POLSKA - Polski Klub Ekologiczny

KRAJOWE KONSULTACJE WODNE
W PERSPEKTYWIE PO 2015r.
- POLSKA
Raport
Warszawa 11.04.2014 r.
Opracowanie GWP Polska i Polski Klub Ekologiczny
Główni wykonawcy: Marcin Janik, Janusz Kindler, Tomasz Okruszko (koordynator),
Maria Staniszewska, Jan Żelazo
http://www.tapeta-zielony-lisc-woda.na-telefon.org/
SPIS TREŚCI
Wstęp......................................................................................................................................... .........................................................3
Rozdział 1. Komentarze do Celu Zrównoważonego Rozwoju z uwzględnieniem szczegółowych celów dla zasobów
wodnych...........................................................................................................................................................................4
1.1. Zasoby wodne .............................................................................................................................................................................4
1.2. Zarządzanie ................................................................................................................................................................................5
1.3. Woda pitna, kanalizacja i oczyszczanie ścieków i higiena –WASH …...……..….…………………………………………7
1.4. Ścieki, zanieczyszczenia, jakość wody ......................................................................................................................................9
1.5. Klęski żywiołowej katastrofy związane z wodą ……………..………….……………………………………………….......12
Rozdział 2. Kluczowe konsekwencje oraz środki wdrażania określone dla osiągnięcia Celu Zrównoważonego Rozwoju
i celów szczegółowych w okresie 2015 – 2030 …………………………………………………...…………………..14
Rozdział 3. Podsumowanie ………………………………............................................................................................................. 16
2
Wstęp
We wrześniu 2000 roku na szczycie ONZ światowi liderzy 189 państw przyjęli Deklarację Millenium, zawierającą 8
Milenijnych Celów Rozwoju - Millenium Development Goals – MDGs.
Siódmy Cel Milenijny dotyczy zachowania stanu równowagi ekologicznej. Cel ten określa konieczność wdrożenia
polityki zrównoważonego rozwoju, prowadzącej do zapewnienia na świecie trwałości środowiska naturalnego. Kolejnym
założeniem tego Celu jest zmniejszenie o połowę do 2015 roku liczby ludzi nie mających dostępu do wody zdatnej do picia i do
urządzeń sanitarnych, jak również doprowadzenie do 2020 roku, do znacznej poprawy warunków życia co najmniej 100 milionów
ludzi mieszkających w slumsach.
Milenijne cele nie zostały w pełni osiągnięte, jednak one wyraźnie uruchomiły proces walki z ubóstwem. Podczas
konferencji w Rio de Janeiro w czerwcu 2012r. oceniono stopień realizacji celów, jak również zainicjowano dążenie do nowych
Celów Zrównoważonego Rozwoju (Sustainable Development Goals- SDGs), będących kontynuacją Milenijnych Celów Rozwoju.
W listopadzie 2012r. agencja ONZ uznała za niezbędne opracowanie nowej,
bardziej obszernej procedury dążenia do
zrównoważonego rozwoju po roku 2015, mającej na celu realizację potrzeb ponad stu nacji, określonych podczas krajowych
konsultacji. Nowa koncepcja, ma być oparta na określonych priorytetach ustalonych podczas jedenastu tematycznych konsultacji
międzynarodowych, zajmujących się problematyką: edukacji, trwałości ekosystemów, konfliktów, energii, wyżywienia,
zarządzania, zatrudnienia, zdrowia, nierówności społecznej, wzrostu populacji oraz wody na świecie.
Polskie konsultacje prowadzone pod patronatem ONZ przez GWP Polska oraz Polski Klub Ekologiczny, oparły się na
dokumencie stworzonym przez UN Water -"A Post-2015 Global Goal for Water: Synthesis of Key Findings and
Recommendations from UN-Water". Celem konsultacji było skonfrontowanie polskich realiów zrównoważonego rozwojuoraz
ocena możliwości ich dalszej realizacji po 2015 roku. Konsultacje przeprowadzono pod kątem wzajemnie powiązanych,pięciu
zagadnień: 1. Zasoby wodne; 2. Zarządzanie zasobami wodnymi; 3. Woda pitna, kanalizacja, oczyszczanie ścieków i higiena –
WASH; 4.. Ścieki, zanieczyszczenia i jakość wody; 5. Klęski żywiołowe i katastrofy związane z wodą. W wyniku konsultacji
ustalono, że całościowe (holistyczne) podejście do obiegu wody w środowisku oraz wdrożenie konieczności jej ochrony jest
podstawą rozwiązania wielu problemów, związanych z wyżywieniem, zdrowiem, energią, edukacją, jak również
nierównościami społecznymi, oraz wszelkiego rodzaju dyskryminacją.
3
walką z
Rozdział 1: Komentarze do Celu Zrównoważonego Rozwoju z uwzględnieniem
szczegółowych celów dla zasobów wodnych
1.1.1. Zasoby wodne
Celem jest poprawa stanu wód oraz zrównoważone wykorzystanie zasobów wodnych we wszystkich krajach. Decyzje i
działania powinny uwzględniać potrzeby człowieka, jak również wymogi ochrony środowiska. Pobór wody winien być
prowadzony w zrównoważony sposób, umożliwiający odtworzenie zasobów. Dla zapewnienia różnorodnych usług związanych z
poborem wody, należy zawsze dążyć do zachowania i ewentualnej restytucji ekosystemów. Konieczne jest zwiększenie
efektywności wykorzystania dostępnych zasobów wody.
Polska jest krajem, którego „granice hydrograficzne” mieszczą się niemal całkowicie w dorzeczach dwóch dużych
europejskich rzek: Odry i Wisły. Własne całkowite zasoby wód powierzchniowych wynoszą w skali roku około 53,9 km3 (średnie
z okresu 1946-2011). Ponadto kraj dysponuje zasobami pochodzącymi spoza jego granic w wielkości 7,72 km3, a około 2,80 km3
wody odpływa do krajów sąsiednich. Zasoby te są niewielkie w porównaniu z innymi krajami europejskimi i w przeliczeniu na
mieszkańca wynoszą 1840 m3/rok (22 miejsce w Europie). Natomiast zasoby dyspozycyjne wód powierzchniowych stanowią
łącznie 40% średnich, co wg Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej odpowiada 24.4 mld m3 wody. Dyspozycyjne zasoby
wód płynących kraju (o gwarancji 95%) wynoszą średnio 10 mld m3.Wody podziemne są oceniane na blisko 14 km3/rok i
wykorzystujemy z tego około 20%.
W skali całego kraju, zapotrzebowanie na wodę o jakości wody pitnej równe jest ok. 1,8 km3 rocznie i 70% tego
zapotrzebowania jest pokrywane z zasobów wód podziemnych. Całkowite pobory dla gospodarki komunalnej (ok. 20 %),
rolnictwa i leśnictwa (10%), przemysłu i energetyki (70%) wynoszą średnio ok. 11 km 3 i w ostatnim 10-leciu wahały się w
zakresie od 10,9 do 12,1 mld m3/rok [Komitet Badań nad Zagrożeniami związanymi z Wodą, "Raport Komitetu nad Zagrożeniami
związanymi z Wodą", NAUKA, PAN; 2013 r.;(rozdz. 2, str. 8)].
