Polski rynek kapitałowy

Nowe megatrendy...
Andrzej Szablewski
NOWE MEGATRENDY W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ
Znajdujemy się w rozwiniętej fazie zmiany megatrendu cywilizacyjnego, w postaci przesuwania się
aktywności gospodarczej świata z rozwiniętego Zachodu do dynamicznie rozwijających się krajów
Azji i Bliskiego Wschodu. W nadchodzących dziesięcioleciach będą zachodzić głębokie zmiany
demograficzne - połączone z masową urbanizacją, a ekspansja Sovereign Wealth Funds państwowych funduszy inwestycyjnych, zmieni kierunki przepływu kapitału.
Megatrendy – różne sposoby podejścia
W 1992 J. Naisbitt opublikował książkę zatytułowaną: Megatrends. The New Directions Tranforming
Our Lives, która stała się bestselerem światowym i zapoczątkowała dyskusję - wśród ekonomistów,
socjologów, politologów – poświęconą przyszłym zmianom na świecie.
W oparciu o setki tysięcy informacji z procesu przemian zachodzących w społeczeństwie i gospodarce
amerykańskiej w latach 70. i 80. XX wieku nakreślił on 10 wyłaniających się nowych megatrendów –
głębokich przemian, które będą mieć miejsce:
a. „Od społeczeństwa przemysłowego do społeczeństwa informacyjnego”.
b. „ Od technologii siłowej do ultratechnologii / ultrastyku”.
c. „Od gospodarki narodowej do gospodarki globalnej”.
d. „ Od myślenia krótkofalowego do myślenia długofalowego”.
e. „Od centralizacji do decentralizacji”.
f. „Od pomocy zinstytucjonalizowanej do samopomocy”.
g. „Od demokracji przedstawicielskiej do demokracji uczestniczącej”.
h. „Od hierarchii do sieci”.
i. „Z Północy na Południe”.
j. „Od schematu <albo – albo> do wielokrotnego wyboru”.
Współcześnie, inny badacz – Tinnila [2012], wyróżnił sześć głównych megatrendów i ich wpływ
na życie społeczeństw:
a. Zmiany w strukturze wieku ludności oraz zachodzące procesy urbanizacji.
1|Strona
Nowe megatrendy...
Andrzej Szablewski
b. Zwrot społeczeństw w kierunku całodobowego dostępu do dóbr, usług i konsumpcji.
c. Wszechogarniajże wykorzystanie ICT.
d. Ekspansja siły konsumentów spowodowana dostępnością informacji w sieciach.
e. E-handel, e-zakupy oraz ekspansja mobilnych usług.
f. Globalizacja biznesu, będąca skutkiem strukturalnych zmian spowodowanych konkurencją, w
tym w usługach biznesowych.
Ciekawych spostrzeżeń dostarczają badania firmy Alcatel-Lucent wspólnie z ENPC School
of International Management [2012]. Zespół Autorów definiuje mega trend jako.. ”narastającą falę
zmian, która formuje się powoli, jest prawie nieodwracalna, towarzyszy jej poczucie nieuchronności
i ma dalekosiężne skutki społeczne”. W tych badaniach rozpoznano i przedstawiono 7 megatrendów,
które mogą dostarczyć wskazówek dotyczących podejmowanych decyzji jednostek i firm. Oto one:
a. „Ciągła dostępność w sieci”, tj. 24 godz. na dobę; dotyczy ona całych generacji ludzi, zaciera
granice między życiem zawodowym i prywatnym, napędza popyt na specjalistyczne
urządzenia: smartfony, tablety, e-booki, itp.
b. „Doroślenie cyberpokolenia”, co stanowi wyzwania dla przyszłych pracodawców i otoczenia
współpracowników.
c. „Autoedukacja”, co oznacza stopniowe przesuwanie się punktu ciężkości z tradycyjnego
na zindywidualizowane kształcenie i dokształcanie się coraz większej części społeczeństwa.
d. „Internetyzacja życia obywatelskiego”, tj. wywieranie wpływu via Internet i portale
społecznościowe na władze lokalne i centralne oraz zmianę funkcjonowania tychże władz
w kierunku wykorzystania Internetu jako formy komunikacji z obywatelami.
e. „Neourbanizacja” prowadząca do nowych form życia w powiązanych ściśle ze sobą ośrodków
miejskich, podmiejskich i wiejskich, w tym zwłaszcza komunikacji i transportu.
f. „Młodnienie z wiekiem”. Wydłużenie oczekiwanej długości życia człowieka skłania również do
kontynuowania pracy w wieku emerytalnym, choć w innej formie i często w innym zawodzie.
