docprzeglad_seks_17 - Przegląd Seksuologiczny
download 
Reklamacja Transkrypt
przeglad_seks_17 - Przegląd Seksuologiczny
PSYCHOLOGICZNE FUNKCJONOWANIE PROSTYTUUJÑCYCH SI¢ KOBIET dr med. mgr psych. Robert Kowalczyk, mgr Katarzyna Korzeniewska, prof. dr hab. med. Violetta Skrzypulec Streszczenie Prostytucja to jedno z najstarszych zjawisk patologii spo∏ecznej. Najcz´Êciej wymieniane cechy tego zjawiska to: oddawanie swego cia∏a w celu zaspokojenia potrzeb klienta, czerpanie korzyÊci materialnych z nierzàdu oraz brak wi´zi w stosunku prostytucyjnym. Przeanalizowane piÊmiennictwo z poÊród wielu skutków psychologicznych prostytuowania si´ wymienia: wstyd i niech´ç do siebie, niemo˝noÊç szczerego prze˝ywania uczuç, oddzielanie sfery emocjonalnej od seksualnej. Ciàg∏e nara˝anie si´ na przemoc i wykorzystanie sprawiajà, ˝e kobiety te ˝yjà w sta∏ym napi´ciu i l´ku. Wiele z nich wykazuje symptomy zespo∏u stresu pourazowego (CPTSD). Wi´kszoÊç z nich uzale˝niona jest od alkoholu i narkotyków. Stosujà te˝ dysocjacj´ oraz strategi´ tzw. „making out”, aby uciec od rzeczywistoÊci. Prostytutki przewa˝nie majà niedojrza∏à osobowoÊç, wykazujà zaburzenia w sferze emocjonalnej, sà niezdolne do nawiàzywania prawid∏owych kontaktów spo∏ecznych. Te cechy mogà byç zarówno przyczynami, jak i skutkami uprawiania prostytucji. S∏owa kluczowe prostytucja, zaburzenia psychiczne, nieharmonijny rozwój, wczesna inicjacja seksualna, „syndrom sztokholmski”, technika „making out” A PSYCHOLOGICAL FUNCTIONING OF PROSTITUTES dr med. mgr psych. Robert Kowalczyk Zak∏ad Problemów Spo∏ecznych, Psychoterapii i Rehabilitacji Seksualnej Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Pi∏sudskiego w Warszawie The prostitution is one of the oldest phenomenon of the social pathology. Most often characteristics this phenomenon are: give their bodies in order to satisfy needs of clients, profit from prostitution and lack of bonds in a sexual relationship. Known literature lists a lot of psychic side – effects of prostitution, among these: shame and dislike for themselves, inability to sincere experience of feeling, separation the emotional from the sexual sphere. The continual risk themselves in violence and abuse causes women live in a constant tension and fear. Many of them shows symptoms of CPTSD. Most of them are addicted to alcohol and drugs. They apply also the dissociation and the strategy of „making out” to escape from the reality. Mostly prostitutes have immature personality, they reveal disorders in the emotional sphere, they are incapable of making normal social contacts. These traits can be however both causes and effects of prostitution. Key words the prostitution, psychic disorders, the inharmonious growth, the early sexual initiation, the „Stockholm syndrome”, the technique „making out” mgr Katarzyna Korzeniewska Akademia Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej w Warszawie prof. dr hab. med. Violetta Skrzypulec Katedra Zdrowia Kobiety Âlàskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach 14 PRACA RECENZOWANA Prostytucja istnieje od tysiàcleci, jest jednym z najstarszych zjawisk patologii spo∏ecznej. Termin ten pochodzi z ∏aciƒskiego prostitutio, co oznacza nierzàd uprawiany w celu osiàgni´cia zysku. Niektórzy wywodzà termin prostytucja tak˝e od ∏aciƒskiego prostare, które oznacza staç przed czymÊ, wystawaç, ofiarowaç si´ na sprzeda˝. Brak jest jednoznacznej definicji tego zjawiska. W∏aÊciwie ka˝dy badacz tego tematu próbuje jà zdefiniowaç uwzgl´dniajàc inne cechy. Pierwsze próby zdefiniowania tego poj´cia podjà∏ grecki prawodawca Solon. Stwierdzi∏ on, ˝e prostytutkà jest „osoba oddajàca Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2009, nr 17 ka˝demu swoje cia∏o za pieniàdze”. XIX-wieczny uczony, Marcel Rey, mówi∏ ˝e prostytucja to akt, w którym kobieta oddaje si´ ka˝demu m´˝czyênie bez ró˝nicy oraz pobiera op∏at´ za u˝ycie w∏asnego cia∏a. Wyst´pujà tutaj dwie cechy prostytucji uznawane za istotne: pe∏na oboj´tnoÊç uczuciowa wobec m´˝czyzny oraz oddawanie si´ za wynagrodzeniem [1]. Iwan Bloch w 1913 r. zdefiniowa∏ prostytucj´ nast´pujàco: „Prostytucja jest okreÊlonà formà pozama∏˝eƒskich zwiàzków p∏ciowych, odznaczajàcà si´ tym, ˝e prostytuujàca si´ jednostka, mniej lub bardziej bez wyboru, oddaje si´ nieokreÊlonej liczbie osób, jawnie i notorycznie, rzadko