Powyższe dane wskazują, że łączne zasoby dyspozycyjne wody w Polsce są bliskie obecnemu całkowitemu
zapotrzebowaniu na wodę. Jednak zastanawiając się nad wystarczalnością zasobów wodnych, kraju, nie można ograniczać się do
wartości średnich. Bardzo istotną i często decydującą o wielkości dostępnych w Polsce zasobów wodnych jest ich duża
zmienność, zarówno w czasie jak i przestrzeni. Zasoby wodne polskich rzek zmieniają się nieregularnie w każdej skali czasowej w układzie sezonowym, półrocznym, rocznym, dekadowym (10-lecia), itd. Jednocześnie naturalna retencja powierzchniowa w
jeziorach, obszarach bagiennych i torfowiskach jest stosunkowo mała, a sztuczne zbiorniki retencyjne potrafią zmagazynować
zaledwie 6,5% rocznego średniego odpływu wody. W sumie retencja zbiornikowa jest zbyt mała, aby znacząco ograniczać skutki
okresowych niedoborów i nadmiarów wody – podczas susz i powodzi. Okresowe deficyty wody występują szczególnie często w
czasie susz hydrologicznych objawiających się zmniejszeniem opadów atmosferycznych, zmniejszeniem przepływu wód w
rzekach czyli niżówkami oraz obniżeniem poziomu wód podziemnych.
W dyskusji podkreślono konieczność oszczędzania wody i stałego dążenia do zmniejszenia jej poborów. Jeśli chodzi o
cele komunalne można to osiągnąć przede wszystkim przez ograniczenie strat w dystrybucji wody, instalowanie wodomierzy oraz
wzrost cen wody dla gospodarstw domowych, co skłania odbiorców do jej oszczędzania. Podstawowym sposobem oszczędzania
wody w przemyśle jest stosowanie wodo-oszczędnych technologii we wszystkich procesach użytkowania wody i zamykanie
obiegów wodnych, co jest szczególnie istotne w przypadku obiegów wód chłodniczych w dużych elektrowniach cieplnych. Do
rozwiązania problemu deficytów wody przyczynia się również mała retencja. Straty w rolnictwie zaopatrywanym w naszym kraju
w wodę głównie bezpośrednio z opadów atmosferycznych są stosunkowo małe, lecz mogą one wzrosnąć w przyszłości, jeżeli w
wyniku zmian klimatu konieczna się stanie budowa systemów sztucznych nawodnień rolnych. .
4
1.1.2. Zarządzanie
Zasadniczym celem jest wzmocnienie sprawiedliwego, partycypacyjnego, odpowiedzialnego i zintegrowanego sposobu
zarządzania zasobami wodnymi. Dla wzmocnienia tego systemu należy:
a) wdrożyć zintegrowane podejście do zarządzania wodami na poziomie lokalnym, poziomie dorzecza oraz poziomie
krajowym, biorąc pod uwagę rolę partycypacji (udział interesariuszy – stakeholders) w podejmowaniu decyzji;
b) zapewnić, by zaopatrzenie w wodę i dostęp do usług kanalizacji i oczyszczania ścieków były realizowane w sposób dostępny,
odpowiedzialny, zrównoważony ekologicznie i finansowo;
c) wdrożyć odpowiednie regulacje prawne, dotyczące zarządzania zasobami wodnymi, infrastrukturą i usługami, jak również
zwiększyć skuteczność działań władz publicznych i ich operatorów wodnych;
d) poprawić skuteczność przekazu informacji oraz wspierać rozwój wiedzy i umiejętności.
Wszystkie zadania dotyczące gospodarowania śródlądowymi wodami w Polsce są koordynowane i nadzorowane przez
ministra właściwego ds. gospodarki wodnej i realizowane we współpracy z instytucjami administracji rządowej i samorządowej,
powołanymi do zarządzania zasobami wodnymi. Należą do nich Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej oraz siedem
Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej (RZGW) jak również jednostki opiniodawczo-doradcze: Krajowa Rada Gospodarki
Wodnej i rady gospodarki wodnej regionów wodnych. RZGW są odpowiedzialne za zarządzanie zasobami wodnymi, nie
dysponując jednak niezbędnymi instrumentami, w szczególności uprawnieniami do udzielania pozwoleń wodno-prawnych.
Ponadto, zgodnie z obecnym Prawem wodnym, instytucjami właściwymi w sprawach gospodarowania wodami są wojewodowie
oraz przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego (marszałek, starosta, wójt, burmistrz, prezydent miasta). Istotną rolę
pełnią tu wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeń wodnych (WZMiUW) podlegające samorządom wojewódzkim. RZGW
działają na obszarach wyróżnionych względami hydrografii. Natomiast WZMiUW działają na obszarach województw, nie
związanych z hydrografią.
W ten sposób powstała struktura organizacyjna o cechach patologii. Rozmycie odpowiedzialności można zilustrować
przez odniesienie do rzeki obwałowanej. W większości przypadków rzeka pozostaje w administracji RZGW, obwałowanie w
administracji WZMiUW, a tereny położone między wałem i rzeką są we władaniu różnych właścicieli, w odniesieniu do których
jurysdykcję sprawują władze gminy lub powiatu. Ten obecnie funkcjonujący układ nie daje możliwości skutecznej realizacji
celów polityki wodnej UE, wyrażonych w Ramowej Dyrektywie Wodnej (RDW) oraz innych dyrektywach wodnych UE.
Ten
stan
gospodarowania
wodami
w
Polsce
od
wielu
lat
powoduje
negatywne
skutki
i zagrożenia dla ludności, gospodarki jak i ekosystemów. Podstawową przyczyną niewydolności gospodarki wodnej jest brak
spójnego systemu organizacyjnego oraz prawnych i ekonomiczno-finansowych instrumentów wykonawczych, warunkujących
skuteczność funkcjonalną i efektywność ekonomiczną gospodarowania wodami. Brak takiego systemu uniemożliwia efektywne
wdrażanie dyrektyw Unii Europejskiej oraz utrudnia realizację idei trwałego i zrównoważonego rozwoju w gospodarowaniu
zasobami wodnymi w Polsce. Istnieje zatem pilna potrzeba zbudowania takiego systemu z wykorzystaniem współczesnych
osiągnięć naukowych (m.in. koncepcje systemu zintegrowanego zarządzania zasobami wodnymi), właściwych mechanizmów
prawnych, sprawdzonych instrumentów ekonomicznych oraz konsultacji społecznych.
Wadliwa struktura organizacyjna nie jest jednak największym mankamentem gospodarki wodnej. Zasadniczym
problemem są źle sformułowane zadania i źle realizowane funkcje zarządzania. Wadliwe działania są konsekwencją omówionych
wyżej niewłaściwych zapisów prawa oraz braku „woli politycznej” decydentów, aby wdrożyć w naszym kraju zasady
nowoczesnej polityki wodnej. Procedurami, które obecnie mają najbardziej negatywny wpływ na efekty gospodarowania wodami
są: złe planowanie, problemy finansowania, oraz niedostateczny nadzór nad użytkownikami wód.
