Zamek Królewski w Warszawie - Muzeum

ZAMEK KRÓLEWSKI
W WARSZAWIE - MUZEUM
REZYDENCJA KRÓLÓW I RZECZYPOSPOLITEJ
instrumenty
Balaban
Instrument wykonywany jest głównie z drzewa morelowego, orzechowego, gruszy bądź morwy. Drewno wytaczane jest
na specjalnej tokarce i wydłubywane od środka. Następnie smarowane jest olejem lnianym bądź oliwkowym i suszone w
odpowiedniej temperaturze przez określony czas. W gotowym korpusie balabanu przewiercanych jest 8 otworów od
strony zewnętrznej i jeden z tyłu. Ustnik wykonywany jest z sitowia i ma określone rozmiary. Z jednej strony jest
zwężony, dlatego balaban nazywany jest czasem „jasty balaban” (azerb. yasti balaban – płaski balaban).
Dźwięk
Skala azerbejdżańskiego balabanu obejmuje dźwięki od „sol” małej oktawy do”do” oktawy dwukreślnej. Możliwość
zwiększenia skali o kilka dźwięków zależy od umiejętności grającego. Skala balabanu mieści się w szeregu
zasadniczym w interwale undecymy. Dla wydobycia dźwięków chromatycznych muzyk stosuje częste przykrywanie
otworów, dostosowując wymaganą siłę wdmuchiwania powietrza. Dźwięk balabanu jest miękki, tembr wyrazisty,
przypomina dźwięk klarnetu w dolnym rejestrze. Zazwyczaj stosuje się dwa balabany – jeden wygrywa melodię, na
drugim wystukiwana jest nuta stała. W odróżnieniu od zurny, na której, ze względu na ostrość wydawanego dźwięku,
grywa się głównie na powietrzu, na balabanie często gra się w pomieszczeniach.
Wykonanie:
Azerbejdżański balaban zwykle wchodzi w skład instrumentarium orkiestr i zespołów. Podczas gry na balabanie muzyk
palcami obu rąk na zmianę zakrywa i odkrywa otwory. W celu wydobycia z balabanu dźwięku nabiera on w usta
powietrza i umiejętnie wdmuchuje je poprzez ustnik, który trzyma w ustach. Ruchami palców po otworach muzyk
wydobywa pożądany dźwięk. Muzyczny szyk instrumentu i wysokość dźwięku regulowane są za pomocą specjalnej
nakładki na ustnik.
Nagara
Instrument perkusyjny, rodzaj bębna. W różnych krajach i miejscowych tradycjach znany pod nazwą naqqāra, naqqarat,
naqqarah, naqqåre, nakkare, nagora. Popularny wśród narodów Bliskiego Wschodu i Indii. Azerbejdżańska nagara w
zależności od rozmiaru może występować w trzech postaciach.
Wykonanie
Na nagarze gra się jedną lub dwiema rękami, w niektórych utworach ludowych wykorzystuje się pałeczki. W wielu
zespołach (w tym także we współczesnych zespołach muğamu) nagara wykorzystywana jest jako instrument rytmiczny,
zwłaszcza w połączeniu z zurnami i balabanami. Gra na nagarze charakteryzuje się rytmiczną i dynamiczną
różnorodnością. Często towarzyszą jej tańce „Yallı”, „Cəngi” i inne tańce rytmiczne. Wykorzystywana jest w wielu
obrzędach i przedstawieniach ludowych. Obecnie nagara odgrywa rolę instrumentu wiodącego w wielu zespołach i
orkiestrach narodowych.
Kanun
Kanun
W Azerbejdżanie kanun to drewniane pudło rezonansowe o prostokątnej formie trapezu. Jego dolna i boczne ściany
wykonywane są z brzozy, orzechu, moreli i innych rodzajów twardego drewna. Całkowita długość kanunu 800–900 mm,
szerokość 380–400 mm, grubość 40–50 mm. Azerbejdżański kanun odróżnia się od tureckiego i arabskiego rozmiarem,
w tym oktawą składającą się z 17 stopni. Jego górna część zbudowana jest z drewnianego przykrycia o grubości około
4 mm, wyrabianego z sosny. Pozostała część pokrywana jest rybią skórą. Na drewnianej części góry wykonane są trzy
otwory rezonansowe. Na części skórzanej, podzielonej na równe 4 odcinki, umieszczona jest drewniana podstawka,
której długość równa jest szerokości całego instrumentu. Struny, które są przyczepione jednym końcem do specjalnych
otworów, przechodzą nad podstawką i drugą stroną przyczepione są do mostku. Koło mostku pod strunami
umieszczone są „lingi” (żelazne dźwignie), za pomocą których struny, podnosząc się i opadając, zmieniają wysokość
dźwięku na ton i półton. Na kanunie znajdują się 24 rzędy potrójnych strun, łącznie jest ich 72. Dawniej struny
wykonywane były w określony sposób z jedwabiu i jelit. Obecnie wykorzystywane są struny nylonowe.
Wykonanie
Azerbejdżański kulturoznawca, docent Katedry Ludowych Instrumentów Muzycznych Bakijskiej Akademii Muzycznej,
Medżnun Kerimow opisuje sposób gry na kanunie następująco: „Kanun stawia się na kolanach (długą stroną do siebie).