bez zap∏aty, na ogó∏ w formie zawodowego sprzedawania si´ w celu odbywania stosunków seksualnych lub innych zachowaƒ tego rodzaju albo w celu dostarczenia jakichÊ podniet dajàcych zadowolenie seksualne i w rezultacie tego zawodowego uprawiania nierzàdu staje si´ okreÊlonym sta∏ym typem”. Jako pierwszy zwróci∏ on uwag´ na fakt, i˝ prostytuowanie si´ nie pozostaje bez wp∏ywu na osobowoÊç jednostki, która uprawia ten proceder [1]. Kazimierz Imieliƒski (1990) podkreÊli∏ kilka elementów prostytucji: 1. oddawanie w∏asnego cia∏a do dyspozycji w celu zaspokojenia seksualnego klientów (przy czym uzyskanie zadowolenia seksualnego nie musi wynikaç z odbycia stosunku seksualnego), 2. wi´ksza liczba osób korzystajàcych z us∏ug osoby prostytuujàcej si´, co wyklucza trwalsze zwiàzki mi´dzyludzkie, 3. osiàganie wynagrodzenia materialnego, które odgranicza osob´ uprawiajàcà prostytucj´ od osoby korzystajàcej z jej us∏ug, 4. kwestia wi´zi emocjonalnych – stosunek prostytucyjny jest stosunkiem spo∏eczno-rzeczowym lub prawie wy∏àcznie rzeczowym (transakcja kupno-sprzeda˝), nie powstajà wi´c zazwyczaj jakiekolwiek wi´zi. W trakcie takiego aktu dominuje element seksualnoÊci, a nie erotyzmu. G∏ównym motywem dzia∏ania klienta jest roz∏adowanie napi´cia seksualnego [2]. W najnowszej literaturze amerykaƒskiej dotyczàcej tej problematyki, prostytucj´ definiuje si´ najcz´Êciej w ramach pewnego kontinuum, na którego kraƒcach znajdujà si´: prostytucja jako forma sadystycznego nadu˝ycia i jako zjawisko ca∏kowicie normalne, zawodowy wybór kobiety. Idàc tym drugim torem myÊlenia, Âwiatowa Organizacja Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2009, nr 17 Zdrowia normalizuje prostytucj´, opisujàc t´ aktywnoÊç jako „us∏ug´ seksualnà o charakterze dynamicznym i adaptacyjnym, co pociàga za sobà transakcj´ pomi´dzy us∏ugodawcà i us∏ugobiorcà”. Tak wi´c kobiety uprawiajàce prostytucj´ sà jednà z kategorii zawodowych ze specyficznymi problemami i potrzebami. Z punktu widzenia psychologii takie patrzenie na problem przesuwa pole zainteresowaƒ badawczych z patologii spo∏ecznej w stron´ obszaru zwiàzanego z psychologià pracy [1]. Wspó∏czesne badania psychologiczne i pedagogiczne koncentrujà si´ przede wszystkim na uwarunkowaniach prostytucji (analizy Êrodowiska rodzinnego, wi´zi w rodzinie, stylów wychowawczych, transmisji wartoÊci). Badaƒ dotyczàcych aspektów psychologicznego funkcjonowania prostytutek jest mniej, koncentrujà si´ one na poziomie rozwoju poznawczego, emocjonalnego, na stosunku do siebie i Êwiata, na seksualnoÊci i problemie u˝ywania Êrodków psychoaktywnych. P∏eç nie ma w prostytucji znaczenia, jednak zdecydowana wi´kszoÊç osób zajmujàcych si´ tym procederem to kobiety. Wed∏ug policyjnych statystyk, w Polsce prostytuuje si´ ponad 10 tys. kobiet (2003) [3]. Na motyw podj´cia decyzji o czerpaniu korzyÊci materialnych z nierzàdu mo˝e z jednej strony sk∏adaç si´ skrajnie z∏a sytuacja ekonomiczna rodziny, z drugiej strony motywem mo˝e byç ch´ç zmiany Êrodowiska i ch´ç licznych, urozmaiconych kontaktów z m´˝czyznami. Prostytutki pochodzà z ró˝nych Êrodowisk. Laure Adler, francuska specjalistka w dziedzinie historii uczuç, mówi∏a o dwóch kategoriach: o wyposa˝onych w umiej´tnoÊci i Êwiadomych wzbudzanych pragnieƒ „w∏adczyniach uczuç” oraz tych drugich – przyt∏oczonych niewolniczymi losami, zredukowanych do rangi przedmiotów bez w∏asnej to˝samoÊci [4]. O szczególnych relacjach mi´dzy prostytutkami pisa∏a tak˝e Nickie Roberts. Liczne stresy w pracy, codzienny kontakt z wymaganiami m´˝czyzn, wyobcowanie b´dàce efektem ciàg∏ej stycznoÊci ze strumieniem bezosobowego seksu i napi´cia zwiàzane ze stawianiem czo∏a stereotypom funkcjonujàcym w spo∏eczeƒstwie, rodzi∏y liczne problemy natury psychologicznej. Tym bardziej, 15 ˝e nie mia∏y one dokàd zwróciç si´ po profesjonalnà pomoc. Majàc wi´c tylko siebie nawzajem, tylko do siebie mog∏y zwracaç si´ w razie potrzeby. Ta niezwyk∏a solidarnoÊç jest wÊród prostytutek regu∏à, wielu badaczy zwraca na to szczególnà uwag´. UprzejmoÊç, poszanowanie i wielkodusznoÊç rekompensujà w pewnym stopniu oboj´tnoÊç Êwiata zewn´trznego [5]. Pierwsze badania dotyczàce psychiki prostytutek, przeprowadzi∏a w Polsce w 1934 r. Irena Surmacka. Po rozmowach z 600 kobietami zg∏aszajàcymi si´ do przychodni przeciwwenerycznej i tymi aresztowanymi przez policj´, wyciàgn´∏a