Dobre planowanie jest podstawą sprawnego i efektywnego działania. Plany powinny obejmować wszystkie działania
poprawiające stan systemów wodnych i systemów dolinowych. Powinny także uwzględniać wszystkie uzasadnione ekonomicznie
5
i zgodne z celami strategicznymi potrzeby użytkowników. Podstawowymi wytycznymi planowania przestrzennego powinny być
możliwości wodne zlewni oraz zagrożenia żywiołem wodnym.
Aby plany gospodarowania wodami były realne, w RDW wpisano zasadę zwrotu kosztów za usługi wodne jako
mechanizm zapewniający jednostkom organizacyjnym gospodarki wodnej dopływ środków finansowych na realizację zadań
zapisanych w planach. Dotychczas nie funkcjonuje w Polsce sprawny system finansowania gospodarki wodnej, mimo, że miał
być on wdrożony do roku 2010. Skutkiem tego, jednostki organizacyjne gospodarki wodnej nie mogą realizować zadań z powodu
braku środków.
Środki finansowe związane z zarządzaniem zasobami wodnymi pochodzą z budżetu państwa, lecz są rozproszone w
różnych jego częściach (m.in. gospodarka morska, gospodarka wodna, rolnictwo, transport, środowisko). Finansowanie zadań
eksploatacyjnych i inwestycyjnych w gospodarce wodnej jest podzielone pomiędzy dwie grupy wspomnianych wyżej instytucji:
regionalne zarządy gospodarki wodnej oraz wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeń wodnych.
Dział gospodarki wodnej jest chronicznie niedofinansowany. Na inwestycje w gospodarce wodnej w latach 1995-2008
przeznaczano 0,17-0,37% PKB. Nakłady inwestycyjne na gospodarkę wodną od roku 2000 stanowią tylko 1,06-1,66%
całkowitych nakładów inwestycyjnych w gospodarce narodowej. Jak wynika z szacunkowych ocen, budżet państwa pokrywa
tylko ok. 20% zgłaszanych przez RZGW potrzeb na finansowanie bieżących zadań w gospodarce wodnej. Przy tym wciąż otwartą
jest sprawa weryfikacji i aktualizacji tych potrzeb. Dalsze niedofinansowanie zadań gospodarki wodnej powoduje stały wzrost
zagrożenia bezpieczeństwa obiektów. Jeżeli w dalszym ciągu prace konserwacyjne i remonty nie będą prowadzone, wiele
urządzeń i budowli wodnych będzie stopniowo tracić swoją funkcjonalność, aż w końcu ulegną dekapitalizacji i przestaną
czemukolwiek służyć.
Istotną sprawą dla zmniejszenia antropopresji na zasoby wodne jest również skuteczny nadzór nad użytkownikami wód.
Zgodnie z obecnym Prawem wodnym nadzór ten sprawuje „władza wodna” (starostowie i marszałkowie), której działanie nie jest
wystarczające.
Potrzebne są daleko idące zmiany polityki wodnej, wymuszające zmiany w funkcjonowaniu jednostek organizacyjnych
gospodarki wodnej. Aby te zmiany przeprowadzić, niezbędne jest wdrożenie uregulowań prawnych, wynikających z pełnej
transpozycji prawa UE. Jak dotąd zmian tych w Polsce nie przeprowadzono.
Podsumowując, sposób zarządzania wodami w Polsce jest niespójny, co powoduje zagrożenie dla ekosystemów, ludności
i gospodarki. Głównym problemem jest brak spójnego, zgodnego z Ramową Dyrektywą Wodną systemu koordynacji i
współpracy jednostek administracji
oraz ekonomiczno- finansowych i prawnych instrumentów wykonawczych. Fakt ten
uniemożliwia poprawne wdrażanie dyrektyw unijnych, jak również stoi na przeszkodzie w zarządzaniu zgodnym z zasadami
zrównoważonego rozwoju. Istnieje potrzeba usprawnień w tym zakresie, dla osiągnięcia nowoczesnego systemu,
wykorzystującego współczesne osiągnięcia naukowe, właściwe mechanizmy prawne oraz sprawdzone instrumenty ekonomiczne,
opartego na konsultacjach społecznych.
W czasie dyskusji zorganizowanych w ramach konsultacji społecznych poświęconych nowym celom zrównoważonego
rozwoju (Sustainable Development Goals) po roku 2015 poruszono w zakresie zarządzania zasobami wodnymi następujące
problemy:
- Należy stworzyć warunki do skutecznego zarządzania poprzez utworzenie kompetentnych instytucji do prowadzenia spraw i
rozwiązywania problemów, które dysponują odpowiednimi środkami i instrumentami, oraz cieszą się zaufaniem s
społecznym – aktualizacja ustawy Prawo Wodne;
- Należy dążyć do stworzenia Zintegrowanego Systemu Zarządzania Zasobami Wodnymi – rozpoczynając od uproszczenia
obecnej struktury, rekonstrukcji systemu instytucjonalnego, określenia kompetencji i szczegółowych zadań, a następnie
zapewnienie odpowiedniego finansowania. System ten powinien działać w strukturze organizacyjnej dostosowanej do
hierarchicznej budowy sieci rzecznej;
- Zarządzanie powinno się odbywać na obszarach wyznaczonych względami hydrograficznymi i organizacyjnymi;
6
- Polski system zarządzania zasobami wodnymi wymaga udoskonalenia podstawowego aktu prawnego którym jest Prawo
wodne”;
- Brak dokumentów strategicznych, określających cele gospodarki wodnej;
- Problem niedofinansowania gospodarki wodnej, np. obecnej infrastruktury, inwestycji w kluczowych obszarach
-Dwie niezsynchronizowane instytucje państwowe: Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej (Ministerstwo Środowiska),
Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urządzeń Wodnych (Ministerstwo Rolnictwa i samorząd terytorialny).
Proponowane działania usprawniające system zarządzania zasobami wodnymi w Polsce:
- Minister właściwy ds. gospodarki wodnej jako twórca warunków organizacyjno-prawnych (polityki) funkcjonowania struktur
gospodarujących wodą oraz kontroler zgodności działań służb wodnych z wymaganiami prawa i polityki państwa
(koncentracja kompetencji);
- Trójszczeblowa struktura podmiotowa gospodarowania wodą: kraj (KZGW z wyróżnieniem zlewni Wisły i Odry – realizacja
polityki), region zlewniowy (RZGW) oraz zlewnia cząstkowa (Zarząd Zlewni)
- Nowa rola powoływanych na szczeblu regionu i zlewni rad (z aktywnym udziałem samorządów) wyposażonych w odpowiednie
kompetencje;
- Odpowiednie zasoby kadrowe i zabezpieczone finansowanie działań;
- Zmiana systemu finansowania
- Rozdzielenie kompetencji planowania i zarządzania zasobami wodnymi od utrzymania wód i zarządzania majtkiem Skarbu
Państwa w gospodarce wodnej.
1.1.3. Woda pitna, kanalizacja i oczyszczanie ścieków i higiena -WASH
Założeniem problemu WASH w skali globalnej jest eliminacja do końca 2030 roku otwartej defekacji, osiągnięcie
powszechnego dostępu do wody pitnej, podstawowych urządzeń sanitarnych i higienicznych dla gospodarstw domowych, szkół i
ośrodków zdrowia. Polska realizując siódmy cel milenijny miała skupić się na: "Dostępności podstawowych udogodnień
związanych z wodą w gospodarstwach domowych".
