracje Ai(8) (m/s2) Punkty ekspozycji na drgania ni Dzienny czas trwania narażenia T 40 40 30 10 30 8 20 20 6 5 15 4 10 8 8 Wartość dopuszczalna ekspozycji 5 m/s² Wartość działania ekspozycji 2.5 m/s² 6 1600 3 800 GODZINY 10 15 400 4 3 2 1.5 5 1.0 1.5 1.0 100 0.8 50 0.6 0.5 4 0.6 0.5 0.4 3 0.3 0.5 30 10 4 8 2 6 5 4 2 0.6 40 15 8 1 0.8 60 20 16 0.2 1.0 80 25 0.8 1.5 100 MINUTY 6 200 2 Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Z ałącznik A-H Rysunek D.2 Nomogram do obliczania wartości ekspozycji na drgania 3 0.1 Instrukcja: Dla każdej wartości ekspozycji poprowadź linię prostą od punktu oznaczającego wartość przyspieszenia ważoną do punktu oznaczającego wartość czasu narażenia. Odczytajwartość spozycji cząstkowej na drgania A(8)j, lub wartość punktów narażenia nj w miejscu,gdzie prosta przeina pionową skalę w środku wykresu. Otrzymane wartości wpisz w odpowiednie miejsca w poniższej tabelce. Dla wartości A (8) i : Dla wartości ni: Wartości A(8) podnieś do kwadratu i Dodaj wartości, aby otrzymać zsumuj. Wyciągnij pierwiastek całkowitą dzienną liczbę punktów, n kwadratowy z otrzymanej wartoci, aby Przy pomocy pionowej skali w otrzymać wartość dziennej ekspozycji środku resu przekształć wartość n w na drganiaA wartość A(8) Ai(8) Ai(8)2 ni Wartość ekspozycji 1 Wartość ekspozycji 1 Wartość ekspozycji 2 Wartość ekspozycji 2 Wartość ekspozycji 3 Wartość ekspozycji 3 Wartość ekspozycji 4 Wartość ekspozycji 4 Wartość ekspozycji 5 Wartość ekspozycji 5 ∑Ai(8)2 = n = ∑ni = A(8) = ∑Ai(8) = A(8) = 2 2 1 41 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) D.4System punktowy ekspozycji na drgania Zarządzanie narażeniem na drgania działające przez kończyny górne można uprościć poprzez posługiwanie się systemem „punktów” ekspozycji. Dla każdego narzędzia lub procesu można wyznaczyć liczbę punktów ekspozycji, zgromadzonych w ciągu godziny (PE,1h wyrażona jako ilość punktów w ciągu godziny), wykorzystując wartość drgań aw wyrażoną w m/s² i podstawiając ją do wzoru: PE,1h = 2a2hv Punkty ekspozycji są następnie sumowane, istnieje zatem możliwość ustalenia maksymalnej liczby punktów ekspozycji dla poszczególnych osób w ciągu jednego dnia. Wartości całkowite ekspozycji, odpowiadające dopuszczalnym wartościom działania i dopuszczalnym wartościom ekspozycji, wynoszą: • • Zazwyczaj liczba punktów ekspozycji PE jest obliczana ze wzoru: . godz gdzie anv to wartość przyspieszenia drgań w m/s², a T to czas trwania narażenia w godzinach. Dla odmiany na rysunku D.3 przedstawiono prostą metodę określania punktów ekspozycji. Dzienną wartość ekspozycji A(8) można obliczyć przy pomocy punktów ekspozycji, korzystając ze wzoru: wartość działania (2,5 m/s²) = 100 punktów; . dopuszczalna wartość ekspozycji (5 m/s²) = 400 punktów. Przyspieszenie (m/s2) Rysunek D.3: Tabela punktów ekspozycji (wartości zaokrąglone). 42 20 19,5 19 18,5 18 17,5 17 16,5 16 15,5 15 14,5 14 13,5 13 12,5 12 11,5 11 10,5 10 9,5 9 8,5 8 7,5 7 6,5 6 5,5 5 4,5 4 3,5 3 2,5 67 63 60 57 54 51 48 45 43 40 38 35 33 30 28 26 24 22 20 18 17 15 14 12 11 9 8 7 6 5 4 3 3 2 2 1 5m 200 190 180 170 160 155 145 135 130 120 115 105 98 91 85 78 72 66 61 55 50 45 41 36 32 28 25 21 18 15 13 10 8 6 5 3 15m 400 380 360 340 325 305 290 270 255 240 225 210 195 180 170 155 145 130 120 110 100 90 81 72 64 56 49 42 36 30 25 20 16 12 9 6 30m 800 760 720 685 650 615 580 545 510 480 450 420 390 365 340 315 290 265 240 220 200 180 160 145 130 115 98 85 72 61 50 41 32 25 18 13 1h 1600 1500 1450 1350 1300 1250 1150 1100 1000 960 900 840 785 730 675 625 575 530 485 440 400 360 325 290 255 225 195 170 145 120 100 81 64 49 36 25 2h 2400 2300 2150 2050 1950 1850 1750 1650 1550 1450 1350 1250 1200 1100 1000 940 865 795 725 660 600 540 485 435 385 340 295 255 215 180 150 120 96 74 54 38 3h 3200 3050 2900 2750 2600 2450 2300 2200 2050 1900 1800 1700 1550 1450 1350 1250 1150 1050 970 880 800 720 650 580 510 450 390 340 290 240 200 160 130 98 72 50 4h 4000 3800 3600 3400 3250 3050 2900 2700 2550 2400 2250 2100 1950 1800 1700 1550 1450 1300 1200 1100 1000 905 810 725 640 565 490 425 360 305 250 205 160 125 90 63 5h Dzienny czas trwania narażenia 4800 4550 4350 4100 3900 3700 3450 3250 3050 2900 2700 2500 2350 2200 2050 1900 1750 1600 1450 1300 1200 1100 970 865 770 675 590 505 430 365 300 245 190 145 110 75 6h 6400 6100 5800 5500 5200 4900 4600 4350 4100 3850 3600 3350 3150 2900 2700 2500 2300 2100 1950 1750 1600 1450 1300 1150 1000 900 785 675 575 485 400 325 255 195 145 100 8h 8000 7600 7200 6850 6500 6150 5800 5450 5100 4800 4500 4200 3900 3650 3400 3150 2900 2650 2400 2200 2000 1800 1600 1450 1300 1150 980 845 720 605 500 405 320 245 180 125 10h Niektórzy pracodawcy we współpracy z producentami i dostawcami maszyn wypracowali system zielonych / żółtych / czerwonych „świateł sygnalizacyjnych”, w ramach którego każde narzędzie jest w wyraźny sposób oznakowane odpowiednimi kolorami w odniesieniu do drgań działających przez kończyny górne, w zależności od spodziewanych wartości przyspieszenia drgań dla każdej maszyny w czasie jej użytkowania. Przykład takiego oznaczania kolorami przedstawiono w Tabeli D.4. fikowaniu każdej z maszyn do grupy w odpowiednim kolorze. System świateł sygnalizacyjnych może być oparty na pomiarach lub na deklaracji producenta dotyczącej poziomu emisji drgań. W przypadku korzystania z wartości emisji drgań należy ją pomnożyć przez współczynnik mieszczący się w granicach od 1 do 2, aby uwzględnić niepewność zawartą w wynikach znormalizowanych badań emisji (Rozdział 2.3.1). Użytkowanie „zielonej” maszyny oznacza, że wartości ekspozycji będą prawdopodobnie niższe niż poziom Pracownicy przechodzą szkolenie w zakresie wartości działania lub dopuszczalne wartości eksposystemu oznaczania kolorami, dzięki czemu są w zycji. Nie można jednak zakładać, że te wartości są stanie błyskawicznie rozpoznać i wybrać narzędzie „bezpieczne”. Może istnieć zagrożenie wywołania wytwarzające drgania, a także wiedzą, jak długo urazu spowodowanego drganiami działającymi przez mogą takiego narzędzia używać. kończyny górne, odnoszące się do wartości ekpozycji niższych niż poTabela D.4 Przykład zastosowania systemu oznaczania kolorami świateł ziom wartości działasygnalizacyjnych nia, i konieczne jest zastosowanie innych Kod koloru Czas potrzebny na Czas potrzebny środków kontroli w osiągnięcie wartości na osiągnięcie działania (2,5m/s²) dopuszczalnych wartości celu zapewnienia, że pracownicy są przeekspozycji (5 m/s²) szkoleni, rozumieją Czerwony Poniżej 30 minut Poniżej 2 godzin założenia systemu i wykorzystują go w Żółty Od 30 minut do 2 godzin Od 2 do 8 godzin sposób prawidłowy, Zielony Powyżej 2 godzin Powyżej 8 godzin że środki stosuje się w odpowiedni spoPowodzenie systemu świateł sygnalizacyjnych zależy sób, i że u narażonych pracowników nie rozwija się od wiarygodności danych, wykorzystanych przy klasyzespół wibracyjny. Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Z ałącznik A-H D.5 System „świateł sygnalizacyjnych” 43 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) Z ałącznik E: Rzeczywiste przykłady E.1W przypadku używania tylko jednej maszyny Wartość dziennej ekspozycji na drgania, A(8), dla pracownika stosującego jeden proces lub używającego jednego narzędzia, można wyliczyć podstawiając wartość przyspieszenia drgań i czas trwania narażenia do wzoru: gdzie ahv to wartość przyspieszenia drgań (wyrażona w m/s²), T to dzienny czas trwania narażenia na drgania o wartości ahv, a T0 to referencyjny czas odniesienia, wynoszący osiem godzin. Podobnie jak w przypadku wartości ekspozycji, również wartość dziennej ekspozycji na drgania wyrażona jest w metrach na sekundę do kwadratu (m/s²). Pracownik leśny posługuje się wykaszarką do zarośli przez łączny okres 4½ godziny dziennie. Wartość przyspieszenia drgań wytwarzanych przez narzędzie w czasie użytkowania wynosi 4m/s². Wartość dziennej ekspozycji A(8) wynosi: 1. Szlifierką kątową: 4m/s² przez 2½ godziny 2. Przecinarką kątową: 3 m/s² przez 1 godzinę 3. Młotkiem pneumatycznym: 20 m/s² przez 15 minut Wartości dziennych ekspozycji na drgania dla tych trzech zadań wynoszą: 4. Szlifierka: 2,5 5. Przecinarka: ACut (8) = 3 Wartość dziennej ekspozycji w wysokości 3m/s² przekracza wartość działania ,, ale jest niższa niż dopuszczalna wartość ekspozycji. przypadku liczby maszyn AChip(8) = 20 8 1 8 . = 1.1 m/s2 15 = 3.5 m/s2 8x60 Wartość dziennej ekspozycji na drgania wynosi zatem: A(8) = AGrind (8)2 + ACut (8)2 + AChip (8)2 . używania większej Jeżeli dana osoba jest narażona na więcej niż jedno źródło drgań, wtedy obliczamy wartość cząstkowej ekspozycji na drgania, korzystając z wartości przyspieszenia drgań i czasu trwania dla każdego źródła. Całkowitą wartość dziennej ekspozycji na drgania można wyliczyć z wartości cząstkowych ekspozycji na drgania, korzystając ze wzoru: gdzie: A1(8), A2(8), A3(8) itd. stanowią wartości cząstkowych ekspozycji na drgania dla różnych źródeł drgań. 44 Oczyszczacz w odlewni posługuje się w trzema narzędziami w ciągu dnia roboczego: 6. Młotek: Przykład E.2W Przykład = 2.2 2 + 1.12 + 3.52 = 4.8 + 1.2 + 12.3 = 18.3 = 4.3 m/s2 Owa wartość dziennej ekspozycji w wysokości 4,3 m/s² przekracza wartość działania, ale jest niższa niż dopuszczalna wartość ekspozycji. (Uwaga: jest to ten sam rzeczywisty przykład, co w załączniku E.2 przy wykorzystaniu metody punktowej ekspozycji ) W przypadku znanych wartości przyspieszenia, wyrażonych w m/s²: W przypadku posiadania danych dotyczących liczby punktów na godzinę: Krok 1: Określić liczbę punktów dla każdego zadania lub maszyny, korzystając z rysunku D.3 w celu znalezienia punktów ekspozycji na podstawie wartości przyspieszenia oraz czasu trwania narażenia. Krok 1: Określić liczbę punktów na godzinę dla każdej maszyny lub czynności, wykorzystując dane producenta, inne źródła lub wyniki pomiarów. Krok 2: Zsumować punkty dla każdej maszyny, aby otrzymać całkowitą dzienną liczbę punktów. Krok 3: Najwyższa spośród wartości dla trzech osi stanowi wartość dziennej ekspozycji na drgania, wyrażoną w punktach. Przykład Oczyszczacz w odlewni posługuje się w trzema narzędziami w ciągu dnia roboczego: 1. Szlifierką kątową: 4m/s² przez 2½ godziny 2. Przecinarką kątową: 3 m/s² przez 1 godzinę 3. Młotkiem pneumatycznym: 20 m/s² przez 15 minut Krok 1: Liczba Punktów ekspozycji wynosi, na podstawie rysunku D.3: Szlifierka kątowa (2½ godziny użytkowania) Przecinarka kątowa (1 godzina użytkowania) Młotek pneumatyczny (15 minut użytkowania) 4 m/s² przez 3* godziny = 96 punktów 3 m/s² przez 1 godzinę = 18 punktów Krok 3: Suma punktów dla poszczególnych maszyn lub czynności stanowi wartość dziennej ekspozycji na drgania, wyrażoną w punktach. Przykład Oczyszczacz w odlewni posługuje się w trzema narzędziami w ciągu dnia roboczego: 1. Szlifierką kątową: 4m/s² przez 2½ godziny 2. Przecinarką kątową: 3 m/s² przez 1 godzinę 3. Młotkiem pneumatycznym: 20 m/s² przez 15 minut Krok 1: Liczby punktów na godzinę dla tych maszyn wynoszą: Szlifierka kątowa Przecinarka kątowa Młotek pneumatyczny 32 punkty 18 punktów 800 punktów Krok 2: Punkty ekspozycji mają zatem wartość: 20 m/s² przez 15 minut = 200 punktów * wartość 2½ godziny nie jest pokazana na rysunku D.3, dlatego wykorzystano najbliższą wyższą wartość = 3 godziny. Krok 2: Dzienna liczba punktów ekspozycji na drgania dla każdej maszyny wynosi: Krok 2: Dla każdej maszyny lub czynności wyznaczyć dzienną liczbę punktów, mnożąc liczbę punktów na godzinę przez ilość godzin użytkowania maszyny: Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Z ałącznik A-H E.3Wartość dziennej ekspozycji: A(8), przy wykorzystaniu systemu punktowego ekspozycji 96 + 18 + 200 = 314 točke Krok 3: Wartość dziennej ekspozycji na drgania wynosi 314 punktów, czyli przekracza wartość działania w wysokości 100 punktów, ale jest niższa niż dopuszczalna wartość ekspozycji w wysokości 400 punktów. Szlifierka Przecinarka Młotek kątowa kątowa pneumatyczny (2½ godziny (1 godzina (15 minut użytkowania) użytkowania) użytkowania) 32 x 2,5 = 80 18 x 1 = 18 800 x 0,25 = 200 Krok 3: Dzienna liczba punktów ekspozycji na drgania dla każdej maszyny wynosi: Krok 4: 80 + 18 + 200 = 298 točk Krok 5: Wartość dziennej ekspozycji na drgania wynosi 298 punktów, czyli przekracza wartość działania w wysokości 100 punktów, ale jest niższa niż dopuszczalna wartość ekspozycji w wysokości 400 punktów. 45 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) Załącznik F:Techniki kontroli warunków zdrowotnych F.3Badania kliniczne W zasadzie badania kliniczne nie są w stanie dostarczyć wiarygodnego dowodu na wystąpienie zaburzeń związanych z narażeniem na drgania, mogą być jednak pomocne przy wykluczeniu innych przyczyn występowania objawów zbliżonych do zespołu wibracyjnego lub przy monitorowaniu rozwoju schorzenia. Kontrola warunków zdrowotnych może polegać na ocenie wywiadu chorobowego dotyczącego pracownika włącznie z badaniem lekarskim, przeprowadzonym przez lekarza lub specjalistę w zakresie ochrony zdrowia o odpowiednich kwalifikacjach. Kwestionariusze wykorzystywane w trakcie kontroli warunków zdrowotnych w związku z drganiami przekazywanymi na kończyny górne są dostępne w wielu różnych źródłach (np. sekcja VIBGUIDE na stronie: http://www.humanvibration.com/EU/EU_ index.htm). F.1Wywiad chorobowy Wywiad chorobowy powinien skoncentrować się na: • • historii chorób w rodzinie; • historii zatrudnienia, z uwzględnieniem wykonywanych w przeszłości i obecnie zawodów związanych z narażeniem na drgania przekazywane na kończyny górne, wykonywanych w przeszłości prac obejmujących narażenie na działanie czynników o działaniu neurotoksycznym lub angiotoksycznym, a także wszelkich czynności wykonywanych w czasie wolnym od pracy i obejmujących użytkowanie narzędzi lub maszyn wytwarzających drgania; • wywiadzie społecznym, z uwzględnieniem nałogu nikotynowego oraz spożycia alkoholu; osobistej historii zdrowia. F.2Badanie przedmiotowe Badanie przedmiotowe powinno skupić się w szczególności na obwodowym układzie naczyniowym, nerwowym i mięśniowo-szkieletowym, i być przeprowadzone przez wykwalifikowanego lekarza. 46 Badania układu naczyń obwodowych obejmują test Lewisa-Prusika, test Allena i test Adsona. Badania obwodowego systemu nerwowego obejmują ocenę sprawności manualnej (np. rozpoznawanie i podnoszenie monet), test Roosa, test Phalena oraz objaw Tinela (dotyczy zespołu cieśni nadgarstka). F.4Badania naczyniowe Ocena zespołu wibracyjnego w kontekście badań naczyniowych jest oparta przede wszystkim na próbie prowokacyjnej z ekspozycją na niską temperaturę: ocena zmiany koloru palców, zapisywanie czasów odzyskiwania temperatury przez skórę palców, a także pomiar skurczowego ciśnienia krwi w palcach. Inne nieinwazyjne badania diagnostyczne, takie jak dopplerowski zapis spektrum przepływu i ciśnienia krwi w ramionach i palcach, również mogą okazać się użyteczne. F.5Badania neurologiczne Neurologiczna ocena zespołu wibracyjnego obejmuje szereg badań: • • Próg czucia drgań • • Próg odczuwania zmian temperatury • • Elektromiografia Wrażliwość na dotyk (wykrywanie szczeliny, włókno monofilament) Prędkość przewodzenia impulsów we włóknach nerwowych kończyn górnych i dolnych Sprawność palców (test tablicy z kołkami). Ocena siły mięśni jednej ręki może zostać dokonana przy pomocy dynamometru, służącego do pomiaru siły uchwytu, a także miernika siły zacisku palców. F.7Badania radiologiczne Badania rentgenowskie barków, łokci, przegubów oraz dłoni w celu uzyskania radiologicznej diagnozy schorzeń kości i stawów są zazwyczaj wymagane w krajach, w których osteoartropatia kończyn górnych jest uznawana za chorobę zawodową. F.8Badania laboratoryjne Analiza krwi i moczu może być w konieczna w przypadkach, gdy trzeba odróżnić urazy wywołane oddziaływaniem drgań od innych zaburzeń naczyniowych lub nerwowych.. Dalsza lektura: ISO 13091-1:2001 Drgania mechaniczne — Progi czucia drgań do oceny dysfunkcji nerwowej. Część 1: Metody pomiarów na opuszkach palców rąk ISO 14835-1:2005 Drgania i wstrząsy mechaniczne — Próby prowokacyjne z ekspozycją na niską temperaturę przy ocenie stanu czynnościowego naczyń obwodowych — Część 1: Pomiar i ocena temperatury skóry palców u rąk ISO 14835-2:2005 Drgania i wstrząsy mechaniczne — Próby prowokacyjne z ekspozycją na niską temperaturę przy ocenie stanu czynnościowego naczyń obwodowych — Część 2: Pomiar i ocena skurczowego ciśnienia krwi w palcach u rąk Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Z ałącznik A-H F.6Badanie siły mięśni 47 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) Z ałącznik G: Glosariusz Drgania działające przez kończyny górne Drgania mechaniczne, które przeniesione na układ ręka-ramię człowieka, powodują zagrożenie zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, w szczególności schorzenia naczyniowe, nerwowe lub mięśniowe. Deklarowany poziom emisji drgań Wartość przyspieszenia drgań, przekazywana przez producentów maszyn w celu wskazania, jakie drgania mogą być wytwarzane przez ich maszyny. Deklarowany poziom emisji drgań powinien być wyznaczony z wykorzystaniem zharmonizowanych przepisów bezpieczeństwa, i musi być zamieszczony w instrukcji obsługi maszyny. Korekcja częstotliwościowa Współczynnik korekcyjny, stosowany przy pomiarach drgań (często wykorzystujących filtr) w celu odzwierciedlenia zależności zagrożenia wystąpienia urazów ciała od częstotliwości. Korekcję Wh (określoną w EN ISO 5349-1:2001) stosuje się w odniesieniu do drgań działających przez kończyny górne. Wartość dziennej ekpozycji na drgania, A(8) Równoważna energetycznnie wartość całkowitej ekspozycji na drgania oddziałujące w okresie 8 godzin na danego pracownika, wyrażona w metrach na sekundę do kwadratu (m/s²), obejmująca wszystkie wartości ekspozycji na drgania działające przez kończyny górne w ciągu dnia. 48 Cząstkowa ekspozycja na drgania, Ai(8) Udział działania i w wartości dziennej ekspozycji na drgania w m/s². Wartość cząstkowej ekspozycji na drgania odnosi się do wartości dziennej ekspozycji, związanej z danym narzędziem lub procesem, i (w sytuacji, gdy pracownik jest narażony jedynie na drgania wytwarzane przez jedno narzędzie lub proces, wartość dziennej ekspozycji na drgania jest równa cząstkowej ekspozycji na drgania). Kontrola warunków zdrowotnych Program kontroli warunków zdrowotnych pracowników, mający na celu rozpoznanie wczesnych objawów urazów spowodowanych wykonywaniem czynności w miejscu pracy. Wartość działania Wartość odnosząca się do wartości dziennej ekspozycji pracownika na drgania w wysokości 2,5 m/s², powyżej której zagrożenia wynikające z ekspozycji na drgania muszą być kontrolowane. Dopuszczalna wartość ekspozycji Wartość odnosząca się do dziennej ekspozycji pracownika na drgania w wysokości 5 m/s², której ekspozycja pracowników nie może przekraczać. Czas trwania narażenia Czas w ciągu dnia, w którym pracownik jest narażony na oddziaływanie źródła drgań. Bibliografia H.1Dyrektywy UE Dyrektywa 2002/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (wibracji) (szesnasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) Dyrektywa Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy Dyrektywa 2006/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie maszyn, zmieniająca dyrektywę 95/16/WE (przekształcenie) Dyrektywa 98/37/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do maszyn (uchylona dyrektywą 2006/42/WE) Dyrektywa 89/686/EWG: Dyrektywa Rady z dnia 21 grudnia 1989 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do wyposażenia ochrony osobistej, zmieniona dyrektywami 93/68/EWG, 93/95/EWG i 96/58/WE Dyrektywa Rady 89/656/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. w sprawie minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników korzystających z wyposażenia ochronnego (trzecia dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) H.2Normy Europejskie Europejski Komitet Normalizacyjny (2001) Drgania mechaniczne — Pomiar i wyznaczanie ekspozycji człowieka na drgania przenoszone przez kończyny górne — Część 1: Wymagania ogólne EN ISO 5349-1:2001. Europejski Komitet Normalizacyjny (2001) Drgania mechaniczne — Pomiar i wyznaczanie ekspozycji człowieka na drgania przenoszone przez kończyny górne — Część 2: Praktyczne wytyczne do wykonywania pomiarów na stanowisku pracy EN ISO 5349-2:2001. Europejski Komitet Normalizacyjny (1996) Drgania i wstrząsy mechaniczne — Drgania oddziałujące na organizm człowieka przez kończyny górne. Metoda pomiaru i oceny współczynnika przenoszenia drgań przez rękawice na dłoń operatora EN ISO 10819:1996 Europejski Komitet Normalizacyjny (1997) Drgania mechaniczne – Deklarowanie i weryfikowanie wartości emisji drgań. EN 12096:1997 Europejski Komitet Normalizacyjny (2005) Drgania mechaniczne — Maszyny ręcznie trzymane i ręcznie prowadzone — Zasady wyznaczania emisji drgań EN ISO 20643:2005 Europejski Komitet Normalizacyjny (1995) Drgania przekazywane na kończyny górne – Wytyczne w sprawie redukcji narażenia na drgania – Część 1: Inżynierskie metody projektowania maszyn. CEN/CR 1030-1:1995 Europejski Komitet Normalizacyjny (1995) Drgania przekazywane na kończyny górne – Wytyczne w sprawie redukcji narażenia na drgania – Część 2: Środki zarządzania w miejscu pracy. CEN/CR 1030-2:1995 Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Z ałącznik A-H Z ałącznik H: Europejski Komitet Normalizacyjny (2005) Drgania mechaniczne — Wytyczne dla oceny narażenia na drgania przekazywane na kończyny górne przy użyciu dostępnych informacji, włącznie z przekazanymi przez producentów maszyn CEN/TR 15350: 2005 Międzynarodowe International Organization for Standardization (2005) Human response to vibration — measuring instrumentation ISO 8041:2005 ISO 13091-1:2001 Mechanical vibration — Vibrotactile perception thresholds for the assessment of nerve dysfunction —Part 1: Methods of measurement at the fingertips ISO 13091-2:2003 Mechanical vibration — Vibrotactile perception thresholds for the assessment of nerve dysfunction — Part 2: Analysis and interpretation of measurements at the fingertips 49 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) ISO 14835-1:2005 Mechanical vibration and shock — Cold provocation tests for the assessment of peripheral vascular function — Part 1: Measurement and evaluation of finger skin temperature Griffin,M.J. (1997) Measurement, evaluation, and assessment of occupational exposures to hand-transmitted vibration. Occupational and Environmental Medicine, 54, (2), 73-89. ISO 14835-2:2005 Mechanical vibration and shock — Cold provocation tests for the assessment of peripheral vascular function — Part 2: Measurement and evaluation of finger systolic blood pressure Griffin,M.J. (1998) Evaluating the effectiveness of gloves in reducing the hazards of hand-transmitted vibration. Occupational and Environmental Medicine, 55, (5), 340-348. ISO/TS 15694:2004 Mechanical vibration and shock — Measurement and evaluation of single shocks transmitted from hand-held and hand-guided machines to the hand-arm system Griffin,M.J., Bovenzi,M. (2002) The diagnosis of disorders caused by hand-transmitted vibration: Southampton Workshop 2000. International Archives of Occupational and Environmental Health, 75, (1-2), 1-5. ISO/TR 22521:2005 Portable hand-held forestry machines — Vibration emission values at the handles — Comparative data in 2002 Griffin,M.J., Bovenzi,M., Nelson,C.M. (2003) Dose response patterns for vibration-induced white finger. Journal of Occupational and Environmental Medicine, 60, 16-26. H.3Publikacje naukowe Griffin, M.J. & and Lindsell C.J. (1998) Cold provocation tests for the diagnosis of vibration-induced white finger: Standardisation and repeatability. HSE research report CRR 173/1998. Bovenzi M. Exposure-response relationship in the hand-arm vibration syndrome: an overview of current epidemiology research. International Archives of Occupational and Environmental Health 1998; 71:509-519. Bovenzi M. Vibration-induced white finger and cold response of digital arterial vessels in occupational groups with various patterns of exposure to handtransmitted vibration. Scandinavian Journal of Work, Environment & Health 1998; 24:138-144. Bovenzi M. Finger systolic blood pressure indices for the diagnosis of vibration-induced white finger. International Archives of Occupational and Environmental Health 2002; 75:20-28. Brammer,A.J., Taylor,W., Lundborg,G. (1987) Sensorineural stages of the hand-arm vibration syndrome. Scandinavian Journal of Work, Environment and Health, 13, (4), 279-283. Gemne,G., Pyykko,I., Taylor,W., Pelmear,P. (1987) The Stockholm Workshop scale for the classification of cold-induced Raynaud’s phenomenon in the hand-arm vibration syndrome (revision of the Taylor-Pelmear scale). Scandinavian Journal of Work, Environment and Health, 13, (4), 275-278. Griffin, M.J. (2004) Minimum health and safety requirements for workers exposed to handtransmitted vibration and whole-body vibration in the European Union; a review. Occupational and Environmental Medicine; 61, 387-397. Griffin,M.J. (1990, 1996) Handbook of human vibration. Published: Academic Press, London, ISBN: 0-12-303040-4. 