Ale również prowadzi do rosnącego popytu nie tylko na usługi zdrowia i odnowy biologicznej,
lecz także na usługi teleinformatyczne.
g. „Ekologia projektowa”, prowadząca do bardziej zrównoważonego rozwoju firm i życia
człowieka, w trosce już nie tylko o ochronę środowiska naturalnego, lecz jego spożytkowania
do bardziej szczęśliwego i dłuższego życia człowieka.
W konkluzji trzeba podkreślić wzajemne przenikanie się i swoiste sprzężenie zwrotne różnych
megatrendów, które prowadzą do ich upowszechniania i powstawania nowych trendów,
a w przyszłości nowych megatrendów.
2|Strona
Nowe megatrendy...
Andrzej Szablewski
Nie sposób nie zauważyć nowych mega trendów opublikowanych 10 grudnia 2012 r. przez Narodową
Radę Wywiadu USA, pt.: ”Globalne Trendy”. Raport ten podkreśla cztery główne trendy:
a. Koniec globalnej dominacji USA w świecie w perspektywie do 2030 r. Chiny osiągną poziom
PKB USA według Purchase Power Parity (PPP) do 2020 r., zaś według kursu rynkowego do 2030
r.
b. Nastąpi wzrost znaczenia osób indywidualnych (w miejsce państw) oraz małych podmiotów
gospodarczych.
c. Dojdzie do ekspansji klasy średniej, której rosnący popyt będzie stanowił wyzwanie dla
rządów,
zwłaszcza
w
zakresie
rozwoju
infrastruktury
i
różnorodnych
usług.
Ok. 2030 r. blisko 90% klasy średniej na świecie będą stanowić mieszkańcy krajów zaliczanych
dziś do rynków wschodzących.
d. Wystąpi znaczący niedostatek wody, żywności i energii w wielu regionach świata.
Analizy PwC wskazują na niezwykle głęboką zmianę w układzie sił w świecie do 2050 r. O ile w 2009 r.
PKB wg parytetu siły nabywczej było ponad 40% wyższe w krajach G7 (USA, Japonia, Niemcy,
W. Brytania, Francja, Włochy, Kanada), w porównaniu z krajami E7 (Chiny, Indie, Brazylia, Rosja,
Indonezja, Meksyk, Turcja), to około 2050 r. sytuacja ulegnie diametralnemu odwróceniu. PKB liczone
wg PPP będzie w krajach G7 na poziomie około połowy krajów E7 !!!
Stulecie Azji
Za podstawową i najważniejszą zmianę uznaję fakt, iż obecnie znajdujemy się w rozwiniętej fazie
nowego mega trendu cywilizacyjnego. Punkt ciężkości gospodarki światowej przesuwa się
z rozwiniętego świata Zachodu do niezwykle szybko rozwijającego się świata Azji i Bliskiego Wschodu.
Ilustruje to m.in. poniższy rysunek. Podkreśla on historyczną transformację krajów Azji i powrót tego
kontynentu do dominującej pozycji ekonomicznej na świecie do 2050 r., podobnie jak było przed 300
laty. Historia zatacza swoiste koło! Do tego należy dodać znaczącą ekspansję krajów Bliskiego
Wschodu, dzięki ogromnych dochodom uzyskiwanym z eksportu ropy naftowej i gazu, w warunkach
utrzymujących się ich wysokich cen.
W szczególności warto odnotować, iż gospodarki krajów azjatyckich i Bliskiego Wschodu uniknęły
recesji w latach 2007-2009, która dotknęła większość rozwiniętych gospodarek świata Zachodu.
Gdyby np. przyjrzeć się bliżej modelowi rozwoju Chin, to nie sposób nie zauważyć, iż łączy on w sobie
rozwinięty rynek, z szerokim udziałem kapitału zagranicznego i rosnącymi inwestycjami
zagranicznymi z silną regulacją rządu i autokratycznym państwem. Stanowi zatem symbiozę:
3|Strona
Nowe megatrendy...