Podczas badań prowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny (2012) oszacowano, iż procent ludności w miastach
korzystających z sieci wodociągowej wzrósł od 91,7% w roku 2000 do 95,4% w roku 2012. Ludność wiejska korzystająca z usług
7
wodociągowych zapewnionych przez systemy zbiorowego zaopatrzenia w wodę wzrosła od 60% w roku 2000 do 82% w roku
2012.
Dużo większym wyzwaniem jest problem kanalizacji i oczyszczania ścieków w Polsce. Pomimo znacznego postępu w
budowie systemów kanalizacyjnych wraz z centralnymi oczyszczalniami ścieków (do czego Polska jest zobligowana Traktatem
Akcesyjnym), znaczna część ludności w aglomeracjach wiejskich poniżej 2000 nie objętych Krajowym Programem Oczyszczania
Ścieków Komunalnych (KPOŚK) pozostaje poza programami budowy oczyszczalni, które mogłyby być wspierane do 2015r. z
funduszy unijnych. W 2009r. ludność miejska z dostępem do kanalizacji wynosiła 88,1% ludności miejskiej, natomiast ludność
wiejska, korzystająca z kanalizacji wynosiła jedynie 26,9% [GIOŚ, "Stan środowiska w Polsce - Sygnały 2011", (str.47)].
Dysproporcje między miastami i wsią są spowodowane są dużym rozproszeniem zabudowy wiejskiej i także tym, że
zgodnie z ustaleniami KPOŚK priorytetem do tej pory było wdrażanie rozwiązań sanitacyjnych w aglomeracjach powyżej 2000
RLM (Równoważnej Liczby Mieszkańców). Z tego powodu w mniejszych aglomeracjach konieczne jest stosowanie
indywidualnych systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków, takich jak hydrofitowe, biologiczne, z osadem czynnym.
Podejmowane w skali kraju działania oraz obowiązujące wymogi prawne skupiają się na zmniejszeniu zanieczyszczenia
wód związkami chemicznymi (głównie azot i fosfor) pochodzącymi z działalności rolniczej oraz ze ścieków komunalnych.
Odnosząc się do wymaganych działań na poziomie gminy, istotnym zadaniem jest uporządkowania gospodarki ściekami w
granicach każdego gospodarstwa. Skuteczne i umiejętne zagospodarowanie ścieków przynosi korzyści w postaci czystego
otoczenia oraz polepszenia jakości wody w studniach oraz najbliższych rzekach i jeziorach – osiąga się w ten sposób zauważalny
efekt ekologiczny, a w dłuższym okresie czasu również skutek ekonomiczny dzięki możliwemu odzyskowi zawartych w ściekach
substancji biogennych.
Zapewnienie zdrowia społeczeństwa jest w znacznym stopniu zależne od stopnia higieny społeczeństwa. Mycie rąk i
higiena intymna winna być promowana w ośrodkach zdrowia, przedszkolach, szkołach oraz innych instytucjach publicznych.
Badania ankietowe wykazują, że w Polsce tylko 4 osoby na 10 uznają za konieczne mycie rąk po wyjściu z toalety.
Według danych epidemiologicznych Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2012r. doszło do 6996 bakteryjnych zakażeń
jelitowych, 8444 zachorowań na Salmonellozę oraz 10053 zatruć pokarmowych ogółem.
Stosowany w Polsce jest również system atestacji mający na celu zapobieganie wprowadzaniu do powszechnego użytku
materiałów i wyrobów niebezpiecznych dla zdrowia i życia mieszkańców lub ograniczenie ich dopuszczalnego zakresu i sposobu
stosowania pod kątem eliminacji zagrożeń zdrowotnych. Stosowny dokument - atest higieniczny (inaczej ocenę higieniczną)
wydaje Państwowy Zakład Higieny(PZH) m.in. dla:
materiałów, powłok, wyrobów i urządzeń służących do uzdatniania, magazynowania i przesyłania wody przeznaczonej
do spożycia, wody użytkowej, grzewczej, przepływowej i technologicznej, powłok i preparatów antykorozyjnych,
preparatów służących do uzdatniania i dezynfekcji i wody,
filtrów i innych urządzeń służących do doczyszczania wody wodociągowej,
nowych urządzeń i technologii stosowanych do uzdatniania wody,
uzdatniania i dezynfekcji wody w basenach kąpielowych.
W czasie dyskusji zorganizowanych w ramach konsultacji społecznych poświęconych nowym celom zrównoważonego
rozwoju (Sustainable Development Goals) po roku 2015 poruszono w omawianym zakresie następujące problemy:
- oczyszczanie ścieków na terenach wiejskich jest jednym z trudnych problemów wymagających szczególnie pilnego rozwiązania;
- „pułapka przetargowa” polegająca na tym, że przetargi promują najtańsze rozwiązania, które nie dają spodziewanego efektu
oczyszczania ścieków;
- potrzeba edukacji: dzieci, mieszkańców, urzędników i ośrodków doradztwa rolniczego;
- problem ocen higienicznych (atestów), które nie gwarantują efektu oczyszczania ścieków;
8
- obecnie ćwierć etatu przypada dla urzędnika, zajmującego się ochroną środowiska, gospodarką wodną, oczyszczaniem ścieków
oraz gospodarką odpadami;
- bagatelizowanie problemów związanych z ekologią i brak świadomości ekologicznej;
- niedofinansowany system monitorowania.
1.1.4. Ścieki, zanieczyszczenia, jakość wody
Proponowany cel odzwierciedla stale rosnącą i pilną potrzebę skutecznego gospodarowania ściekami i zapobiegania
zanieczyszczeniu wód.
Dla osiągnięcia tego celu, szczególnie istotne są:
a) Zmniejszenie ilości nieoczyszczonych ścieków bytowych i przemysłowych (w tym ścieków pochodzących z
rolniczych źródeł punktowych);
b) Zwiększenie ilości ścieków możliwych do bezpiecznego ponownego wykorzystania;
c) Zmniejszenie zanieczyszczenia substancjami biogennymi.
Zasady gospodarowania ściekami w Polsce oparte są na wymaganiach Ramowej Dyrektywy Wodnej (2000/60/WE),
Dyrektywy Ściekowej (91/271/EWG) oraz Dyrektywy Azotanowej (91/676/EWG). Traktat Akcesyjny, określa, że unijne przepisy
prawne będą w pełni obowiązywały Polskę od 31.12.2015 r. Głównym założeniem RDW jest osiągnięcie dobrego stanu wód w
2015 roku. Cel ten jednak nie zostanie w pełni zrealizowany w większości krajów członkowskich UE.
Ocena stanu chemicznego wód w rzekach i zbiornikach zaporowych dokonana na podstawie monitorowanych
jednolitych części wód (JCW) pozwoliła sklasyfikować 589 jednolitych części wód rzecznych, z których 377 wykazało stan
dobry, a 212 stan poniżej dobrego. Najczęściej przekroczenia dotyczyły maksymalnego stężenia rtęci, średniego stężenia
benzo(g,h,i)perylenu i indeno(1,2,3-cd)pirenu, średniego stężenia kadmu oraz średniego stężenia rtęci.