wniosek, ˝e najd∏u˝ej uprawiajà nierzàd te, które rozpocz´∏y ten proceder w m∏odym wieku. Powiàza∏a to z ∏atwiejszym przystosowaniem si´ nieletnich prostytutek do trudnych warunków ˝ycia na ulicy. U wielu z nich pojawia∏a si´ myÊl o samobójstwie, jako rozwiàzanie tej sytuacji. Surmacka zauwa˝y∏a ogromnà ró˝nic´ poziomu ˝ycia w Êrodowisku prostytutek: od wysokiego statusu materialnego do skrajnej n´dzy, g∏odu i bezdomnoÊci, co przek∏ada∏o si´ równie˝ na poziom funkcjonowania psychologicznego tych kobiet. Prostytutki z pierwszej grupy mog∏y sobie pozwoliç na wybieranie klientów, na stosowanie Êrodków zabezpieczajàcych przed chorobami przenoszonymi drogà p∏ciowà. Nie czu∏y wi´c tak wielkiej presji, mog∏y choç w niewielkim stopniu kontrolowaç sytuacj´. Traktowa∏y z wy˝szoÊcià i rezerwà „zwyk∏e” prostytutki jako te „gorsze”. Mia∏y te˝ wi´kszà mo˝liwoÊç zmiany swojego dotychczasowego ˝ycia. Wobec tego by∏y bardziej pewne siebie i zdecydowane, mog∏y zaplanowaç swojà przysz∏oÊç. ˚ycie prostytutek gorzej sytuowanych „stawa∏o si´ wegetacjà i zale˝a∏o od ∏aski innych”. Surmacka odkry∏a u badanych kobiet brak zwiàzku mi´dzy ÊwiadomoÊcià i wolà a post´powaniem. BiernoÊç postawy wobec ˝ycia i swojej osoby a aktywnoÊcià wobec klienta i chwili. Badane kobiety cz´sto mówi∏y o wewn´trznej potrzebie mi∏oÊci, o potrzebie wiary w nieprzemijajàce wartoÊci. Na codziennoÊç prostytutek sk∏ada∏y si´ dwa okresy nastrojów: mania i depresja [6]. Na poczàtku XX w. Helene Friderike Stelzner badajàc grup´ ma∏oletnich prostytutek stwierdzi∏a 50-krotnie wy˝sze wyst´powanie psychopatii i 31-krotnie wi´cej przypadków 16 upoÊledzenia umys∏owego. By∏y wi´c to jednostki o zaburzonych osobowoÊciach i nie zawsze w pe∏ni zdajàce sobie spraw´ ze swojego po∏o˝enia. Kobiety o osobowoÊciach psychopatycznych mog∏y manipulowaç klientami i kontrolowaç swojà niezale˝noÊç na ile to by∏o mo˝liwe w warunkach pracy. Natomiast prostytutki upoÊledzone intelektualnie traci∏y swojà wolnoÊç i prawo do decydowania o sobie, stawa∏y si´ najgorszà kategorià kobiet – poni˝ane i wyzyskiwane nie umia∏y si´ broniç, traci∏y w∏asnà to˝samoÊç, a czasem ˝ycie z ràk klientów [7]. W ostatnich latach w Polsce badania psychologiczne m∏odocianych prostytutek na wi´kszà skal´ zorganizowa∏a Joanna Moczyd∏owska. Poziom rozwoju emocjonalnego danej populacji dziewczàt okreÊli∏a jako niedojrza∏y. By∏y one labilne emocjonalnie, ∏atwo przechodzi∏y od stanu przygn´bienia do pobudzenia i radoÊci. W trudnych sytuacjach mia∏y tendencj´ do agresywnego reagowania, wybuchów z∏oÊci i krzyku. Pojawia∏y si´ tak˝e u nich zachowania autodestrukcyjne. Sytuacje stresowe, wzbudzajàce l´k powodowa∏y ˝e by∏y nieszcz´Êliwe i prowokowa∏y k∏ótnie. Dzia∏ajàc pod wp∏ywem chwili, impulsu, kierowa∏y si´ przes∏ankami emocjonalnymi. By∏y przy tym uparte i negatywistyczne. Nie potrafi∏y krytycznie oceniç swojego post´powania. Prze˝ycia emocjonalne (które trudno im by∏o wyraziç), w znacznym stopniu dezorganizowa∏y ich zachowanie, ale by∏y te˝ przedmiotem autoanalizy. Najsilniejszà emocjà prze˝ywanà przez te dziewcz´ta okaza∏ si´ l´k. Zarówno ten przed przysz∏oÊcià spo∏eczno-ekonomicznà, jak i separacyjny oraz l´k przed samotnoÊcià i Êmiercià. Moczyd∏owska uwa˝a, ˝e zachowania antyspo∏eczne przejawiane przez badane dziewczyny sà swoistym mechanizmem obronnym przed dyskomfortem psychicznym zwiàzanym z wysokim poziomem l´ku. Niska wiara w siebie, we w∏asne mo˝liwoÊci oraz brak samoakceptacji, podnoszà jeszcze poziom l´ku. U badanych dziewczàt taki negatywny obraz zwiàzany jest z brakiem szacunku do siebie, stawianiem sobie nierealnych celów i wymagaƒ, którym nie mogà sprostaç. Ich sk∏onnoÊç do zamykania si´ w sobie powodowa∏a cierpienia samotnoÊci. One same okreÊla∏y si´ jako zmienne w kontaktach, cz´sto przyjmujàce postaw´ roszczeniowà w stosunku Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2009, nr 17 do otoczenia, oczekujàce wsparcia i pomocy a tak˝e przewra˝liwione na w∏asnym punkcie. Ich ma∏a efektywnoÊç w dzia∏aniu by∏a wynikiem sceptycznego nastawienia do wysi∏ku i pracy oraz unikaniem podejmowania decyzji w sytuacjach trudnych. Nie mia∏y motywacji do nauki, a wszelkie trudnoÊci i niepowodzenia sk∏ada∏y na karb warunków zewn´trznych. Nastawione na walk´ i rywalizacj´, preferowa∏y przygody i zmiany. By∏y jednostkami niecierpliwymi, bardziej sk∏onnymi