Na czas gry na nim na palce wskazujące obu rąk nakłada się metalowe naparstki, pod które podkłada się kostki do gry.
Instrument stroi się przy pomocy żelaznego klucza, którego część wewnętrzna posiada czworokątną formę. Skala
dźwięku instrumentu obejmuje dźwięki 3,5 oktawy od „sol” dużej oktawy do „c-bemol” drugiej oktawy. Kanun wchodzi w
skład orkiestr i zespołów narodowych, jako instrument akompaniujący i solo. W azerbejdżańskiej orkiestrze
instrumentów narodowych kanuny wykorzystywane są jako oddzielna grupa (nie mniej niż 4 instrumenty) jako instrument
akompaniujący i solo. W muzycznej praktyce Azerbejdżanu na kanunie wykonuje się także muğam (głównie muğamy
„Bajaty-Sziraz” i „Czachargiach”). Jest to jeden z tych instrumentów, na których muğam wykonuje się z dużą
dokładnością.
Kamancha
Azerbejdżańska kamancha składa się z korpusu, gryfu i iglicy, która przechodzi przez wewnętrzną część korpusu na
zewnątrz i łączy dwie części korpusu. Korpus, gryf i kolki kamanchy wykonywane są na specjalnej obrabiarce. Ważnym
aspektem dobrego dźwięku instrumentu jest określenie odległości między gryfem i strunami. Całkowita długość
instrumentu – 700 mm, wysokość korpusu – 175 mm, a szerokość – 195 mm.
Dźwięk i gra
Skala kamanchy obejmuje dźwięki od „la” małej oktawy do „la” trzeciej oktawy. Muzyczne partie dla kamanchy
zapisywane są w skrzypcowym kluczu sol. Brzmią one jednak o jeden ton wyżej od zapisanego. Kamanchę stroi się w
interwałach czystej kwarty i kwinty. W Azerbejdżanie rozkwit okresu gry na kamanchy przypada na drugą połowę XIX
wieku i związany jest z rozwojem sztuki hanende (narodowych profesjonalnych śpiewaków, wykonawców muğamu).
Tar
Rzemiosło i wykonywanie taru, a także umiejętności związane z tą tradycją odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu
kulturowej tożsamości Azerbejdżan. Tar to tradycyjnie zdobiona lutnia z długim gryfem, popularna wśród społeczności
Azerbejdżanu i Iranu. Tar występuje samodzielnie, bądź w akompaniamencie innych instrumentów w wielu tradycyjnych
stylach muzycznych. Przez wielu uważany jest za główny instrument muzyczny kraju. W 2012 roku azerbejdżańskie
rzemiosło i sposób tworzenia taru zostało wpisane na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego
UNESCO.
Wykonanie
Sztuka wykonywania taru często przekazywana jest z pokolenia na pokolenie. Jego wykonanie zaczyna się od
starannego wyboru odpowiedniego materiału: drewno morwy na korpus, drewno orzechowe na gryf, grusza na kołki
stroikowe. Przy użyciu różnych narzędzi rzemieślnicy wykonują pusty korpus w kształcie cyfry 8, który następnie
zostaje pokryty cienką warstwą oleju. Następnie przymocowane zostają gryf i struny.
Gra
Podczas gry muzyk trzyma instrument poziomo wzdłuż klatki piersiowej, w struny uderza kostką, starając się za
pomocą wielu sposobów i technik uzyskać efekty specjalne. Tar odgrywa kluczową rolę podczas wesel i innych
spotkań, festiwali i koncertów. Muzycy przekazują swoje umiejętności młodszym poprzez teorię i praktykę, a także w
szkołach muzycznych.
Historia
W drugiej połowie XIX wieku tar w Azerbejdżanie przeszedł pewne zmiany. Jeden z najwybitniejszych muzyków – Mirza
Sadig Asad (1846-1902) zaproponował zmiany w tradycyjnej formie taru, zwiększając liczbę strun do 11. Dodatkowo
zmienił sposób gry na tym instrumencie, proponując, aby muzyk trzymał go nie na swoich kolanach, ale wzdłuż klatki
piersiowej.
piersiowej.
Nowy rozkwit gry na tarze przypada na wiek XX. Na przykład, był on instrumentem wiodącym w instrumentalnej
orkiestrze narodowej, utworzonej w 1931 roku z inicjatywy Uzeyira Hajibeyova i Muslima Magomayeva –
najwybitniejszych kompozytorów i działaczy społecznych I połowy XX wieku. Szkołę muzyki instrumentalnej i gry na
tradycyjnych instrumentach zapoczątkował Uzeyir Hajibeyov, który w późniejszym okresie rozszerzył techniczne i
artystyczne możliwości taru.
W Azerbejdżanie tar wykorzystywany był głównie jako instrument wiodący, a także w trio muğamu (śpiewak), w którego
skład wchodzi także kamancza i daf. Należy zauważyć, że tar, zarówno jako składowa trio, jak i oddzielnie, ogrywa
kluczową rolę w muğamie.
Zamek Królewski w Warszawie - Muzeum. Rezydencja Królów i Rzeczypospolitej
www.zamek-krolewski.pl