Wielokulturowość na co dzień

Transkrypt

Wielokulturowość
na co dzień
– dobre praktyki z Zespołu
Szkół w Podkowie Leśnej
Redakcja merytoryczna: Ewa Pawlic‑Rafałowska
Redakcja: Bogna Różyczka
Korekta: Marta Piasecka
Grafika i skład: Kamila Tyniec
Zdjęcia: Grzegorz Bolek (okładka, str. 1), Kamila Tyniec (str. 7, 9, 13, 15, 17), archiwum Zespołu Szkół w Podkowie
Leśnej (str. 11), Paweł Strykowski/www.strykowski.net (str. 26), NN/CC BY 2.0 (str. 48)
Ilustracje: na podstawie openclipart.org/CC0 1.0 (str. 66-69), pozostałe Kamila Tyniec
Mapy na podstawie: CIA World Factbook (str. 74), Poznaniak/CC BY 3.0 (str. 80)
Praca uczennicy cudzoziemskiej (str. 22): wykorzystano strony z podręcznika Odkrywam siebie i świat. Ja i moja
szkoła. Klasa 2, wyd. MAC Edukacja
Praca ucznia cudzoziemskiego (str. 46): wykorzystano zdjęcie pochodzące z podręcznika New Friends 2. Podręcznik
dla szkoły podstawowej, wyd. Pearson Longman
Praca ucznia cudzoziemskiego (str. 57): wykorzystano ilustracje pochodzące z płyty Program komputerowy dla nauczycieli. Eurotest-5. Szkoła podstawowa, wyd. Eurotest
Dziękujemy panu Pawłowi Strykowskiemu/www.strykowski.net oraz wydawnictwom MAC Edukacja, Pearson Longman
i Eurotest za wyrażenie zgody na nieodpłatne wykorzystanie w niniejszej publikacji wyżej wspomnianych materiałów.
Wydawca:
Polska Akcja Humanitarna
ul. Szpitalna 5/3
00‑031 Warszawa
KRS: 0000136833
Druk: Drukarnia EFEKT, www.nalubelskiej.pl
ISBN 978‑83‑63069‑32‑2
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu na rzecz Uchodźców i budżetu państwa.
Wyłączna odpowiedzialność za treść publikacji spoczywa na jej autorach.
Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za sposób wykorzystania udostępnionych informacji.
Spis treści
Słowo wstępu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Część 1 – Różnorodność w szkole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Cudzoziemcy w naszej szkole, Katarzyna Kawecka‑Sikora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Dzień Gruziński w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej, Anna Gajewska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Moje doświadczenia w pracy z uczniami cudzoziemskimi, Janina Kmita‑Jukowicz . . . . . . . . . . . . . . 13
Cudzoziemcy w szkolnym projekcie gimnazjalnym, Ewa Iwanowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Część 2 – Zajęcia edukacyjne w klasach międzykulturowych – dobre praktyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Szkoła podstawowa – I etap edukacyjny (klasy 1–3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Choinka symbolem świąt Bożego Narodzenia – scenariusz lekcji z zakresu edukacji
polonistycznej w klasie drugiej, Maria Dobrogowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Opisywanie zimowego krajobrazu na podstawie planu – scenariusz lekcji z zakresu edukacji
polonistycznej w klasie trzeciej, Anna Zając . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
O podróży pewnego zająca – scenariusz zajęć czytelniczych w klasie trzeciej, Iwona
Grabowska‑Gralak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Historia pewnego rycerza – scenariusz zajęć świetlicowych dla klas 1–3, Agnieszka Kośka,
Marzena Kuc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Szkoła podstawowa – II etap edukacyjny (klasy 4–6) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
O pewnym dzwonniku i magicznym kubku – scenariusz lekcji języka polskiego w klasie
czwartej, Iwona Grabowska‑Gralak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
I was at school yesterday. The Past Simple Tense – czas przeszły prosty – scenariusz lekcji
języka angielskiego w klasie piątej, Anna Kępińska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Wodne rośliny jednokomórkowe – scenariusz lekcji przyrody w klasie piątej, Iza
Jaczewska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
W szkole – scenariusz lekcji języka polskiego jako drugiego, Janina Kmita‑Jukowicz . . . 58
Gimnazjum – III etap edukacyjny (klasy 1–3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Rzecz o rzeczowniku! – scenariusz lekcji języka polskiego w klasie pierwszej, Agnieszka
Rebzda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Polska i jej najważniejsze miasta – scenariusz lekcji języka angielskiego w klasie pierwszej,
Robert Jarząbek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Początki państwa polskiego – scenariusz lekcji historii w klasie pierwszej, Sławomir
Sowiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76
Pole powierzchni i objętość graniastosłupów – scenariusz lekcji matematyki w klasie
pierwszej, Beata Onyszko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Skład i budowa atmosfery – scenariusz lekcji geografii w klasie pierwszej, Katarzyna
Pierczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Wyznaczanie gęstości ciał stałych – scenariusz lekcji fizyki w klasie pierwszej, Małgorzata
Dzięcielska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Masy i rozmiary atomów – scenariusz lekcji chemii w klasie pierwszej, Grzegorz Turek . . . 110
Szanowni Państwo,
z prawdziwą przyjemnością oddajemy w Państwa ręce publikację Wielokulturowość
na co dzień – dobre praktyki z Zespołu Szkół w Podkowie Leśnej.