Wody w dobrym stanie ekologicznym stanowią 24% całkowitej liczby jednolitych części wód – pozostałe wykazują zły
stan.
W ramach wdrożenia Dyrektywy Ściekowej został w Polsce opracowany Krajowy Program Oczyszczania Ścieków
Komunalnych (KPOŚK), który był następnie wielokrotnie aktualizowany (AKPOŚK). Do celów tego programu należą:
a) osiągnięcie standardów odprowadzanych ścieków;
b) wyposażenie w określonym terminie aglomeracji o RLM większej od 2000 w systemy kanalizacyjne dla ścieków
komunalnych i zapewnienie odpowiedniego oczyszczenia;
c) zapewnienie co najmniej 75% redukcji całkowitego ładunku azotu i fosforu ze ścieków komunalnych;
9
d) redukcja do 100% do końca 2015 r. zanieczyszczeń ulegających biodegradacji;
e) odpowiednie oczyszczanie ścieków z aglomeracji mniejszych od 2000 RLM odprowadzanych do estuariów oraz z
aglomeracji mniejszych od 10 000 RLM – do wód przybrzeżnych;
f) wyposażenie zakładów sektora rolno-spożywczego o wielkości przekraczającej 4 000 RLM w oczyszczalnie ścieków.
Według Roboczego Projektu IV Aktualizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków z 2013r. szacuje się nakłady
finansowe na realizację planowanych przez aglomeracje działań i inwestycji na blisko 29,36 mld zł, przy uwzględnieniu korekty
sieci kanalizacyjnej, w tym:
a) na sieci kanalizacyjne - 18,75 mld zł,
b) na oczyszczalnie ścieków - 9,44mld zł,
c) na zagospodarowanie osadów - 1,17 mld zł.
Aglomeracje nie zaplanowały wydatków na:
a) prace związane z weryfikacją granic aglomeracji;
b) realizację art. 5.2 dyrektywy 91/271/EWG, brzmiącego: „P aństwa Członkowskie zapewniają, że ścieki komunalne przed ich
odprowadzeniem do obszarów wrażliwych, poddawane są bardziej rygorystycznemu oczyszczaniu niż określone w art. 4, w
odniesieniu do wszystkich zrzutów z aglomeracji o RLM ponad 10 000”;
c) dodatkowe inwestycje związane z dostosowaniem wydajności oczyszczalni do rzeczywistej RLM aglomeracji,;
obliczonej w ujednolicony sposób dla wszystkich aglomeracji, wg zaleceń Komisji Europejskiej.
Głównymi przyczynami braku zgodności 1647 aglomeracji z wymogami Dyrektywy Ściekowej są:
a) niewłaściwie zaplanowane wydajności oczyszczalni,
b) niewłaściwie zaplanowane sieci kanalizacyjne, wynikające ze złego wyznaczenia granic aglomeracji; 91% aglomeracji posiada
nieprawidłowo wyznaczony obszar,
c) konieczność dodatkowych inwestycji dostosowawczych do art. 5.2 w 224 aglomeracjach,
d) zaplanowanowanie końca realizacji inwestycji po 2015 roku.
Prognozowana wielkość redukcji zanieczyszczeń z aglomeracji ujętych w IV Aktualizacji KPOŚK wyniesie:
a) BZT5: 89,7 %
b) azot: 76,9 %
c) fosfor: 85,2 %
Oznacza to spełnienie wymagań wynikający z ustawy Prawo wodne, ale zakres rzeczowy wymagany dyrektywą 91/271/EWG
nie zostanie spełniony
Jednym z celów Dyrektywy Azotanowej było wyznaczenie obszarów szczególnie narażonych (OSN) na skażenie azotem
pochodzenia rolniczego. Od 2012 r. zatwierdzono 48 OSN, stanowiących 4,46 % powierzchni kraju. Według Komisji
Europejskiej ilość OSN jest niedostateczna - Polska nie uwzględniła eutrofizacji wód morskich oraz eutrofizacji naturalnych
jezior słodkowodnych i innych zbiorników wody przy określaniu wód wrażliwych i wyznaczaniu OSN pochodzenia rolniczego.
Na podstawie raportu Państw Członkowskich w latach 2008 – 2011 zanieczyszczenie związkami azotu wynosi dla:
a) wód gruntowych:
13% >25 mgN/l
5% >50 mgN/l,
10
b) wód powierzchniowych:
4,5% > 25 mgN/l
0,9% > 50 mgN/l,
c) eutrofizacja rzek - 43%,
d) eutrofizacja jezior - 86%.
Odpływ substancji organicznych i biogennych do Bałtyku w 2012r. wyniósł:
a) BZT5: 109,8 tys. Mg/rok;
b) azot: 103,4 tys. Mg/rok;
c) fosfor: 6,7 tys. Mg/rok.
Podsumowując, pomimo odnotowanej w ostatnich latach znacznej poprawy jakości wód, która jest efektem ograniczenia
produkcji w wielu branżach przemysłowych, unowocześnienia technologii oraz budowy oczyszczalni ścieków przemysłowych i
komunalnych, stan czystości powierzchniowych wód płynących oraz jezior jest niewystarczający. Osiągnięcie i utrzymanie
dobrego stanu wód wymaga podjęcia i wdrożenia szeregu działań w zakresie: przemysłu, rolnictwa, gospodarki komunalnej,
zagospodarowania przestrzennego, kształtowania stosunków wodnych i ochrony środowiska wodnego oraz działań organizacyjno
prawnych i edukacyjnych. W zakresie ochrony wód przed zanieczyszczeniami do końca 2015 r. Polska powinna zapewnić75%
redukcji całkowitego ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych, kontynuując proces modernizacji, rozbudowy i budowy
nowych oczyszczalni ścieków w ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych. W ramach przeciwdziałania
eutrofizacji Morza Bałtyckiego kluczowe znaczenie będzie miała realizacja zapisu BPD oraz działania prowadzone w ramach
obszaru priorytetowego 1. Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego. Podejmowane również będą dalsze działania mające na
celu ochronę wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych zgodnie z dyrektywą
Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotyczącą ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany
pochodzenia rolniczego. Nadrzędnym celem polityki ekologicznej Polski w zakresie ochrony zasobów wodnych jest utrzymanie
lub osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód, w tym również zachowanie i przywracanie ciągłości ekologicznej cieków.
Osiągnięcie tego celu zapewni realizacja dla każdego wydzielonego w Polsce obszaru dorzecza planu gospodarowania wodami
oraz programu wodno-środowiskowego kraju poprawy jakości wód śródlądowych, a tym samym wpłynie pozytywnie na stan
ekosystemu Morza Bałtyckiego, jako odbiornika zanieczyszczeń spływających rzekami oraz bezpośrednio z lądu [GIOŚ, Stan
środowiska w Polsce, Sygnały, 2011].