50 Kaulbars,U. Hand-arm vibration parameters: from manufacturers and workplace measurements – deviations and causes. VDI-Report No. 1821 (2004), p. 115-124). www.hvbg.de/d/bia/vera/vera2a/human/ kaulbars2.pdf. (po niemiecku) LEY F. X. Hand arm vibration bone and joint disorders. INRS, Document pour le médecin du Travail, n°40, 4 term 1989. (po francusku) Lindsell, C.J. & and Griffin. M.J. (1998) Standardised diagnostic methods for assessing components of the hand-arm vibration syndrome. HSE research report CRR 197/1998. Mason H., Poole K. Clinical testing and management of individuals exposed to hand-transmitted vibration. An evidence review. Faculty of Occupational Medicine of the Royal College of Physicians 2004 ISBN 1 86016 203 7. Mansfield, N.J. (2004) Human Response to Vibration ISBN 0-4152-8239-X Paddan, G.S. & and Griffin, M.J. (1999) Standard tests for the vibration transmissibility of gloves. HSE research report CRR 249/1999. Paddan,G.S., Haward,B.M., Griffin,M.J., Palmer,K.T.Paddan, G.S. et al. (1999) Hand-transmitted vibration: Evaluation of some common sources of exposure in Great Britain. HSE research report CRR 234/1999. Palmer,K.T., Coggon,D.N., Bednall,H.E., Kellingray,S.D., Pannett,B., Griffin,M.J., Haward,B. (1999)Palmer, K.T. et and Legal Aspects of Hand-Arm Vibration at the University of Dundee, 12-14th July, 1972. Edited: W. Taylor, Published: Academic Press, ISBN 0 12 684760 6. Palmer,K.T., Griffin,M.J., Bednall,H., Pannett,B., Coggon,D. (2000) Prevalence and pattern of occupational exposure to hand transmitted vibration in Great Britain: findings from a national survey. Occupational and Environmental Medicine, 57, (4), 218-228. Taylor,W., Pelmear,P.L. (Editors) (1975) Vibration white finger in industry, (A report, comprising edited versions of papers submitted to the Department of Health and Social Security in December 1973). Published: Academic Press, ISBN 0 12 684550 6. Palmer,K.T., Griffin,M.J., Bendall,H., Pannett,B., Cooper,C., Coggon,D. (2000) The prevalence of sensorineural symptoms attributable to hand-transmitted vibration in Great Britain: a national postal survey. American Journal of Industrial Medicine, 38, 99-107. Palmer,K.T., Griffin,M.J., Syddall,H., Pannett,B., Cooper,C., Coggon,D. (2000) Prevalence of Raynaud’s phenomenon in Great Britain and its relation to hand transmitted vibration: a national postal survey. Occupational and Environmental Medicine, 57, (7), 448-452. Palmer,K.T., Griffin,M.J., Syddall,H., Pannett,B., Cooper,C., Coggon,D. (2001) Risk of hand-arm vibration syndrome according to occupation and source of exposure to hand-transmitted vibration: a national survey. American Journal of Industrial Medicine, 339, 389-396. Palmer,K.T., Griffin,M.J., Syddall,H.E., Pannett,B., Cooper,C., Coggon,D. (2001) Exposure to handtransmitted vibration and pain in the neck and upper limbs. Occupational Medicine, 51, (7), 464-467. Palmer,K.T., Haward,B., Griffin,M.J., Bednall,H., Coggon,D. (2000) Validity of self reported occupational exposure to hand transmitted and whole body vibration. Occupational and Environmental Medicine, 57, (4), 237-241. Rocher O., Lex F. X., Mereau P., Donati P. Bone and joint disorders of elbow when exposed to hand held tool vibration. INRS, Document pour le médecin du Travail, n°56, 4 term, 1993 (po francusku) Stayner, R.M. (1996) Grinder characteristics and their effects on hand-arm vibration. HSE research report CRR 115/1996. Stayner, R.M. (1997) European grinder vibration test code: a critical review. HSE research report CRR 135/1997. Stayner, R.M. (2003) Isolation and auto-balancing techniques for portable machines. HSE research report RR 078/2003. Taylor,W. (Editor) (1974) The vibration syndrome. Proceedings of a Conference on the Medical Engineering H.4 Publikacje o charakterze wytycznych Bulletin for workers of the institution for statutory accident insurance and prevention in the mining industry (Bergbau-Berufsgenossenschaft) „Human diseases caused by vibrations”. (po niemiecku) Federal Institute for Occupational Safety and Health (FIOSH) Protection against vibration: a problem or not? (Bundesanstalt für Arbeitsschutz und Arbeitsmedizin (BAuA)). www.baua.de/info/bestell. htm#schrift. (po niemiecku) Federal Institute for Occupational Safety and Health (FIOSH). Protection against vibration at the workplace (technics 12). (Bundesanstalt für Arbeitsschutz und Arbeitsmedizin (BAuA)). www.baua.de/info/bestell. htm#schrift. (po niemiecku) Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – Z ałącznik A-H al. (1999) Hand-transmitted vibration Occupational exposures and their health effects in Great Britain. HSE research report CRR 232/1999. Federal Institute for Occupational Safety and Health (FIOSH). Vibration loads in the building industry (technics 23). (Bundesanstalt für Arbeitsschutz und Arbeitsmedizin – BAuA). www.baua.de/info/bestell. htm#schrift. (po niemiecku) Gruber, H.; Mierdel, B. Guidelines for risk assessment. Bochum: VTI Verlag 2003. (po niemiecku) HSE (2005) Hand-arm Vibration - The Control of Vibration at Work Regulations 2005. Guidance on Regulations L140 HSE Books 2005 ISBN 0 7176 6125 3 HSE (2005) Control the risks from hand-arm vibration: Advice for employers on the Control of Vibration at Work Regulations 2005 Leaflet INDG175 (rev2) HSE Books 2005 ISBN 0 7176 6117 2 HSE (2005) Hand-arm vibration: Advice for workers Pocket card INDG296 (rev1) HSE Books 2005 ISBN 0 7176 6118 0 HSE (1998) Hard to handle: Hand-arm vibration – managing the risk Video HSE Books 1998 ISBN 0 7176 1881 1 HSE (2002) Use of contractors: A joint responsibility Leaflet INDG368 HSE Books 2002 10 ISBN 0 7176 2566 4 51 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) HSE (1996) Hazards associated with foundry processes: Hand-arm vibration - the current picture Foundries Information Sheet FNIS8 Web only version available at www.hse.gov.uk/ pubns/founindx.htm HSE (1999) Hazards associated with foundry processes: Hand-arm vibration - assessing the need for action Foundries Information Sheet FNIS10 Web only version available at www.hse.gov.uk/ pubns/founindx.htm HSE (2002) Hand-arm vibration in foundries: Furnace and ladle relining operations Foundries Information Sheet FNIS11 Web only version available at www.hse.gov.uk/ pubns/founindx.htm HSE (2002) A purchasing policy for vibration-reduced tools in foundries Foundries Information Sheet FNIS12 Web only version available at www.hse.gov.uk/ pubns/founindx.htm UK Department of Trade and Industry (1995). Machinery. Guidance notes on UK Regulations. Guidance on the Supply of Machinery (Safety) Regulations 1992 as amended by the Supply of Machinery (Safety) (Amendment) Regulations 1994 URN 95/650 INRS (1991). Smooth impact. Use an anti-vibration concrete breaker. INRS, ED 1346. (po francusku). INRS. (2001) The hand in danger. INRS, ED 863. (po francusku i angielsku) Centres de Mesure Physique (CMP) and Institut National de Recherche et de Sécurité (INRS). Guide to evaluate vibration at work. Part 2 : Hand arm vibration. Edited by INRS. 2000. ISSA. Vibration at work. Published by INRS for International section Research of the ISSA, 1989. (po angielsku, francusku, niemiecku i hiszpańsku) Kaulbars, U. (1998) Technical protection against hand-arm vibrations. BIA Handbuch, 33. Lfg. XII/98. (po niemiecku) Kaulbars, U. (2001) Anti-vibration-gloves – Positive list. BIA Handbuch, 39. Lfg. VII/2001. (po niemiecku) Neugebauer, G.; Hartung, E. Mechanical vibrations at the workplace. Bochum: VTI Verlag 2002. (po niemiecku) Berufsgenossenschaftlicher Grundsatz. (2005) G46: Belastungen des Muskel- und Skelettsystems. (po niemiecku) 52 Ministère fédéral de l’Emploi et du Travail (Belgique) Vibrations main bras. Stratégie d’évaluation et de prévention des risques. D/1998/1205/70 (po francusku) ISPESL La sindrome da vibrazioni mano - braccio. Vibrazioni meccaniche nei luoghii di lavoro : stato della normativa. (po włosku) H.5 Strony internetowe www.humanvibration.com Informacje ogólne na temat drgań oddziałujących na ludzi oraz linki do różnych odnośnych stron internetowych h t t p : / / w w w. v i b r a t i o n . d b . u m u . s e / H a v S o k . aspx?lang=en Dane dotyczące emisji drgań http://www.las-bb.de/karla/ Dane dotyczące emisji drgań www.hse.gov.uk/vibration/hav/vibrationcalc.htm. Kalkulator do obliczania narażenia w w w. v i b r a t i o n . d b. u m u. s e / k a l k y l a to r. aspx?calc=hav&lang =en. Kalkulator do obliczania narażenia h t t p : / / w w w. d g u v. d e / b g i a / d e / p r a / s o f t w a / kennwertrechner/index.jsp. Kalkulator do obliczania narażenia A akcelerometr (przetwornik drgań).....................................36 antywibracyjne rozwiązania mocujące..........................26 B badania kliniczne.......................................................................... 46 badania laboratoryjne............................................................... 47 badania naczyniowe........................................................... 46, 51 badania neurologiczne............................................................. 46 badania radiologiczne............................................................... 47 badania siły mięśni...................................................................... 47 badanie przedmiotowe............................................................ 46 C całkowita wartość przyspieszenia drgań.......................34 choroba białych palców wywoływana przez drgania................................................................................... 37 ciepła odzież....................................................................................28 cykle pracy................................................................................18, 27 czas trwania narażenia......................................................15, 18 cząstkowa ekspozycja na drgania......................................48 częstotliwość...........................................................15, 19, 26, 34 częstotliwość dominująca......................................................34 D dane producenta dotyczące emisji...........................19, 22 deklarowana wartość emisji..................................................20 dobór sprzętu.........................................................................25, 26 dokumentacja dotycząca zdrowia.....................................31 dostawca............................................................................................25 drętwienie.........................................................................................16 dyrektywa drganiowa........................................................11, 12 dyrektywa maszynowa.....................................................19, 26 dyrektywa ramowa..............................................................12, 24 działanie udarowe................................................................16, 35 dzienna ekspozycja na drgania......................................6, 22 E emisja drgań....................................................................19, 25, 43 K kalkulatory internetowe...........................................................39 klucz udarowy................................................................17, 18, 35 koncepcja stanowiska pracy.................................................26 konserwacja............................................................................. 26, 28 konsultacja i uczestnictwo.....................................................33 kontrola warunków zdrowotnych...................... 27, 29, 46 korekcja częstotliwościowa............................................ 34, 48 L łańcuchy podtrzymujące.........................................................26 M materiały sprężyste......................................................................26 monitorowanie i ponowna ocena.....................................29 mrowienie.........................................................................................16 N narażenie na drgania..........................................................26, 39 narzędzia obrotowe....................................................................11 narzędzia udarowe......................................................16, 19, 38 niepewność.....................................................................22, 25, 43 nomogram................................................................................39, 41 Część 1 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych działających przez kończyny górne – S korowidz S korowidz O objaw Raynauda..........................................................................37 ocena zagrożenia......................................................... 63, 69, 73 ocena zagrożenia drganiami................................................15 ochrona osobista................................................................. 28, 49 odciążniki..........................................................................................25 odzież..................................................................................................28 okresy przejściowe........................................................................9 osłabienie siły mięśni................................................................38 oznaczanie kolorami..................................................................43 P plan pracy................................................................................ 13, 27 polityka zaopatrzenia................................................................25 pomiar................................................................................ 20, 36, 46 pomiar wartości przyspieszeniadrgań...........................21 ponowna ocena...........................................................................29 próba prowokacyjna z ekspozycją na niską temperaturę................................................ 37, 46, 47 producent................................................................ 19, 22, 26, 43 próg czucia drgań............................................................... 46, 47 przedstawiciele pracowników.............................................24 przepisy bezpieczeństwa dotyczące drgań................19 przykurcz Dupuytrena..............................................................38 przyspieszenie skorygowane częstotliwościowo....19 53 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) R W rękawice antywibracyjne....................................................... 28 wartość............................................................................................. 10 wartość dopuszczalna ekspozycji.............11, 15, 20, 27 wartość działania .......................................................15, 20, 31 wartość przyspieszeniadrgań..............................21, 34, 42 wartości cząstkowych ekspozycji na drgania........... 22 wrażliwość na dotyk................................................................. 46 wykwalifikowany lekarz.......................................................... 46 wywiad chorobowy.................................................................. 46 S schorzenia mięśniowo-szkieletowe................................ 38 siły uchwytu i nacisku.............................................................. 26 środki kontroli drgań.........................................................24, 29 środki kontroli zagrożenia..............................................11, 15 środki zbiorowe........................................................................... 28 stowarzyszenie branżowe..............................................20, 25 strategia kontroli......................................................................... 23 system punktowy ekspozycji ............................................ 42 system świateł sygnalizacyjnych....................................... 43 szkolenie i informowanie....................................................... 27 szkolenie i nadzór....................................................................... 27 T test tablicy z kołkami................................................................ 46 U uszeregowanie............................................................................. 23 używanie narzędzia w sposób ciągły......................16, 18 używanie narzędzia w sposób nieciągły...................... 18 54 Z zaburzenia naczyniowe.......................................................... 37 zaburzenia neurologiczne.................................................... 37 zagrożenia dla zdrowia............................................24, 31, 37 zapalenie ścięgien...................................................................... 38 zastąpienie...................................................................................... 24 zespół cieśni nadgarstka.................................................37, 46 zespół wibracyjny........................................................ 11, 37, 43 Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka Rozdział 1: wprowadzenie................................................................................................................................................................................................................................................. 59 Rozdział 2: ocena zagrożenia..................................................................................................................................................................................................................................... 63 2.1 Ocena zagrożenia – informacje podstawowe.............................................................................................................................................................. 63 2.2 Określanie czasu trwania narażenia. .................................................................................................................................................................................... 67 2.3 Określanie wartości drgań............................................................................................................................................................................................................... 68 2.3.1 Wykorzystanie danych producenta dotyczących poziomu emisji............................................................... 68 2.3.2 Wykorzystanie innych źródeł danych.................................................................................................................................................... 69 2.3.3 Pomiar wartości drgań............................................................................................................................................................................................... 69 2.4 Obliczanie dziennych wartości narażenia na drgania........................................................................................................................................ 71 2.4.1 Oszacowanie dziennej ekspozycji na drgania A(8) i VDV........................................................................................ 71 2.4.2 Niepewność oszacowania dziennych wartości narażenia..................................................................................... 71 Rozdział 3: unikanie lub ograniczenie narażenia..................................................................................................................................................................... 73 3.1 Wypracowanie strategii kontroli............................................................................................................................................................................................... 73 Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka S pis treści 3.2 Konsultacje i uczestnictwo pracowników....................................................................................................................................................................... 74 3.3 Środki kontroli zagrożeń................................................................................................................................................................................................................... 74 3.3.1 Zastąpienie niektórych metod pracy innymi............................................................................................................................. 74 3.3.2 Dobór sprzętu......................................................................................................................................................................................................................... 74 3.3.3 Polityka zaopatrzenia................................................................................................................................................................................................. 75 3.3.4 Planowanie zadań i procesów........................................................................................................................................................................ 75 3.3.5 Środki zbiorowe................................................................................................................................................................................................................... 76 3.3.6 Szkolenie i informowanie pracowników.......................................................................................................................................... 76 3.3.7 Plan pracy.................................................................................................................................................................................................................................... 76 3.3.8 Konserwacja............................................................................................................................................................................................................................. 76 3.3.9 Siedzenia amortyzowane. .................................................................................................................................................................................... 