Andrzej Szablewski
a. Chińskiej kultury, wykorzystującą konfucjańską filozofię i zasady życia: humanitaryzm,
rozumiany jako „miłość do ludzi” i sprawiedliwość jako swoiste samoograniczenie się na rzecz
innych ludzi.
b. Filozofii rządzenia oraz relacji między rządzącymi a rządzonymi opartą na systemie wspólnych
wartości.
c. Pięcioletnich planów społeczno-gospodarczego rozwoju kraju, określających precyzyjne cele
i sposoby ich realizacji.
Jak piszę w najnowszej swej książce J. Naisbitt [2010, s. 5-6]: „Chiny stworzyły przestrzeń zarówno
dla prywatnej, jaki i dla przynoszącej zyski państwowej przedsiębiorczości. Przy tym stale dostarczają
ochronne środowisko dla przedsiębiorców, w którym nowe talenty mogą się wyłaniać i kwitnąć. Ale
najważniejszym celem jest harmonijne społeczeństwo i zarządzanie, które oparte są na zaufaniu:
ludzi, ufających, że przywódcy stworzą możliwości lepszego życia, i przywódców, ufających, że ludzie
będą siłą napędową w tym procesie”.
Udział Azji w globalnym PKB, 1700-2050
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
1700
1870
1950
1980
2010
2030
2050
Dane za lata 1750-1790 według PPP, za lata 1991-2050 w cenach rynkowych. Zob.: Asia 2050.
Realizing the Asian Century, s. 3, www.adb.org.
4|Strona
Nowe megatrendy...
Andrzej Szablewski
Masowa urbanizacja
Szacunki ONZ, Banku Światowego i innych instytucji wskazują na istotny wzrost populacji świata,
z ok. 6,8 mld osób w 2010 r., do ok. 8,3 mld w 2030 r. oraz ponad 9 mld ok. w 2050 r. Jednak nie tyle
przyrost liczby ludności jest frapujący, lecz jego struktura. Ok. 2030 r. najliczniejszym krajem świata
staną się Indie; przyrost liczby ludności w tym kraju wyniesie blisko 700 mln osób w latach 2006-2050
– rzecz niespotykana w historii ludności!! Chiny pozostaną drugim państwem pod względem liczby
ludności. Do 2050 r. ludność Afryki podwoi się.
Masowa urbanizacja staje się jednym z nowych najważniejszych megatrendów. Miejska populacja
świata wyniesie blisko 72% ok. 2050 r. (w 2030 r. ok. 60%).
W sposób najbardziej dobitny można to przedstawić na przykładzie Chin. Do roku 2030, wedle
szacunków, ludność tego kraju wzrośnie w miastach do ok. 1 mld mieszkańców, tj. 1/8 ludności ziemi,
w następstwie przesunięcia ludności ze wsi do miast oraz wzrostu liczby urodzeń w miastach.
To oznacza, iż rosnący PKB Chin będzie w 90 procentach wytwarzany w miastach. Skokowo
wzrośnie popyt na podstawowe surowce, ale również na energię, wodę, żywność, transport,
mieszkania, służbę zdrowia, edukację, itd.
Potwierdzeniem masowej urbanizacji są prognozy i wnioski z najnowszego raportu OXFORD
ECONOMICS [2014] poświęconego 750 największym miastom w 2030 r. Wynikają z niego trzy istotne
konkluzje:
a. Powstanie mega miast, powyżej 20 mln mieszkańców, w tym w: Afryce – Lagos:
25,1 mln; w Chinach – Chongqing: 32,6 mln, Shanghai: 29,2 mln, Beijing: 28,5 mln, Tianjin:
21,5 mln; w Ameryce Łacińskiej i Płd.: Mexico City, 22,3 mln, Sao Paulo, 21,6 mln; w Ameryce
Płn. - New York-Newark-Jersey City: 20,4 mln oraz w pozostałej części Azji i Oceanii – Jakarta:
37,0 mln, Tokyo: 36,3 mln, Dhaka: 24,8, Mumbai: 24,2 mln, Delhi: 23,8 mln.