Od 2008 roku Polska Akcja Humanitarna prowadzi szkolenia i warsztaty dotyczą‑
ce pracy z dziećmi cudzoziemskimi, skierowane do pracowników szkół, w których
uczą się mali uchodźcy. Dzielimy się na nich wiedzą i doświadczeniem, które zdo‑
byliśmy w trakcie codziennej pracy z cudzoziemcami.
Prawie pięć lat współpracy z nauczycielami, Mazowieckim Kuratorium Oświaty
oraz trenerami praktykami pozwoliło zaproponować Państwu kilka wariantów
szkoleń. Jednym z efektów tej współpracy jest niniejsza publikacja, w której na‑
uczyciele z Zespołu Szkół w Podkowie Leśnej dzielą się doświadczeniami zdoby‑
tymi w czasie wieloletniej pracy z małymi uchodźcami mieszkającymi w ośrodku
dla cudzoziemców w Dębaku. Najważniejszą jej część stanowią propozycje scena‑
riuszy lekcji. Nauczyciele pokazują w nich, jak można prowadzić zajęcia z różnych
przedmiotów na różnych etapach nauczania, tak aby miały one wartość edukacyjną
także dla dzieci słabo znających język polski. Mam nadzieję, że nasza publikacja
będzie pomocą i inspiracją w Państwa niezwykle ważnej i odpowiedzialnej pracy.
Z wyrazami szacunku oraz życzeniami sukcesów i satysfakcji z pracy w imieniu
własnym oraz współpracowników
Agnieszka Kunicka
Dyrektor
Centrum Pomocy
Uchodźcom i Repatriantom
im. Małgorzaty Jasiczek‑Gebert
Polska Akcja Humanitarna
4
Ewa Pawlic‑Rafałowska
„Akceptujemy Innego, choć jest różny.
Właśnie różnorodność, inność jest
bogactwem i wartością, jest dobrem.”
Ryszard Kapuściński
W polskich szkołach rośnie liczba uczniów cu‑
dzoziemskich. Trudno przecenić pozytywne stro‑
ny tego zjawiska, takie jak: otwarcie uczniów na
inne kultury, dostrzeganie i akceptacja inności
oraz praktyczna nauka tolerancji. Jednak edukacja
uczniów z różnych kręgów kulturowych to także
duże wyzwanie dla szkół i nauczycieli. Główny
problem stanowi niewątpliwie bariera językowa.
Szkoły, do których uczęszczają dzieci cudzoziem‑
skie, zmagają się z wieloma trudnościami. Obok
wspomnianej już bariery językowej należy wymie‑
nić m.in. barierę kulturową, nieefektywność na‑
uczania (szczególnie widoczną w przypadku dzieci
z rodzin uchodźczych), dużą rotację uczniów cu‑
dzoziemskich (tu znów uchodźcy), brak motywa‑
cji do nauki. Czynniki te stanowią przyczynę wielu
trudnych sytuacji w szkole i klasach. Jak więc dzia‑
łać, żeby to wyzwanie stanowiło źródło satysfakcji
i sukcesu zarówno dla ucznia, jak i nauczyciela?