77 57 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) 3.4 Monitorowanie drgań i ocena zagrożenia po zastosowaniu środków kontroli zagrożenia................................. 77 3.4.1 Jak się upewnić, że środki kontroli drgań przekazywanych na całe ciało działają?. ........... 77 3.4.2 Kiedy trzeba powtórzyć ocenę zagrożenia?.................................................................................................................................. 77 Rozdział 4: kontrola warunków zdrowotnych........................................................................................................................................................................ 79 4.1 Kiedy kontrola warunków zdrowotnych jest niezbędna?............................................................................................................................. 79 4.2 Prowadzenie dokumentacji warunków zdrowotnych......................................................................................................................................... 79 4.3 Jak postępować w przypadku stwierdzenia obrażenia?..................................................................................................................................... 79 Załącznik a: Podsumowanie zakresu odpowiedzialności określonego dyrektywą 2002/44/WE.................................... 81 Załącznik b: Czym są drgania mechaniczne?............................................................................................................................................................................................ 82 Załącznik c: Zagrożenia dla zdrowia – oznaki i symptomy.................................................................................................................................................... 85 Załącznik d: Narzędzia do obliczania dziennych wartości narażenia..................................................................................................................... 86 Załącznik e: Rzeczywiste przykłady obliczania dziennej wartości narażenia................................................................................................ 90 Załącznik f: Techniki kontroli warunków zdrowotnych.............................................................................................................................................................. 96 Załącznik g: Glosariusz............................................................................................................................................................................................................................................................... 97 Załącznik h: Bibliografia........................................................................................................................................................................................................................................................... 98 Skorowidz.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 103 58 Dyrektywa UE 2002/44/WE („dyrektywa drganiowa”) nakłada na pracodawców obowiązek dopilnowania, aby zagrożenia wynikające z narażenia na drgania mechaniczne oddziałujące ogólnie na ciało człowieka były eliminowane lub ograniczane do minimum (zakres odpowiedzialności pracodawców podsumowano w załączniku A) Celem niniejszego przewodnika jest udzielenie pracodawcom pomocy przy określaniu zagrożeń związanych z ekspozycją na drgania o działaniu ogólnym, dokonywaniu oceny ekspozycji i zagrożeń oraz ustaleniu środków przeznaczonych do ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników przed szkodliwym działaniem drgań oddziałujących ogólnie. Przewodnik ten należy czytać wraz z dyrektywą drganiową lub krajowymi przepisami, wdrażającymi wymagania tej dyrektywy. Drgania o działaniu ogólnym, potocznie zwane drganiami ogólnymi przenoszone są z maszyn roboczych i pojazdów do organizmu człowieka przez siedzenie lub nogi (zob.: załącznik B). Ekspozycja na duże amplitudy drgań oddziałujących miejscowo może stanowić zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa i, jak już zgłaszano, prowadzić do powstawania lub pogłębiania urazów kręgosłupa (zob.: załącznik C). Zagrożenia są największe w przypadku, gdy wartości przyspieszenia drgań są wysokie, czasy ekspozycji długie, powtarzające się i regularne, a drgania składają się z ostrych wstrząsów lub szarpnięć. Praca, która wiąże się z ekspozycją na drgania ogólne, jest powszechna w przypadku działalności prowadzonej w terenie, takiej jak rolnictwo, prace budowlane lub wydobywcze, ale może mieć ona miejsce wszędzie, na przykład na drodze podczas prowadzenia samochodu dostawczego lub ciężarowego, na morzu w niewielkich motorówkach i w powietrzu w niektórych śmigłowcach. Ekspozycja na drgania ogólne nie ogranicza się jedynie do pracowników wykonujących pracę w pozycji siedzącej, na przykład kierowców, ale może być doświadczane w trakcie operacji przeprowadzanych w pozycji stojącej, gdy np. pracownik stoi na maszynie do kruszenia betonu. Urazy kręgosłupa mogą być spowodowane czynnikami ergonomicznymi, takimi jak ręczne przemieszczanie ciężkich ładunków oraz wymuszona lub niewygodna postawa przy pracy. Wymienione czynniki mogą być co najmniej tak samo ważne, jak 1 ekspozycja na drgania ogólne. Urazy kręgosłupa mogą być oczywiście wywołane działaniami prowadzonymi w pracy niezwiązanej z użytkowaniem pojazdów lub poza nią. Aby skutecznie zmierzyć się z problemem urazów kręgosłupa u kierowców i operatorów maszyn samobieżnych, istotne jest rozpoznanie i zajęcie się wszystkimi ewentualnymi czynnikami współdziałającymi jednocześnie. Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Rozdział 1: Wprowadzenie Rozdział 1: Wprowadzenie „Dyrektywa drganiowa” (dyrektywa 2002/44/WE – zob.: ramka „Dalsza lektura”) ustanawia minimalne wymagania w zakresie kontrolowania zagrożeń związanych z drganiami ogólnymi. Dyrektywa drganiowa zobowiązuje państwa członkowskie Unii Europejskiej do wdrożenia krajowych przepisów ustawowych mających na celu wprowadzenia w życie wymogów dyrektywy do dnia 6 lipca 2005 r. Ustawodawstwo krajowe może stosować przepisy bardziej korzystne niż te wymagane dyrektywą, i nie powinno zmniejszać zakresu ochrony nadanej pracownikom w ramach jakichkolwiek obowiązujących wcześniej przepisów krajowych. Dyrektywa drganiowa ustala wartość progu działania, w przypadku przekroczenia której pracodawcy zobowiązani są do kontrolowania zagrożeń wynikających z ekspozycji na drgania ogólne i dotyczących ich siły roboczej, jak również dopuszczalną wartość ekspozycji, której nie można przekraczać1: • wartość progu działania wynosi 0,5 m/s²(lub, według uznania państwa członkowskiego WE, wartość dawki drgań wynosi 9,1 m/s1,75); Państwom członkowskim przysługuje prawo (po zasięgnięciu opinii obu stron sektora) do zastosowania okresów przejściowych przy wprowadzaniu dopuszczalnej wartości narażenia przez 5 lat od dnia 6 lipca 2005 r. (państwa członkowskie mają prawo wydłużyć ten okres o kolejne 4 lata w przypadku maszyn rolniczych i leśnych). Okresy przejściowe stosuje się jedynie w odniesieniu do użytkowania maszyn dostarczonych przed dniem 6 lipca 2007 r., w przypadku których (uwzględniając wszelkie dostępne techniczne i organizacyjne środki kontroli zagrożenia) dopuszczalna wartość narażenia nie może być przestrzegana.. 59 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) • dopuszczalna wartość ekspozycji wynosi 1,15 m/s² (lub, według uznania państwa członkowskiego WE, wartość dawki drgań wynosi 21 m/s1,75); Dyrektywa drganiowa nakłada na pracodawców wymóg zapewnienia, że zagrożenia związane z drganiami ogólnymi są eliminowane lub ograniczane do minimum. Zakres odpowiedzialności pracodawców w tym zakresie podsumowano w załączniku A. Dyrektywa drganiowa jest dyrektywą-córką dyrektywy ramowej (89/391/EWG – zob.: ramka „Dalsza lektura”), gdyż duża liczba wymagań dyrektywy drganiowej wywodzi się z dyrektywy ramowej i zawiera odniesienia do niej. Niniejszy przewodnik pomoże pracodawcom zachować zgodność z dyrektywą drganiową w odniesieniu do drgań ogólnych. Celem przewodnika jest określenie metodologii stosowanej do określania i szacowania zagrożeń, rozwiązywania kwestii doboru i właściwego wykorzystywania sprzętu roboczego, optymalizacji metod oraz wdrażania środków ochronnych (technicznych lub organizacyjnych) w oparciu o przeprowadzoną wcześniej analizę zagrożenia. Przewodnik zawiera również szczegółowe informacje dotyczące szkoleń oraz informacji, jakie należy zapewnić zainteresowanym pracownikom, a także przedstawia efektywne rozwiązania odnośnie do innych zagadnień poruszonych w dyrektywie drganiowej. Strukturę przewodnika przedstawiono na schemacie blokowym na rysunku 1. Dalsza lektura: Dyrektywa dotycząca drgań mechanicznych: Dyrektywa 2002/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (wibracji) (szesnasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (Opublikowano w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich L 177 z dnia 6 lipca 2002 r., s. 13) Dyrektywa ramowa: Dyrektywa Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy 60 Rysunek 1: Schemat blokowy przewodnika w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka Rozdział 2 Ocena zagrożenia Ocena zagrożenia - informacje podstawowe 2.1 Określenie dziennych wartości narażenia Określenie czasu trwania narażenia 2.2 Wartość wibracji 2.3 Dane producenta Inne źródła Pomiary Obliczanie dziennych wartości narażenia 2.4 Dzienna wartość narażenia - A(8) Wartość dawki wibracji - VDV Rozdział 3 Unikanie lub ograniczenie narażenia Wypracowanie strategii kontroli 3.1 Konsultacje i uczestnictwo pracowników 3.2 Środki kontroli zagrożeń 3.3 Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Rozdział 1: Wprowadzenie Wibracje przekazywane na całe ciało w miejscu pracy Zastąpienie niekt. metod pracy innymi Dobór sprzętu Polityka zaopatrzenia Planowanie zadań i procesów Środki zbiorowe Szkolenie i informowanie pracowników Plan pracy Konserwacja Siedzenia amortyzowane Monitorowanie i ponowna ocena zagrożenia 3.4 Czy środki kontroli działają? Powtórzenie oceny zagrożenia Kontrola medyczna 3.5 Rozdział 4 Kiedy kontrola medyczna jest niezbędna? 4.1 Prowadzenie dokumentacji medycznej 4.2 Jak postępować w przypadku stwierdzenia obrażeń? 4.3 61 Celem oceny zagrożenia związanego z drganiami mechanicznymi o ogólnym działaniu na organizm człowieka jest umożliwienie Państwu, jako pracodawcom, podjęcia najlepszej decyzji w sprawie środków niezbędnych dla zapobieżenia lub odpowiedniego kontrolowania ekspozycji pracowników na drgania ogólne. W tym rozdziale dowiedzą się Państwo, w jaki sposób ocenić, czy w Państwa miejscu pracy może istnieć problem związany z narażeniem na drgania ogólne, i to bez konieczności dokonywania pomiarów ani posiadania fachowej wiedzy na temat oceny narażenia. 2.1Ocena zagrożenia – informacje podstawowei Ocena zagrożenia powinna: • określić, gdzie może wystąpić zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa człowieka, którego przyczyną lub czynnikiem współdziałającym są drgania przekazywane na całe ciało; • oszacować narażenie pracowników oraz porównać je z wartością działania narażenia i dopuszczalną wartością narażenia; • • określić dostępne środki kontroli zagrożenia; • umożliwić zapisanie oceny, podjętych działań oraz ich skuteczności. wskazać działania planowane w celu kontrolowania i monitorowania zagrożeń związanych z drganiami przekazywanymi na całe ciało; oraz Oprócz drgań ogólnych również inne czynniki ergonomiczne mogą przyczyniać się do powstawania bólów kręgosłupa. Należą do nich: • nieprawidłowa postawa w czasie prowadzenia pojazdu albo obsługiwania maszyny; • długotrwałe przebywanie w pozycji siedzącej bez możliwości jej zmiany; • niewłaściwie rozmieszczone elementy układu sterowania, zmuszające kierowcę/operatora do nadmiernego rozciągania lub skręcania tułowia; • ograniczona widoczność, która wymaga nadmiernego rozciągania lub skręcania tułowia w celu poprawy pola widzenia; • ręczne podnoszenie i przenoszenie ciężkich lub nieporęcznych ładunków; • częste wspinanie się do wysoko umieszczonej lub trudno dostępnej kabiny albo wyskakiwanie z niej. Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Rozdział 2: Ocena zagrożenia Rozdział 2 Ocena zagrożenia Wszystkie te czynniki z osobna mogą wywołać bóle kręgosłupa. Zagrożenie będzie jednak większe w sytuacji, gdy dana osoba jest narażona na jeden lub większą liczbę tych czynników, będąc jednocześnie narażoną na drgania przekazywane na całe ciało, czyli na przykład: • jest długotrwale narażona na drgania ogólne bez możliwości zmiany pozycji; • jest narażona na drgania przekazywane na całe ciało, siedząc w wymuszonej pozycji lub mając ograniczoną możliwość ruchu (np. musi ciągle spoglądać przez ramię, aby kontrolować zachowanie doczepionego wyposażenia); • jest narażona na drgania przekazywane na całe ciało, a następnie wykonuje pracę polegającą na ręcznym podnoszeniu i przenoszeniu ciężkich ładunków. 63 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) Czynniki środowiskowe, na przykład temperatura, mogą jeszcze bardziej zwiększać zagrożenie wystąpienia bólu lub urazu kręgosłupa. W swoich planach ograniczenia przypadków urazu kręgosłupa do minimum musicie uwzględnić wszystkie te przyczyny jednocześnie. W sytuacji, gdy w ramach wykonywanej pracy pracownicy ręcznie przemieszczają ładunki, należy uwzględnić przepisy i wytyczne w tym zakresie. Punktem wyjścia dla dokonania oceny zagrożenia jest rozważenie wykonywanych prac, stosowanych procesów oraz wykorzystywanych maszyn i sprzętu. W tabeli 1 zamieszczono kilka pytań, które pomogą w podjęciu decyzji, czy podjęcie dalszych działań będzie niezbędne. We wszystkich rodzajach pojazdów, będących w ruchu, może występować ekspozycja na drgania o ogólnym działaniu na organizm kierowcy. Zagrożenie dla zdrowia pracowników rośnie w sytuacji, gdy są oni regularnie narażani na duże amplitudy drgań przekazywane w sposób długotrwały. Niektóre pojazdy, w których może wystąpić ekspozycja na drgania ogólne oraz stwarzać zagrożenia będące wynikiem nieergonomicznego stanowiska pracy, zostały przedstawione na rysunku 2. Należy pamiętać, że drgania ogólne nie muszą być skutkiem działań związanych z prowadzeniem pojazdów, na przykład w sytuacji, gdy pracownik stoi na drgającym podeście.. Dalsza lektura: Dyrektywa w sprawie ręcznego przemieszczania ciężarów: Dyrektywa Rady 90/269/EWG z dnia 29 maja 1990 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących ochrony zdrowia i bezpieczeństwa podczas ręcznego przemieszczania ciężarów w przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia, zwłaszcza urazów kręgosłupa pracowników (czwarta szczegółowa dyrektywa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) Tabela 1: Kilka pytań, które pomogą w podjęciu decyzji, czy podjęcie dalszych działań jest niezbędne. Czy prowadzisz pojazd po bezdrożach? Na duże amplitudy drgań oddziałujących ogólnie najbardziej narażone są osoby, które w czasie wykonywanej pracy prowadzą pojazdy na nierównej powierzchni, np. pojazdy terenowe – ciągniki, czterokołowce (quady) i ciężarówki-wywrotki. Czy codziennie przez długi czas prowadzisz pojazdy lub obsługujesz maszyny, które wywołują drgania? Czynniki, które określają dzienną wartość ekspozycji danej osoby na drgania mechaniczne, to amplituda drgań oraz czas trwania ekspozycji. Im dłuższy czas trwania, tym większe zagrożenie związane z ekspozycją na drgania. Czy prowadzisz pojazdy, które nie są przystosowane do warunków drogowych? Niektóre pojazdy przemysłowe, na przykład wózki widłowe, nie mają amortyzacji kół i są wyposażone w twarde opony, co ma zapewnić im stabilność niezbędną do bezpiecznej pracy. W sytuacji, gdy są one obsługiwane na gładkich powierzchniach, amplitudy drgań ogólnych nie powinny być wysokie. Jeżeli jednak są one używane na nieodpowiednich powierzchniach (np. wózek widłowy przeznaczony do prac magazynowych jest obsługiwany na zewnętrznym placu załadowczym), mogą wystąpić duże amplitudy drgań ogólnych 64 Większość pojazdów drogowych wytwarza bardzo niskie poziomy drgań ogólnych pod warunkiem, że nawierzchnie dróg są dobrze utrzymane. Zazwyczaj to mało prawdopodobne, aby samochody osobowe, furgonetki i nowoczesne samochody ciężarowe z amortyzowaną kabiną stwarzały zagrożenie związane z drganiami ogólnymi – o ile poruszają się na dobrze utrzymanych drogach. Pojazdy wyposażone w mniej skuteczną amortyzację, np. samochody ciężarowe o sztywnym nadwoziu, mogą jednak wywoływać wysokie amplitudy drgań ogólnych, zwłaszcza gdy są prowadzone na źle utrzymanych drogach lub bez ładunku. Czy jesteś narażony na wstrząsy (lub szarpnięcia)? Uważa się, że największe ryzyko związane z ekspozycją na drgania mechaniczne jest spowodowane występowanie w ich składzie wstrząsów. Drgania mechaniczne ze składowymi wstrząsowymi mogą być wywołane jazdą po źle utrzymanych nawierzchniach, zbyt dużą prędkością w stosunku do rodzaju nawierzchni lub nieprawidłowym ustawieniem amortyzatora siedzenia kierowcy. Zgarniarki mogą wywoływać duże amplitudy drgań wstrząsowych w czasie jazdy po nierównym terenie. Czasami mocno załadowane pojazdy mogą przekazywać wstrząsy i szarpnięcia na ciało kierowcy przy gwałtownym hamowaniu. Czy jesteś zmuszony do przyjmowania niewłaściwej postawy lub wykonywania zadań wiążących się z ręcznym przemieszczaniem ciężarów? Nieodpowiedni układ kabiny lub niedostateczna widoczność mogą zmuszać kierowcę do nadmiernego rozciągania lub wykręcania tułowia, jak również do długotrwałego przebywania w niezmienionej pozycji. Owe uciążliwe warunki ergonomiczne, występujące samoistnie lub w połączeniu z narażeniem na drgania przekazywane na całe ciało, mogą doprowadzić do urazów kręgosłupa i mięśniowo-szkieletowych. Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Rozdział 2: Ocena zagrożenia Czy prowadzisz pojazd na źle utrzymanych drogach? Czy producenci maszyn ostrzegają przed zagrożeniami związanymi z drganiami przekazywanymi na całe ciało? Jeżeli korzystasz z maszyny, która może narazić użytkowników na ryzyko obrażeń spowodowanych drganiami, w instrukcji obsługi powinno figurować odpowiednie ostrzeżenie producenta. Czy pracownicy zgłaszają schorzenia w obrębie kręgosłupa? Potwierdzone przypadki urazów kręgosłupa są oznaką, że należy wziąć pod rozwagę kwestię zagrożeń ergonomicznych i narażenia na drgania. 65 Rysunek 2: Przykładowe wartości drgań wytwarzanych przez powszechnie używane maszyny Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) Zakres wartości drgań dla sprzętu powszechnie używanego na rynku UE. Dane te są jedynie orientacyjne. (m/s�) Więcej Przyspieszenie danych szczegółowych zamieszczono w załączniku B.. 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 Ładowarka Walec drogowy jednobębnowy Walec drogowy tandem Spycharka Wywrotka Wywrotka z naczepą Czerparka samojezdna Koparka gąsienicowa < 25 t Koparka gąsienicowa > 25 t Ciągnik rolniczy Układarka asfaltu Ciągnik zrywkowy Ścinarka drzew Wózek widłowy z przeciwciężarem Wózek do kompletacji dostaw Wózek magazynowy Równiarka samojezdna Wózek paletowy Wózek paletowy do transportu pionowego Zgarniarka samojezdna Ciągnik holowniczy Koparka kołowa a aln 66 ko art. aW w ło im min ty 25- ent c per yl ty 75- ent c per yl rt. Wa a aln ym ks ma 1,8 2,0 Aby ocenić dzienną wartość narażenia pracowników na drgania, musimy oszacować czas, w którym operatorzy maszyn są narażeni na oddziaływanie źródła drgań. W niniejszym rozdziale skoncentrowano się na tym, jakie informacje dotyczące czasu narażenia są niezbędne i w jaki sposób można to określić. Zanim możliwe będzie wyznaczenie dziennej wartości narażenia na drgania (A(8) lub VDV), należy poznać łączny dzienny czas trwania narażenia na drgania wytwarzane przez wykorzystywane pojazdy lub maszyny. Należy dopilnować, aby wykorzystywać dane były zgodne z posiadanymi danymi dotyczącymi wartości drgań – jeżeli na przykład posiadane dane dotyczące wartości drgań są oparte na pomiarach dokonanych w trakcie pracy maszyny, wtedy należy obliczyć tylko ten czas, w którym pracownik jest narażony na drgania. Operatorzy maszyn lub pojazdów, pytani o typowy dzienny czas trwania narażenia na drgania, zazwyczaj podają wartość obejmującą okresy, w trakcie których narażenie na drgania nie występuje, np. czas przeznaczony na prace załadunkowe lub czas oczekiwania. Zazwyczaj narażenie na drgania wytwarzane przez pojazd jest największe, gdy znajduje się on w ruchu. Czasami jednak narażenie na drgania jest duże w czasie, gdy pojazd jest nieruchomy, np. w przypadku koparek lub maszyn do ścinki surowca drzewnego. Niezbędne jest dokładne rozpatrzenie i ewentualnie zmiana dotychczasowego cyklu pracy: na przykład niektórzy pracownicy będą mogli obsługiwać maszyny jedynie przez określone okresy w ciągu dnia. Należy ustalić typowe cykle użytkowania, gdyż będzie to istotnym czynnikiem przy obliczaniu potencjalnego narażenia danej osoby na drgania. Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Rozdział 2: Ocena zagrożenia 2.2Określanie czasu trwania narażenia Dalsza lektura: PN EN 14253:2006 Drgania mechaniczne – Pomiar i obliczanie zawodowej ekspozycji na drgania o ogólnym działaniu na organizm człowieka dla potrzeb ochrony zdrowia – Wytyczne praktyczne 67 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) 2.3Określanie wartości drgań Wartość drgań przekazywanych na całe ciało to najwyższa z wartości przyspieszenia ważonych częstotliwością na jednej z trzech ortogonalnych osi (1,4awx, 1,4awy lub awz) w odniesieniu do pracownika w pozycji siedzącej lub stojącej. Posiadane informacje dotyczące drgań, wykorzystywane do oceny drgań, muszą być zgodne z potencjalnym poziomem drgań wytwarzanych przez użytkowaną maszynę (parametry techniczne maszyny i sposób, w jaki jest obsługiwana). przepisami bezpieczeństwa dotyczącymi drgań, opracowywanymi przez europejskie lub międzynarodowe organizacje normalizacyjne. W chwili obecnej dostępnych jest jednak bardzo niewiele norm odnoszących się do określonych maszyn, a w przypadku istniejących norm, na przykład dla wózków jezdniowych, różnice pomiędzy bezpośrednio konkurującymi maszynami wynoszą często mniej niż 50 %. W tym rozdziale podpowiemy, jak oszacować drgania posługując się danymi producenta, innymi opublikowanymi źródłami danych oraz wynikami pomiarów dokonanych w miejscu pracy. 2.3.1 Wykorzystanie danych producenta dotyczących poziomu emisji „Dyrektywa maszynowa” Unii Europejskiej (dyrektywa 2006/42/WE wraz z poprzednią, uchyloną dyrektywą 98/37/WE) określa zasadnicze wymogi w zakresie zdrowia i bezpieczeństwa w dziedzinie maszyn dostarczanych w granicach UE, włącznie ze szczególnymi wymogami w odniesieniu do drgań mechanicznych. Ponadto dyrektywa maszynowa nakłada na producentów, importerów i dostawców maszyn wymóg dostarczania informacji dotyczących wszelkich zagrożeń związanych z drganiami, a także wartości emisji drgań przekazywanych na całe ciało, wytwarzanych przez maszyny samobieżne. Informacje na temat emisji drgań powinny być zamieszczone w materiałach informacyjnych lub w instrukcji obsługi, dołączonych do maszyny. Dane dotyczące emisji drgań zazwyczaj pozyskiwane są zgodnie ze zharmonizowanymi europejskimi Dalsza lektura: PN EN 1032:2003 Drgania mechaniczne – Badania maszyn samojezdnych w celu wyznaczenia wartości emisji drgań. PN EN 12096:2002 Drgania mechaniczne – Deklarowanie i weryfikowanie wartości emisji drgań. CEN/TR Pierwszy projekt Komitetu Monachium (marzec 2005 r.) – Drgania mechaniczne – Wytyczne w sprawie oceny narażenia na drgania przekazywane na całe ciało w czasie jazdy maszynami do robót ziemnych. Wykorzystywanie zharmonizowanych danych z pomiarów dokonanych przez instytuty międzynarodowe, organizacje i producentów. 