do dzia∏ania ni˝ do refleksji, autoanalizy i introspekcji. Unika∏y odpowiedzialnoÊci i rzetelnej, systematycznej pracy. Ich agresja i impulsywnoÊç wiàza∏y si´ z wysokà potrzebà autonomii i jednoczeÊnie brakiem zaufania do siebie. By∏y nieufne, mia∏y niewielu przyjació∏, do których i tak odnosi∏y si´ z rezerwà. Uparte, same oczekiwa∏y akceptacji i poparcia, stawia∏y sobie niskie wymagania, ale nie liczy∏y si´ z potrzebami innych. WartoÊciami nadrz´dnymi dla nich by∏y dobra materialne, zdrowie, a tak˝e szcz´Êcie, którego nie potrafi∏y zdefiniowaç. Kiedy Moczyd∏owska zbada∏a u m∏odocianych poziom poczucia winy, okaza∏o si´, ˝e przejawia∏y one deficyt zwiàzany z faktem uprawiania nierzàdu. Ogólny wy˝szy poziom poczucia winy dotyczy∏ faktu znalezienia si´ w placówce resocjalizacyjnej, nieprawid∏owych relacji w rodzinie i alkoholizmu rodziców. 55% badanych dziewczàt usprawiedliwia∏o swoje zachowanie uwik∏aniem w szczególne sytuacje spo∏eczne. Byç mo˝e wynika to z pochodzenia, z rodzin patologicznych, w których ze wzgl´du na brak pozytywnych oddzia∏ywaƒ wychowawczych i prawid∏owych wzorców, niew∏aÊciwie przebiega∏ ich rozwój moralny. M∏ode prostytutki mia∏y tak˝e niski poziom poczucia sensu w∏asnego ˝ycia. Ujawnia∏y równie˝ niewykszta∏cenie umiej´tnoÊci ujmowania swojego ˝ycia w perspektywie przysz∏oÊci, niskà afirmacj´ ˝ycia, brak ÊwiadomoÊci celu ˝yciowego, poczucia wolnoÊci i pozytywnej postawy wobec Êmierci. 43% z badanych dziewczàt raz w ˝yciu podj´∏a prób´ samobójczà, a 21% z nich – wielokrotnie. Jest to dowód, ˝e dominujàcym uczuciem wÊród prostytutek jest rozpacz i poczucie bezradnoÊci, a ich negatywizm idzie w parze z brakiem umiej´tnoÊci radzenia sobie w trudnych budzàcych l´k sytuacjach. Wyraêna jest ich oboj´tnoÊç na sprawy religii i wiary. BadaPrzeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2009, nr 17 nym dziewcz´tom Êwiat jawi∏ si´ jako pe∏en grozy i niebezpieczeƒstw, w ich myÊlach bardzo cz´sto pojawia∏ si´ motyw Êmierci, zbrodni, bójek, gwa∏tów i agresji skierowanej w∏aÊnie na kobiety i dzieci. Nieod∏àcznym elementem ich Êwiata by∏ alkohol i wàtek zdrady jako wyraz nieufnoÊci do ludzi i nieumiej´tnoÊci nawiàzywania trwa∏ych kontaktów emocjonalnych. Prostytutki generalizujàc swój stosunek do ludzi, uwa˝a∏y kobiety za wyrozumia∏e i rozsàdne, choç czasem bezradne wobec w∏asnych uczuç, a m´˝czyzn widzia∏y jako brutalnych, wulgarnych, nieodpowiedzialnych i wykorzystujàcych uczucia kobiety. Byç mo˝e jest to efekt negatywnych doÊwiadczeƒ wyniesionych z domów rodzinnych, gdzie panowa∏a przemoc i zdarza∏y si´ akty wykorzystywania seksualnego. M∏ode prostytutki szuka∏y bliskich kontaktów z m´˝czyznami i marzy∏y o wielkiej mi∏oÊci. L´k i poczucie zagro˝enia zakodowane w ich podÊwiadomoÊci powodujà, ˝e cz´sto zachowujà si´ one prowokacyjnie. MyÊlenie takie prowadzi do kryzysów i przekonania, ˝e wszyscy m´˝czyêni sà êli i niegodni zaufania, a ma∏˝eƒstwo jest zagro˝eniem dla mi∏oÊci. Moczyd∏owska zbada∏a równie˝ poziom inteligencji w tej grupie dziewczàt. Stwierdzi∏a, ˝e mieÊci si´ on w granicach normy, przy czym mo˝na mówiç o nieharmonijnym rozwoju funkcji poznawczych: badane mia∏y ni˝szà ni˝ przeci´tna zdolnoÊç do logicznego myÊlenia, trudnoÊci z koncentracjà uwagi i s∏abo rozwini´tà pami´ç. Ale by∏y to osoby w pe∏ni Êwiadome negatywnych nast´pstw, jakie niesie wybrany przez nie tryb ˝ycia, choç przy tym ma∏o refleksyjne, powierzchowne w myÊleniu i niech´tne do podejmowania pracy intelektualnej. Dziewcz´ta te by∏y za to bardzo spostrzegawcze i mia∏y dobrze rozwini´tà koordynacj´ wzrokowo-ruchowà [8,9,10,11,12,13,14]. Wa˝nà kwestià (a budzàcà wiele kontrowersji wÊród badaczy zjawiska), dotyczàcà funkcjonowania psychologicznego prostytutek jest ich seksualnoÊç. Kobiety prostytuujàce si´ niech´tnie mówi∏y o swoich doÊwiadczeniach seksualnych. Tà cz´Êç swojego ˝ycia traktowa∏y w kategoriach wysi∏ku fizycznego, mówi∏y o nim u˝ywajàc wielu wulgaryzmów [13]. Antoniszyn (1985) uwa˝a, ˝e seksualnoÊç kobiet prostytuujàcych si´ nie odbiega znaczàco od norm medycz17 nych; osoby nadpobudliwe seksualnie nale˝y zaliczyç do rzadkoÊci. Stwierdzi∏ on, ˝e prostytutki nie sà na pewno ozi´b∏e p∏ciowo, a ich reakcje seksualne, szczególnie m∏odych, sà naturalne, korygowane czynnikami sytuacyjnymi [15]. Reng zauwa˝y∏a zasadniczà ró˝nic´ mi´dzy zawodowym i prywatnym zachowaniem