Aby zapewnić wszechstronną edukację i rozwój
dzieci z różnych kręgów kulturowych, nie wystar‑
czy skupić się tylko na nauce języka. Konieczne
jest wspieranie uczniów jednocześnie w kilku ob‑
szarach, tj.:
• zapewnienie warunków do nauki języka pol‑
skiego jako drugiego/obcego,
• stworzenie przyjaznego otoczenia i zapewnie‑
nie poczucia bezpieczeństwa (w szkole),
• podejmowanie działań zmierzających do zin‑
tegrowania dziecka cudzoziemskiego ze środo‑
wiskiem rówieśniczym i społecznością szkolną,
• wspieranie rodzin uczniów cudzoziemskich
(m.in. przekazanie rzetelnej informacji doty‑
czącej zasad obowiązujących w szkole, ustalenie
zasad komunikowania się, wysłuchanie oczeki‑
wań rodziców, a w razie potrzeby zapewnienie
tłumacza),
• dostosowanie wymagań edukacyjnych (z każ‑
dego przedmiotu) do możliwości językowych
i intelektualnych ucznia cudzoziemskiego (na
podstawie wstępnej diagnozy przeprowadzanej
w języku ojczystym ucznia).
Należy pamiętać, że uczeń cudzoziemski
to uczeń o specjalnych potrzebach eduka‑
cyjnych, trzeba dostosować wymagania do
jego możliwości językowych i intelektu‑
alnych i stworzyć mu warunki do edukacji
i rozwoju.
Aby to wszystko zrealizować, należy ustalić sku‑
teczne metody pracy oraz sposoby dostosowania
materiałów do umiejętności językowych (dot. ję‑
zyka polskiego) ucznia cudzoziemca. W tym celu
konieczna jest ścisła współpraca nauczycieli po‑
szczególnych przedmiotów, a także wychowawcy
z nauczycielem języka polskiego jako drugiego/
obcego.
Niniejsza publikacja jest efektem współpracy
Zespołu Szkół w Podkowie Leśnej, do którego od
wielu lat uczęszczają dzieci cudzoziemskie (więk‑
szość z nich mieszka w ośrodku dla cudzoziem‑
ców w Dębaku), z Polską Akcją Humanitarną
w projekcie Refugee.4 – Integracja cudzoziemców
w Polsce, mającym na celu m.in. wspieranie szkół
i nauczycieli w pracy z uczniami cudzoziemski‑
mi. I to właśnie do nauczycieli – tych, którzy już
pracują z cudzoziemcami, jak również tych, którzy
dopiero będą z nimi pracować skierowana jest ta
książka. Zawiera ona przykłady dobrych praktyk
w zakresie działań zarówno wychowawczych, jak
i dydaktycznych w wielokulturowej szkole.
Wstęp
5
Część I – Różnorodność w szkole zawiera opis dzia‑
łań, których nadrzędnym celem jest integracja całej
społeczności szkolnej w wielokulturowym zespole.
Część II – Zajęcia edukacyjne w klasach międzykulturowych – dobre praktyki składa się z trzech
podrozdziałów:
• Szkoła podstawowa – I etap edukacyjny (klasy 1–3)
• Szkoła podstawowa – II etap edukacyjny (klasy 4–6)
• Gimnazjum – III etap edukacyjny (klasy 1–3)
Umieszczono tu scenariusze zajęć edukacyjnych
zrealizowanych w klasach międzykulturowych,
przygotowanych z uwzględnieniem indywiduali‑
zacji pracy z uczniami cudzoziemskimi. Ich au‑
torami są nauczyciele pracujący w Zespole Szkół
w Podkowie Leśnej.
Każdy scenariusz, obok wymagań, działań i zadań
dla uczniów polskich, zawiera informacje dotyczą‑
ce pracy z uczniem cudzoziemskim, tj.:
• wymagania szczegółowe do lekcji (według
podstawy programowej kształcenia ogólnego),
• zadania uwzględniające stopień opanowania ję‑
zyka polskiego przez ucznia,
• materiały, np. teksty spreparowane (materiał
edukacyjny lub tekst literacki przedstawiony
w formie dostosowanej do umiejętności języ‑
kowych ucznia; nadrzędną funkcją takiego tek‑
stu jest komunikatywność), karty pracy (rów‑
nież dostosowane do możliwości językowych
cudzoziemca,
• prace uczniów cudzoziemskich wykonane pod‑
czas zajęć lub jako praca domowa (np. karty
pracy, ćwiczenia).