68 Istnieją inne źródła informacji odnośnie do wartości drgań, które często wystarczają do ustalenia, czy może dojść do przekroczenia wartości działania narażenia lub dopuszczalnych wartości narażenia. W swoim stowarzyszeniu branżowym lub instytucji pełniącej podobną funkcję możecie uzyskać dostęp do użytecznych danych dotyczących drgań. Również w Internecie znajdziecie międzynarodowe bazy danych dotyczących drgań, które mogą zaspokoić potrzeby. W przypadku niektórych pracodawców właściwe może się okazać dokonanie wstępnej oceny narażenia na drgania. Dobrą praktyką przy korzystaniu z publikacji zawierających dane dotyczące drgań jest porównywanie danych z dwóch lub większej ilości źródeł. 2.3.3 Pomiar wartości drgań W wielu sytuacjach pomiar wartości drgań nie będzie potrzeby. Ważne jest jednak, aby wiedzieć, kiedy przeprowadzenie pomiarów jest konieczne.. W tym rozdziale poradzimy, co należy zmierzyć, gdzie dokonuje się pomiaru i w jaki sposób zapisuje się wyniki. Dane na temat drgań można również uzyskać od specjalistów-konsultantów ds. drgań, stowarzyszeń branżowych, producentów oraz instytucji rządowych. Część danych jest również dostępna w rozmaitych publikacjach fachowych i naukowych oraz w zasobach Internetu. Poniżej podajemy adresy dwóch europejskich stron internetowych, zawierających udostępnione przez producentów standardowe dane dotyczące emisji drgań, jak również pewną liczbę wartości uzyskanych w drodze pomiaru w warunkach „faktycznego użytkowania” dla szeregu maszyn i urządzeń: h t t p : / / w w w. v i b r a t i o n . d b . u m u . s e / H a v S o k . aspx?lang=en Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Rozdział 2: Ocena zagrożenia 2.3.2 Wykorzystanie innych źródeł danych http://www.las-bb.de/karla/ Najlepszym rozwiązaniem byłoby wykorzystanie informacji w sprawie drgań odnoszących się do konkretnej marki i modelu maszyny, jakim planujecie się posługiwać. Jeżeli jednak nie ma takiej możliwości, na początek trzeba będzie skorzystać z informacji odnoszących się do podobnego sprzętu, z czasem zastępując je bardziej dokładnymi, gdy zostaną udostępnione. Przy wyborze publikacji zawierających informacje dotyczące drgań pamiętać należy o uwzględnieniu następujących czynników: • • • rodzaj sprzętu (np. wózek widłowy), • jakiekolwiek zabezpieczenia antywibracyjne (np. układ amortyzacji, amortyzowana kabina lub fotele), • zadania, do jakich pojazd był wykorzystywany w czasie zbierania informacji dotyczących drgań, • • prędkość, z jaką był on prowadzony, klasa urządzenia (np. moc lub wielkość), źródło zasilania (np. silnik elektryczny lub spalinowy), rodzaj nawierzchni, na której był obsługiwany. Dane dostarczane przez producenta oraz informacje pochodzące z innych źródeł mogą zapewnić użyteczne wskazówki w zakresie narażenia operatora maszyny na drgania. Należy jednak pamiętać, że narażenie na drgania przekazywane na całe ciało zależy w bardzo dużym stopniu od stanu nawierzchni dróg, prędkości pojazdów oraz innych czynników, takich jak sposób prowadzenia i obsługiwania pojazdu. Z tego względu może okazać się konieczne, aby wstępna ocena narażenia została potwierdzona poprzez odpowiednie pomiary wartości drgań. 69 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) Pomiary drgań można wykonać we własnym zakresie lub z pomocą zatrudnionego specjalisty-konsultanta. W obu przypadkach istotne jest, aby osoba dokonująca pomiarów drgań posiadała odpowiednie kompetencje i doświadczenie. Co należy zmierzyć? Ocena narażenia człowieka na drgania przekazywane na całe ciało dokonywana jest przy użyciu metody określonej w normie międzynarodowej ISO 26311:1997, zaś szczegółowe wytyczne praktyczne w sprawie posługiwania się metodą pomiaru drgań w miejscu pracy zamieszczono w normie PN EN 14253:2006. Średnia kwadratowa (r.m.s) wartości drgań jest podana jako wartość przyspieszenia drgań ważona częstotliwością na siedzeniu w przypadku osoby w pozycji siedzącej lub na nogach w przypadku osoby w pozycji stojącej (zob.: załącznik B), i wyrażona w metrach na sekundę do kwadratu (m/s²). Średnio-kwadratowa wartości drgań drgań mechanicznych przedstawia uśrednione energetycznie przyspieszenie drgań za czas pomiaru. Przy ocenie narażenia brana jest pod uwagę najwyższa spośród wartości uzyskanych dla trzech ortogonalnych kierunków x, y, z (1,4awx, 1,4awy lub awz). Wartość dawki drgań mechanicznych (inaczej VDV – ang. Vibration Dose Value) stanowi alternatywny wskaźnik pomiaru narażenia na drgania. VDV została opracowana jako wskaźnik, który skuteczniej przed- stawia zagrożenia związane z drganiami obejmującymi wstrząsy. VDV wyrażona jest w metrach na sekundę do potęgi 1,75 (m/s1,75), i w odróżnieniu od średniej kwadratowej wartości drgań zmierzona VDV jest wartością skumulowaną, tzn. ulega zwiększeniu wraz z wydłużeniem czasu pomiaru. Istotne jest zatem, aby przy każdym pomiarze VDV uwzględniono długość czasu, w którym wartość ta była mierzona. Przy dokonywaniu oceny narażenia wykorzystywana jest najwyższa spośród wartości na trzech ortogonalnych osiach (1,4VDVwx, 1,4VDVwy lub VDVwz). Dokonywanie pomiaru drgań mechanicznych Pomiary należy przeprowadzić w taki sposób, aby otrzymać wartości drgań drgań reprezentatywne dla drgań, na które operator jest faktycznie narażony w czasie wykonywania pracy. Ważne jest zatem, aby wybrać właściwe warunki operacyjne i okresy pomiaru. Zaleca się, aby tam, gdzie jest to możliwe, pomiary były prowadzone co najmniej przez 20 minut, zaś w sytuacji, gdy możliwe są jedynie krótsze pomiary, powinny one normalnie trwać co najmniej trzy minuty i, w miarę możliwości, powinno się je powtarzać w celu uzyskania łącznego czasu pomiaru wynoszącego ponad 20 minut (więcej wiadomości znajduje się w normie PL EN 14253:2006). Bardziej wskazane są dłuższe pomiary, trwające 2 godziny lub więcej (czasami istnieje możliwość przeprowadzenia pomiarów w czasie połowy lub nawet całego dnia roboczego). Dalsza lektura: PN EN 14253:2006 Drgania mechaniczne – Pomiar i obliczanie zawodowej ekspozycji na drgania o ogólnym działaniu na organizm człowieka dla potrzeb ochrony zdrowia – Wytyczne praktyczne CEN/TR Pierwszy projekt Komitetu Monachium (marzec 2005 r.) – Drgania mechaniczne – Wytyczne w sprawie oceny narażenia na drgania przekazywane na całe ciało w czasie jazdy maszynami do robót ziemnych. Wykorzystywanie zharmonizowanych danych z pomiarów dokonanych przez instytuty międzynarodowe, organizacje i producentów. 70 Dzienna wartość narażenia na drgania zależy zarówno od poziomu drgań, jak i czasu trwania narażenia. W tym rozdziale poradzimy, jak obliczać dziennych wartości narażenia na drgania w oparciu o czasy ekspozycji, a także informacje o amplitudzie drgań lub dawki drgań. W załączniku D przedstawiono kilka narzędzi, pomagających uprościć obliczenia dziennych wartości narażenia oraz zarządzanie czasami narażenia. Rzeczywiste przykłady sposobów obliczania dziennych wartości narażenia na drgania i VDV zostały przytoczone w załączniku E. 2.4.1 Oszacowanie dziennej ekspozycji na drgania A(8) i VDV Dzienną wartość narażenia na drgania można ocenić wykorzystując jeden lub oba wskaźniki narażenia: (a) Dzienną wartość narażenia na drgania, A(8), lub (b) Wartość dawki drgań, VDV. Oba wskaźniki są zależne od zmierzonej wartości drgań. W przypadku A(8) wymagany jest również czas trwania narażenia. Podobnie jak w przypadku wartości drgań, dzienna dawka narażenia na drgania wyrażona jest w metrach na sekundę do kwadratu (m/s²). W sytuacji, gdy pomiaru VDV dokonuje się w okresie pomiaru krótszym, niż cały dzień roboczy (a tak się zazwyczaj dzieje), wynik pomiaru należy zwiększyć w sposób proporcjonalny. 2.4.2 Niepewność oszacowania dziennych wartości narażenia Niepewność oszacowania wartości narażenia na drgania zależy od wielu czynników (zob.: PN EN 14253:2006), do których należą między innymi: • Niepewność instrumentu pomiarowego lub kalibracji, • Dokładność danych źródłowych (np. danych producenta dotyczących emisji), • Różnice pomiędzy poszczególnymi operatorami maszyn i urządzeń (np. doświadczenie, styl prowadzenia pojazdu, prędkość), • Możliwość odtworzenia przez pracownika w czasie pomiaru typowych czynności wykonywanych w trakcie pracy, • • Powtarzalność zadań roboczych, • Różnice pomiędzy poszczególnymi maszynami i układami amortyzacji (np. czy konieczny jest przegląd, czy maszyna została rozgrzana?). Czynniki środowiskowe temperatura), (np. deszcz, wiatr, W przypadku, gdy mierzone są wartość drgań i czas trwania narażenia, niepewności związane z wyznaczeniem A(8) oraz VDV mogą oznaczać, że wyliczona wartość może być aż o 20% wyższa lub o 40% niższa od rzeczywistej wartości. Jeżeli czas trwania narażenia lub wartość drgań zostały oszacowane, tj. określone w oparciu o informacje dostarczone przez pracownika (czas trwania narażenia) lub producenta (wartość), wtedy niepewność oszacowania dziennej wartości narażenia może być dużo wyższa. Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Rozdział 2: Ocena zagrożenia 2.4Obliczanie dziennych wartości narażenia na drgania Instrukcje oraz rzeczywiste przykłady, pokazujące w jaki sposób wyliczyć wartości narażenia A(8) i VDV, zamieszczono w załączniku E. 71 Aby móc kontrolować narażenie należy stworzyć strategię, która jest w stanie skutecznie ograniczyć narażenie na drgania przekazywane na całe ciało. W tym rozdziale zajmiemy się procesem wypracowania strategii kontroli, włącznie z ustaleniem priorytetów w zakresie działań kontrolnych. 3.1Wypracowanie strategii kontroli Ocena zagrożenia powinna umożliwić określenie metod kontrolowania narażenia. Podczas dokonywania oceny wartości narażenia na drgania należy się skupić na procesach roboczych, które je wywołują. Zrozumienie przyczyn, dla których pracownicy są narażeni na wysokie poziomy drgań i zagrożenia ergonomiczne, pomoże w określeniu metod ograniczania lub eliminowania zagrożeń. Oto istotne etapy tej procedury kontrolnej: • • zidentyfikowanie najważniejszych źródeł drgań; • uszeregowanie ich w zależności od udziału w ekspozycji; • rozpoznanie i oszacowanie ewentualnych rozwiązań z uwzględnieniem ich wykonalności i kosztów; • określenie celów, które można faktycznie osiągnąć; • wyznaczenie priorytetów i opracowanie „programu działania”; • określenie zakresu odpowiedzialności kierownictwa i przeznaczenie wystarczających zasobów; • • • wdrożenie programu; zidentyfikowanie najważniejszych źródeł wstrząsów ; monitorowanie postępów; dokonanie oceny programu. Podejście, jakie należy przyjąć w celu ograniczenia zagrożeń związanych z drganiami przekazywanymi na całe ciało, będzie zależało od rzeczywistych elementów stosowanych procesów oraz aktualnych poziomów narażenia. Konieczne może się również okazać dostosowanie mechanizmów kontrolnych do potrzeb pracowników, którzy są szczególnie narażeni na obrażenia, tzn. tych pracowników, którzy są w większym stopniu podatni na obrażenia wywołane drganiami i wykazują oznaki powstających obrażeń już przy wartościach narażenia niższych niż wartości działania narażenia. Dyrektywa ramowa ustala następującą hierarchię w odniesieniu do wdrażania programu środków zapobiegawczych: Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Rozdział 3: Unikanie lub ograniczenie narażenia Rozdział 3:Unikanie lub ograniczenie narażenia (a) zapobieganie zagrożeniom; (b)ocena zagrożeń, które nie mogą być wykluczone; (c)zwalczanie źródeł zagrożeń; (d)adaptacja procesów stosownie do potrzeb indywidualnych, w szczególności z uwzględnieniem specyfiki systemu funkcjonowania miejsca pracy, wyboru narzędzi pracy i doboru metod pracy oraz metod produkcji, co ma na celu w szczególności uniknięcie monotonii podczas wykonywania operacji roboczych przy określonej szybkości wykonywania tych czynności, jak również zredukowanie ich niekorzystnego wpływu na stan zdrowia; (e)dostosowanie do postępu technicznego; (f ) zastąpienie działań niebezpiecznych operacjami, które nie są niebezpieczne lub też są mniej niebezpieczne; (g)odpowiedni rozwój spójnej polityki prewencyjnej, która uwzględniałaby zagad- 73 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) nienia techniczne, sposoby organizacji pracy, warunki pracy, odniesienia socjalne oraz wpływ współczynników odnoszących się do środowiska pracy; (h)priorytet zbiorowych środków zapobiegawczych nad indywidualnymi środkami zapobiegawczymi; 3.3Środki kontroli zagrożeń Aby móc kontrolować narażenie, konieczne jest unikanie bądź ograniczenie narażenia na drgania przekazywane na całe ciało. Prawdopodobna jest również konieczność podjęcia działań, mających na celu ograniczenie ewentualnego powstawania obrażeń lub pogłębienia istniejących. Możliwe, że skuteczny system kontroli będzie się musiał opierać na połączeniu kilku metod. (i) dostarczanie pracownikom odpowiednich instrukcji. 3.2Konsultacje i uczestnictwo pracowników Skuteczne zarządzanie zagrożeniami opiera się na wsparciu i zaangażowaniu pracowników, a zwłaszcza ich przedstawicieli. Przedstawiciele mogą zapewnić efektywny sposób komunikacji z siłą roboczą, a także pomóc pracownikom w zrozumieniu informacji w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa oraz w korzystaniu z nich. Bóle dolnego odcinka kręgosłupa mogą być spowodowane oddziaływaniem różnych czynników, między innymi narażeniem na drgania przekazywane na całe ciało, konieczne zatem może się okazać zastosowanie szeregu różnych rozwiązań. Niektóre rozwiązania mogą być całkiem proste i zwyczajne, inne zaś będą wymagać zmian w sposobie organizacji pracy. Często zajęcie się tymi kwestiami jest możliwe jedynie po konsultacji z przedstawicielami pracowników. Efektywne konsultacje polegają na: • udostępnianiu pracownikom odpowiednich informacji na temat środków ochrony zdrowia i bezpieczeństwa, • umożliwieniu pracownikom wyrażania swoich opinii oraz dokładanie pilnych starań na rzecz usunięcia wszelkich problemów związanych z ochroną zdrowia i bezpieczeństwa, • docenianiu i uwzględnianiu opinii wyrażonych przez pracowników. Konsultacje mogą przyczynić się do określenia skuteczniejszych rozwiązań kontrolno-ochronnych, które będą zrozumiałe dla pracowników. Aby środki ochronne były skuteczne, niezbędne jest zaufanie do pracowników. Pracownicy, podlegający odpowiednim szkoleniom i nadzorowi, mają obowiązek użytkowania maszyn i urządzeń we właściwy sposób, a także utrzymywania współpracy z pracodawcą, by miał on możliwość zapewnienia, że ich otoczenie i warunki pracy są bezpieczne oraz że zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwa są ograniczone do minimum, a tam, gdzie to możliwe, wyeliminowane. Proces konsultacji zachęca 74 pracownika do zaangażowania się i współpracy w zakresie działań kontrolnych, dzięki czemu szanse na udane wdrożenie środków kontroli są większe. W tym rozdziale zajmiemy się metodami technicznymi, zarządzania i innymi, które należy rozważyć podczas poszukiwania rozwiązań kontrolnych. 3.3.1 Zastąpienie niektórych metod pracy innymi Możliwe jest znalezienie alternatywnych metod pracy, które pomogą w uniknięciu lub ograniczeniu narażenia na drgania, np. przemieszczanie materiałów za pomocą przenośnika zamiast wykorzystywania w tym celu maszyn samobieżnych. Aby być na bieżąco z dostępnymi metodami, należy regularnie zasięgać informacji: • • • • w swoim stowarzyszeniu branżowym; u innych przedstawicieli branży; u dostawców wyposażenia; w prasie branżowej. 3.3.2 Dobór sprzętu Należy dopilnować, aby sprzęt wybrany lub przeznaczony do realizacji szczególnych zadań był odpowiedni i zapewniał efektywne wykonanie pracy. Wykonanie zadania przy pomocy sprzętu, który jest nieodpowiedni lub ma ograniczone możliwości, zajmie prawdopodobnie dużo więcej czasu i narazi pracowników na większą dawkę drgań przez okres dłuższy, niż jest to niezbędne. Duże znaczenie może mieć dobór opon – odpowiednie opony są w stanie zneutralizować efekty poruszania się po nierównej nawierzchni. Opony nie będą jednak pochłaniać drgań spowodowanych przez większe występy lub wyboje w nawierzchni, zaś miękkie opony na pofałdowanej nawierzchni mogą wzmocnić pionowe ruchy pojazdu. Opony należy dobierać w taki sposób, aby wyposażony w nie pojazd był w stanie poruszać się skutecznie po nierównym terenie. na całe ciało, przekraczające wartości działania narażenia; • wszelkie okoliczności, w których maszyna może powodować narażenie na drgania przekazywane na całe ciało, przekraczające wartości dopuszczalne; • wszelkie specjalistyczne szkolenia (kierowców, ekipy obsługi technicznej itd.), zalecane w celu kontrolowania narażenia na drgania przekazywane na całe ciało; • • sposoby konserwacji maszyn; • wszelkie dostępne rozwiązania, zalecane w celu kontrolowania drgań przekazywanych na całe ciało przy szczególnych zastosowaniach danej maszyny. 3.3.3 Polityka zaopatrzenia Należy dopilnować, aby wydział zaopatrzenia dysponował polityką zaopatrzenia przedsiębiorstwa w odpowiedni sprzęt, która uwzględniałaby kwestie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa, w tym emisję drgań, czynniki ergonomiczne, widoczność kierowcy oraz wymagania operacyjne. Każdy dostawca maszyn, które będą użytkowane w Europie, jest zobowiązany do przestrzegania przepisów dyrektywy maszynowej (dyrektywy 2006/42/WE, uchylającej dyrektywę 98/37/WE). Zgodnie z tą dyrektywą maszyna musi być zaprojektowana i wykonana w taki sposób, aby ryzyka wynikające z drgań wytwarzanych przez maszynę zostały ograniczone do możliwie najniższego poziomu, z uwzględnieniem postępu technicznego i dostępności środków ograniczających drgania, w szczególności u źródła ich powstawania. Dyrektywa stanowi również, że siedzenie musi być tak zaprojektowane, aby drgania przenoszone na kierowcę zostały ograniczone do racjonalnie osiągalnego minimum. Dostawca powinien służyć radą w sprawie wszelkich zagrożeń, mogących wystąpić podczas obsługi maszyny, włącznie z tymi związanymi z drganiami przekazywanymi na całe ciało. Informacje dotyczące drgań powinny obejmować: • wartość emisji drgań (zgodnie z wartościami podanymi w instrukcji obsługi); • niepewności pomiaru; Również dostawcy mogą być w stanie zapewnić konieczne wsparcie techniczne, włącznie z poradami na następujące tematy: • wszelkie okoliczności, w których maszyna może powodować narażenie na drgania przekazywane informacje wykazujące, że siedzenie zamontowane w pojeździe ogranicza narażenie na drgania do racjonalnie osiągalnego minimum; W odniesieniu do maszyn samobieżnych dyrektywa maszynowa nakłada wymóg, aby producenci i dostawcy maszyn zamieszczali w instrukcji obsługi: informacje dotyczące drgań przenoszonych na całe ciało: • najwyższą ważoną wartość skuteczną przyspieszenia działającego na całe ciało operatora, jeżeli wartość ta przekracza 0,5 m/s2. Jeżeli wartość ta nie przekracza 0,5 m/s2, należy to potwierdzić w instrukcji. Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Rozdział 3: Unikanie lub ograniczenie narażenia Należy wybrać maszyny i pojazdy, w których odpowiedni rozkład kabiny i rozmieszczenie dźwigni sterujących zapewni operatorowi utrzymanie wygodnej, wyprostowanej postawy, i nie będzie go narażać na konieczność nadmiernego wykręcania tułowia ani przyjmowania nienaturalnej pozycji przez jakikolwiek okres. 3.3.4 Planowanie zadań i procesów Zadania robocze powinny być zaplanowane w taki sposób, aby: • narażenie na drgania przekazywane na całe ciało było ograniczone do osiągalnego minimum; • dzienny okres narażenia na nadmierne drgania był możliwie najkrótszy; • • zapobiec narażeniu na ostre wstrząsy; oraz postawa przy pracy nie wpływała na zwiększenie zagrożenia wystąpienia urazu kręgosłupa. W wielu przypadkach przemieszczanie pojazdu po wyboistej lub nierównej nawierzchni stanowi główną przyczynę narażenia na drgania. Narażenie na drgania można ograniczyć i kontrolować poprzez: • zmniejszenie pokonania; • • ograniczenie prędkości pojazdów; do minimum odległości do poprawę stanu nawierzchni drogowych (usunięcie 75 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) • przeszkód, wypełnienie wybojów, wyrównanie powierzchni, po których poruszają się pojazdy itp.); • bezpiecznych praktyk w miejscu zapewnienie odpowiednio amortyzowanych siedzeń, ustawionych w sposób dostosowany do wagi kierowcy. • przyczyn Właściwa postawa jest kwestią kluczową przy ograniczaniu do minimum zagrożeń wystąpienia urazu kręgosłupa w czasie prowadzenia pojazdu. Na poprawę postawy można wpłynąć poprzez: • poprawę widoczności kierowcy przez szybę kabiny (w celu ograniczenia do minimum wykręcania pleców i szyi); • zmianę rozmieszczenia układu sterowania (w celu uniknięcia np. ciągłego sięgania do oddalonych dźwigni); • zapewnienie siedzenia odpowiedniego dla wszystkich kierowców, którzy będą użytkować pojazd, i dopasowanego do przestrzeni wewnątrz kabiny, a także właściwego do zadań wykonywanych w pojeździe; • stosowanie pasów bezpieczeństwa w celu zapewnienia kierowcy najwłaściwszej pozycji oraz prawidłowego wsparcia dla kręgosłupa. 3.3.5 Środki zbiorowe W sytuacji, gdy na przestrzeni roboczej prace wykonuje kilka przedsiębiorstw, ich pracownicy zobowiązani są do współpracy w zakresie wprowadzania i przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Może to na przykład oznaczać dopilnowanie, aby nawierzchnia drogowa była właściwie utrzymywana, tak aby możliwe było kontrolowanie narażenia na drgania u pracowników innego przedsiębiorstwa, wykonujących zadania w tym samym miejscu. 3.3.6 Szkolenie i informowanie pracowników Jest rzeczą bardzo istotną, aby zapewnić operatorom i nadzorcom informacje na temat: 76 • ewentualnych obrażeń, mogących wystąpić w związku z użytkowanym sprzętem roboczym; • dopuszczalnych wartości narażenia oraz wartości działania narażenia; • wyników oceny zagrożenia drganiami oraz wszelkich pomiarów drgań; • środków kontrolnych, stosowanych w celu wyeliminowania lub ograniczenia narażenia na drgania przekazywane na całe ciało; pracy, które pomagają zmniejszyć narażenie na drgania; oraz sposobów wykrywania i zgłaszania oznak obrażeń; • okoliczności, w jakich pracownicy uprawnieni są do kontroli warunków zdrowotnych. Pracownicy muszą przechodzić szkolenia w zakresie technik prowadzenia pojazdów, które pomagają zmniejszyć do minimum narażenie na drgania. Należy ich uświadomić w sprawie skutków prowadzenia pojazdów z dużą prędkością, a w przypadku wprowadzenia ograniczeń prędkości wytłumaczyć im przyczyny tego kroku. Jeżeli zamontowane są układy amortyzacji siedzeń, kierowcom należy zademonstrować, w jaki sposób dostosowywać je do wagi ciała, oraz jak regulować inne ustawienia siedzenia (w płaszczyźnie przódtył, wysokość, nachylenie oparcia itd.), aby osiągnąć najbardziej prawidłową postawę. Kierowcy i technicy obsługi maszyn i urządzeń powinni być przeszkoleni w zakresie rozpoznawania, kiedy elementy maszyn, wpływające na narażenie na drgania oraz oddziałujące na postawę, takie jak układ amortyzacji siedzeń, muszą być poddane konserwacji lub wymienione. Pracownicy powinni być również informowani o wpływie działań niezwiązanych z pracą na zagrożenie dla ich zdrowia. Aby ograniczyć zagrożenie wystąpienia bólów dolnego odcinka kręgosłupa, należy zachęcać pracowników do dbania o kondycję fizyczną oraz do zastanowienia się nad zagrożeniami dla kręgosłupa, wynikającymi z działań niezwiązanych z pracą, na przykład stosowania nieprawidłowych technik podnoszenia bądź przyjmowania na długie okresy czasu nieprawidłowej postawy. 3.3.7 Plan pracy Aby kontrolować zagrożenie związane z drganiami przekazywanymi na całe ciało, niezbędne może się okazać ograniczenie czasu, w jakim pracownicy są narażeni na drgania wytwarzane przez pojazdy lub maszyny. 