seksualnym badanych prostytutek. Wi´kszoÊç z nich nie odczuwa∏a ˝adnego pobudzenia seksualnego podczas stosunku z klientem, ale prawie wszystkie osiàga∏y satysfakcj´ seksualnà podczas kontaktu z partnerem. Potwierdza to poglàd, ˝e kobiety uprawiajàce nierzàd majà zupe∏nie prawid∏owe reakcje seksualne w sytuacjach prywatnych. Natomiast w czasie seksu z klientem nie liczà na jakiekolwiek doznania erotyczne [1]. Elementem, który wyraênie rzuca si´ w oczy przy badaniu seksualnoÊci prostytutek jest ich wczesna inicjacja seksualna. Wielu badaczy wykry∏o zwiàzek pomi´dzy wczeÊnie rozpocz´tym i promiskuitycznym ˝yciem seksualnym prostytutek, a uprawianiem przez nie nierzàdu. Wysun´li oni hipotez´, ˝e wczesnym, nieprzemyÊlanym kontaktom z m´˝czyznami sprzyja patologicznie funkcjonujàce Êrodowisko rodzinne, w którym takie poj´cia jak mi∏oÊç, odpowiedzialnoÊç, partnerstwo, godnoÊç, sà przekazywane dzieciom w sposób wypaczony, a ich potrzeby psychiczne nie sà zaspokajane [16,17]. Kowalczyk-Jamnicka, która prowadzi∏a badania w 104–osobowej grupie prostytutek heteroseksualnych w Bydgoszczy w latach dziewi´çdziesiàtych twierdzi, ˝e charakter pierwszych doÊwiadczeƒ w tej sferze ˝ycia i rodzaj wi´zi mi´dzy partnerami sà ÊciÊle powiàzane z póêniejszym kszta∏tem ˝ycia seksualnego, sposobem nawiàzywania kontaktów i dalszym rozwojem osobowoÊci. Powsta∏e skojarzenia i wra˝enia emocjonalne zawsze rzutujà na dalsze doÊwiadczenia seksualne. Do zale˝noÊci mi´dzy uprawianiem prostytucji a wczesnà inicjacjà seksualnà dochodzà jeszcze takie czynniki jak: przypadkowy charakter pierwszych kontaktów seksualnych, brak silnego zwiàzku emocjonalnego z pierwszym partnerem, cz´ste zmiany partnerów, pozytywny charakter wspomnieƒ zwiàzanych z pierwszym stosunkiem seksualnym oraz doÊwiadczenia seksualne z dzieciƒstwa lub wczesnej m∏odoÊci. W badaniach Kowalczyk-Jamnickiej 80% prostytu18 tek oceni∏o swój pierwszy kontakt seksualny jako pozytywny, mimo braku zwiàzku uczuciowego z partnerem. Ta pozytywna ocena wynika∏a z osiàgni´tej satysfakcji. Na skutek takich czynników dosz∏o u badanych kobiet do rozdzielenia sfery emocjonalnej i seksualnej, w konsekwencji czego mog∏a si´ u nich wykszta∏ciç orientacja ˝yciowa dopuszczajàca mo˝liwoÊç czerpania zysków z uprawiania prostytucji. Szczególnie wczesna wiktymizacja na tle wykorzystania seksualnego jest swoistym treningiem w emocjonalnym dystansowaniu si´, co jest póêniej odtwarzane w kontaktach seksualnych. Z czasem dziewcz´ta Êmielej podejmujà takie zachowania i póêniej zaczynajà kalkulowaç i szukaç klientów. Wzmo˝ona aktywnoÊç seksualna pobudza i przyzwyczaja do okreÊlonej intensywnoÊci kontaktów, co z kolei, z przyczyn fizjologicznych i psychologicznych, utrudnia rezygnacj´ z prostytuowania si´ [18]. James i Vitaliano sugerowali, ˝e wymuszone na kobiecie wczesne rozpocz´cie ˝ycia seksualnego wywo∏uje negatywne odczucia, takie jak wstyd, upokorzenie, poczucie winy i utrat´ szacunku do samej siebie. Sprzeciw wobec takich uczuç ust´puje z czasem zoboj´tnieniu i kobieta zaczyna si´ oceniaç w kategoriach towaru. W wielu badaniach potwierdzono tez´, ˝e wykorzystywanie seksualne w dzieciƒstwie zwi´ksza ryzyko wejÊcia na drog´ prostytucji i ponownej wiktymizacji [19]. Wg Marwitza i Hornle wykorzystywanie seksualne m∏odych dziewczàt przez cz∏onków rodziny przybra∏o postaç zaburzeƒ równowagi emocjonalnej lub agresywnoÊci. Prostytucja ma byç próbà odreagowania prze˝ytej przemocy seksualnej, mechanizmem obronnym lub formà psychoterapii [20]. Herman uwa˝a, ˝e traumatyczne powtórki pojawiajà si´ wraz z psychobiologicznymi dysfunkcjami, w∏àczajàc w to autodestruktywne myÊli i zachowania, pogard´ w stosunku do siebie, poczucie wstydu i bezwartoÊciowoÊci, nadu˝ywanie substancji psychoaktywnych oraz seksualnà awersj´ i kompulsj´ [21]. Niektórzy badacze zwracajà równie˝ uwag´ na sk∏onnoÊci prostytutek do homoseksualizmu. ¸àczà ten stan rzeczy z rozczarowaniem m´˝czyznami, którzy przez prostytutki uwa˝ani sà za egoistów skoncentrowanych na sobie. Kobiety natomiast lepiej je rozumiejà i nie Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2009, nr 17 wykorzystujà [2]. Sà równie˝ badacze stwierdzajàcy u prostytutek wyst´powanie cech masochistycznych. Deutsch uwa˝a, ˝e cechà zachowania najbardziej rzucajàcà si´ w oczy i Êwiadczàcà o masochizmie jest stosunek