Dopełnieniem każdego materiału jest komentarz
nauczyciela, który zawiera uwagi osób prowadzą‑
cych zajęcia dotyczące nie tylko przeprowadzonej
lekcji – w wielu przypadkach nauczyciele dzielą się
swoim doświadczeniem z pracy z uczniami cudzo‑
ziemskimi znacznie szerzej.
Mamy nadzieję, że zamieszczone w publikacji ma‑
teriały okażą się pomocne w edukacji uczniów cu‑
dzoziemskich oraz staną się dla Państwa inspiracją
do poszukiwania nowych, twórczych i skutecznych
rozwiązań w pracy w wielokulturowej szkole.
Ewa Pawlic‑Rafałowska
Absolwentka filologii polskiej na Uniwersytecie Marii Curie‑Skłodowskiej w Lublinie oraz
studiów podyplomowych Dydaktyka języka polskiego jako obcego w Instytucie Polonistyki
Stosowanej na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Doradca metodyczny
m.st. Warszawy (Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno‑Społecznych i Szkoleń),
nauczyciel dyplomowany, egzaminator Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Warszawie.
Uczestniczyła w realizacji wielu projektów edukacyjnych, także międzynarodowych.
Współorganizatorka międzynarodowych konferencji poświęconych edukacji cudzoziem‑
ców. Brała udział w tworzeniu i realizacji polsko‑brytyjskiego projektu Caerdydd‑Warsaw
Integracja Projekt. Integracja młodych ludzi i ich rodziców poprzez edukację (program Comenius
Regio), którego celem było wprowadzenie zmian w edukacji cudzoziemców w warszaw‑
skich szkołach, oraz projektu I Ty możesz zdobyć wykształcenie w Warszawie! finansowanego
ze środków Europejskiego Funduszu na rzecz Uchodźców. Koordynator zespołu autorów
(i współautor) publikacji Ku wielokulturowej szkole w Polsce – Pakiet edukacyjny z programem nauczania języka polskiego jako drugiego dla I, II i III etapu edukacyjnego. Koordynator
szkoleń Edukacja cudzoziemców skierowanych do nauczycieli warszawskich szkół w ramach
systemowych działań m.st. Warszawy mających na celu wspieranie szkół w edukacji cudzo‑
ziemców. Redaktor merytoryczny i współautor publikacji Inny w polskiej szkole. Poradnik
dla nauczycieli pracujących z uczniami cudzoziemskimi. Autorka wielu publikacji książkowych
i materiałów dydaktycznych.
6
Część 1
Różnorodność
w szkole
Katarzyna Kawecka‑Sikora
Cudzoziemcy w naszej szkole
Pierwsi cudzoziemcy trafili do naszej szkoły, kiedy
w pobliskim Dębaku powstał ośrodek dla uchodź‑
ców. Dla mieszkających w nim dzieci byliśmy (i je‑
steśmy) szkołą rejonową. W naszej szkole uczyli się
już uczniowie z byłej Jugosławii, Albanii, Armenii
i Chin, a także bezpaństwowcy z Kuwejtu. W tej
chwili mamy wśród uczniów Gruzinów, Kirgizów,
Inguszy i Czeczenów (to najliczniejsza grupa)
oraz – od 2011 roku – uchodźców z Erytrei. Tak
jak dla nich szokiem było znalezienie się w zupeł‑
nie nowej rzeczywistości, często po bardzo trau‑
matycznych przeżyciach, tak dla nas – nauczycieli
i uczniów – ich obecność była czymś nowym, na
co nie wszyscy byliśmy przygotowani. Zaczęliśmy
uczyć się siebie nawzajem i przyzwyczajać do no‑
wej sytuacji. Był to dosyć długi i wcale niełatwy
proces, który trwa do dziś.
Nie mając żadnych wcześniejszych doświadczeń
z uczniami cudzoziemskimi ani gotowych roz‑
wiązań, staraliśmy się, każdy najlepiej jak potrafił,
stworzyć takie warunki, żeby dzieci cudzoziem‑
skie mogły otrzymać to, do czego mają pełne
i zagwarantowane konstytucyjnie prawo – moż‑
liwość kształcenia się. Pierwsze lata upłynęły
nam na oswajaniu się z problemem, działaniach
na własną rękę i oczekiwaniu na wprowadzenie
zmian systemowych. Nie było łatwo, ale począt‑
kowe trudności i doświadczenia spowodowały pe‑
wien bardzo korzystny (i nieodwracalny!) proces
w naszej świadomości, rozwinęły nasze metody
pracy i kompetencje zawodowe. Zaczęliśmy po‑
woli przyzwyczajać się do odmienności i wypra‑
cowywać coraz lepsze i skuteczniejsze narzędzia
i sposoby pracy z uczniami cudzoziemskimi. Dużą
pomocą była dla nas od początku otwarta i pełna
zrozumienia postawa dyrekcji, która od lat wspiera
wszystkie działania związane z edukacją uczniów
cudzoziemskich.