W czasie dyskusji zorganizowanych w ramach konsultacji społecznych poświęconych nowym celom zrównoważonego
rozwoju (Sustainable Development Goals) po roku 2015 poruszono w omawianym zakresie następujące problemy:
- niedofinansowanie systemu monitoringu;
- niespójny system monitoringu : wody podziemne, wody powierzchniowe;
- mała ilość punktów pomiarowych, częstokroć wyniki określone na podstawie ekstrapolacji, a nie na rzeczywistych wynikach
pomiaru;
- cięcia finansowe monitoringu Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska (WIOŚ), a jednocześnie wejście nowego
obowiązku monitoringu substancji priorytetowych;
- problemy dotyczące oceny ekologicznego stanu wód ze względu na wysokie koszty pomiaru;
- problemy dotyczące oceny hydromorfologicznej;
- aspekty biologiczne dyskwalifikują dobry stan wód, - chemiczny stan wód jest zazwyczaj dobry;
- za mała liczba OSN, bariera ekonomiczna w oznaczeniu większej ilości OSN;
11
- w porównaniu z UE mamy najostrzejsze normy dotyczące zrzutu azotu, natomiast , w porównaniu z innymi krajami, leżącymi w
zlewni Bałtyku produkujemy najmniejszą ilość azotu na osobę;
- problemem jest fakt, że cały kraj jest położony w zlewni Bałtyku i nasz zrzut związków biogennych jest wciąż za duży.
1.1.5. Klęski żywiołowej katastrofy związane z wodą
http://www.tarnow.net.pl/index.php?pokaz=wiadomosc&id=9999
Niniejszy cel dotyczy zmniejszenia liczby wypadków śmiertelnych, utraty zdrowia
oraz strat ekonomicznych
związanych z katastrofami wodnymi, takimi jak powodzie, susze, jak również awarie obiektów hydrotechnicznych. Realizację
tego celu mają wspierać :
a) rozszerzanie wiedzy na temat pojawiających się kataklizmów, takich jak powodzie, susze, huragany, zwłaszcza tych zależnych
od zmian klimatu;
b) opracowanie zintegrowanego systemu zarządzania ryzykiem katastrof, w tym odpowiedni dobór rozwiązań strukturalnych i
niestrukturalnych w celu zmniejszenia liczby ofiar śmiertelnych i strat ekonomicznych;
c) przyjęcie i wdrożenie systemu monitorowania oraz systemu wczesnego ostrzegania przed klęskami żywiołowymi.
W Polsce występują różne typy zagrożenia powodziowego: opadowe, sztormowe, roztopowe i zatorowe. Straty
powodziowe wykazują duże zróżnicowanie w poszczególnych latach. W związku z mała pojemnością sztucznej retencji,
podstawowy system ochrony na obszarach nizinnych to obwałowania i regulacja rzek. Dla zmniejszenie ryzyka powodziowego
(strat powodziowych) stosowane są różnorodne środki i działania.
W Polsce obowiązuje Dyrektywa Powodziowa (2007/60/WE),której nadrzędnym celem jest ograniczanie ryzyka
powodziowego i zmniejszanie następstw powodzi w państwach Unii Europejskiej. Obecnie Polska jest w trakcie opracowywania
planów zarządzania ryzykiem powodziowym w dorzeczach. Dyrektywa akcentuje podejście kompleksowe, które powinno
obejmować:
-
działania zmierzające do ograniczenia wezbrania (zagrożenia), czyli „odsunąć wodę wielką od ludzi”;
-
działania prowadzące do ograniczenia strat poprzez racjonalną gospodarkę przestrzenną;
-
działania prowadzące do wdrożenia właściwych zachowań i nauczenie życia w warunkach zagrożenia (edukacja,
standardy budowlane, plany operacyjne).
Dyrektywa Powodziowa zaleca rozwiązania prowadzące do powiększenia retencji zlewni aby zmniejszyć wysokość wezbrania do
bezpiecznego poziomu. Na dużych rzekach nizinnych polega to na przywróceniu naturalnych terenów zalewowych (odsunięcie,
rozebranie wałów) lub też na budowie polderów zatapianych lub przepływowych.
12
.
Polska jest krajem nawiedzanym przez susze w okresie wegetacji co negatywnie wpływa na gospodarkę wodną w
rolnictwie. Rejony najbardziej narażone na zjawisko niedoboru wody to Niż Polski, a w szczególności Wielkopolska. Mała ilość
dyspozycyjnych wód powierzchniowych uniemożliwia pokrycie braków wody. Zjawisko suszy powodowane jest czynnikami
klimatycznymi, jak również jest wynikiem działalności człowieka. Zabiegi, wpływające na zmniejszenie zdolności retencyjnych
zlewni rolniczych oraz nasilenie procesów erozyjnych gleb to m. in.: niewłaściwie prowadzona regulacja rzek, melioracja dolin
rzecznych, wylesienia, odwadnianie śródpolnych oczek wodnych i dolinek smużnych na wysoczyznach.
Przeciwdziałania skutkom suszy określone są w ustawie Prawo Wodne. Według ustawy ochrona przed suszą jest
zadaniem
organów
administracji
rządowej
i
samorządowej.
Ochronę
przed
suszą
prowadzi
się
zgodnie
z
planami przeciwdziałania skutkom suszy na obszarach dorzeczy oraz planami przeciwdziałania skutkom suszy w regionach
wodnych. Plany przeciwdziałania skutkom suszy zawierają także katalog działań służących ograniczeniu skutków suszy.
Problematyka katastrof związanych z awariami obiektów wodnych, jest w Polsce przede wszystkim w rękach Ośrodka
Technicznej Kontroli Zapór, który zajmuje się:.
- Organizacją i funkcjonowaniem służb monitorujących stan obiektów wodnych (zapór, wałów przeciwpowodziowych, itp.)
- Stanem technicznym obiektów, zakresem i przebiegiem prac konserwacyjnych, remontowych i modernizacyjnych, oraz
- Zasadami projektowania obiektów wodnych, doborem charakterystyk hydrologicznych, itp.
W czasie dyskusji zorganizowanych w ramach konsultacji społecznych poświęconych nowym celom zrównoważonego rozwoju
(Sustainable Development Goals) po roku 2015, poruszono następujące problemy:
W zakresie powodzi:
- potrzeba współdziałania inżynierów i przyrodników podczas ustalania rozwiązań przeciwpowodziowych;
- ograniczenie zabudowy na obszarach zagrożonych, co niestety jest często kontynuowane;
- kontrowersyjny sposób oznaczania terenów potencjalnie zalewowych;
-zagrożenie powodziowe kształtuje się w zlewniach, w układzie hydrograficznym, natomiast planowanie przestrzenne jest
realizowane w układzie administracyjnym;
- brak ocen oddziaływania na środowisko przedsięwzięć związanych z ochroną przed powodziami;
- konieczność zmiany definicji powodzi, ograniczającej możliwość odszkodowań – „czasowe pokrycie przez wodę terenu, z
wyłączeniem pokrycia przez wodę terenu wywołanego przez wezbranie wody w systemach kanalizacyjnych”;
- podstawą uwzględniania zagrożenia powodziowego w gospodarce przestrzennej będą mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego,
aktualizacja dokumentów planistycznych powinna nastąpić w okresie 18 miesięcy od przedstawienia granic terenów
zagrożonych, specjaliści planowania przestrzennego oceniają termin jako niewykonalny – obecnie praca nad
wydłużeniem do 30 miesięcy;
-zakres map zagrożenia powodziowego (doliny dużych rzek), a co z terenami zagrożonymi wylewami mniejszych rzek i
terenami zagrożonym podtopieniami?