prostytutek do swych alfonsów i „burdel mam”. Mimo brutalnego traktowania, dziewczyny oddajà alfonsom pieniàdze, opiekujà si´ nimi w czasie choroby czy pobytu w wi´zieniu, nie przestajà ich kochaç mimo wielu okrucieƒstw i poni˝ajàcego zachowania z ich strony. Zwiàzek dziewczyn z „burdel mamami” nacechowany jest równoczeÊnie nienawiÊcià i niewolniczà uleg∏oÊcià. Taki stan rzeczy mo˝na powiàzaç równie˝ z wyst´powaniem tzw. „syndromu sztokholmskiego” [22]. Innà konsekwencjà psychologicznà prostytuowania si´ jest utrwalenia patologicznych nawyków. Cz´Êciej decydujà si´ one na dokonanie aborcji, co pociàga za sobà kolejne spustoszenia w zdrowiu psychicznym i fizycznym. Konsekwencjà tych przemian osobowoÊci jest degeneracja psychiczna – poczucie braku wartoÊcii, cz´sta depresja, zaburzenia l´kowe [23]. Pod wp∏ywem uprawiania prostytucji nast´pujà powa˝ne zmiany w sferze osobowoÊci. Jednym z g∏ównych czynników, który je wywo∏uje jest nieustanna przemoc seksualna, fizyczna i psychiczna (fizyczne napaÊci, zranienia, gwa∏ty). Wg Farleya i Barkana (1998) 83% prostytutek prze˝y∏o zagro˝enie fizycznà napaÊcià z bronià, a 8% zosta∏o powa˝nie zranionych przez sutenera lub klienta [24]. Ciàg∏e upokorzenia, spo∏eczna stygmatyzacja sk∏adajà si´ na przyczyny CPTSD (Complex Posttraumatic Stress Disorder – DSM IV) – z∏o˝onego zaburzenia stresu posttraumatycznego [21]. Do jego symptomów nale˝à: zmiany w ÊwiadomoÊci (nieustanne doÊwiadczanie zdarzenia traumatycznego – w snach, iluzjach, halucynacjach, depersonalizacja, przejÊciowe stany dysocjacji), postrzeganiu siebie (wstyd, poczucie winy, bezradnoÊç i kompletna odmiennoÊç od innych), zmiany w zdolnoÊci sterowania emocjami (dysforia, reagowanie ponownym stresem na sytuacje zbli˝one do tych zwiàzanych z urazem, ch∏ód emocjonalny w stosunku do Êwiata zewn´trznego, nadmierna pobudliwoÊç – trudnoÊci ze snem, nadmierne reakcje l´kowe, impulsywnoÊç, wybuchowoÊç lub skrajPrzeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2009, nr 17 ne hamowanie gniewu, sk∏onnoÊç do samookaleczania), zmiany w systemie postrzegania Êwiata, izolacja i trwa∏y brak zaufania, utrata wiary w siebie oraz poczucie rozpaczy. Do tego dochodzi strach przed utratà kontroli, z∏oÊç i ograniczona mo˝liwoÊç jej uzewn´trznienia. U kobiet, wobec których stosowana jest przemoc seksualna, stwierdzono cz´stsze wyst´powanie stanów dysocjacji, czyli oddzielenia sfery emocjonalnej od reszty struktury osobowoÊci. Jest to swoisty mechanizm obronny, pozwalajàcy przetrwaç trudne chwile [21]. DoÊwiadczanie terroru wytwarza w prostytuujàcych si´ kobietach poczucie bezradnoÊci i zale˝noÊci od swych opiekunów (alfonsów, burdel-mam). OkreÊlane jest to poj´ciem „syndromu sztokholmskiego”. Charakterystyczne sà tu takie zachowania jak: wdzi´cznoÊç w zamian za niewielkie wzgl´dy, zaprzeczanie rozmiarom przemocy i akceptacja jej, szacunek dla oprawcy i identyfikacja z jego postrzeganiem Êwiata, widzenie osób próbujàcych pomóc jako wrogów, trudnoÊci z opuszczeniem oprawcy nawet po fizycznym uwolnieniu. Paradoksalnie, prostytuujàce si´ kobiety czujà, jakby ich ˝ycie nale˝a∏o do alfonsów [25]. Silbert i Pines (1983) opisujà mechanizm „parali˝u psychologicznego” u prostytutek. Mechanizm ten charakteryzuje si´ unieruchomieniem, akceptacjà siebie w roli ofiary, poczuciem beznadziejnoÊci, nieumiej´tnoÊcià wykorzystania mo˝liwoÊci zmian, co skutkuje eskalacjà przemocy w ciàgu ca∏ego ˝ycia, a w konsekwencji prowadzi do zespo∏u stresu pourazowego i „syndromu sztokholmskiego” [26,27,28]. Moczyd∏owska uwa˝a, ˝e uprawianie nierzàdu nara˝a kobiet´ na wiele zagro˝eƒ, takich jak alkoholizm (aby poradziç sobie z konsekwencjami psychologicznej traumy), narkomania, zara˝enie chorobami wenerycznymi czy wirusem HIV. Przyjmowanie narkotyków, czy u˝ywanie alkoholu, mimo i˝ jest strategià patologicznà, to jednak pozwala os∏abiç symptomy CPTSD. Faktem jednak jest to, ˝e prostytutki pod wp∏ywem Êrodków zmieniajàcych ÊwiadomoÊç stajà si´ bardziej podatne na wykorzystanie i przemoc (a szczególnie te pracujàce na ulicy) [23]. Do innych konsekwencji psychologicznych prostytuowania jest nara˝anie si´ na permanentne przedmiotowe traktowanie, 19 co obni˝a ich poziom samoakceptacji i poczucia w∏asnej wartoÊci. Kobiety te mogà stawaç si´ celami ataków psychopatów. W sytuacjach intymnych zbli˝eƒ mogà liczyç tylko na