3.3.8 Konserwacja Regularna obsługa techniczna pojazdów, części składowych wyposażenia oraz dróg, po których się poruszają, pomoże w utrzymaniu wartości drgań oraz wstrząsów na możliwie najniższym poziomie, dlatego też niezbędne są: konserwacja nawierzchni drogowych; • kontrolowanie i wymiana wadliwych amortyzatorów, łożysk i przekładni; • • regulacja silników; • wymiana zużytych części (włącznie z amortyzatorami siedzeń); utrzymywanie we właściwym stanie opon i zapewnienie, że są napompowane do poziomu ciśnienia zalecanego dla warunków nawierzchni oraz ładunku; smarowanie układów amortyzacji siedzeń i innych. 3.3.9 Siedzenia amortyzowane Dostawca maszyn powinien zapewnić informacje na temat siedzeń odpowiednich do pojazdów. Siedzenia amortyzowane nie zawsze są odpowiednie, jednak producenci maszyny są zobowiązani do zapewnienia siedzenia zaprojektowanego tak, aby drgania przekazywane na kierowcę zostały ograniczone do racjonalnie osiągalnego minimum. W sytuacji, gdy stosowane są siedzenia amortyzowane, ważne jest zapewnienie, że amortyzator siedzenia jest odpowiedni do danego pojazdu. Niewłaściwy dobór układu amortyzacji siedzeń może z łatwością doprowadzić do większego narażenia na drgania, niż miałoby to miejsce w przypadku siedzenia bez amortyzatora. Dla wszystkich układów amortyzacji siedzeń istnieje zakres częstotliwości, które są przez nie wzmacniane. Jeżeli dominujące częstotliwości drgań wytwarzanych przez pojazd mieszczą się w określonym zakresie wzmocnienia, amortyzator siedzenia doprowadzi do zwiększenia wartości narażenia kierowcy na drgania. Normy ISO EN 7096:2000, ISO EN 5007 i PN EN 13490:2004 zawierają kryteria skuteczności odnoszące się do, odpowiednio, maszyn przeznaczonych do robót ziemnych, rolniczych ciągników kołowych i wózków jezdniowych, które zostały opracowane w celu zapewnienia odpowiedniej skuteczności amortyzatora siedzenia. Układ amortyzacji siedzeń należy dobierać także w taki sposób, aby w czasie normalnego użytkowania nie dopuścić do zderzania z górnymi lub dolnymi ogranicznikami amortyzatora (odbojnikami), co powoduje wstrząsy i zwiększa w ten sposób zagrożenie w ystąpienia urazu kręgosłupa. Amor tyzator siedzenia musi być bez trudu dostępny oraz umożliwiać łatwą regulację w celu dostosowania do wagi i wymiarów danego operatora. Najważniejsza jest regulacja wysokości, ustawienia w płaszczyźnie przód-tył i oparcia. Poduszki siedzenia powinny mieć ergonomiczny kształt. Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Rozdział 3: Unikanie lub ograniczenie narażenia • • Dalsza lektura: CEN/TR 15172-1, Drgania przekazywane na całe ciało – Wytyczne w sprawie redukcji narażenia na drgania – Część 1: Inżynierskie metody projektowania maszyn. CEN/TR 15172-2, Drgania przekazywane na całe ciało – Wytyczne w sprawie redukcji narażenia na drgania – Część 2: Środki zarządzania w miejscu pracy. 77 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) 3.4Monitorowanie drgań i ocena 78 zagrożenia po zastosowaniu środków kontroli zagrożenia Zarządzanie narażeniem na drgania jest procesem bieżącym, w związku z czym niezbędne jest zapewnienie, że stosowane są systemy kontroli, które przynoszą oczekiwane rezultaty. W tym rozdziale zajmiemy się sposobami monitorowania środków kontroli drgań, a także poradzimy, kiedy powtórzyć ocenę zagrożenia. 3.4.1 Jak się upewnić, że środki kontroli drgań przekazywanych na całe ciało działają? Niezbędne będzie również dokonywanie okresowych przeglądów środków kontroli drgań przekazywanych na całe ciało w celu zapewnienia, że są one w dalszym ciągu stosowne i skuteczne. Należy: • Sprawdzać regularnie, czy pracownicy (włącznie z kierownikami i nadzorcami) w dalszym ciągu realizują wprowadzony program kontroli; • Rozmawiać regularnie ze wszystkimi pracownikami, personelem BHP i przedstawicielami pracowników o wszelkich problemach związanych z drganiami lub postawą, wywoływanych przez pojazdy, maszyny lub sposób ich użytkowania; • Zapoznawać się z wynikami kontroli warunków zdrowotnych oraz omawiać z dostawcą usług medycznych kwestię, czy środki kontrolne okazują się skuteczne, czy też muszą zostać wymienione. 3.4.2 Kiedy trzeba powtórzyć ocenę zagrożenia? Ponowne dokonanie oceny zagrożeń związanych z drganiami, jak również sposobów ich kontrolowania, powinno nastąpić po stwierdzeniu w miejscu pracy zmian mogących wpłynąć na poziom narażenia, takich jak: • • • wprowadzenie innych maszyn lub procesów; • wprowadzenie nowych środków kontroli drgań. zmiany cyklu pracy lub metod pracy; zmiana liczby godzin przepracowywanych przy użyciu maszyn wywołujących drgania; Ponowna ocena zagrożeń będzie konieczna również w razie pojawienia się dowodów (np. wyniki kontroli warunków zdrowotnych) na to, że dotychczasowe środki kontroli są nieskuteczne. Zakres ponownej oceny będzie zależał od charakteru zmian oraz liczby dotkniętych nimi osób. Zmiana liczby godzin lub cyklu pracy może wymagać powtórnego wyliczenia dziennej wartości narażenia dla osób narażonych, ale nie musi prowadzić do zmiany wartości drgań. Wprowadzenie nowych pojazdów lub maszyn może wymagać ponownego dokonania pełnej oceny zagrożenia. Dobrą praktyką jest dokonywanie w regularnych odstępach czasu przeglądu oceny zagrożenia oraz praktyk roboczych, nawet w razie braku jakichkolwiek oczywistych zmian. Być może jakaś nowa technologia, konstrukcja maszyny lub nowe sposoby wykonywania prac w danej branży pozwolą na dalszą redukcję zagrożeń. Kontrola warunków zdrowotnych polega na wprowadzeniu systematycznych, regularnych i odpowiednich procedur w zakresie wykrywania problemów zdrowotnych w miejscu pracy oraz podejmowania działań w związku z otrzymanymi wynikami. Cele kontroli warunków zdrowotnych obejmują ochronę zdrowia pracowników (włącznie z rozpoznawaniem i zapewnieniem ochrony osobom szczególnie narażonym), a także sprawdzenie długoterminowej skuteczności środków kontrolnych. W niniejszym przewodniku nie można przedstawić konkretnych wytycznych w odniesieniu do kontroli warunków zdrowotnych, gdyż procedury w zakresie kontroli warunków zdrowotnych w poszczególnych państwach Unii Europejskiej różnią się między sobą. W tym rozdziale ponownie przytaczamy wymagania dotyczące kontroli warunków zdrowotnych, zawarte w dyrektywie dotyczącej drgań mechanicznych, i dokonujemy przeglądu niektórych z dostępnych technik oceny. Niektóre techniki kontroli warunków zdrowotnych, dotyczące obrażeń związanych z drganiami przekazywanymi na całe ciało, zostały opisane w załączniku F. 4.1Kiedy kontrola warunków zdrowotnych jest niezbędna? Państwa członkowskie wprowadzają przepisy zapewniające odpowiednią kontrolę warunków zdrowotnych pracowników w przypadku, gdy ocena zagrożenia związanego z drganiami przekazywanymi na całe ciało wskazuje na istnienia zagrożenia zdrowia pracowników. Przepisy w sprawie kontroli warunków zdrowotnych, w tym wyszczególnione wymagania w zakresie dokumentacji dotyczącej zdrowia i jej dostępności, wprowadza się zgodnie z prawem krajowym lub praktyką. Pracodawcy powinni zapewnić odpowiednią kontrolę warunków zdrowotnych w przypadku, gdy ocena taka wskazuje na istnienie zagrożenia zdrowia pracowników. Kontrolę taką powinno zastosować się w odniesieniu do pracowników narażonych na obrażenia spowodowane drganiami w przypadku, gdy: • pracownicy są narażeni na drgania w taki sposób, że można ustalić związek między narażeniem a możliwym do zidentyfikowania schorzeniem lub szkodliwym skutkiem dla zdrowia, • istnieje prawdopodobieństwo, że takie schorzenie lub skutki występują w konkretnych warunkach pracy pracownika, oraz • istnieją wypróbowane techniki wykrywania schorzenia lub szkodliwych skutków dla zdrowia; • w każdym przypadku, pracownikom narażonym na działanie mechanicznej drgań przekraczającej dzienne wartości działania narażenia, przysługuje odpowiednia kontrola warunków zdrowotnych. Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Rozdział 4: Kontrola warunków zdrowotnych R ozdział 4: K ontrola warunków zdrowotnych 4.2Prowadzenie dokumentacji warunków zdrowotnych Państwa członkowskie stwarzają warunki w celu zapewnienia sporządzania i aktualizacji indywidualnej dokumentacji dotyczącej zdrowia każdemu pracownikowi, który poddał się kontroli warunków zdrowotnych. Dokumentacja dotycząca zdrowia zawiera podsumowanie wyników przeprowadzonej kontroli warunków zdrowotnych. Prowadzi się je w odpowiedniej formie, umożliwiającej późniejsze odwołanie się do nich, z uwzględnieniem obowiązku poufności. Kopie odpowiedniej dokumentacji dotyczącej zdrowia przekazuje się właściwym władzom na żądanie. Na wniosek konkretnego pracownika udostępnia się mu dokumentację dotyczącą jego zdrowia. 4.3Jak postępować w przypadku stwierdzenia obrażenia? W przypadku, gdy w wyniku kontroli warunków zdrowotnych pracownika wykryto możliwe do zidentyfikowania schorzenie lub szkodliwy skutek dla zdrowia, które lekarz lub specjalista w dziedzinie ochrony zdrowia pracowników uzna za skutek narażenia na drgania mechaniczne przy pracy: 79 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) Informowanie pracownika 80 Lekarz lub inna osoba o odpowiednich kwalifikacjach zawiadamia pracownika o wynikach, które dotyczą go osobiście. Pracownikowi udziela się w szczególności informacji i porad dotyczących kontroli warunków zdrowotnych, jakiej powinien się poddać po ustaniu narażenia na drgania. Informowanie pracodawcy Zawiadamia się pracodawcę o istotnych wynikach kontroli warunków zdrowotnych, z uwzględnieniem obowiązku dochowania tajemnicy lekarskiej. Działania pracodawcy • • Analiza oceny zagrożenia; Analiza środków podjętych w celu eliminacji lub zmniejszenia zagrożenia związanego z narażeniem na drgania przekazywane na całe ciało; • Podjęcie działań niezbędnych w celu wyeliminowania lub zmniejszenia zagrożenia, po uwzględnieniu porad specjalisty w zakresie ochrony zdrowia pracowników, albo innej osoby o odpowiednich kwalifikacjach, albo właściwych władz, w tym możliwość przeniesienia pracownika do innej pracy, gdzie nie występuje zagrożenie dalszym narażeniem; oraz • Zapewnienie kontynuowania kontroli warunków zdrowotnych i przegląd stanu zdrowia innych pracowników, którzy byli i są narażeni w podobnym stopniu. W takich przypadkach właściwy lekarz lub specjalista w dziedzinie ochrony zdrowia pracowników, albo właściwe władze, mogą wnioskować o poddanie narażonych pracowników badaniom lekarskim. Załącznik A:Podsumowanie zakresu odpowiedzialności Tabela A.1. Podsumowanie zakresu odpowiedzialności określonego dyrektywą 2002/44/WE Artykuł Kogo W jakiej Wymaganie dyrektywy dotyczy? sytuacji? Potencjalne za- Określenie i ocena zagrożenia: Art. 4 Pracodawca Art. 5 Pracodawca Art. 6 Pracodawca Art. 7 Pracodawca Art. 8 Lekarz lub osoba o odpowiednich kwalifikacjach Pracodawca Pracodawca grożenie związane z drganiami ✓ Skorzystanie z usług osoby posiadającej kompetencje do dokonania oceny zagrożenia związanego z drganiami przekazywanymi przekazywanymi na całe ciało. na całe ciało ✓ Gotowość do dokonania oceny zagrożenia. ✓ Określenie środków niezbędnych do kontroli narażenia oraz informowania i szkolenia pracowników. ✓ Aktualizacja oceny zagrożenia. Zagrożenie Usunięcie lub ograniczenie narażenia: związane z 3 Ogólne działania w celu wyeliminowania ryzyka lub drganiami ograniczenia go do minimum 3 Przyjęcie i wdrożenie programu środków zmierzających Narażenie do wyeliminowania lub ograniczenia do minimum przekraczające narażenia na drgania przekazywane na całe ciało wartość działania Narażenie 3 Natychmiastowe działania w celu zapobieżenia narażeniu przekraczającemu dopuszczalną wartość przekraczające dopuszczalną 3 Ustalenie, z jakiej przyczyny dopuszczalna wartość wartość narażenia została przekroczona 3 Dostosowanie środków do potrzeb szczególnie Szczególnie narażonych pracowników narażeni pracownicy Pracownicy na- Informowanie i szkolenie pracowników rażeni na zagro3 Dotyczy wszystkich pracowników narażonych na ryzyko żenie związane związane z drganiami przekazywanymi na całe ciało z drganiami przekazywanymi na całe ciało Pracownicy na- Konsultacje i uczestnictwo pracowników rażeni na zagrożenie związane 3 Przeprowadzenie w odpowiednim czasie wyważonych konsultacji z pracownikami i ich przedstawicielami w z drganiami sprawie oceny zagrożenia, środków kontroli, kontroli przekazywanymi na całe ciało warunków zdrowotnych i szkoleń.. W przypadku Kontrola medyczna: stwierdzenia ✓ Informowanie pracownika o wynikach kontroli warunków problemów zdrowotnych zdrowotnych ✓ Informowanie pracownika i udzielanie porad dotyczących kontroli warunków zdrowotnych, jakiej powinien się poddać po ustaniu narażenia na drgania przekazywane na całe ciało ✓ Informowanie pracodawcy o istotnych wynikach kontroli warunków zdrowotnych ✓ Analiza oceny zagrożenia W przypadku stwierdzenia ✓ W następnej kolejności usunięcie lub ograniczenie zagrożenia problemów zdrowotnych ✓ Przegląd stanu zdrowia pracowników narażonych w podobnym stopniu Narażenie ✓ Pracownicy uprawnieni do odpowiedniej kontroli przekraczające warunków zdrowotnych wartość działania Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Z ałącznik A-H określonego Dyrektywą 2002/44/WE 81 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) Załącznik B: Czym są drgania mechaniczne? B.1Czym są drgania? Drgania mechaniczne występują, gdy ciało ludzkie porusza się do przodu i do tyłu, na boki lub w górę i w dół pod wpływem sił zewnętrznych i wewnętrznych, zob.: rysunek B.1. W przypadku drgań przekazywanych na całe ciało mogą być one wytworzone przez siedzenie pojazdu lub wibrującą platformę, na której stoi Rysunek B.1: Drgania pracownik, i ruch ten jest prze- przekazywane na całe ciało kazywany na ciało kierowcy. B.2Co należy zmierzyć? Drgania mechaniczne określa się przy pomocy ich amplitudy i częstotliwości. Amplitudę drgań można przedstawić w postaci przemieszczenia (w metrach), prędkości (w metrach na sekundę) lub przyspieszenia drgań (w metrach na sekundę do kwadratu lub m/s²). Jednakże z uwagi na fakt , że większość przetworników drgań generuje na wyjściu sygnał związany z przyspieszeniem (ich sygnał wyjściowy zależy od sił oddziałujących na masę sejsmiczną umieszczoną we wnętrzu przetwornika, a w przypadku stałej masy sejsmicznej siła i przyspieszenie są ze sobą bezpośrednio związane), dlatego do opisywania drgań mechanicznych tradycyjnie stosuje się przyspieszenie drgań. Przy użyciu jednego przetwornika drgań możemy mierzyć przyspieszenie oddziałujące tylko w jednym kierunku, aby zatem otrzymać pełniejszy obraz drgań na danej powierzchni, niezbędne jest zastosowanie trzech przetworników – po jednym na każdej osi, które przedstawiono na rysunku B.2. Rysunek B.2 Układ współrzędnych 82 B.3 Co to jest częstotliwość i ważenie częstotliwościowe? Częstotliwość opisuje liczbę ruchów, jakie ciało ludzkie wykonuje w ciągu sekundy do przodu i do tyłu, na boki lub w górę i w dół. Jej wartość jest wyrażona liczbą cykli na sekundę, czyli inaczej herców (w skrócie Hz). W odniesieniu do drgań przekazywanych na całe ciało, częstotliwości uznawane za istotne mieszczą się w przedziale 0,5 Hz – 80 Hz. Biorąc jednak pod uwagę, że zagrożenie wystąpieniem urazu nie jest takie samo przy wszystkich częstotliwościach, stosuje się ważenie częstotliwościowe, aby przedstawić prawdopodobieństwo wystąpienia obrażenia w wyniku oddziaływania różnych częstotliwości. W rezultacie ważone przyspieszenie drgań ulega zmniejszeniu wraz ze wzrostem częstotliwości. W przypadku drgań przekazywanych na całe ciało stosowane są dwa różne ważenia częstotliwościowe: jedno (ważenie Wd) odnosi się do dwóch kierunków poprzecznych: x oraz y, a drugie (ważenie Wk) odnosi się do drgań w kierunku pionowym z. Przy rozpatrywaniu zagrożeń dla zdrowia związanych z drganiami przekazywanymi na całe ciało, dla każdej z wartości ważonego częstotliwościowo przyspieszenia drgań należy zastosować dodatkowy mnożnik. W przypadku kierunków poprzecznych (x oraz y) wartości przyspieszenia mnoży się przez 1,4, a w przypadku kierunku pionowego z mnożnik wynosi 1,0. B.4 Jakie parametry stosuje się w ocenie narażenia? Dyrektywa w sprawie drgań mechanicznych dopuszcza stosowanie dwóch metod oceny poziomu narażenia na drgania. Są one oparte o: • dzienną ekspozycję na drgania A(8), wyrażoną jako równoważne za osiem godzin, ważone częstotliwościowo przyspieszenie drgań w m/s², wyznaczane jako wartość skuteczna (r.m.s.) sygnału przyspieszenia drgań; oraz • dawkę drgań (VDV), która stanowi wartość skumulowaną, wyliczoną w oparciu o średnią potęgową czwartego rzędu wartości sygnału przyspieszenia i wyrażoną w m/s1,75. - definicja B.5 Jakiej aparatury pomiarowej należy użyć? Na rysunku B.3 przedstawiono kilka przykładów wartości drgań dla niektórych powszechnie używanych maszyn i pojazdów. Sprzęt do pomiaru drgań przekazywanych na całe ciało powinien zachowywać zgodność ze specyfikacją zawartą w normie międzynarodowej ISO 8041:2005, dotyczącą wyposażenia pomiarowego w odniesieniu do drgań przekazywanych na całe ciało. Dalsza lektura: ISO 2631-1:1997 Drgania i wstrząsy mechaniczne – Ocena narażenia człowieka na drgania przekazywane na całe ciało – Część 1: Wymagania ogólne PN EN 14253:2006 Drgania mechaniczne – Pomiar i obliczanie zawodowej ekspozycji na drgania o ogólnym działaniu na organizm człowieka dla potrzeb ochrony zdrowia – Wytyczne praktyczne. Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Z ałącznik A-H Oba parametry, A(8) i VDV, zostały określone w normie międzynarodowej ISO 2631-1:1997. 83 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) Rysunek B.3: Przykładowe amplitudy drgań dla niektórych powszechnie używanych maszyn Przykładowe dane wyliczone na podstawie pomiarów najwyższych wartości drgań na osiach ortogonalnych, dokonanych w miejscach pracy przez INRS (przy pomocy CRAM i Prevencem), HSL i RMS Vibration Test Laboratory w latach 1997-2005. Dane te są wyłącznie danymi orientacyjnymi i w żadnych okolicznościach nie są reprezentatywne w odniesieniu do użytkowania żadnej konkretnej maszyny.Punkty oznaczające 25ty i 75-ty percentyl stanowią wartości zmienne drgań, dla których wartości próbek są równe lub niższe niż odpowiednio 25% i 75%. 0 0.2 0.4 0.6 Przyspieszenie (m/s2) 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 Ładowarka Walec drogowy jednobębnowy Walec drogowy tandem Spycharka Wywrotka Wywrotka z naczepą Czerparka samojezdna Koparka gąsienicowa < 25 t Koparka gąsienicowa > 25 t Ciągnik rolniczy Układarka asfaltu Ciągnik zrywkowy Ścinarka drzew Wózek widłowy z przeciwciężarem Wózek do kompletacji dostaw Wózek magazynowy Równiarka samojezdna Wózek paletowy Wózek paletowy do transportu pionowego Zgarniarka samojezdna Ciągnik holowniczy Koparka kołowa Vzorčni podatki 25-ti in 75-ti percentil 84 2 C.1 Skutki drgań oddziałujących ogólnie na ciało człowieka Przenoszenie drgań na ciało jest uzależnione od postawy, dlatego też wpływ drgań jest złożony. Ekspozycja na drgania ogólne powoduje występowanie w ciele człowieka ruchów i sił, które mogą: • • powodować uczucie niewygody, • powodować nasilenie objawów istniejących urazów kręgosłupa, oraz • stanowić zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników. mieć niekorzystny działania, wpływ na skuteczność Oddziałujące na ciało drgania o niskiej częstotliwości mogą być przyczyną choroby lokomocyjnej. Badania epidemiologiczne nad długotrwałym narażeniem na drgania przekazywane na całe ciało wykazały, że stanowią one zwiększone zagrożenie dla zdrowia, przede wszystkim w odniesieniu do odcinka lędźwiowego kręgosłupa, ale również szyi i barku. Część badań potwierdziła oddziaływanie drgań na układ trawienny, żeńskie narządy rozrodcze i żyły obwodowe. C.2 Bóle dolnego odcinka kręgosłupa oraz schorzenia pleców, barku lub szyi Wyniki badań epidemiologicznych wykazują podwyższony wskaźnik bólów dolnego odcinka kręgosłupa, wypadnięcia dysku i wczesnego zwyrodnienia kręgosłupa w grupie osób narażonych na oddziaływanie drgań przekazywanych na całe ciało. Wydłużony czas trwania narażenia na drgania oraz ich zwiększone nasilenie uważane są za przyczyny zwiększające zagrożenie, natomiast okresy odpoczynku zagrożenie to zmniejszają. Wielu kierowców uskarża się również na dolegliwości w regionie szyjno-barkowym, choć specjaliści-epidemiolodzy nie rozstrzygnęli dotychczas, czy jest to rzeczywiście skutek omawianych drgań. Bóle dolnego odcinka kręgosłupa oraz schorzenia pleców, barku lub szyi nie są swoiste jedynie dla narażenia na drgania. Istnieje wiele innych współdziałających czynników, takich jak postawa przy pracy, cechy antropometryczne, napięcie mięśniowe oraz indywidualna podatność (wiek, dotychczasowe schorzenia, siła mięśni itd.). Kierowanie maszynami samobieżnymi powoduje narażenie nie tylko na drgania przekazywane na całe ciało, ale również na szereg innych czynników obciążających plecy, barki lub szyję. Do najważniejszych należą: • • • • długotrwałe siedzenie w wymuszonej pozycji; • częste ręczne podnoszenie i przemieszczania ładunków (np. kierowcy samochodów dostawczych); • • • • urazy traumatyczne; długotrwałe siedzenie w nieprawidłowej pozycji; częste skręcanie kręgosłupa; konieczność przyjmowania pozycji powodujących nienaturalne przechylenie głowy; nagłe ruchy; Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Z ałącznik A-H Załącznik C:Zagrożenia dla zdrowia – oznaki i symptomy nieprzychylne warunki klimatyczne; oraz stres. W niektórych krajach i w określonych warunkach schorzenia lędźwiowego odcinka kręgosłupa, występujące u pracowników narażonych na oddziaływanie drgań przekazywanych na całe ciało, są uważane za chorobę zawodową. C.3 Inne schorzenia Kwestia, czy narażenie na drgania przekazywane na całe ciało może prowadzić do schorzeń układu trawiennego lub krążenia, albo czy ma szkodliwe oddziaływanie na układ rozrodczy, nie została rozstrzygnięta. W niektórych przypadkach zgłaszano nasilone występowanie zaburzeń przewodu żołądkowo-jelitowego, wrzodów trawiennych i nieżytu żołądka u kierowców prowadzących pojazdy wytwarzające drgania. Wydaje się, że drgania przekazywane na całe ciało są czynnikiem, który w połączeniu z długotrwałą pozycją siedzącą przyjmowaną przez kierowców przyczynia się do występowania żylaków i hemoroidów. Niektóre badania potwierdziły oddziaływanie drgań na układ trawienny, żeńskie narządy rozrodcze i żyły obwodowe. Część badań wykazała większą niż spodziewana częstość występowania porodów martwego płodu wśród kobiet narażonych na oddziaływanie drgań w sektorze transportowym. 