- edukacja – informacje o zagrożeniach, zachowanie w okresie zagrożenia, standardy urbanizacyjne
- konflikt ochrona przyrody, a ochrona ludzi przed skutkami powodzi;
- problem przesunięcia odpowiedzialności za powódź na Państwo, brak rozsądku podczas zabudowywania terenów zalewowych;
- problem zabudowywania obszarów ochronnych wód podziemnych;
- w niektórych przypadkach, brak ekonomicznego uzasadnienia celowości podejmowanych działań dla ochrony przed powodzią;
- mała pojemność sztucznej retencji
- plany wdrożenia dyrektywy powodziowej obejmują duże rzeki -pominięcie małych rzek stanowi istotny problem podczas
tworzenia Planów Miejscowych;
- zakres map zagrożenia powodziowego obejmuje duże rzeki, brak map dla małych rzek i terenów zagrożonych podtopieniami,
-potrzeba strategii melioracji wodnych;
13
- niezbędność dużej retencji;
- mała retencja jako dobre rozwiązani dla małych cieków.
W zakresie suszy:
- identyfikacja zagrożenia – skala przestrzenno czasowa, straty - sektory: rolnictwo, gospodarka komunalna, żegluga, przyroda;
- podstawą strategii działań w zakresie ochrony przed suszą mają być plany przeciwdziałania skutkom suszy na obszarach
dorzeczy (KZGW) w uzgodnieniu z Ministrem Środowiska i Ministrem Rolnictwa, oraz plany przeciwdziałania skutkom
suszy w regionach wodnych (RZGW), zawierające:
1) analizę możliwości powiększenia dyspozycyjnych zasobów wodnych;
2) propozycje budowy, rozbudowy lub przebudowy urządzeń wodnych;
3) propozycje niezbędnych zmian w zakresie korzystania z zasobów wodnych oraz zmian naturalnej i sztucznej retencji;
4) propozycje budowy systemu zarządzania ryzykiem suszy, łącznie systemem wczesnego ostrzegania.
- problemy ochrony przyrody w działaniach inwestycyjnych planów przeciwdziałania skutkom suszy,
- współczesna strategia melioracji wodnych
Rozdział 2: Kluczowe konsekwencje oraz środki wdrażania określone dla osiągnięcia
Celu Zrównoważonego Rozwoju i celów szczegółowych w okresie
2015 – 2030
Ministerstwo Środowiska wraz z Krajowym Zarządem Gospodarki Wodnej w celu poprawy stanu gospodarki wodnej i
zasobów wodnych opracowało w 2010 roku Projekt Polityki Wodnej Państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016) –
PWP 2030. Projekt ten uwzględnia realizację celów SDGs lecz nie jest na chwilę obecną zatwierdzony.
Celem
nadrzędnym PWP 2030 jest zapewnienie powszechnego dostępu do czystej i zdrowej wody oraz istotne
ograniczenie zagrożeń spowodowanych przez powodzie i suszę w połączeniu z utrzymaniem dobrego stanu wód i związanych z
nimi ekosystemów przy zaspokojeniu potrzeb wodnych gospodarki
kraju, poprawie spójności terytorialnej i dążeniu do
http://www.tarnow.net.pl/index.php?pokaz
=wiadomosc&id=9999
wyrównania dysproporcji międzyregionalnych.
Dla osiągnięcia celu nadrzędnego mają służyć określone cele strategiczne i operacyjne. Podstawą zmian jest reforma systemu
prawnego, systemu finansowania, systemu monitoringu, systemu informacyjnego. Dodatkowo niezbędne jest zapewnienie
odpowiedniego poziomu współpracy bądź koordynacji działań autonomicznych jednostek w obszarze szeroko pojętej gospodarki
wodnej.
Instrumenty prawne:
Obecnie trwają prace nad nowelizacja ustawy Prawo wodne, która uwzględni proponowane zmiany w gospodarowaniu
wodami. Reforma systemu zarządzania zasobami wodnymi wymaga pełnej harmonizacji prawodawstwa polskiego z wymogami
polityki wodnej Unii Europejskiej. Regulacje prawne muszą uwzględniać zasadę gospodarowania wodami w układzie
zlewniowym, a jednocześnie integrować związane z wodą działania sektorowe i samorządowe oraz regionalne podejmowane
przez władze publiczne (rządowe i samorządowe) w układzie administracyjnym kraju. Konieczna jest odpowiednia realizacja
zobowiązań zawartych w konwencjach i umowach międzynarodowych związanych z gospodarką wodną, w szczególności
Konwencji Helsińskiej,, jak też zawartych z krajami sąsiadującymi z Polską umów dotyczących współpracy na wodach
granicznych. Prawo musi zapewniać, aby zasady polityki wodnej oraz związanych z nią aktów prawnych Unii Europejskiej
docierały do wszystkich sektorów polskiej gospodarki, na równi z innymi politykami UE dotyczącymi bezpośrednio tych
sektorów (np. polityką energetyczną czy też wspólnotową polityką rolną). Oznacza to konieczność rozwinięcia procedur
współpracy międzyresortowej. Konieczne jest tworzenie prawa, które jest egzekwowalne, zawiera instrumenty kontroli i
egzekucji, jest prawem jednoznacznie interpretowalnym; jest to szczególnie ważne w odniesieniu do przypadków wdrażania
14
regulacji
unijnych
do
prawodawstwa polskiego, gdzie konieczna jest duża staranność w sprawach terminologicznych i
precyzyjnym odzwierciedleniu celu proponowanych regulacji.
Instrumenty ekonomiczne:
Jednym z podstawowych narzędzi zarządzania w gospodarce wodnej – obok instrumentów prawnych i administracyjnych
–będą instrumenty ekonomiczne. Konieczne jest opracowanie spójnego i komplementarnego zestawu instrumentów, w którym
mechanizmy ekonomiczno-finansowe będą wspierać skuteczność narzędzi prawnych i przyczyniać się do poprawy efektywności
osiągania celów polityki wodnej, m.in. poprzez wpływ na kształtowanie się pożądanych zachowań użytkowników wód.
Kształtowanie nowych instrumentów ekonomicznych w zarządzaniu gospodarką wodną, poza już stosowanymi w obecnie
obowiązującym systemie opłat za korzystanie z wód, zasadami „zanieczyszczający płaci” i „użytkownik płaci”, muszą w pełni
uwzględniać zasadę zwrotu kosztów za usługi wodne. W projektowaniu i wdrażaniu tego systemu powinno się dążyć do
internalizacji kosztów zewnętrznych powodowanych przez użytkowników wód, tzn. stworzenia mechanizmów (instrumentów),
dzięki którym kosztami zewnętrznymi zostaną obciążeni ich sprawcy. Skuteczna realizacja powyższego postulatu wymaga
tworzenia mechanizmów i procedur prawnych oraz standardów metodycznych, pozwalających na systemową analizę kosztów
środowiskowych i zasobowych oraz analizę kosztów świadczenia usług wodnych, uwzględniającą konieczne nakłady
inwestycyjne i koszty eksploatacyjne. System instrumentów ekonomicznych będzie podlegał stałej ocenie pod względem
efektywności ekonomicznej, sprawiedliwości społecznej (dystrybucja kosztów i korzyści), skuteczności ekologicznej oraz
organizacyjno-prawnych możliwości wdrożenia poszczególnych instrumentów. System ten ma spełniać funkcję stymulacyjną oraz
redystrybucyjną, a także informacyjną i fiskalną, dostarczając stałej zachęty do obniżania poziomu emitowanych zanieczyszczeń
oraz kształtowania odpowiednich zachowań użytkowników wód. System swoim oddziaływaniem będzie obejmował najbardziej
istotne sposoby korzystania z zasobów wodnych. System instrumentów ekonomicznych w zarządzaniu gospodarką wodną będzie
obejmował opłaty/podatki za korzystanie z wód, mechanizmy ubezpieczeniowe, zachęty finansowe, sankcje finansowe i inne
rozwiązania. Rozważone zostaną także celowość i możliwość stosowania instrumentów opartych na transakcjach rynkowych.