Ale ranking mega miast wg wytwarzanego PKB (w cenach 2012 r. wg kursu wymiany walut)
wygląda już inaczej. Miastami o najwyższym PKB w 2030 r., tj. łącznie powyżej 1 bln USD
będą: Tokyo: 2,380 bln USD, New York: 2,225 bln USD, London: 1,268 bln USD, Shanghai:
1,093 bln USD, Paris: 1,045 USD.
b. Radykalna urbanizacja i ekspansja mega miast w Chinach spowoduje – przy rosnącej
wydajności pracujących – skokowy wzrost wytwarzanego w nich PKB. Szacunki Oxford
Economics wskazują, iż zagregowany PKB 150 największych miast Chin osiągnie poziom
139 największych miast Europy już w 2015 r., a 58 największych miast USA ok. 2022 r.
c. Masowa urbanizacja spowoduje gwałtowne rozszerzenie się klasy średniej, zwłaszcza
w krajach Azji, Bliskiego Wschodu i Afryki z rosnącymi dyspozycyjnymi dochodami. Wśród 10
największych miast świata z punktu widzenia wielkości wydatków konsumpcyjnych – obok
5|Strona
Nowe megatrendy...
Andrzej Szablewski
najbardziej zamożnych: Nowego Jorku, Tokio, Londynu, Los Angeles, Dallas – pojawią się:
Szanghaj, Pekin, Chongqing, Jakarta i Guangzhou.
Prognozy wskazują na to, iż wydatki konsumpcyjne w okresie 2012-2030 więcej niż potroją
się, z 2,8 bln USD obecnie do ok. 9,6 bln USD w 2030 r. To przyczyni się nie tylko do ekspansji
tradycyjnych rynków dóbr i usług, ale i powstawania nowych.
Masowej urbanizacji towarzyszyć będzie proces starzenia się społeczeństwa. Raport ONZ wskazuje,
iż ok. 2050 r. ludność powyżej 60 lat będzie stanowiła 21% populacji świata (w 2000 r. wynosiła ona
10%). Ludność starsza jest zazwyczaj bardziej zamożna i zgłasza wyższy popyt na usługi ochrony
zdrowia, zakupy on-line, dostawy do domu, itp.
Nowy dawca kapitału – Sovereign Wealth Funds
Jednym z nowo wyłaniających się
megatrendów staje się ekspansja państwowych funduszy
majątkowych (Sovereign Wealth Funds, SWFs). Wykazywały się one niezwykłą dynamiką
gromadzenia kapitału i podejmowanych inwestycji. Na koniec marca 2014 r. zarządzały aktywami
na poziomie 6,357 bln USD (WWW.swfinstitute.org) – podwojenie aktywów od 2007 r., tj. znacznie
powyżej łącznych aktywów funduszy hedgingowych (ok. 1,5 bln USD) oraz funduszy private equity
(ok. 1,5 bln USD). Największe zasoby kapitałowe funduszy SWFs pochodzą z krajów Azji (40%),
Bliskiego Wschodu (35%), następnie krajów Europy (17%) Afryki i Ameryki po 3% i pozostałych krajów
2%. Źródłem kapitałów państwowych funduszy inwestycyjnych jest eksport ropy naftowej i gazu
(59%), zaś nadwyżki handlowe - 41%.
Funduszem o najwyższych aktywach na świecie, ponad 800 mld USD (na koniec 2013 r.), jest
Government Pension Fund of Norway (WWW.ftf.no); jest on zarazem uznawany za najbardziej
transparentny. Fundusz ten jest zarządzany przez specjalistyczny bank inwestycyjny, wchodzący
w skład banku centralnego Norwegii. Inwestuje swe kapitały w akcje w ponad 7900 światowych
korporacji oraz w obligacje ponad 2200 bezpiecznych podmiotów (nie może inwestować np.
w fundusze private equity). Inwestuje – do maksimum 10% w akcje takich korporacji jak: Royal Dutch
Shell PLC, Exxon Mobil, Vodafon Group PLC, Novartis AG., Roche Holding AG, Nestle SA., itp.
To co jest nowe, jeśli chodzi o SWFs - to kierunek przepływu kapitału:
a. z rozwijających się gospodarek do dojrzałych oraz
b. kapitału państwowego do prywatnych korporacji!
Strategie inwestowania SWFs cechuje:
6|Strona
Nowe megatrendy...
Andrzej Szablewski
a/ dłuższy horyzont inwestowania, w porównaniu z funduszami private equity i hedgingowymi.