85 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) Załącznik D: Narzędzia do obliczania dziennych wartości narażenia D.1 Narzędzia internetowe W Internecie dostępne są kalkulatory, które ułatwiają proces wyliczania dziennych wartości narażenie na drgania, np.: www.hse.gov.uk/vibration/wbv/wholebodycalc.htm h t t p : / / w w w. d g u v. d e / b g i a / d e / p r a / s o f t w a / kennwertrechner/index.jsp D.2 Wykres dziennej wartości narażenia Wykres zaprezentowany na rysunku D.1 przedstawia prostą alternatywną metodę określania dziennych wartości narażenia lub częściowych wartości narażenia na drgania bez konieczności stosowania kalkulatora. Wystarczy wyznaczyć na wykresie punkt, w którym linie odpowiadające wartości drgań (kaw)max i wartości czasu narażenia przecinają się, a następnie znaleźć krzywą A(8) przecinającą ten punkt lub najbliższą przebiegającą nad nią, i odczytać wartość z prawej strony wykresu (wartość współczynnika k wynosi 1,4 dla osi x oraz y, natomiast dla osi z, tj. pionowej, wynosi 1,0). Obszar zaznaczony na zielono na rysunku D.1 wskazuje wartości narażenia prawdopodobnie znajdujące się poniżej poziomu wartości działania narażenia. Owe wartości narażenia nie mogą być jednak uważane za „bezpieczne” – może istnieć 86 zagrożenie wywołania obrażenia spowodowanego drganiami przekazywanymi na całe ciało, odnoszące się do wartości narażenia niższych niż poziom wartości działania narażenia. W związku z tym wartości narażenia ujęte w obrębie zielonego obszaru wykresu mogą wywołać obrażenia spowodowane drganiami u niektórych pracowników, zwłaszcza po wieloletnim okresie narażenia. D.3 Nomogram do obliczania dziennych wartości narażenia Nomogram na rysunku D.2 zapewnia prostą alternatywną metodę wyliczenia dziennych wartości narażenia bez konieczności posługiwania się równaniami: (a) Na pionowej linii po lewej stronie wykresu należy znaleźć punkt odpowiadający wartości drgań (skala z lewej strony linii służy do odczytywania wartości dla osi x oraz y, a skala z prawej strony linii do odczytywania wartości dla osi z). (b) Następnie należy poprowadzić prostą łączącą punkt na linii po lewej stronie wykresu (odpowiadający wartości drgań) z punktem na pionowej linii po prawej stronie wykresu (odpowiadającym wartości czasu narażenia); Wartość częściowego narażenia należy odczytać w miejscu, w którym prosta łącząca obie wartości przecina pionową skalę znajdującą się w środkowej części wykresu. Rysunek D.1: Wykres dziennej wartości narażenia Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Z ałącznik A-H 1,2m/s² przez 4 godz. 30 min. da 4 Przykład: 3,8 1,2m /s2 przez 4 godz. 30 min. daje A(8)=0,9m /s2 3,6 3,4 3,2 3 2,8 2,6 2,2 2 1,8 A(8)=2,0m/s2 1,6 A(8)=1,8m/s2 1,4 A(8)=1,6m/s2 1,2 A(8)=1,4m/s2 A(8)=1,2m/s2 A(8)=1,15m/s2 A(8)=1,0m/s2 1 0,8 A(8)=0,8m/s2 0,6 0,4 A(8)=0,6m/s2 A(8)=0,5m/s2 A(8)=0,4m/s2 0,2 A(8)=0,2m/s2 10:00 9:30 9:00 8:30 8:00 7:30 7:00 6:30 6:00 5:30 5:00 4:30 4:00 3:30 3:00 2:30 2:00 1:30 1:00 0:30 0 0:00 (kaw)max (m/s²) 2,4 Czas trwania narażenia (gg:mm) 87 Wartość przyspieszenia ważona częstoliwością aw (m/s2) Posłuż się tą skalą dla oxy si x oraz y 6 Posłuż się t skal ąą dz la osi z A i (8) = aw 8 5 4 6 2 0.8 0.6 8 8 6 5 3 2 3 2 1.5 Wartość działania narażenia 0,5 m/s² 4 3 1.5 1.0 0.8 0.6 0.4 0.3 1.0 0.2 0.15 0.8 0.1 0.5 0.4 10 0.6 2 1.5 100 80 1.0 0.8 60 0.6 0.5 40 30 20 15 10 8 6 5 4 3 0.5 0.3 0.2 2 0.4 1 0.3 Instrukcja: 0.15 0.1 0.2 0.15 0.1 88 Dla każdej wartości narażenia poprowadź linię prostą od punktu oznaczającego wartość przyspieszenia ważoną częstotliwością (posługując się skalą odpowiednią dla poszczególnych osi) do punktu oznaczającego wartość czasu narażenia. Odczytaj częściową wartość narażenia na drgania A(8) w miejscu, gdzie prosta przecina pionową skalę w środku wykresu. Minuty 1.0 10 4 4 Wartość dopuszczalna narażenia 1,15 m/s² 1.5 T 8hours 6 5 5 3 Dzienny czas i narażenia T Częściowa wartość narażenia Ai(8 (m/s2) Godziny Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) Rysunek D.2 Nomogram do obliczania wartości A(8) D.4 System punktów narażenia • wartość działania 100 punktów; Zarządzanie narażeniem na drgania przekazywane na całe ciało można uprościć poprzez posługiwanie się systemem „punktów” narażenia. Dla każdego obsługiwanego pojazdu lub maszyny można wyznaczyć liczbę punktów narażenia, zgromadzonych w ciągu godziny (PE,1h wyrażona jako ilość punktów w ciągu godziny), wykorzystując wartość drgań aw wyrażoną w m/s² oraz współczynnik k (wynoszący 1,4 dla osi x oraz y, lub 1,0 dla osi z) i podstawiając je do wzoru: • dopuszczalna wartość narażenia (1,15 m/s²) = 529 punktów. (0,5 m/s²) = Zazwyczaj liczba punktów narażenia PE jest obliczana ze wzoru: godz gdzie aw to wartość drgań w m/s², T to czas trwania narażenia w godzinach, zaś k to mnożnik, wynoszący 1,4 dla osi x oraz y lub 1,0 dla osi z. PE,1h = 50(kaw)2 Dla odmiany na rysunku D.3 przedstawiono prostą metodę określania liczby punktów narażenia. Punkty narażenia są po prostu sumowane, istnieje zatem możliwość ustalenia maksymalnej liczby punktów narażenia dla poszczególnych osób w ciągu jednego dnia. Dzienną wartość narażenia A(8) można obliczyć przy pomocy punktów narażenia, korzystając ze wzoru: Wartości kumulacyjne narażenia, odpowiadające dopuszczalnym wartościom działania i dopuszczalnym wartościom narażenia, wynoszą: Przyspieszenie x k(m/s2) Rysunek D.3: Tabela punktów narażenia (wartości zaokrąglone) 2 50 100 200 400 600 800 1000 1200 1600 2000 2400 1,9 45 90 180 360 540 720 905 1100 1450 1800 2150 1,8 41 81 160 325 485 650 810 970 1300 1600 1950 1,7 36 72 145 290 435 580 725 865 1150 1450 1750 1,6 32 64 130 255 385 510 640 770 1000 1300 1550 1,5 28 56 115 225 340 450 565 675 900 1150 1350 1,4 25 49 98 195 295 390 490 590 785 980 1200 1,3 21 42 85 170 255 340 425 505 675 845 1000 1,2 18 36 72 145 215 290 360 430 575 720 865 1,1 15 30 61 120 180 240 305 365 485 605 725 1 13 25 50 100 150 200 250 300 400 500 600 0,9 10 20 41 81 120 160 205 245 325 405 485 0,8 8 16 32 64 96 130 160 190 255 320 385 0,7 6 12 25 49 74 98 125 145 195 245 295 0,6 5 9 18 36 54 72 90 110 145 180 215 0,5 3 6 13 25 38 50 63 75 100 125 150 0,4 2 4 8 16 24 32 40 48 64 80 96 0,3 1 2 5 9 14 18 23 27 36 45 54 0,2 1 1 2 4 6 8 10 12 16 20 24 15m 30m 1h 2h 3h 4h 5h 6h 8h 10h Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Z ałącznik A-H narażenia 12h Dzienny czas trwania narażenia 89 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) Z ałącznik E: Rzeczywiste przykłady obliczania E.1 dziennej wartości narażenia Dzienna wartość narażenia: A(8), w przypadku tylko jednego zadania Krok 1: Określić trzy wartości r.m.s przyspieszenia ważone częstotliwością awx, awy oraz awz, korzystając z danych producenta, innych źródeł, lub wyników pomiaru. Krok 2: Odnaleźć dzienne wartości narażenia w trzech kierunkach: x, y oraz z, korzystając ze wzorów: Przykład Operator ścinarki drzew obsługuje pojazd przez 6½ godziny dziennie Krok 1: Wartości drgań na siedzeniu wynoszą: • • • oś x: 0,2 m/s² oś y: 0,4 m/s² oś z: 0,25 m/s² Krok 2: Dzienne wartości narażenia dla osi x, y oraz z wynoszą zatem: wy wz gdzie: 3 T exp to czas trwania ekspozycji na drgania, zaś 3 T 0 to czas odniesienia, wynoszący osiem godzin. Krok 3: Najwyższa spośród wartości Ax(8), Ay(8) oraz Az(8) stanowi dzienną wartość narażenia na drgania. 90 Krok 3: Dzienną wartość narażenia na drgania, A(8), stanowi najwyższa spośród tych wartości. W tym przypadku jest to wartość na osi y: 0,5m/s² (tj. na poziomie wartości działania narażenia) Dzienna wartość narażenia: A(8), w przypadku większej ilości zadań Jeżeli dana osoba jest narażona na więcej niż jedno źródło drgań (na przykład użytkuje dwie lub więcej maszyn albo wykonuje więcej niż jeden rodzaj czynności w ciągu dnia), wtedy częściową wartość narażenia na drgania oblicza się, korzystając z wartości drgań i czasu trwania dla każdej osi oraz dla każdego poszczególnego narażenia. Częściowe wartości narażenia sumuje się w celu otrzymania całkowitej dziennej wartości narażenia A(8) dla danej osoby i dla każdej osi. Najwyższa z trzech wartości dla osi stanowi dzienną wartość narażenia na drgania. Krok 1: Krok 2: Określić trzy wartości r.m.s przyspieszenia ważone częstotliwością awx, awy oraz awz, dla każdego zadania lub pojazdu, korzystając z danych producenta, innych źródeł, lub wyników pomiaru. Dla każdego pojazdu lub zadania należy odnaleźć częściowe dzienne wartości narażenia w trzech kierunkach, x, y oraz z, korzystając ze wzorów: gdzie: Aj1(8), Aj2(8), Aj3(8) itd. stanowią częściowe wartości narażenia na drgania dla różnych źródeł drgań. Najwyższa spośród wartości Ax(8), Ay(8) i Az(8) stanowi dzienną wartość narażenia na drgania. Krok 4: Przykład Kierowca samochodu dostawczego poświęca codziennie 1 godzinę na załadunek swojego pojazdu przy pomocy niewielkiego wózka widłowego, a następnie przez 6 godzin rozwozi towar. Krok 1: Wartości drgań na siedzeniu wynoszą: Wózek widłowy Sam. dostawczy 3 oś x: 0,5 m/s² 3 oś x: 0,2 m/s² 3 oś y: 0,3 m/s² 3 oś y: 0,3 m/s² 3 oś z: 0,9 m/s² 3 oś z: 0,3 m/s² Krok 2: Dzienne wartości narażenia dla osi x, y oraz z wynoszą zatem: Wózek widłowy Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Z ałącznik A-H E.2 ax,forklift ay,forklift z az,forklift gdzie: Sam. dostawczy 3 Texp to dzienny czas trwania narażenia na drgania, zaś ax,lorry 3 T0 to referencyjny czas odniesienia, wynoszą- cy osiem godzin. Każda częściowa wartość narażenia na drgania reprezentuje wkład każdego poszczególnego źródła drgań (maszyny lub czynności) w całkowitą dzienną wartość narażenia danego pracownika. Znajomość częściowych wartości narażenia pomoże wyznaczyć priorytety: maszyny, działania lub procesy, charakteryzujące się najwyższymi częściowymi wartościami narażenia na drgania są tymi, które w pierwszej kolejności powinny zostać objęte działaniami kontrolnymi. Krok 3: Dla każdej osi (j) całkowitą dzienną wartość narażenia na drgania można wyliczyć z częściowych wartości narażenia na drgania, korzystając ze wzoru: Aj8) = Aj1(8)2 + Aj2(8)2 + Aj3(8)2 + … ay,lorry az,lorry Krok 3: Dzienne wartości narażenia na drgania dla każdej z osi wynoszą: Krok 4: Dzienna wartość narażenia kierowcy na drgania przekazywane na całe ciało to najwyższa spośród wartości A(8) na osi, w tym przypadku są to wartości na osi y lub na osi z: 0,4 m/s², tj. tuż poniżej wartości działania narażenia. 91 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) E.3Dzienna wartość narażenia: VDV, w przypadku tylko jednego zadania Krok 1: Krok 2: Określić trzy wartości przyspieszenia ważone częstotliwością VDV: VDVx, VDVy oraz VDVz. (Uwaga – dane nt. VDV są rzadziej zgłaszane niż dane nt. r.m.s., zaś producenci nie są zobowiązani do ich podawania, zatem wartości VDV będą prawdopodobnie pochodzić z pomiaru, a nie z publikacji). Przykład Operator ścinarki drzew obsługuje pojazd przez 6½ godziny dziennie. Krok 1: Odnaleźć dzienne wartości narażenia w trzech kierunkach: x, y oraz z, korzystając ze wzorów: Wartości VDV, mierzone na siedzeniu w ciągu 2 godzinnego okresu pomiaru wynoszą: 3 oś x: 3 m/s1,75 3 oś y: 5 m/s1,75 3 oś z: 4 m/s1,75 Krok 2: Wartości narażenia VDV dla osi x, y oraz z wynoszą zatem: Krok 3: Dzienna wartość VDV to najwyższa spośród tych wartości. W tym przypadku jest to wartość na osi y: 9,4 m/s1,75, tj tuż powyżej wartości działania narażenia VDV. gdzie: 3 Tmeas to czas trwania pomiaru, zaś 3 Texp to dzienny czas trwania narażenia na drgania. Krok 3: 92 Najwyższa spośród wartości VDVexp,x, VDVexp,y oraz VDVexp,z stanowi dzienną wartość VDV. Dzienna wartość narażenia: VDV, w przypadku większej ilości zadań Jeżeli dana osoba jest narażona na więcej niż jedno źródło drgań (gdyż na przykład użytkuje dwie lub więcej maszyn albo wykonuje więcej niż jeden rodzaj czynności w ciągu dnia), wtedy częściową wartość VDV oblicza się, korzystając z wartości drgań i czasu trwania dla każdej osi oraz dla każdego poszczególnego narażenia. Częściowe wartości VDV są sumowane w celu otrzymania całkowitej dziennej wartości VDV dla danej osoby i dla każdej osi. Najwyższa z trzech wartości na osiach stanowi dzienną wartość VDV. Krok 1: Krok 2: Przykład Kierowca samochodu dostawczego poświęca codziennie 1 godzinę na załadunek swojego pojazdu przy pomocy niewielkiego wózka widłowego, a następnie przez 6 godzin rozwozi towar. Krok 1: Wartości drgań na siedzeniu, zmierzone w odniesieniu do 1 godziny na wózku widłowym i 6 godzin w kabinie samochodu, wynoszą: Określić trzy wartości przyspieszenia ważone częstotliwością VDV: VDVx, VDVy oraz VDVz,, dla każdego zadania lub pojazdu. Wózek widłowy Sam. dostawczy 3 oś x: 6 m/s1,75 3 oś x: 4 m/s1,75 3 oś y: 4 m/s1,75 3 oś y: 5 m/s1,75 Określić trzy częściowe wartości VDV w trzech kierunkach: x, y oraz z, korzystając ze wzorów: 3 oś z: 12 m/s1,75 3 oś z: 6 m/s1,75 Krok 2: Częściowe wartości VDV dla osi x, y oraz z wynoszą zatem: Carretilla elevadora Wózek widłowy Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Z ałącznik A-H E.4 Camión de Samochód reparto dostawczy gdzie: 3 Tmeas to czas trwania pomiaru, zaś 3 Texp to dzienny czas trwania narażenia na drgania. Krok 3: Dla każdej osi (j) całkowitą dzienną wartość VDV można wyliczyć z częściowych wartości narażenia na drgania, korzystając ze wzoru: VDVj = ( VDVj14 + VDVj24 + VDVj34 + K )1/4 Krok 3: 1/ VDVx = ( 84 + 64) 4 = 9 m/s1,75 gdzie: VDVj1, VDVj2, VDVj3 itd. stanowią częściowe wartości narażenia na drgania dla różnych źródeł drgań. Krok 4: Najwyższa spośród wartości VDVx, VDVy i VDVz stanowi dzienną wartość VDV. Dzienne wartości narażenia na drgania dla każdej osi wynoszą: 1/ VDVy = ( 64 + 84) 4 = 9 m/s1,75 1/ Krok 4: VDVz = ( 124 + 74) 4 = 12 m/s1,75 Dzienna wartość narażenia tego kierowcy na drgania przekazywane na całe ciało to najwyższa z wartości VDV na osi, w tym przypadku jest to wartość dla osi z: 12 m/s1,75 tj. pomiędzy wartością działania narażenia VDV i wartością dopuszczalną narażenia. 93 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) E.5 Dzienna wartość narażenia: A(8), przy wykorzystaniu systemu punktów narażenia (Uwaga: jest to ten sam rzeczywisty przykład, co w załączniku E.2 przy wykorzystaniu metody punktów narażenia) W przypadku znanych wartości przyspieszenia, wyrażonych w m/s²: Samochód dostawczy Krok 1: Określić wartości punktów dla każdego zadania lub pojazdu, korzystając z rysunku D.3 w celu znalezienia punktów narażenia na podstawie wartości przyspieszenia, współczynnika k oraz długości czasu narażenia. 3 os y: 0,3 x 1.4 = 0,42 Dla każdej osi należy dodać punkty w odniesieniu do danej maszyny, aby uzyskać całkowitą dzienną liczbę punktów dla osi. 3 0,5* m/s² w czasie 6 godzin = 75 pkt Krok 2: Krok 3: Najwyższa spośród wartości dla trzech osi stanowi dzienną wartość narażenia na drgania, wyrażoną w punktach. 3 os x: 0,2 x 1,4 = 0,28 3 os z: 0, 3 Punkty po upływie 6 godz. użytkowania (z rysunku D.3 3 0,3* m/s² w czasie 6 godzin = 27 pkt 3 0,3 m/s² w ciągu 6 godzin = 27 pkt * dokładne wartości drgań nie są podane na rysunku D.3, wykorzystano zatem najbardziej zbliżone wyższe wartości. Krok 2: oś x = 25 + 27 = 52 punkty oś y = 13 + 75 = 88 punktów oś z = 41 + 27 = 68 punktów Przykład Krok 1: Kierowca samochodu dostawczego poświęca codziennie 1 godzinę na załadunek swojego pojazdu przy pomocy niewielkiego wózka widłowego, a następnie przez 6 godzin rozwozi towar. Wózek widłowy 3 oś x: 0,5 x 1,4 = 0,7 3 oś y: 0,3 x 1,4 = 0,42 3 oś z: 0,9 Punkty po upływie 1 godz. użytkowania (z rysunku D.3) 3 0,7 m/s² w czasie 1 godz. = 25 pkt 3 0,5* m/s² w czasie 1 godz. = 13 pkt 3 0,9 m/s² w czasie 1 godz. = 41 pkt * 94 Liczba punktów dziennej wartości narażenia na drgania dla każdej osi wynosi: wartość 0,42 m/s² nie jest pokazana na rysunku D.3, wykorzystano zatem najbardziej zbliżoną wyższą wartość = 0,5 m/s² Krok 3: Dzienną wartość narażenia tego kierowcy na drgania przekazywane na całe ciało stanowi najwyższa liczba punktów dla osi, w tym przypadku jest to wartość dla osi y: 88 punkty, tj. poniżej wartości działania narażenia wynoszącej 100 punktów. Krok 1: Określić wartości punktów na godzinę dla każdego zadania lub pojazdu, wykorzystując dane producenta, inne źródła lub wyniki pomiarów. Krok 2: Dla każdego pojazdu lub zadania wyznaczyć dzienną liczbę punktów, mnożąc liczbę punktów na godzinę przez ilość godzin użytkowania maszyny. Krok 3: Krok 4: Najwyższa spośród wartości dla trzech osi stanowi dzienną wartość narażenia na drgania, wyrażoną w punktach. Kierowca samochodu dostawczego poświęca codziennie 1 godzinę na załadunek swojego pojazdu przy pomocy niewielkiego wózka widłowego, a następnie przez 6 godzin rozwozi towar. Wartości punktów na godzinę na siedzeniu wynoszą: Wózek widłowy Sam. dostawczy 3 oś x: 25 3 oś x: 4 3 oś y: 9 3 oś y: 9 3 oś z: 41 3 oś z: 5 Dzienne wartości punktów narażenia dla osi x, y oraz z wynoszą zatem: Wózek widłowy (1 godz. użytkowania) 3 oś x: 25 x 1 = 25 Sam. dostawczy (6 godzin użytkowania) 3 oś x: 4 x 6 = 24 3 oś y: 9 x 1 = 9 3 oś y: 9 x 6 = 54 3 oś z: 41 x 1 = 41 3 oś z: 5 x 6 = 30 Krok 3: Dla każdej osi dodać punkty w odniesieniu do danej maszyny, aby uzyskać całkowitą dzienną liczbę punktów dla osi. Przykład: Krok 1: Krok 2: Dzienne wartości punktów narażenia na drgania dla każdej z osi wynoszą: oś x = 25 + 24 = 49 punktów oś y = 9 + 54 = 63 punkty oś z = 41 + 30 = 71 punktów. Krok 4: Dzienna wartość narażenia kierowcy na drgania przekazywane na całe ciało to najwyższa spośród wartości punktów na osi, w tym przypadku jest to wartość na osi z: 71 punktów, tj. poniżej wartości działania narażenia wynoszącej 100 punktów Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Z ałącznik A-H W przypadku posiadania danych dotyczących liczby punktów na godzinę: Uwaga: 3 Współczynniki k są uwzględnione w wartościach punktów na godzinę (zob.: załącznik D.4). 3 Wartości punktów na godzinę zostały zaokrąglone do najbliższych liczb całkowitych. 95 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) 96 Załącznik F: Techniki kontroli warunków zdrowotnych Kontrola warunków zdrowotnych może polegać na ocenie wywiadu chorobowego dotyczącego pracownika włącznie z badaniem lekarskim, przeprowadzonym przez lekarza lub specjalistę w zakresie ochrony zdrowia o odpowiednich kwalifikacjach. Kwestionariusze wykorzystywane w trakcie kontroli warunków zdrowotnych są dostępne w wielu różnych źródłach (np. sekcja VIBGUIDE na stronie: http://www. humanvibration.com/EU/EU_index.htm). Wywiad chorobowy Wywiad chorobowy powinien skoncentrować się na: • • historii chorób w rodzinie; • historii zatrudnienia, z uwzględnieniem wykonywanych w przeszłości i obecnie zawodów związanych z narażeniem na drgania przekazywane na całe ciało, postawy przyjmowanej w miejscu pracy, zadań obejmujących podnoszenie oraz innych czynników obciążających kręgosłup; a także • historii chorób pacjenta. wywiadzie społecznym, z uwzględnieniem nałogu nikotynowego oraz spożycia alkoholu, a także dbałości o sprawność fizyczną; Badanie przedmiotowe Badanie przedmiotowe może obejmować: • badanie stanu czynnościowego kręgosłupa oraz ocena odczuwania bólu przy schylaniu się do przodu i na boki oraz rozciąganiu; • • próba Laségue’a; • objawy osłabienia mięśni (rozciąganie mięśni czworogłowych, zginanie/rozciąganie dużego palucha/stopy); • • badanie wytrzymałości kręgosłupa; badanie obwodowego układu nerwowego (odruch kolanowy i ze ścięgna Achillesa, wrażliwość w nodze i stopie); badanie objawów bólu nieorganicznego Waddela. Drgania ogólne; drgania o działaniu ogólnym Dawka drgań, VDV Drgania mechaniczne, które przeniesione do ciała jako całości przez część ciała (pośladki, podeszwy, boki) powodują zagrożenie zdrowia i bezpieczeństwa pracownika, w szczególności schorzenia dolnego odcinka kręgosłupa i urazy kręgosłupa. Skumulowana dawka, wyznaczona jako pierwiastek czwartego stopnia z sygnału przyspieszenia drgań podniesionego do czwartej potęgi. VDV wyrażona jest w m/s1,75. Deklaracja emisji drgań Wartość emisji drgań, przekazywana przez producentów maszyn w celu wskazania, jakie drgania mogą potencjalnie być generowane przez ich maszyny. Deklarowana wartość emisji drgań powinna być wyznaczona zgodnie z znormalizowanymi procedurami, i musi być zamieszczona w instrukcji obsługi każdej maszyny. Ważenie częstotliwościowe Filtr stosowany przy pomiarach drgań w celu odzwierciedlenia zależności zagrożenia wystąpienia obrażeń ciała od częstotliwości drgań. W odniesieniu do drgań o działaniu ogólnym stosuje się dwa ważenia częstotliwościowe: • Wd dla drgań działających na osi przód-tył (x) oraz na boki (y), oraz • Wk dla drgań działających na pionowej osi (z). Kontrola warunków zdrowotnych Program kontroli warunków zdrowotnych pracowników, mający na celu rozpoznanie wczesnych objawów obrażeń spowodowanych wykonywaniem czynności w miejscu pracy. Wartość progu działania Wartość odnosząca się do dziennej ekspozycji pracownika na drgania, A(8) w wysokości 0,5 m/s², albo do dziennej wartości dawki drgań VDV pracownika w wysokości 9,1 m/s1,75, powyżej której zagrożenia wynikające z ekspozycji na drgania muszą być kontrolowane3. Wartość graniczna dziennej ekspozycji Wartość odnosząca się do dziennej ekspozycji pracownika na drgania, A(8) w wysokości 1,15 m/s², albo do dziennej wartości dawki drgań VDV w wysokości 21 m/s1,75, powyżej której pracownicy nie mogą być eksponowani. Dzienna ekspozycja na drgania , A(8) Czas trwania ekspozycji Równoważna energetycznie dla 8 godzin działania skutecznego, ważonego częstotliwościowo przyspieszenia drgań, dominującego wśród przyspieszeń drgań, wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych z uwzględnieniem właściwych współczynników kierunkowych (1,4 awx, 1,4awy, awz) i wyrażona w metrach na sekundę do kwadratu (m/s²),. Czas odniesiony do jednego dnia pracy, w którym pracownik jest eksponowany na drgania mechaniczne. Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Z ałącznik A-H Załącznik G: Glosariusz 3 Państwa członkowskie mają do wyboru stosowanie albo A(8), albo VDV w odniesieniu do wartości działania narażenia i dopuszczalnej wartości narażenia 97 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) Załącznik H: Bibliografia H.1 Dyrektywy UE Dyrektywa 2002/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (wibracji) (szesnasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) Dyrektywa Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy Dyrektywa 2006/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie maszyn, zmieniająca dyrektywę 95/16/WE (przekształcenie) Dyrektywa 98/37/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do maszyn (uchylona dyrektywą 2006/42/WE) Dyrektywa Rady 90/269/EWG z dnia 29 maja 1990 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących ochrony zdrowia i bezpieczeństwa podczas ręcznego przemieszczania ciężarów w przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia, zwłaszcza urazów kręgosłupa pracowników (czwarta szczegółowa dyrektywa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) H.2 Normy Normy Europejskie Europejski Komitet Normalizacyjny (1997) Drgania mechaniczne – Deklarowanie i weryfikowanie wartości emisji drgań. EN 12096:1997. Europejski Komitet Normalizacyjny (2001) Drgania mechaniczne – Wózki jezdniowe – Ocena laboratoryjna i wymagania dotyczące drgań fotela operatora. EN 13490:2001. Europejski Komitet Normalizacyjny (2001) Wózki jezdniowe, bezpieczeństwo – Metody badan i pomiaru drgań. EN 13059:2001. Europejski Komitet Normalizacyjny (2003) Drgania mechaniczne – Pomiar i obliczanie zawodowej ekspozycji na drgania o ogólnym działaniu na 98 organizm człowieka dla potrzeb ochrony zdrowia – Wytyczne praktyczne. EN 14253:2003. Europejski Komitet Normalizacyjny (2003) Drgania mechaniczne – Badania maszyn samojezdnych w celu wyznaczenia wartości emisji drgań. EN 1032:2003. Europejski Komitet Normalizacyjny Drgania mechaniczne. Wytyczne w sprawie oceny narażenia na drgania przekazywane na całe ciało w czasie jazdy maszynami do robót ziemnych. Wykorzystanie zharmonizowanych danych z pomiarów dokonanych przez międzynarodowe instytuty, organizacje i producentów. CEN/TR Pierwszy projekt Komitetu Monachium (Marzec 2005). Europejski Komitet Normalizacyjny. Drgania przekazywane na całe ciało – Wytyczne w sprawie redukcji narażenia na drgania – Część 1: Inżynierskie metody projektowania maszyn. CEN/TR 151721:2005 Europejski Komitet Normalizacyjny. Drgania przekazywane na całe ciało – Wytyczne w sprawie redukcji narażenia na drgania – Część 2: Środki zarządzania w miejscu pracy. CEN/TR 15172-2:2005 Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna Drgania Mechaniczne (1992) Drgania mechaniczne – Laboratoryjna metoda oceny drgań siedziska w pojeździe – Część 1: Wymagania podstawowe. EN ISO 10326-1:1992 Międzynarodowe International Organization for Standardization (1997) Guide to the evaluation of human exposure to wholebody mechanical vibration and shock. ISO 2631-1:1997. International Organization for Standardization (2000) Earth moving machinery - laboratory evaluation of operator seat vibration. EN ISO 7096:2000. International Organization for Standardization (2003) Agricultural wheeled tractors -- Operator’s seat — Laboratory measurement of transmitted vibration ISO 5007:2003 International Organization for Standardization (2005) Human response to vibration — measuring instrumentation. ISO 8041:2005. Krajowe British Standards Institution (1987) Measurement and evaluation of human exposure to whole-body mechanical vibration and repeated shock. British Standard, BS 6841. Dachverband der Ingenieure (2002) Human exposure to mechanical vibrations — Whole-body vibration. VDI 2057-1:2002. Po niemiecku. Dachverband der Ingenieure (2005) Protective measures against vibration effects on man. VDI 3831:2005. Po niemiecku. H.3 Publikacje naukowe Bovenzi M & and Betta A. (1994) Low back disorders in agricultural tractor drivers exposed to whole body vibration and postural stress. Applied Ergonomics 25. 