siebie, nie mogà sobie w ˝aden sposób zapewniç stuprocentowego bezpieczeƒstwa [29]. Radzàc sobie z niekorzystnymi sytuacjami, przekraczajàcymi mo˝liwoÊci dostosowania si´, prostytutki w wi´kszoÊci korzystajà z mechanizmów obronnych. Najcz´Êciej stosujà techniki ucieczkowe, wypierajàc lub zniekszta∏cajàc fakty przez racjonalizowanie oraz techniki konfrontacyjne, aktywnie zapobiegajàc lub przeciwdzia∏ajàc skutkom psychologicznej traumy. Nadu˝ywanie alkoholu i innych Êrodków psychoaktywnych jest jednym ze sposobów ucieczki, ale i jednym z powa˝niejszych konsekwencji uprawiania nierzàdu. Jest to sposób naj∏atwiejszy dla neutralizacji emocjonalnej, znieczulenia po urazach psychicznych i fizycznych. Innà technikà jest dysocjacja. Prostytutki wypierajà traumatyczne wydarzenia ze ÊwiadomoÊci, emocjonalnie zamykajà si´ w sobie, odcinajà emocje od cia∏a. Ta sprawnoÊç w dysocjowaniu, prawdopodobnie wyuczona w dzieciƒstwie, aby przetrwaç akty nadu˝yç seksualnych, jest konieczna w przypadku wykonywania tego zawodu [30]. Inne metody radzenia sobie z konsekwencjami uprawiania prostytucji to strategie aktywne, polegajàce na czynnej konfrontacji z sytuacjà stresowà i próbach jej zmiany. Nara˝enie na ciàg∏e niebezpieczeƒstwo, zagro˝enie dla zdrowia i ˝ycia sprawia, ˝e wi´kszoÊç prostytutek podejmuje dzia∏ania s∏u˝àce zwi´kszeniu bezpieczeƒstwa w czasie pracy: noszà przy sobie broƒ, spotykajà si´ z klientami tylko w umówionych miejscach. Ograniczajà kontakt z klientami tylko do absolutnego minimum: nie ca∏ujà klientów (Êredni czas stosunku to 7 minut), pos∏ugujà si´ przybranymi imionami, nie podajà swoich danych personalnych, zamykajà oczy podczas stosunku, nalegajà na u˝ywanie prezerwatyw [31,32]. Vanwesenbeck (1994) wyró˝ni∏ trzy typy prostytuujàcych si´ kobiet, ze wzgl´du na ich podejÊcie do uprawianego zawodu [30]: ● kobiety o pozytywnym, „biznesowym” podejÊciu, konsekwentne, jeÊli chodzi o zasady bezpiecznego seksu. Wykazujà one najmniejszy l´k i majà stosun20 kowo wysokie poczucie w∏asnej wartoÊci, ● kobiety o negatywnym podejÊciu, które tylko okazjonalnie stosujà si´ do zasad bezpiecznego seksu, ● „ryzykantki” nie u˝ywajàce prezerwatyw, u których daje si´ zauwa˝yç szczególnie du˝e poczucie bezsilnoÊci i strach przed przemocà. Podlegajà one najwi´kszej presji finansowej i obs∏ugujà najwi´kszà liczb´ klientów. Sà te˝ najcz´Êciej maltretowane i gwa∏cone. Specyficznà strategià radzenia sobie jest technika tzw. „making out”. Ca∏a energia osoby prostytuujàcej si´ jest skierowana na minimalizowanie w∏asnego Êwiata prze˝yç i u˝ywana do takiej interakcji z klientami, by zapewniç im maksimum satysfakcji. Aby zaspokajaç potrzeby seksualne klientów, muszà w tym samym czasie radziç sobie z t∏umieniem w∏asnych uczuç, wzbudziç w sobie zainteresowanie klientem i s∏uchaç go. Prostytutki oferujà klientom nie tylko p∏atny seks, ale tak˝e zapewniajà im towarzystwo, ˝yczliwoÊç, komfort i uwag´. Wraz z eliminacjà stresu psychologicznego, eliminujà tak˝e napi´cie seksualne. Pociàga to za sobà racjonalizacj´ roli prostytutki: w formie mówienia o wolnym wyborze, kontroli nad swoim ˝yciem, sile pieniàdza. Wa˝ny jest tu równie˝ trening umiej´tnoÊci negocjacyjnych. ¸agodzàc napi´cia klientów, doradzajàc im, neutralizujà emocjonalne niepewnoÊci i l´ki. Tak wi´c ich dzia∏anie mo˝e byç uwa˝ane za regenerujàce i terapeutyczne. W ten sposób te˝ zapewniajà sobie fizyczne bezpieczeƒstwo i nadajà znaczenia temu co robià [2]. Kobiety trudniàce si´ nierzàdem bardzo rzadko identyfikujà si´ z tym, co robià [33]. Zapytane o swoje potrzeby najcz´Êciej mówià o powrocie do domu, w jakimÊ bezpiecznym miejscu (78%) i wykszta∏ceniu zawodowym (73%). Wa˝na jest te˝ dla nich mo˝liwoÊç podj´cia terapii przeciwnarkotykowej (67%), opieka medyczna (58%), wsparcie (50%), ukoƒczenie kursu samoobrony (49%), doradztwo indywidualne (48%), legalizacja prostytucji (44%), pomoc prawna (43%), troska o dzieci (34%) i ochrona przez sutenerami (28%) [24]. ZgodnoÊç analiz osobowoÊci kobiet trudniàcych si´ nierzàdem Êwiadczy o tym, ˝e kobiety prostujàce si´ charakteryzujà pewne szczególne cechy i tendencje. Jako istotne, Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2009, nr 17 wspólne cechy prostytutek badacze wymieniajà: powierzchownoÊç myÊlenia, obni˝enie uczuciowoÊci wy˝szej, brak silnej woli i wytrwa∏oÊci, sk∏onnoÊç do