Od września 2009 roku działa w naszej szkole
Zespół do spraw Uczniów Cudzoziemskich, co
zdecydowanie usprawniło pracę z małymi i młody‑
mi obcokrajowcami. Spotkania zespołu odbywają
8
się co najmniej dwa razy w semestrze, a w jego
skład wchodzą nauczyciele uczący na wszystkich
etapach edukacyjnych (w tym nauczyciele języka
polskiego, matematyki, chemii, biologii i języka
angielskiego, kierownik świetlicy oraz nauczy‑
ciel‑opiekun uczniów cudzoziemskich, który pro‑
wadzi lekcje języka polskiego jako obcego).
Głównym zadaniem zespołu jest wspieranie nowo
przyjętych uczniów cudzoziemskich podczas ada‑
ptacji w naszej szkole oraz wspieranie nauczycieli
w procesie dydaktyczno‑wychowawczym. Temu
drugiemu służy opracowany przez zespół pro‑
gram pracy dydaktyczno‑wychowawczej dla ob‑
cokrajowców, który jest co roku modyfikowany.
Program ten zawiera przede wszystkim dostoso‑
wania wymagań z każdego przedmiotu do moż‑
liwości i umiejętności uczniów cudzoziemskich
oraz stanowi zbiór zaplanowanych działań na po‑
ziomie ogólnoszkolnym i klasowym. Bardzo waż‑
nym zadaniem zespołu jest także utrzymywanie
stałego kontaktu z rodzicami dzieci, które miesz‑
kają w ośrodku dla cudzoziemców w Dębaku –
odwiedzamy ich dwa razy w semestrze. W trakcie
spotkań przekazujemy rodzicom informacje doty‑
czące zachowania i postępów w nauce ich dzieci,
zebrane wcześniej na regularnie wypełnianych kar‑
tach postępu. Omawiamy również problemy zwią‑
zane z adaptacją i nauką języka polskiego. Dzięki
wsparciu władz lokalnych od listopada 2011 roku
zatrudniliśmy w charakterze pomocy nauczyciela
osobę pochodzenia czeczeńskiego, której zada‑
niem jest przede wszystkim wspieranie komuni‑
kacji między wychowawcami klas, w których uczą
się uczniowie czeczeńscy, a rodzicami tych dzieci
oraz rozwiązywanie konfliktów i pomoc w odra‑
bianiu lekcji.
Niezmiernie ważną osobą w Zespole do spraw
Uczniów Cudzoziemskich jest nauczyciel‑opie‑
kun, który stara się ułatwić obcokrajowcom ada‑
ptację w nowym otoczeniu. Na pierwszym miejscu
stawia naukę języka polskiego, pomoc w nauce
i przybliżanie uczniom realiów życia w polskiej
szkole i nowym środowisku. W razie potrzeby po‑
średniczy między uczniami a nauczycielami lub
rówieśnikami. Służy cudzoziemskim dzieciom
i ich rodzicom wsparciem i pomocą oraz – co bar‑
dzo ważne – daje im poczucie bezpieczeństwa, po‑
nieważ zawsze mają się do kogo zwrócić.
Co roku w naszej szkole organizujemy również
imprezy i uroczystości, podczas których prezentu‑
jemy kultury krajów pochodzenia cudzoziemskich
uczniów (m.in. kiermasze świąteczne, Święto
Szkoły). Jednym z pierwszych działań podjętych
przez Zespół do spraw Uczniów Cudzoziemskich
było zorganizowanie w listopadzie 2009 roku,
we współpracy z Fundacją Ocalenie, Dnia
Gruzińskiego, w którego obchodach wzięły udział
niemal wszystkie klasy z naszej szkoły. Jedna z ini‑
cjatorek tego wydarzenia, Anna Gajewska, opisuje
je dokładniej w kolejnym rozdziale.