Ma
to
ogromne
znaczenie,
zmniejsza
bowiem
presję
w
zakresie
maksymalizacji
krótkoterminowych zysków korporacji na rzecz budowania zdrowych fundamentów
przedsiębiorstwa i koncentracji uwagi na maksymalizacji długoterminowego wzrostu wartości;
b/ pasywny charakter jako inwestora. Jeśli w przyszłości przejdą do bardziej aktywnej postawy,
także poprzez chęć posiadania swoich reprezentantów w radach nadzorczych, to wskazuje się
na prawdopodobne tego korzyści dla korporacji poprzez, m.in.:
- udział bardzo doświadczonych osób, znających globalne rynki finansowe i ryzyko;
- globalne spojrzenie na biznes i jego perspektywy, sprzyjające zwłaszcza przekształcaniu
korporacji w globalną;
- pozyskiwanie w przyszłości nowego stabilnego kapitału, niezbędnego dla wzrostu korporacji;
c/ umacnianie długoterminowej stabilnej bazy akcjonariuszy, co sprzyja koncentrowaniu
zarządów na długoterminowym podnoszeniu wartości korporacji.
Trójwymiarowy system pieniężny: dolar amerykański – euro – renminbi ok. 2025-2030?
Postępujący wzrost zadłużenia w najbardziej rozwiniętych gospodarkach rynkowych [Attali J. 2010],
wraz z niskim tempem ich rozwoju oraz brakiem (poza Niemcami i Japonią) dodatniego salda
wymiany handlowej z zagranicą- musi nieuchronnie prowadzić do głębokich zmian w relacji między
głównymi walutami świata: tj. dolarem amerykańskim, euro i renminbi (yuanem chińskim). Uznaję,
iż w sposób widoczny (mimo wielkich turbulencji, wojen i konfliktów zbrojnych o charakterze
regionalnym) wyłania się nowy megatrend w postaci kształtowania się do 2030 r. trójwalutowego
systemu pieniężnego: dolar amerykański – euro – renminbi.
Dostrzegalne są już wyraźnie aspiracje CHRL uczynienia z renminbi – prawdopodobnie przed 2025 r.,
waluty światowej i rezerwowej dla innych walut. Chiny stopniowo zaczynają przechodzić z sąsiadami,
ale i odległymi partnerami (z krajów Afryki i Ameryki Łacińskiej) w rozliczeniach transakcji
handlowych na renminbi. Pojawiają się poglądy, iż stanowi to wstęp do budowy w latach 20. XXI w.
niezależnego systemu finansowego wielkich Chin, tj. CHRL, Hongkongu i Tajwanu. Jeśli do tego dodać
plany rządu Chin uczynienia z Szanghaju ok. 2020 r. jednego ze światowych centrów finansowych
świata, to przy bliskiej współpracy Szanghaju z Hongkongiem będzie to oznaczało przesunięcie –
w znacznej części – centrum finansowego świata z Nowego Jorku i Londynu do „Szanghongu”.
Pisze już o tym wielu autorów, sugerując także możliwość powołania jednej światowej waluty jako
remedium na wyjście z obecnych wielu nierównowag w globalnej gospodarce. Warto przytoczyć
słowa autora książki: „Wojna o pieniądz 2”, który snuje rozważania o powołaniu przez powszechny
7|Strona
Nowe megatrendy...
Andrzej Szablewski
bank centralny w Bazylei (sic!), np. od 1 stycznia 2024 r światowej waluty global.: ”Wczesnym
rankiem 1 stycznia 2024 r. wszystkie agencje prasowe poinformowały o wprowadzeniu na rynek,
przez powszechny bank centralny w Bazylei, wspólnej światowej waluty…. Financial Times: Narody
świata ostatecznie zrozumiały, jak wielkie korzyści płyną z wprowadzenia wspólnej waluty. Dzięki
ich naciskom rządy poszczególnych państw porzuciły stosowaną przez setki lat politykę suwerenności
monetarnej. Jest to wielki moment w historii ludzkości, oznacza on wejście społeczeństw w epokę
wiecznej prosperity” [Hongbing 2011,s.321].
Czy to upust fantazji i marzeń, czy prawdopodobna możliwość, a nawet nieuchronność? Czas
pokaże…
Wnioski
1.1.
Od wieków trwa ożywiona dysputa w świecie poświęcona megatrendom rozwojowym.