231-240. Bovenzi M & and Hulshof CTJ. (1999) An updated review of epidemiologic studies on the relationship between exposure to whole body vibration and low back pain (1986-1997). Int Arch Occup Environ Health. 72: 351-365. Bovenzi M, Pinto I, Stacchini N. Low back pain in port machinery operators. Journal of Sound and Vibration 2002; 253(1):3-20. Bovenzi M & and Zadini (1992) A. Self reported low back symptoms in urban bus drivers exposed to whole body vibration. Spine, vol 17, no 9. 1048-1058. Donati P. Survey of technical preventative measures to reduce whole body vibration effects when designing mobile machinery. Journal of Sound and vibration (2002) 253(1), 169-183. Dupuis H. (1994) Medical and occupational preconditions for vibration-induced spinal disorders: occupational disease no. 2110 in Germany. Int Arch Occup Environ Health. 66: 303-308. Dupuis, H. Diseases due to whole-body vibration. In: Manual of Occupational Medicine: Occupational physiology, occupational pathology, prevention. Konietzko, Dupuis. Landsberg a.L.: ercomed-Verl.Ges., Loose-leaf-edt. Chap. IV-3.5. (po niemiecku) Griffin, M.J. (1990, 1996) Handbook of human vibration. Published: Academic Press, London, ISBN: 0-12-303040-4. Griffin, M.J. (1998) A comparison of standardized methods for predicting the hazards of whole-body vibration and repeated shocks. Journal of Sound and Vibration, 215, (4), 883-914. Griffin, M.J. (2004) Minimum health and safety requirements for workers exposed to handtransmitted vibration and whole-body vibration in the European Union; a review. Occupational and Environmental Medicine; 61, 387-397. Hartung, E.; Heckert, Ch.; Fischer, S.; Kaulbars, U. Load by mechanical vibration . Knietzko, Dupuis, Letzel (Hrsg.): Manual of Occupational Medicine, Ecomed Landsberg, Chap. II-3.1,1-16 (33. Completion 8/08). (po niemiecku) Homberg, F; Bauer, M. Neue (2004) VDI-Richtlinie 2057:2002 – „Former measuring values can be used further on“ VDI-Report No. 1821, S. 239-250. (po niemiecku) HSE Contract Research Report 333/2001 Whole body vibration and shock: A literature review. Stayner RM. Kjellberg, A., Wikstrom, B.O. & Landstrom, U. (1994) Injuries and other adverse effects of occupational exposure to whole body vibration. A review for criteria document Arbete och halsa vetenskaplig skriftserie 41. 1-80. Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Z ałącznik A-H International Organization for Standardization (2001) Mechanical vibration - Laboratory method for evaluating vehicle seat vibration — Part 2: Application to railway vehicles. ISO 10326-2:2001. Mansfield, N.J. (2004) Human Response to Vibration ISBN 0-4152-8239-X National Institute of Occupational Safety and Health (NIOSH) (1997) Musculoskeletal disorders and workplace factors. A critical review of epidemiological evidence for work related musculoskeletal disorders of the neck upper extremity and low back. National Institute of Occupational Safety and Health (NIOSH), Bernard, B.P. (Editor) (1997) Musculoskeletal disorders and workplace factors: a critical review of epidemiologic evidence for work-related disorders of the neck, upper extremities, and, low back. U.S. Department of Health and Human Services, National Institute of Occupational Safety and Health, DHHS (NIOSH) Publication No. 97-141. Paddan, G.S., Haward, B.M., Griffin, M.J., Palmer, K.T. (1999) Whole-body vibration: Evaluation of some common sources of exposure in Great Britain. Health and Safety Executive Contract Research Report 235/1999, HSE Books, ISBN: 0-7176-2481-1. Palmer, K.T., Coggon, D.N., Bendall, H.E., Pannett, B., Griffin, M.J., Haward, B. (1999) Whole-body vibration: 99 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) occupational exposures and their health effects in Great Britain. Health and Safety Executive Contract Research Report 233/1999, HSE Books, ISBN: 0-71762477-3. Palmer, K.T., Griffin, M.J., Bednall, H., Pannett, B., Coggon, D. (2000) Prevalence and pattern of occupational exposure to whole body vibration in Great Britain: findings from a national survey. Occupational and Environmental Medicine, 57, (4), 229-236. Palmer, K.T., Haward, B., Griffin, M.J., Bednall, H., Coggon, D. (2000) Validity of self reported occupational exposure to hand transmitted and whole body vibration. Occupational and Environmental Medicine, 57, (4), 237-241. Rossegger R. and Rossegger S. (1960) Health effects of tractor driving. J Agric. Engineering Research 5. 241-275. Sandover J. (1998a) The fatigue approach to vibration and health: is it a practical and viable way of predicting the effects on people? Journal of Sound & Vibration 215(4) 688-721. Sandover J. (1998b) High acceleration events: An introduction and review of expert opinion. Journal of Sound & Vibration 215 (4) 927-945. Scarlett A.J, Price J.S, Semple D.A, Stayner R.M (2005) Whole-body vibration on agricultural vehicles: evaluation of emission and estimated exposure levels HSE Books, 2005. (Research report RR321) ISBN 0717629708 Schwarze, S.; Notbohm, G.; Hartung, F.; Dupuis, H. (1999) Epidemiological Study -Whole body vibration. Joint research project on behalf of the HVBG, Bonn. (po niemiecku) Seidel, H. & Heide, R. (1986) Long term effects of whole body vibration - a critical survey of the literature. Int. Arch. Occupational Environmental Health 58. 1-26. Troup, J.D.G. (1988) Clinical effects of shock and vibration on the spine. Clinical Biomechanics 3 227-231. Bongers et al (1990) and Boshuizen et al (1990 a,b) in: Bongers PM, Boshuizen HC. Back Disorders and Whole body vibration at Work. Gruber, H.; Mierdel, B. Guidelines for risk assessment. Bochum: VTI Verlag 2003. Hartung, E Dupuis, H. Christ, E. Noise and vibration at the workplace: The measurement booklet for the practitioner. Edited bei Institute of Applied Work Science (Institut für angewandte Arbeitswissenschaft e.V.), Adaptation and Editorial: Wilfried Brokmann. 2nd run. Cologne, Wirtschaftsverlag Bachem, 1995. (po niemiecku). INRS. (1992) Driving smoothly. How to adjust your suspension seat. Lift truck and seat manufacturers. Edition INRS, ED1372. (po francusku) INRS. (1993) Driving smoothly. Choosing and maintaining suspension seats for fork-lift trucks. Edition INRS, ED1373. (po francusku) INRS. (1998) Driving smoothly. A suspension seat to ease your back. Farmers. Edition INRS, ED 1493. (po angielsku i francusku) INRS. (1998) Driving smoothly. Help your customers to stay fit. Distributors of farm machinery seat. Edition INRS, ED 1494. (po angielsku i francusku) INRS. (1998) Driving smoothly. Selection and replacement of tractor and farm machinery seats. Farm inspectors. Edition INRS, ED 1492. (po angielsku i francusku) INRS. The spine in danger. Edition INRS, ED 864, 2001. (po angielsku i francusku) Ministère fédéral de l’Emploi et du Travail (Belgique) Vibrations corps total. Stratégie d’évaluation et de prévention des risques. D/1998/1205/72 (po francusku) HSE (2005) Whole-body vibration – Control of Vibration at Work Regulations 2005. Guidance on Regulations L141 HSE Books 2005 ISBN 0 7176 6126 1 Centres de Mesure Physique (CMP) and Institut National de Recherche et de Sécurité (INRS). Guide to evaluate vibration at work. Part 1 : Whole body vibration transmitted by mobile machines. Edited by INRS. 1998 and Part 3 : Whole body vibration transmitted by fixed machinery. Edited by INRS. 2004. (po francusku) HSE (2005) Control back-pain risks from whole-body vibration: Advice for employers on the Control of Vibration at Work Regulations 2005 INDG242(rev1) HSE Books 2005 ISBN 0 7176 6119 9 Saint Eve P., Donati P. Prevention of spine disorders at the driving place of fork lift trucks. Document pour le médecin du travail n°54, 2nd term 1993 (po francusku). H.4 Publikacje o charakterze wytycznych 100 HSE (2005) Drive away bad backs: Advice for mobile machine operators and drivers INDG404 HSE Books 2005 ISBN 7176 6120 2 Protection against vibration: a problem or not? Leaflet of the Federal Institute for Occupational Safety and Health (FIOSH) (Bundesanstalt für Arbeitsschutz und Arbeitsmedizin (BAuA)). Dupuis, H. Diseases due to whole-body vibration. In: Manual of Occupational Medicine: Occupational physiology, occupational pathology, prevention. Konietzko, Dupuis. Landsberg a.L.: ercomed-Verl.Ges., Loose-leaf-edt. Chap. IV-3.5. (po niemiecku) Hartung, E.; Heckert, Ch.; Fischer, S.; Kaulbars, U. Load by mechanical vibration. Knietzko, Dupuis, Letzel (Hrsg.): Manual of occupational medicine, ecomed Landsberg, Chap. II-3.1., 1-16 (33. completion 8/08). (po niemiecku) Homberg, F; Bauer, M. New VDI-Directive 2057:2002 – Former measuring values can be used further on. VDI-Berichte Nr. 1821 (2004), S. 239-250. Federal Institute for Occupational Safety and Health (FIOSH) Protection against vibrations at the workplace (Technics 12). (Bundesanstalt für Arbeitsschutz und Arbeitsmedizin). Federal Institute for Occupational Safety and Health (FIOSH) Load of vibration in the building industry (technics 23). Serial “technics” of the (Bundesanstalt für Arbeitsschutz und Arbeitsmedizin). Schwarze, S.; Notbohm, G.; Hartung, F.; Dupuis, H. Epidemiological Study - Whole body vibration. Interconnecting research project on behalf of the HVBG, Bonn 1999. ISPESL. La colonna vertebrale in pericolo. Vibrazioni meccaniche nei luoghi di lavoro : stato della normativa. (po włosku) H.5 Strony internetowe www.humanvibration.com Informacje ogólne na temat drgań oddziałujących na ludzi oraz linki do różnych odnośnych stron internetowych h t t p : / / w w w. v i b r a t i o n . d b . u m u . s e / H a v S o k . aspx?lang=en Dane dotyczące emisji drgań http://www.las-bb.de/karla/ Dane dotyczące emisji drgań http://w w w.hse.gov.uk/vibration/wbv/ wholebodycalc.htm Kalkulator do obliczania narażenia h t t p : / / w w w. d g u v. d e / b g i a / d e / p r a / s o f t w a / kennwertrechner/index.jsp Kalkulator do obliczania narażenia Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – Z ałącznik A-H ISSA. (1989) Vibration at work. Published by INRS for International section Research of the ISSA. (po angielsku, francusku, niemiecku i hiszpańsku) Neugebauer, G.; Hartung, E. Mechanical vibrations at the workplace. Bochum: VTI Verlag 2002. 101 A M A(8).........................................................................................61, 71, 82 Maszyny...............................................................................................64 B N Badanie przedmiotowe.............................................................96 Bark.........................................................................................................85 Bóle dolnego odcinka kręgosłupa..............................74, 85 Niepewność..............................................................................71, 75 Nieprawidłowa postawa...........................................................63 Nierówny teren.......................................................................65, 75 Niewygodna postawa................................................................40 Nomogram................................................................................86, 88 C Cykle pracy................................................................................67, 78 Czas trwania narażenia......................................................67, 71 Częstotliwość...........................................................................70, 82 Czynniki ergonomiczne....................................................63, 75 D O Obrażenie spowodowane drganiami.......................31, 65 Ocena zagrożenia..................................................................15, 23 Ocena zagrożenia drganiami.................................................15 Okresy przejściowe....................................................................110 Dobór............................................................................................74, 75 Dokumentacja dotycząca zdrowia.....................................79 Dostawca....................................................................................75, 77 Dyrektywa maszynowa......................................................68, 75 Dyrektywa ramowa..............................................................60, 73 Dyrektywa w sprawie drgań mechanicznych..............60 Dyrektywa w sprawie ręcznego przemieszczania ciężarów...................................................... 64 Dzienna wartość dopuszczalna narażenia..................106 Dzienna wartość działania narażenia................................13 Dzienna wartość narażenia na drgania............................71 Dzienna wartość narażenia na drgania, a(8).........71, 89 Dzienna wartość narażenia: a(8)..........................................61 Dzienna wartość narażenia: vdv...................................92, 93 P E R Emisja drgań.............................................................................68, 75 Ręczne przemieszczanie...................................................59, 64 I S Importerzy.........................................................................................25 Średnia kwadratowa (r.M.S).....................................................70 Środki kontroli drgań...................................................................78 Środki zbiorowe..............................................................................76 Strategia kontroli....................................................................61, 73 System punktów narażenia.............................................89, 94 Szkolenie i informowanie.........................................................76 Szyja.......................................................................................................85 K Kierowcy..............................................................................64, 75, 82 Konserwacja.............................................................................76, 77 Konsultacje i uczestnictwo......................................61, 74, 81 Kontrola warunków zdrowotnych . ...........................76, 78 Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – S korowidz S korowidz Plan pracy...................................................................................63, 76 Planowanie zadań i procesów...............................................75 Polityka zaopatrzenia..........................................................61, 75 Pomiary........................................................................................69, 70 Postawa...............................................................................59, 75, 76 (Praca/jazda) terenowa..............................................................64 Prędkość..............................................................................................71 Producenci.................................................................................65, 77 Przedstawiciele pracowników...............................................78 Przemieszczanie.............................................................................74 Przemieszczanie materiałów..................................................40 Przyspieszenie.................................................................................82 103 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) V 104 Vdv..........................................................................................70, 82, 92 W Wartość dawki drgań..................................................................60 Wartość dawki drgań, vdv................................................61, 70 Wartość drgań.........................................................................68, 71 Wartość działania narażenia............................................63, 69 Wartość przyspieszenie ważona częstotliwością......70 Ważenie częstotliwości..............................................................84 Ważenie wd.......................................................................................82 Ważenie wk.......................................................................................82 Wstrząsy lub szarpnięcia...........................................................65 Wykręcanie tułowia......................................................................75 Wykwalifikowany lekarz............................................................46 Wywiad chorobowy.....................................................................96 Z Zastąpienie................................................................................73, 74 Zawieszenie siedzenia................................................................28 parlamentu europejskiego i rady z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (wibracji) (szesnasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) PARLAMENT EUROPEJSKI I RADA UNII EUROPEJSKIEJ, uwzględniając Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, w szczególności jego art. 137 ust. 2, uwzględniając wniosek Komisji (1), przedłożony po konsultacji z Komitetem Doradczym ds. Bezpieczeństwa, Higieny i Ochrony Zdrowia w Miejscu Pracy, uwzględniając opinię Komitetu Ekonomiczno-Społecznego (2), po zasięgnięciu opinii Komitetu Regionów, stanowiąc zgodnie z procedurą określoną w art. 251 Traktatu (3), w świetle wspólnego tekstu zatwierdzonego przez komitet pojednawczy w dniu 8 kwietnia 2002 r., a także mając na uwadze, co następuje: (1) Na podstawie Traktatu Rada może w trybie dyrektywy przyjąć minimalne wymagania wspierania poprawy warunków, w szczególności w środowisku pracy, w celu zagwarantowania lepszego poziomu ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników. Takie dyrektywy nie mogą nakładać ograniczeń administracyjnych, finansowych i prawnych, które utrudniłyby tworzenie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw. (2) Komunikat Komisji dotyczący jej programu działania odnoszącego się do wprowadzania w życie Wspólnotowej Karty Socjalnych Praw Podstawowych Pracowników przewiduje wprowadzenie minimalnych wymogów w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi. We wrześniu 1990 r. Parlament Europejski przyjął uchwałę w sprawie tego programu działania (4), w którym zwraca się do Komisji w szczególności o przygotowanie szczegółowej dyrektywy w sprawie ryzyk, spowodowanych hałasem i wibracjami, a także innymi czynnikami fizycznymi w miejscu pracy. (3) Jako pierwszy krok, uznaje się za niezbędne wprowadzenie środków ochrony pracowników przed ryzykami wynikającymi z wibracji, w związku z ich wpływem na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników, w szczególności na układ mięśniowy i kostny, zaburzenia nerwowe i naczyniowe. Środki te mają nie tylko zapewnić ochronę zdrowia i bezpieczeństwo indywidualne każdego pracownika, lecz także stworzyć minimalne podstawy ochrony wszystkich pracowników we Wspólnocie w celu uniknięcia możliwych zakłóceń konkurencji. Część 2 Przewodnik po dobrych praktykach w zakresie drgań mechanicznych oddziałujących ogólnie na ciało człowieka – S korowidz D yrektywa 2002/44/WE (4) Niniejsza dyrektywa ustanawia minimalne wymagania, pozostawiając w ten sposób Państwom Członkowskim wybór między utrzymaniem w mocy istniejących a przyjęciem bardziej korzystnych przepisów w zakresie ochrony pracowników, w szczególności ustalających niższe wartości dziennych wartości działania lub dziennej wartości dopuszczalnej narażenia na wibracje. Wprowadzenie w życie niniejszej dyrektywy nie powinno służyć uzasadnieniu regresu w stosunku do sytuacji już istniejącej w każdym Państwie Członkowskim. (5) System ochrony przed wibracjami musi ograniczać się do zdefiniowania, w sposób nieobciążony 1 Dz.U. C 77 z 18.3.1993, str. 12.Dz.U. C 230 z 19.8.1994, str. 3. Dz.U. C 249 z 13.9.1993, str. 28. 2 UL C 249, 13.9.1993, str. 28 3 Opinia Parlamentu Europejskiego z dnia 20 kwietnia 1994 r. (Dz.U. C 128 z 9.5.1994, str. 146) potwierdzona w dniu 16 września 1999 r. (Dz.U. C 54 z 25.2.2000, str. 75), wspólne stanowisko Rady z dnia 25 czerwca 2001 r. (Dz.U. C 301 z 26.10.2001, str. 1) i decyzja Parlamentu Europejskiego z dnia 23 października 2001 r. (dotychczas nieopublikowana w Dzienniku Urzędowym). Decyzja Parlamentu Europejskiego z dnia 25 kwietnia 2002 r. i decyzja Rady z dnia 21 maja 2002 r. 4 Dz.U. C 260 z 15.10.1990, str. 167. (5) Dz.U. L 183 z 29.6.1989, str. 1. 105 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) nadmiernymi szczegółami, celów, do jakich się dąży, obowiązujących zasad i podstawowych wartości do stosowania tak, aby umożliwić Państwom Członkowskim jednakowe stosowanie wymagań minimalnych. (6) Skuteczniejszemu obniżaniu poziomu narażenia na wibracje sprzyja włączenie środków zapobiegawczych do takiego projektowania stanowisk pracy i miejsc pracy oraz poprzez taki dobór sprzętu, procedur i metod pracy, który przyznaje pierwszeństwo ograniczeniu ryzyka u źródła. W ten sposób przepisy, dotyczące sprzętu i metod, przyczyniają się do ochrony danych pracowników. (7) W celu poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, pracodawcy powinni dokonać niezbędnych zmian w świetle postępu technicznego i wiedzy naukowej dotyczącej zagrożeń związanych z narażeniem na wibracje. (8) W przypadku transportu morskiego i lotniczego, przy istniejącym stanie techniki nie jest możliwe przestrzeganie w każdych warunkach dopuszczalnych wartości narażenia na wibracje przekazywane na całe ciało; należy zatem przewidzieć możliwość uzasadnionych odstępstw w niektórych przypadkach. (9) Ponieważ niniejsza dyrektywa jest dyrektywą szczegółową w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (5), dyrektywę tę, bez uszczerbku dla bardziej rygorystycznych i/lub szczegółowych przepisów niniejszej dyrektywy, stosuje się w zakresie narażenia pracowników na wibracje. (10) Niniejsza dyrektywa stanowi praktyczny krok w kierunku tworzenia społecznego wymiaru rynku wewnętrznego. Cilj in področje uporabe 1. Niniejsza dyrektywa, będąca szesnastą dyrektywą szczegółową w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG, ustanawia minimalne wymagania w zakresie ochrony pracowników przed zagrożeniem zdrowia i bezpieczeństwa wynikającym lub mogącym wyniknąć z narażenia na wibracje mechaniczne. 2. Wymagania niniejszej dyrektywy stosuje się do działań, w których pracownicy są lub mogą być narażeni na ryzyko związane z wibracjami mechanicznymi podczas swojej pracy. 