W trakcie Dnia Gruzińskiego i innych podobnych
imprez okazję do zaprezentowania swoich kultur
mają nie tylko uczniowie cudzoziemscy, ale także
ich rodzice – pomagają przygotowywać pokazy
strojów i tańców ludowych, szykują regionalne
smakołyki, dania gruzińskie, czeczeńskie, kirgiskie
oraz inguskie.
W maju 2011 roku na terenie naszej szkoły odbyły
się zajęcia integracyjne współorganizowane przez
Stowarzyszenie MONAR, zatytułowane Kultura,
religia, zwyczaje Czeczenów i Inguszy. Gościem
honorowym spotkania był Mamed Khalidov, re‑
prezentant Polski w MMA (mieszane sztuki
walki) pochodzenia czeczeńskiego, który opowie‑
dział naszym uczniom o swoich doświadczeniach
związanych z pierwszymi latami pobytu w Polsce
(przyjechał do Polski jako 17‑latek) oraz o począt‑
kach swojej kariery sportowej.
Podczas Święta Szkoły w maju 2011 roku zorga‑
nizowaliśmy ogólnoszkolną imprezę pt. Uczymy
się inności, przeprowadziliśmy wtedy konkurs
plastyczny i literacki oraz quiz wiedzy na temat
uchodźstwa. Imprezę wsparło Biuro Wysokiego
Komisarza NZ ds. Uchodźców (UNHCR).
Różnorodność w szkole
9
Wszyscy uczniowie i ich rodziny mogli później
obejrzeć nagrodzone prace na szkolnej wystawie.
Współpracujemy również z Polską Akcją
Humanitarną, dzięki której na terenie szkoły od‑
były się szkolenia dotyczące pracy dydaktycznej
i wychowawczej w międzykulturowych klasach
oraz udało się stworzyć fundusz wycieczkowy dla
uczniów cudzoziemskich (PAH przekazała szko‑
le pieniądze na ten cel i teraz dzieci uchodźcze
mają możliwość brania udziału w klasowych wy‑
cieczkach, co przedtem nie dla wszystkich było
możliwe).
Przez cały czas współpracujemy z różnymi in‑
stytucjami i organizacjami pozarządowymi
z Podkowy Leśnej, m.in. z Centrum Kultury
i Inicjatyw Obywatelskich oraz Towarzystwem
Przyjaciół Miasta Podkowa Leśna, dzięki którym
nasi uczniowie biorą udział w ciekawych zajęciach
integracyjnych, warsztatach artystycznych i kon‑
kursach. Ich prace plastyczne były prezentowane
na wystawie w Centrum Kultury, a także na stacji
kolejki WKD w Podkowie Leśnej.
Nasze działania, obok wspomnianych już PAH
i UNHCR, wspierają również Fundacja Polskie
Forum Migracyjne oraz Międzynarodowa
Organizacja do spraw Migracji (IOM). Staramy
się uczestniczyć w szkoleniach i warsztatach do‑
skonalących nasze umiejętności i metody pracy
w klasach wielokulturowych, nieustannie wspie‑
ramy się nawzajem i pomagamy w przecieraniu
szlaków w tym niezwykle trudnym procesie, jakim
jest integracja i nauczanie dzieci cudzoziemskich
w polskiej szkole.
Katarzyna Kawecka‑Sikora
Magister pedagogiki (studia w zakresie pedagogiki opiekuńczo‑wychowawczej, studia po‑
dyplomowe w zakresie pedagogiki korekcyjnej), nauczyciel dyplomowany. Od 14 lat pracu‑
je w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej. Pierwsze doświadczenia związane z wielokulturo‑
wością zdobyła jako koordynator projektu Crossroads – na styku kultur (program Comenius)
w latach 2006–2009. Uczestniczka programów edukacyjnych skierowanych do trenerów
i nauczycieli, m.in. Wielokulturowa Europa (British Council, Szkoła Wyższa Psychologii
Społecznej) oraz warsztatów związanych z pracą w międzykulturowej szkole (Polska Akcja
Humanitarna). Od 2008 roku pełni w Zespole Szkół funkcję zastępcy dyrektora, a od 2009
roku koordynuje działania związane z obecnością uczniów cudzoziemskich w szkole (prze‑
wodnicząca szkolnego Zespołu do spraw Uczniów Cudzoziemskich). W wolnych chwilach
uwielbia podróżować i chodzić do kina.
10
Anna Gajewska
Dzień Gruziński w Zespole
Szkół w Podkowie Leśnej
W naszej szkole od wielu lat uczą się dzieci miesz‑
kające w ośrodku dla cudzoziemców w Dębaku.