na∏ogów, kradzie˝y i k∏amstwa, obni˝one poczucie w∏asnej wartoÊci, tendencje samobójcze, sk∏onnoÊci do depresji. Niektórzy badacze uwa˝ajà, ˝e g∏ównym powodem uprawiania prostytucji jest niewykszta∏cenie dojrza∏ej osobowoÊci, a w szczególnoÊci zaburzenia w sferze emocjonalnej, niemo˝noÊç i niezdolnoÊç do nawiàzywania prawid∏owych kontaktów spo∏ecznych oraz zaburzenia sfery motywacyjnej. Musimy mieç na uwadze, ˝e niektóre z tych przyczyn, w ró˝nym stopniu mogà byç konsekwencjami takiego trybu ˝ycia. ◗ PiÊmiennictwo 1. Sztobryn-Giercuszkiewicz J. (2004) Psychologiczne aspekty prostytucji. Wyd. Dajas s.c., ¸ódê. 2. Imieliƒski K. (1990) Manowce seksu. Prostytucja. Wyd. Res Polona, ¸ódê. 3. Izdebski Z., Ostrowska A. (2003) (Seks po polsku. Wyd. Muza, Warszawa. 4. Adler L. (1999) ˚ycie codzienne w domach publicznych w l. 1830-1930. Wyd. Moderski i S-ka, Poznaƒ. 5. Roberts N. (1997) Dziwki w historii. Prostytucja w spo∏eczeƒstwie zachodnim. Wyd. Alfa, Warszawa. 6. Surmacka I. (1939) Czynniki prostytucji oraz charakterystyka prostytutek. Biblioteka Wydzia∏u Opieki Spo∏ecznej i Zdrowia Publicznego Zarzàdu Miejskiego w M. St. Warszawa. 7. Marcuse M. (2001) Handwörterbuch der Sexualwissenschaft: Enzyklopädie der natur- und kulturwissenschaftlichen Sexualkunde des Menschen, Verlag Walter de Gruyter, Berlin, New York. 8. Moczyd∏owska J. (1994) Obraz Êwiata dziewczàt trudniàcych si´ prostytucjà. Problemy opiekuƒczo-wychowawcze 9. 9. Moczyd∏owska J. (1995) Poziom inteligencji u nieletnich dziewczàt trudniàcych si´ prostytucjà. Szko∏a Specjalna 5. 10. Moczyd∏owska J. (1996) DoÊwiadczanie poczucia winy u nieletnich prostytutek. Problemy alkoholizmu 11. 11. Moczyd∏owska J. (1996) Obraz siebie nieletnich trudniàcych si´ prostytucjà. Problemy opiekuƒczo-wychowawcze 5. 12. Moczyd∏owska J. (1996) Poziom poczucia sensu ˝ycia w grupie nieletnich prostytutek. Problemy alkoholizmu 10. 13. Moczyd∏owska J. (1997) Obraz m´˝czyzny w percepcji dziewczàt niedostosowanych spo∏ecznie. Problemy opiekuƒczo-wychowawcze 9. 14. Moczyd∏owska J. (1997) Poziom rozwoju emocjonalnego nieletnich prostytutek. Problemy alkoholizmu 10-12. 15. Antoniszyn M., Marek A. (1985) Prostytucja w Êwietle badaƒ kryminologicznych. Wyd. Prawnicze, Warszawa. 16. Jasiƒska M. (1967) Proces spo∏ecznego wykolejenia m∏odocianych dziewczàt. Wyd. Prawnicze, Warszawa. 17. Pabian J. (1973) Psychologiczne i biologiczne uwarunkowania prostytucji. Problemy kryminalistyki 105. 18. Kowalczyk-Jamnicka M. (1998) Spo∏eczno-kulturowe uwarunkowania prostytucji w Polsce. Wyd. WSP Bydgoszcz. 19. James J., Vitaliano P. (1980) Multivariance Analysis of Entrance into Prostitution, 1980. W: Forleo R. (red.), Medical Sexuology, The Third International Congres. Oxford Press, New York. 20. Marvitz G., Hornle R. (1990) Prostitution as a From of Doping with Childhoot Sexual Abuse. Medical Ethics 52. 21. Herman J.L. (2003) Przemoc. Uraz psychiczny i powrót do równowagi. Gdaƒskie Wydawnictwo Psychologiczne. 22. Pospiszyl K. (1986) Psychologia kobiety. Wyd. PWN, Warszawa. 23. Moczyd∏owska J. (1994) Prostytucja i zagro˝enia. Problemy alkoholizmu 1-2. 24. Farley M., Barkan H. (1998) Prostitution, Violence Against Women and Post-Traumatic Stress Disorder. Women & Heath 27. 25. Farley M., Kelly V. (2000) Prostitution: a Critical Review of the Medical and Social Science Literature. Women & Criminal Justice vol. 11. 26. Silbert M.H., Pines A.M. (1981) Sexual child abuse as an antecedens to prostitution. Child Abuse and Neglect 5. 27. Silbert M.H., Pines A.M. (1982) Victimization of street prostitutes. Victimology 7 (1-4). 28. Silbert M.H., Pines A.M. (1983) Early sexual an influence in prostitution. Social Work 28. 29. Harbort S. (1996) Prostituirte als Opfer von Gewaltverbrechen. Der Kriminalist 3. 30. Vanwesenbeck I. (1994) Prostitutes, Well – Being and Risk. VU University Press, Amsterdam. 31. Dalla R.L. (2000) Exposing the „Pretty Women” Myth: A Qualitative Examination of the Live sof Female Streetwalking Prostitutes. Journal of Sex Research 11. 32. O’Neill M. (1996) Prostitution, Feminism and Critical Praxis: profession prostitute? The Austrian Journal of Sociology, special editio on Work and Society. 33. Brakhoff J. (1990) Gedanken zum Problemkreis Sucht und Prostitution, eine Einführung. Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2009, nr 17 21