Obecny system opłat za korzystanie ze środowiska wodnego zostanie poddany ocenie efektywności i skuteczności, a następnie
odpowiednio zmieniony. Podstawą weryfikacji, przy uwzględnieniu społecznych skutków zastosowania tego instrumentu, będzie
dążenie do skuteczniejszego ograniczenia presji na środowisko wodne, głównie poprzez korektę rachunku kosztów we wszystkich
rodzajach użytkowania wód (pobór wód, emisje zanieczyszczeń, ale także np. wykorzystanie wody do celów rolniczych,
energetycznych, żeglugowych), jak również poprzez ocenę dotychczasowego poziomu stawek opłat za korzystanie z wód oraz
systemu zwolnień z obowiązku ich ponoszenia. Zachęty wspierające zachowania proekologiczne zostaną oparte na finansowym
wsparciu działań inwestycyjnych i nieinwestycyjnych, pozwalających na zrównoważone gospodarowanie wodami (poprawę stanu
wód i ekosystemów od wody zależnych, ochronę ludzi i mienia przed zjawiskami ekstremalnymi oraz wdrażanie zasad
nowoczesnego zarządzania zasobami wodnymi). Sankcje finansowe będzie stanowić ten element systemu instrumentów
ekonomicznych, który pozwoli na eliminację zachowań polegających na nieprzestrzeganiu standardów środowiskowych oraz
naruszaniu decyzji administracyjnych. System kar ma być skuteczny, a więc musi charakteryzować się nieuchronnością i
adekwatnością kary. Dodatkowym elementem, pozwalającym na racjonalne i zrównoważone gospodarowanie wodami przy
wszystkich planowanych działaniach, w szczególności działaniach inwestycyjnych, stanie się powszechność stosowania analiz
ekonomicznych (obejmujących także społeczne efekty tych działań).
Jednym z głównych celów wprowadzenia nowych zasad zarządzania w gospodarce wodnej jest dążenie do internalizacji
kosztów środowiskowych oraz wzrostu samofinansowania gospodarki wodnej. W związku z tym użytkownicy wód powinni w
coraz większym stopniu uczestniczyć w finansowaniu kosztów inwestycyjnych i eksploatacyjnych gospodarki wodnej,
proporcjonalnie do osiąganych korzyści. Dążenie do wyższego stopnia samofinansowania gospodarki wodnej będzie przebiegać w
sposób etapowy, prowadząc do stopniowego obniżania obciążenia budżetu państwa finansowaniem gospodarki wodnej.
System monitoringu i system informacyjny:
15
Kształtowanie systemu monitoringu zasobów wodnych musi zostać wzmocnione w kontekście sprostania realizacji
dyrektyw unijnych. W zakresie problemów organizacyjno-prawnych szczególnie istotne są sprawy związane z niespójnością
warstw referencyjnych, koniecznością weryfikacji granic jednostkowych części wód powierzchniowych i podziemnych, typologii
wód, zapewnieniem właściwego systemu finansowania gospodarki wodnej i stałego podnoszenia poziomu jakości kadr.
Niezależnie od stałego doskonalenia systemów monitoringowych, dla zarządzania wodami niezbędny jest właściwie
zaprojektowany i eksploatowany system informacyjny gospodarki wodnej. System ten powinien zapewniać jednolite gromadzenie
i analizowanie danych oraz jednolite raportowanie. Jego istotnym elementem powinny być uznane narzędzia informatyczne
pozwalające zarządzać zasobami wodnymi, prognozować ich stan, oceniać skuteczność przewidzianych działań naprawczych i
aktualizować plan gospodarowania wodami.
Udział społeczny:
Nowa polityka wodna oparta jest na harmonizowaniu rozwoju gospodarczego i wymagań środowiskowych. Wynika to
także z przekonania, że jednym z najważniejszych wskaźników jakości życia człowieka jest jakość środowiska, które go otacza.
Jednakże, pomimo akceptacji polskiego społeczeństwa dla konieczności poprawy stanu środowiska, należy liczyć się z tym, że
nowa polityka wodna i reforma systemu gospodarki wodnej, w początkowej fazie wdrażania, mogą być trudno zrozumiałe dla
ogółu społeczeństwa, a nawet mogą napotkać na opór niektórych grup społecznych. Problemem ogólnym są bardzo duże
oczekiwania polskiego społeczeństwa w stosunku do członkostwa Polski w UE: oczekiwanie jak najszybszego nadrobienia
dziesiątków lat zapóźnień w rozwoju gospodarczym i wyrównania poziomu życia z krajami „starej” Unii, przy jednocześnie
niskiej akceptacji społecznej dla minimalizowania strat w środowisku, związanych z realizacją inwestycji infrastrukturalnych.
Konsekwencją tych przeciwstawnych postaw są ostre konflikty i opóźnienia w realizacji inwestycji. Skuteczne rozwiązanie
powyższych problemów będzie miało podstawowe znaczenie dla sprawnego osiągnięcia celów nakreślonych przez PWP
[PWP do 2030].
Biorąc pod uwagę kierunki inwestowania w gospodarce wodnej, zgodnie z „Polityką ekologiczną państwa", przewiduje
się, że nakłady potrzebne na realizację celów PWP w okresie 2011 - 2016 wyniosą około 62 mld zł. Średniorocznie (do roku
2016) będzie wydatkowanych około 10,3 mld zł. Średnioroczna suma środków zaangażowanych we wdrożenie reformy
gospodarki wodnej wyniesie około 0,22 % nakładów na gospodarkę wodną.
Rozdział 3: Podsumowanie
Polska znajduje się na chwilę obecną w trudnej sytuacji. Rozpoczyna się czas rozliczeń kraju z wymagań jakie zostały
uzgodnione z UE. Niespójność przepisów polskich z unijnymi oraz niezsynchronizowany system zarządzania gospodarką wodną
w Polsce sprawił, iż wiele rzeczy nie zostało wykonanych. Wprowadzenie założeń Projektu Polityki Wodnej Państwa do 2030
umożliwiłoby realizację założeń Ramowej Dyrektywy Wodnej, jak i wpłynęłoby na realizację SDGs po 2015.
http://ewairena57.blogspot.com/2013/08/i-tak-codziennie.html
16
17