We wrześniu 2009 roku do szkolnej społecz‑
ności dołączyła spora grupa dzieci z Gruzji. Ich
obecność zainspirowała nas do zorganizowania
23 listopada Dnia Gruzińskiego. Wybór daty nie
był przypadkowy – tego dnia przypada dzień św.
Jerzego, patrona Gruzji. Dzień Gruziński był pod‑
sumowaniem turnieju klas poświęconego ojczyź‑
nie naszych nowych kolegów i koleżanek. Na po‑
mysł zorganizowania turnieju i jego uroczystego
zwieńczenia wpadłyśmy razem z drugim szkolnym
psychologiem, Ewą Iwanowską. Przygotowania
rozpoczęliśmy już w październiku. Naszym za‑
mysłem było dobranie takich zadań, żeby wzięli
w nich udział wszyscy uczniowie szkoły. Dzieci,
młodzież i nauczyciele odpowiedzieli z ogromnym
entuzjazmem i z dużym oddaniem zaangażowali
się w organizację obchodów.
Uczniowie z Gruzji, pod okiem szkolnego koor‑
dynatora od spraw uchodźców, wykonywali prace
plastyczne pod hasłem Moja polska szkoła.
Żeby zapewnić wszystkim uczestnikom turnieju
wiedzy równy start, co tydzień w szkolnej gablo‑
cie wywieszałyśmy informacje dotyczące historii
i geografii Gruzji oraz gruzińskich obyczajów, le‑
gend i baśni, a także rozmaite ciekawostki. Pytania
konkursowe dotyczyły wyłącznie tych ogólnodo‑
stępnych informacji.
Drużyny przygotowujące pokazy artystyczne mia‑
ły za zadanie nauczyć się od swoich gruzińskich
kolegów i koleżanek tańca, wiersza albo piosen‑
ki gruzińskiej. Dzięki temu nasi nowi uczniowie
stali się nieocenioną pomocą dla swoich rówieśni‑
ków i mieli możliwość włączenia się we wspólne
działania.
Zadaniem dzieci z klas 1–3 było wykonanie ilu‑
stracji do gruzińskich baśni i legend oraz odtwo‑
rzenie w pracach plastycznych gruzińskich krajo‑
brazów. Prace miały być zrealizowane zespołowo.
Zawody klas 4–6 szkoły podstawowej oraz gimna‑
zjum obejmowały cztery konkurencje:
• quiz wiedzy o Gruzji,
• plakat dotyczący Gruzji wykonany dowolną
techniką,
• prezentacja multimedialna,
• pokaz artystyczny.
Klasy miały wyłonić po cztery drużyny biorące
udział we wszystkich konkurencjach, przy czym
jeden uczeń mógł realizować tylko jedno zadanie
konkursowe. Nagrodą dla zwycięskich klas (na
poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum) były
czeki do realizacji do końca roku z przeznacze‑
niem na wspólnie wybrany klasowy cel.
Zmagania klas oceniali jurorzy wyłonieni z grona
pedagogicznego, a nagrody wręczono podczas uro‑
czystych obchodów Dnia Gruzińskiego. Najpierw
nagrodzone zostały najmłodsze dzieci i ucznio‑
wie uchodźcy (po obejrzeniu ich prac postano‑
wiliśmy, że wszyscy dostaną nagrody), a potem
zwycięzcy turnieju klas (także w poszczególnych
11
konkurencjach). Zaprezentowane zostały prace
plastyczne, prezentacje multimedialne i występy
artystyczne. Ponieważ klasy 6a i 5a na poziomie
szkoły podstawowej i klasy 3b i 3a w gimnazjum
uzyskały zbliżone wyniki za wszystkie cztery za‑
dania konkursowe, o ostatecznej wygranej zadecy‑
dował… syberyjski pojedynek na cebule. Odbyła
się brawurowa dogrywka. Walczyły ze sobą repre‑
zentacje dziewcząt, chłopców, a na koniec także
wychowawcy. Reszta gorąco kibicowała.
Uroczystości uświetniła, zaproszona przez
Dyrekcję Szkoły, pani Lila Zawadzka z Fundacji
Ocalenie wspierającej mieszkających w Polsce
cudzoziemców. Pani Lila, która pochodzi z pol‑
sko‑gruzińskiej rodziny, niezwykle ciekawie
i wzruszająco opowiadała o Gruzji, jej mieszkań‑
cach, historii i tradycjach oraz o polsko‑gruziń‑
skich związkach – tych z przeszłości i obecnych.