3. Dyrektywę 89/391/EWG stosuje się w całości do całego obszaru określonego w ust. 1, bez uszczerbku dla bardziej rygorystycznych i/lub szczegółowych przepisów niniejszej dyrektywy. Artykuł 2 Definicje Do celów niniejszej dyrektywy, następujące określenia otrzymują następujące znaczenie: a) „wibracje przekazywane na kończyny górne”: drgania mechaniczne, które przeniesione na układ dłoń-ramię człowieka, powodują zagrożenie zdrowia i bezpieczeństwa pracownika, w szczególności zagrożenie zaburzeniami układu naczyniowego, kostnego lub stawowego, nerwowego lub mięśniowego; b) „wibracje przekazywane na całe ciało”: drgania mechaniczne, które przeniesione na całe ciało, powodują zagrożenie zdrowia i bezpieczeństwa pracownika, w szczególności schorzenia dolnego odcinka kręgosłupa i urazy kręgosłupa. Artykuł 3 (11) Środki, niezbędne dla wykonania niniejszej dyrektywy powinny być przyjęte zgodnie z decyzją Rady 1999/468/WE z dnia 28 czerwca 1999 r., ustanawiającą warunki wykonywania uprawnień wykonawczych przyznanych Komisji (6), 1. Dla wibracji przekazywanych na kończyny górne: PRZYJMUJE NINIEJSZĄ DYREKTYWĘ: a) dzienną wartość dopuszczalną narażenia, ujednoliconą dla ośmiogodzinnego okresu odniesienia, ustala się na 5 m/s2; SEKCJA I PRZEPISY OGÓLNE 5 Dz.U. L 183 z 29.6.1989, str. 1. 6 Dz.U. L 184 z 17.7.1999, str. 23. 106 Artykuł 1 Dopuszczalne wartości narażenia i wartości działania b) dzienną wartość działania narażenia, ujednoliconą dla ośmiogodzinnego okresu odniesienia, ustala się na 2,5 m/s2. Oceny lub pomiaru narażenia pracowników na wibracje przekazywane na kończyny górne dokonuje się na podstawie przepisów pkt 1 część A załącznika. 4. Na podstawie art. 6 ust. 3 dyrektywy 89/391/ EWG, dokonując oceny ryzyka pracodawca jest obowiązany zwrócić szczególną uwagę na: 2. Dla wibracji przekazywanych na całe ciało: b) dzienną wartość działania narażenia, ujednoliconą dla ośmiogodzinnego okresu odniesienia, ustala się na 0,5 m/s2 lub, według uznania odnośnego Państwa Członkowskiego, jako wartość dawki wibracji 9,1 m/s1,75. Oceny lub pomiaru narażenia pracowników na wibracje przekazywane na całe ciało dokonuje się na podstawie przepisów pkt 1 część B załącznika. SEKCJA II OBOWIĄZKI PRACODAWCÓW Artykuł 4 Ustalenie i ocena stopnia zagrożenia 1. Wypełniając obowiązki ustanowione w art. 6 ust. 3 i art. 9 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG, pracodawca ocenia i, w razie potrzeby, dokonuje pomiaru poziomu wibracji mechanicznych, na jakie narażeni są pracownicy. Pomiaru dokonuje się zgodnie z pkt 2 część A, albo odpowiednio pkt 2 część B załącznika do niniejszej dyrektywy. 2. Dopuszcza się ocenę poziomu narażenia na wibracje mechaniczne poprzez obserwację konkretnych sposobów wykonywania pracy i odniesienie do istotnych informacji dotyczących przypuszczalnej wartości wibracji, odpowiadającej sprzętowi lub rodzajom sprzętu stosowanego w danych warunkach użycia, łącznie z informacją pochodzącą od producenta sprzętu. Takie działanie należy odróżniać od pomiaru, który wymaga zastosowania konkretnej aparatury i odpowiedniej metodologii. 3. Ocenę i pomiary, określone w ust. 1, planują i realizują w odpowiednich przedziałach czasowych właściwe służby, uwzględniając w szczególności przepisy art. 7 dyrektywy 89/391/EWG dotyczące niezbędnych właściwych służb lub osób. Dane, uzyskane z oceny i/lub pomiaru poziomu narażenia na wibracje mechaniczne, przechowuje się w odpowiedniej postaci, umożliwiającej odwołanie się do nich na późniejszym etapie. a) poziom, rodzaj i czas trwania narażenia, łącznie z każdym przypadkiem narażenia na sporadyczne wibracje lub powtarzające się wstrząsy; b) wartości dopuszczalne narażenia i wartości działania narażenia ustanowione w art. 3 niniejszej dyrektywy; c) skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników narażonych w szczególnym stopniu; d) wszelkie pośrednie skutki dla bezpieczeństwa pracownika, wynikające z interakcji wibracji mechanicznych i miejsca e) informacje przedstawione przez producentów sprzętu roboczego zgodnie z odpowiednimi dyrektywami wspólnotowymi; f ) istnienie sprzętu zastępczego, zaprojektowanego tak, aby ograniczać poziomy narażenia na wibracje mechaniczne; Dyrektywa 2002/44/WE parlamentu europejskiego i rady a) dzienną wartość dopuszczalną narażenia, ujednoliconą dla ośmiogodzinnego okresu odniesienia, ustala się na 1,15 m/s2 lub według uznania danego Państwa Członkowskiego, jako wartość dawki wibracji 21 m/s1,75; g) przedłużenie okresu narażenia na wibracje przekazywane na całe ciało poza normalne godziny pracy na odpowiedzialność pracodawcy; h) szczególne warunki pracy, takie jak niskie temperatury; i) odpowiednie informacje uzyskane z kontroli medycznej, w tym, w miarę możliwości informacje opublikowane. 5. Pracodawca podlega ocenie zagrożenia zgodnie z art. 9 ust. 1 lit. a) dyrektywy 89/391/EWG i określa środki, których podjęcie jest niezbędne zgodnie z art. 5 i 6 niniejszej dyrektywy. Ocena zagrożenia musi być zapisana na odpowiednim nośniku, zgodnie z prawem krajowym i praktyką; może zawierać sporządzone przez pracodawcę uzasadnienie, stwierdzające, że z uwagi na charakter i zakres zagrożeń związanych z wibracjami mechanicznymi dalsza szczegółowa ocena zagrożenia jest zbędna. Ocenę zagrożenia należy systematycznie aktualizować, w szczególności jeśli nastąpiły istotne zmiany, które mogły spowodować, że ocena stała się nieaktualna lub jeśli wyniki kontroli medycznej wykażą konieczność aktualizacji. 107 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) Artykuł 5 Przepisy mające na celu unikanie lub zmniejszanie zagrożenia 1. Uwzględniając postęp techniczny i dostępność środków kontroli zagrożeń w miejscu jego powstawania, należy eliminować u źródła zagrożenia wynikające z narażenia na wibracje mechaniczne lub ograniczać je do minimum. Ograniczanie takich zagrożeń opiera się na ogólnych zasadach zapobiegania, określonych w art. 6 ust. 2 dyrektywy 89/391/EWG. 2. Na podstawie oceny zagrożenia, określonej w art. 4, po przekroczeniu wartości działania narażenia, ustanowionych w art. 3 ust. 1 lit. b) i ust. 2 lit. b), pracodawca przyjmuje i wprowadza w życie program środków technicznych i/lub organizacyjnych, zmierzających do ograniczenia do minimum narażenia na wibracje mechaniczne i towarzyszących mu zagrożeń, uwzględniając w szczególności: a) inne metody pracy, związane z mniejszym narażeniem na wibracje mechaniczne; b) dobór właściwego sprzętu roboczego, właściwie zaprojektowanego pod względem ergonomicznym, które, uwzględniając rodzaj przewidzianej do wykonania pracy, powodują możliwie najmniej wibracji; c) zapewnienie dodatkowego sprzętu ograniczającego ryzyko urazów spowodowanych przez wibracje, takich jak siedzenia skutecznie ograniczające wibracje przekazywane na całe ciało i uchwyty, ograniczające wibracje przekazywane na układ kończyn górnych; d) właściwe programy konserwacji sprzętu roboczego, miejsca pracy i systemów miejsc pracy; e) projekt i układ miejsc pracy i stanowisk pracy; f ) dostateczna informacja i szkolenie pracowników w zakresie poprawnego i bezpiecznego używania sprzętu roboczego, w celu ograniczenia do minimum stopnia ich narażenia na wibracje mechaniczne; g) ograniczanie czasu trwania i intensywności narażenia; h) odpowiednie harmonogramy pracy z odpowiednimi przerwami na odpoczynek; 108 i) zapewnienie odzieży chroniącej narażonych pracowników przed zimnem i wilgocią. 3. Stopień narażenia pracowników nie może w żadnym przypadku przekraczać dopuszczalnej wartości narażenia. Jeśli pomimo środków, jakie pracodawca przyjął w celu spełnienia niniejszej dyrektywy, dochodzi do przekroczenia wartości dopuszczalnej narażenia, pracodawca niezwłocznie podejmuje działania w celu zmniejszenia narażenia poniżej wartości dopuszczalnej narażenia. Pracodawca ustala przyczyny przekroczenia wartości dopuszczalnej narażenia i odpowiednio zmienia środki ochronne i zapobiegawcze w celu zapobieżenia ponownemu przekroczeniu. 4. Na podstawie art. 15 dyrektywy 89/391/EWG, pracodawca dostosowuje środki, określone w niniejszym artykule, do potrzeb szczególnie narażonych pracowników. Artykuł 6 Informowanie i szkolenie pracowników Bez uszczerbku dla art. 10 i 12 dyrektywy 89/391/EWG, pracodawca zapewnia pracownikom, narażonym przy wykonywaniu pracy na zagrożenia wynikające z wibracji mechanicznych i/lub ich przedstawicielom, informacje i szkolenie w zakresie odnoszącym się do wyniku oceny zagrożenia, przewidzianego w art. 4 ust. 1 niniejszej dyrektywy, w szczególności: a) środków, jakie podjęto w celu wprowadzenia w życie niniejszej dyrektywy w celu usunięcia lub ograniczenia do minimum zagrożeń, wynikających z wibracji mechanicznych; b) wartości dopuszczalnych narażenia i wartości działania narażenia; c) wyników ocen i pomiarów wibracji mechanicznych, przeprowadzonych zgodnie z art. 4 niniejszej dyrektywy oraz obrażeń, jakie mogą powstać wskutek używania danego sprzętu roboczego; d) dlaczego i jak wykrywać i zgłaszać oznaki obrażeń; e) okoliczności, uprawniające pracowników do kontroli medycznej; f ) bezpieczne sposoby wykonywania pracy ograniczające do minimum narażenie na wibracje mechaniczne. Konsultacje i uczestnictwo pracowników Konsultacje i uczestnictwo pracowników i/lub ich przedstawicieli odbywają się, zgodnie z art. 11 dyrektywy 89/391/EWG, w zakresie objętym niniejsza dyrektywą. SEKCJA III PRZEPISY RÓŻNE Artykuł 8 Kontrola warunków zdrowotnych 1. Bez uszczerbku dla przepisów art. 14 dyrektywy 89/391/EWG, Państwa Członkowskie wprowadzają przepisy zapewniające odpowiednią kontrolę warunków zdrowotnych pracowników w związku z wynikami oceny zagrożenia, przewidzianymi w art. 4 ust. 1 niniejszej dyrektywy, w przypadku gdy ocena taka wskazuje na istnienia zagrożenia zdrowia pracowników. Przepisy te, w tym wyszczególnione wymagania w zakresie dokumentacji dotyczącej zdrowia i jej dostępności, wprowadza się zgodnie z prawem krajowym i/lub praktyką. Kontrola warunków zdrowotnych, której wyniki uwzględnia się przy stosowaniu środków zapobiegawczych w konkretnym miejscu pracy, ma na celu zapobieganie i szybkie diagnozowanie zaburzeń, związanych z narażeniem na wibracje mechaniczne. Kontrolę przeprowadza się w przypadku gdy: — pracownicy są narażeni na wibracje w taki sposób, że można ustalić związek między narażeniem a możliwym do zidentyfikowania schorzeniem lub szkodliwym skutkiem dla zdrowia, — istnieje prawdopodobieństwo, że takie schorzenie lub skutki występują w konkretnych warunkach pracy pracownika, oraz — istnieją wypróbowane techniki wykrywania schorzenia lub szkodliwych skutków dla zdrowia. W każdym przypadku, pracownikom narażonym na działanie mechanicznej wibracji przekraczającej wartości określone w art. 3 ust. 1 lit. b) i ust. 2 lit. b) przysługuje odpowiednia kontrola warunków zdrowotnych. 2. Państwa Członkowskie stwarzają warunki w celu zapewnienia sporządzania i aktualizacji indywidualnej dokumentacji dotyczącej zdrowia każdemu pracownikowi, który poddał się kontroli warunków zdrowotnych zgodnie z ust. 1. Dokumentacja dotycząca zdrowia zawiera podsumowanie wyników przeprowadzonej kontroli warunków zdrowotnych. Prowadzi się je w odpowiedniej formie, umożliwiającej późniejszą konsultacje się do nich, z uwzględnieniem obowiązku poufności. Kopie odpowiedniej dokumentacji dotyczącej zdrowia przekazuje się właściwym władzom na żądanie. Poszczególnym pracownikom udostępnia się na żądanie dokumentację dotyczącą zdrowia dotyczącą ich osobiście. 3. W przypadku gdy w wyniku kontroli warunków zdrowotnych pracownika wykryto możliwe do zidentyfikowania schorzenie lub szkodliwy skutek dla zdrowia, które lekarz lub specjalista w dziedzinie ochrony zdrowia pracowników uzna za skutek narażenia na wibracje mechaniczne przy pracy: a) lekarz lub inna osoba o odpowiednich kwalifikacjach zawiadamia pracownika o wynikach, które dotyczą go osobiście. Pracownikowi udziela się w szczególności informacji i porad dotyczących kontroli warunków zdrowotnych, jakiej powinien się poddać po ustaniu narażenia na wibracje; Dyrektywa 2002/44/WE parlamentu europejskiego i rady Artykuł 7 b) zawiadamia się pracodawcę o istotnych wynikach kontroli warunków zdrowotnych, z uwzględnieniem obowiązku dochowania tajemnicy lekarskiej; c) pracodawca: — dokonuje analizy oceny zagrożenia, przeprowadzonej na podstawie art. 4, — dokonuje analizy środków podjętych w celu eliminacji lub zmniejszenia zagrożenia zgodnie z art. 5, — wprowadzając w życie środki niezbędne w celu wyeliminowania lub zmniejszenia zagrożenia, zgodnie z art. 5, uwzględnia poradę specjalisty w zakresie ochrony zdrowia pracowników, albo innej osoby o odpowiednich kwalifikacjach, albo właściwych władz, w tym możliwość przeniesienia pracownika do innej pracy, gdzie nie występuje zagrożenie dalszym narażeniem, oraz — zapewnia kontynuowanie kontroli warunków zdrowotnych i przegląd stanu zdrowia innych pracowników, którzy byli i są narażeni w podobnym stopniu. W takich przypadkach właściwy lekarz lub 109 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) specjalista w dziedzinie ochrony zdrowia pracowników, albo właściwe władze, mogą wnioskować o poddanie narażonych pracowników badaniom lekarskim. Artykuł 9 Okresy przejściowe W odniesieniu do wypełnienia zobowiązań określonych w art. 5 ust. 3, Państwa Członkowskie, po przeprowadzeniu dwustronnych konsultacji w przemyśle zgodnie z prawem krajowym lub praktyką, mają prawo skorzystać z maksymalnego okresu przejściowego wynoszącego pięć lat poczynając od dnia 6 lipca 2005 r. w przypadku gdy stosuje się sprzęt roboczy, który został przekazany pracownikom przed dniem 6 lipca 2007 r. i które nie pozwalają na przestrzeganie dopuszczalnych wartości narażenia, z uwzględnieniem najnowszych osiągnięć postępu technicznego i/lub przyjętych środków organizacyjnych. W odniesieniu do sprzętu stosowanego w sektorach rolnictwa i leśnictwa, Państwom Członkowskim przysługuje prawo do przedłużenia maksymalnego okresu przejściowego o nie więcej niż cztery lata. Artykuł 10 Odstępstwa 1. Zgodnie z ogólnymi zasadami ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, Państwa Członkowskie mogą, w przypadku transportu morskiego i lotniczego, odstąpić od stosowania art. 5 ust. 3 w należycie uzasadnionych przypadkach w odniesieniu do wibracji przekazywanych na całe ciało, w przypadku gdy, wobec istniejącego stanu techniki i szczególnych cech miejsc pracy, przestrzeganie wartości dopuszczalnej narażenia nie jest możliwe pomimo przyjętych środków technicznych i/lub organizacyjnych. 2. W przypadku gdy narażenie pracownika na mechaniczne wibracje utrzymuje się zazwyczaj poniżej wartości działania narażenia, określonych w art. 3 ust. 1 lit. b) i ust. 2 lit. b), lecz podlega okresowo znacznym wahaniom i może sporadycznie przekraczać dopuszczalną wartość narażenia, Państwa Członkowskie mogą także udzielić odstępstwa od art. 5 ust. 3. Jednakże wartość narażenia wyrażona średnią dla okresu 40 godzin nie może być wyższa niż wartość dopuszczalna narażenia i należy wykazać, że zagrożenia wynikające z modelu narażenia przy wykonywaniu pracy są niższe niż narażenia przy wartości dopuszczalnej narażenia. 3. 110 Państwo Członkowskie udziela odstępstw, określonych w ust. 1 i 2, po przeprowadzeniu dwustronnych konsultacji z przedstawicielami pracodawców i pracowników zgodnie z krajowym prawem i praktyką. Takie odstępstwa muszą zawierać warunki gwarantujące, przy uwzględnieniu szczególnych okoliczności, ograniczenie do minimum wynikających z nich zagrożeń i poddanie danych pracowników rozszerzonej kontroli warunków zdrowotnych. Takie odstępstwa zostaną przejrzane, co cztery lata i unieważnione niezwłocznie po ustaniu uzasadniających je okoliczności. 4. Państwo Członkowskie przesyła do Komisji, co cztery lata, wykaz odstępstw, określonych w ust. 1 i 2, ze szczegółowym wskazaniem przyczyn i okoliczności, ze względu na które udzielono odstępstwa. Artykuł 11 Zmiany techniczne Zmiany załącznika o ściśle technicznym charakterze, zgodne z: a) przyjęciem dyrektyw w dziedzinie technicznej harmonizacji i standaryzacji w odniesieniu do projektowania, budowy, wytwarzania lub konstrukcji sprzętu roboczego i/lub miejsc pracy; b) postępem technicznym, zmianami w najbardziej odpowiednich zharmonizowanych europejskich normach lub wymaganiach i nowych odkryciach dotyczących wibracji mechanicznych; zostaną ustanowione zgodnie z procedurą regulacyjną przewidzianą w art. 12 ust. 2. Artykuł 12 Komitet 1. Komisję wspiera Komitet, określony w art. 17 ust. 2 dyrektywy 89/391/EWG. 2. W przypadku odniesienia do niniejszego ustępu, stosuje się art. 5 i 7 decyzji 1999/468/WE z uwzględnieniem jej art. 8. Okres, określony w art. 5 ust. 6 decyzji 1999/468/WE ustala się na trzy miesiące. 3. Komitet uchwala swój regulamin. SEKCJA IV Artykuł 16 PRZEPISY KOŃCOWE Adresaci Artykuł 13 Niniejsza dyrektywa skierowana jest do Państw Członkowskich. Państwa Członkowskie przedkładają Komisji, co pięć lat sprawozdania z praktycznego wykonania niniejszej dyrektywy, wskazując stanowiska przedstawicieli pracodawców i pracowników. Sprawozdanie zawiera opis najlepszej praktyki w zakresie zapobiegania wibracjom, powodującym szkodliwe skutki dla zdrowia i innych form organizacji pracy oraz działań podjętych przez Państwa Członkowskie w celu dzielenia się wiedzą na temat najlepszej praktyki. Na podstawie sprawozdań, Komisja dokonuje całościowej oceny wykonania niniejszej dyrektywy, w tym jej wykonania w świetle badań i informacji technicznej i informuje Parlament Europejski, Radę, Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Doradczy ds. Bezpieczeństwa, Higieny i Ochrony Zdrowia w Miejscu Pracy oraz, w miarę potrzeby, proponuje zmiany. Artykuł 14 Transpozycja 1. Państwa Członkowskie wprowadzą w życie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania niniejszej dyrektywy do dnia 6 lipca 2005 r. Państwa Członkowskie niezwłocznie powiadomią o tym Komisję i dołączą także wykaz szczegółowych powodów, dla których przyjęły rozwiązania przejściowe, zgodnie z art. 9. Wspomniane środki powinny zawierać odniesienie do niniejszej dyrektywy lub odniesienie to powinno towarzyszyć ich urzędowej publikacji. Metody dokonywania takiego odniesienia określane są przez Państwa Członkowskie. 2. Państwa Członkowskie powiadamiają Komisję o przyjętych lub przewidzianych do przyjęcia przepisach prawa krajowego w dziedzinach objętych niniejszą dyrektywą. Artykuł 15 Wejście w życie Niniejsza dyrektywa wchodzi w życie z dniem jej opublikowania w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich. Sporządzono w Luksemburgu, dnia 25 czerwca 2002 r. W imieniu Parlamentu Europejskiego Za W imieniu Rady Przewodniczący P. COX Przewodniczący J. MATAS I PALOU ZAŁĄCZNIK A. WIBRACJE PRZEKAZYWANE NA KOŃCZYNY GÓRNE 1. Ocena narażenia Podstawą oceny poziomu narażenia na wibracje przekazywane na kończyny górne jest obliczenie dziennej wartości narażenia, znormalizowanej dla ośmiogodzinnego okresu odniesienia A(8), wyrażonej jako pierwiastek kwadratowy sumy kwadratów (rms) (łączna wartość) wartości przyspieszenia ważonych częstotliwością, ustalonych na ortogonalnych osiach ahwx, ahwy, ahwz, określonych w rozdziałach 4 i 5 i załącznika A do normy ISO 5349-1(2001). Dyrektywa 2002/44/WE parlamentu europejskiego i rady Sprawozdania Dopuszcza się dokonanie oceny poziomu narażenia na podstawie szacunku opartego na pochodzącej od producenta informacji dotyczącej poziomu emisji ze stosowanego sprzętu roboczego, oraz w oparciu o obserwacje specyficznych sposobów wykonywania pracy lub o pomiar. 2. Pomiar W przypadku wykonywania pomiaru zgodnie z art. 4 ust. 1: a) stosowane metody mogą obejmować pobieranie próbek, które muszą być reprezentatywne dla indywidualnego narażenia pracownika na dane wibracje mechaniczne; użyte metody i aparatura muszą być dostosowane do poszczególnych właściwości wibracji mechanicznych, podlegających pomiarowi, i do czynników otoczenia oraz do cech aparatury pomiarowej, zgodnie z normą ISO 5349-2(2001); b) w przypadku urządzeń, które wymagają trzymania oburącz, pomiaru dokonuje się w odniesieniu do każdej ręki. Narażenie ustala się 111 Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy)) w odniesieniu do wyższej wartości; podaje się także informacje dotyczące drugiej ręki. 3. Zakłócenia 3. Zakłócenia Przepis art. 4ust. 4 lit. d) stosuje się w szczególności w przypadku gdy wibracje mechaniczne zakłócają prawidłowe operowanie układem sterowania lub prawidłowy odczyt wskazań aparatury pomiarowej. Przepis art. 4 ust. 4 lit. d) stosuje się w szczególności w przypadku gdy wibracje mechaniczne zakłócają prawidłowe operowanie układem sterowania lub prawidłowy odczyt wskazań aparatury pomiarowej. 4. Pośrednie zagrożenia 4. Pośrednie zagrożenia Przepis art. 4 ust. 4 lit. d) stosuje się w szczególności w przypadku gdy wibracje mechaniczne zakłócają stabilność konstrukcji lub bezpieczeństwo złączy. Przepis art. 4 ust. 4 lit. d) stosuje się w szczególności w przypadku gdy wibracje mechaniczne zakłócają stabilność konstrukcji lub bezpieczeństwo złączy. 5. Środki ochrony osobistej 5. Przedłużenie czasu narażenia Środki osobistej ochrony przed wibracjami przekazywanymi na kończyny górne mogą przyczynić się do realizacji programu środków określonych w art. 5 ust. 2. Przepis art. 4 ust. 4 lit. g) stosuje się w szczególności w przypadku gdy ze względu na charakter działalności pracownik korzysta z nadzorowanych przez pracodawcę obiektów wypoczynkowych; narażenie na wibracje przekazywane na całe ciało w takich obiektach musi być ograniczone do poziomu zgodnego z ich przeznaczeniem i warunkami używania, z wyjątkiem przypadków „siły wyższej”. B. WIBRACJE PRZEKAZYWANE NA CAŁE CIAŁO 1. Ocena narażenia Podstawą oceny poziomu narażenia na wibracje jest wyliczenie dziennej wartości narażenia A(8), wyrażonej jako równoważne ciągłe przyspieszenie w okresie ośmiu godzin, obliczone jako najwyższa wartość (rms), lub wartość najwyższej dawki wibracji (VDV) z przyspieszeń ważonych częstotliwością, ustalonej na trzech ortogonalnych osiach (1,4awx, 1,4awy awz) dla pracownika w pozycji siedzącej lub stojącej, zgodnie z rozdziałami 5, 6 i 7 załącznika A i załącznika B do normy ISO 2631-1(1997). Dopuszcza się dokonanie oceny poziomu narażenia na podstawie szacunku opartego na pochodzącej od producenta informacji dotyczącej poziomu emisji ze stosowanego sprzętu roboczego oraz w oparciu o obserwacje konkretnych sposobów wykonywania pracy lub o pomiar. W przypadku transportu morskiego, Państwa Członkowskie mogą uwzględniać jedynie wibracje o częstotliwości powyżej 1 Hz. 2. Pomiar W przypadku stosowania pomiaru, zgodnie z art. 4 ust. 1, stosowane metody mogą obejmować pobieranie próbek, które musza być reprezentatywne dla indywidualnego narażenia pracownika na określone wibracje mechaniczne. Użyte metody muszą być dostosowane do szczególnych właściwości wibracji mechanicznych, podlegających pomiarowi, do 112 czynników otoczenia oraz do cech aparatury pomiarowej. Komisja Europejska Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy) Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich 2009 — 112 str. — 21 x 29,7 cm ISBN 978-92-79-07544-5 Jak otrzymać publikacje UE? Płatne publikacje Urzędu Publikacji są dostępne w EU Bookshop (http:// bookshop.europa.eu/). Ze strony tej można złożyć zamówienie na publikacje w dowolnym biurze sprzedaży. Pełną listę sprzedawców naszych publikacji na całym świecie można uzyskać, wysyłając faks pod numer (352) 2929 42758. KE-70-07-108-PL-C Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy) Jeśli są Państwo zainteresowani publikacjami Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans, są one dostępne do pobrania na stronie: http://ec.europa.eu/employment_social/emplweb/publications/index_en.cfm Można je także zaprenumerować bezpłatnie przez Internet: http://ec.europa.eu/employment_social/sagapLink/dspSubscribe.do?lang=en ESmail, elektroniczny biuletyn informacyjny Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans, można zaprenumerować przez Internet: http://ec.europa.eu/employment_social/emplweb/news/esmail_en.cfm http://ec.europa.eu/employment_social/index_en.html ISBN 978-92-79-07544-5 Komisja Europejska