Różnorodne ośrodki badawcze snują rozważania poświęcone przyszłości świata. Znamienne
jest wydłużenie się horyzontu czasowego tych badań i analiz. Powstaje coraz więcej
uogólnień i prognoz dotyczących kierunków rozwoju w poszczególnych dziedzinach życia
wybiegających do 2030 r., 2050 r. i 2060 r.
1.2.
Za najistotniejsze uważam dwa wyraźne już megatrendy oraz dwa nowe, wyłaniające się.
a. Podstawowy megatrend to przesuwanie się aktywności gospodarczej świata z krajów
rozwiniętego Zachodu do krajów Azji i Bliskiego Wschodu. On będzie określał kształt
i architekturę gospodarczą XXI stulecia.
b. Towarzyszyć temu będą: głębokie zmiany demograficzne w świecie polegające
na skokowym przyroście populacji w krajach Azji i Afryki oraz starzenie się społeczeństw
europejskich, a także masowa urbanizacja, o wielkich konsekwencjach gospodarczych,
społecznych, kulturowych i politycznych.
c. Widoczny jest już nowo wyłaniający się trend w postaci ekspansji państwowych funduszy
majątkowych (SWFs), co zmienia kierunki przepływu kapitałów na świecie oraz jego
struktury dopływu do korporacji.
d. Te nowe megatrendy muszą w przyszłości doprowadzić do ukształtowania się nowego
trójwalutowego
systemu
pieniężnego,
opartego
na
równowadze:
dolara
amerykańskiego, euro i renminbi (yuana chińskiego).
1.3.
Zrozumienie nowych i wyłaniających się megatrendów ma podstawowe znaczenie
dla strategii przedsiębiorstw w Polsce: kierunków ich ekspansji, sposobu pozyskiwania
kapitału na rozwój, wchodzenia w alianse i fuzje, dynamiki dokonywanych zmian
we własnym funkcjonowaniu, itp.
8|Strona
Nowe megatrendy...
Andrzej Szablewski
Polecana literatura:
1. Asia 2050. Realizing the Asian Century [2011] adb; WWW.adb.org.
2. Attali J. [2010], Zachód 10 lat przed totalnym bankructwem? Wydawnictwo Studio EMKA,
Warszawa.
3. Future trends and market opportunities In the worlds lar gest 750 cities. How the global
Urban
landscape
will
look
In
2030.
[2014],
OXFORD
ECONOMICS,
WWW.oxfordeconomics.com.
4. Hongbing S. [2011], Wojna o pieniądz 2: świat władzy i pieniądza, Wydawnictwo Wektory,
Kobierzyce.
5. Kołodko G.W. [2013], Dokąd zmierza Świat? Ekonomia polityczna przyszłości, Prószyński i
S-ka, Warszawa.
6. Maddison A. [2007], Counturs of The World Economy, 1-2030 AD. Essays In Macro-Economic
History, Oxford University Press.
7. Mahbubani K. [2013], The Great Convergence: Asia, the West, and the Login of One World,
Public Affairs, New York.
8. Megatrendy. Fala zmieniająca przyszłość. Analiza rynkowa [2012], Alcatel * Lucent,
WWW.alcatel-lucent.com.
9. Naisbitt J. [1997], Megatrendy. Dziesięć nowych kierunków zmieniających nasze życie, Zysk
i S-ka, Poznań.
10. Naisbitt J., Naisbitt D. [2010], Chinas Megatrends.: The 8 Pillars of a New Society,
HarperCollins Publishers, New York.
11. „OECD Economic Policy Papers” 2012, No.3.
12. Preparing for Chinas Urban Billion [2009], McKinsey Global Institute, www.mckinsey&co.com
13. Sovereign Wealth Funds, WWW.swfinstitute.org.
14. Szablewski A., Megatrendy w gospodarce światowej, w: Dylematy wyceny przedsiębiorstwa
[2013], M. Panfil, A. Szablewski (red.), Poltext Warszawa 2013, s. 53-86.
15. The Worlds Biggest Public Companies. WWW.forbes.Global2000.org.
16. U.S. Intelligence Agencies See a Different World in 2030, National Intelligence Council,
WWW.bloomberg.com/news/2012-12-10.
17. World Factbook, WWW.cia/factbook/org.
9|Strona