Pokazała nam elementy tradycyjnych strojów gru‑
zińskich, instrumenty muzyczne i inne pamiątki
przywiezione ze swojej ojczyzny.
Przed szkolną publicznością wystąpiły też dwie
uczennice (Ola z Polski i Tamara z Gruzji), które
przy akompaniamencie gitary zaśpiewały po pol‑
sku i rosyjsku piękną balladę Gruzińska piosenka
gruzińskiego barda i poety Bułata Okudżawy.
Na specjalnie ustawionych tablicach chętni mogli
poćwiczyć pisanie alfabetu gruzińskiego, co nawet
dla nauczycieli okazało się bardzo trudną sztuką.
Wszystkie prace plastyczne i plakaty, zarówno
uczniów polskich, jak i cudzoziemskich, stały się
później ozdobą szkolnych korytarzy.
Dzień Gruziński to kontynuacja naszej tradycji
przybliżania całej szkolnej społeczności kultur, ję‑
zyków, historii i obyczajów krajów, z których po‑
chodzą uczący się w naszej szkole uchodźcy.
Anna Gajewska
Absolwentka Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, pracuje w szkołach
w Podkowie Leśnej oraz w Szpitalu Zachodnim w Grodzisku Mazowieckim na oddziale
neurologiczo‑udarowym. Z ogromną satysfakcją mówi, że lubi to, co robi. Z wielokulturo‑
wością w szkole zetknęła się po raz pierwszy jako mama dzieci uczęszczających do gim‑
nazjum, w którym uczyły się dzieci z Korei, Tybetu i Ukrainy, a później zawodowo, jako
psycholog szkolny w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej. Ma troje całkiem już dorosłych
dzieci, które są dla niej źródłem ciągłej inspiracji i radości.
12
Janina Kmita‑Juczkowicz
Moje doświadczenia w pracy
z uczniami cudzoziemskimi
Z uczniami cudzoziemskimi pracuję od bardzo
dawna, od chwili powstania ośrodka dla cudzo‑
ziemców w Dębaku. Pierwsi uczniowie uchodźcy
pojawili się w naszej szkole już na początku lat
dziewięćdziesiątych i od razu zyskali moją wielką
sympatię i podziw. Te często bardzo małe dzie‑
ci znajdowały się w zupełnie nowym otoczeniu
i wiele z nich miało za sobą bardzo ciężkie, drama‑
tyczne przeżycia. Oczekiwały (także ich rodzice),
że przyjdą do szkoły i wszystko będzie jak dawniej,
jak w ich poprzedniej szkole.
Jednak my nie mieliśmy żadnych doświadczeń
w uczeniu cudzoziemców. Nie było też jeszcze roz‑
wiązań systemowych wspomagających edukację
uczniów obcokrajowców, które funkcjonują obec‑
nie (np. możliwość organizacji zajęć z języka pol‑
skiego jako drugiego). Bariera językowa i odmien‑
ność kulturowa były dla większości dzieci polskich
i cudzoziemskich, a także dla wielu nauczycieli,
bardzo frustrujące. Z wielkim szacunkiem i podzi‑
wem obserwowałam, jak uczniowie cudzoziemscy
próbują poradzić sobie w tej niezwykle trudnej sy‑
tuacji. To były tylko dzieci, a musiały być odważne,
13
twarde, przebojowe, odporne na różne rzeczywiste
lub wyimaginowane niekiedy problemy, wynika‑
jące z nieznajomości języka. Zastanawiałam się
często, czy mogłabym tego samego wymagać od
moich dzieci i jak one czułyby się i zachowywały
w podobnych okolicznościach. Czy dałyby radę?
Moi cudzoziemscy uczniowie byli zawsze bardzo
dzielni i za to ich niezmiennie podziwiam i ko‑
cham. Zawsze u źródła trudności leżał problem
komunikacji, dlatego od początku za najważniej‑
szą uważałam naukę języka polskiego. Ponieważ
uczyłam języka polskiego i angielskiego, szybko
zorientowałam się, że wiele metod nauczania ję‑
zyka obcego doskonale sprawdza się w nauczaniu
języka polskiego jako drugiego, jak również pod‑
czas lekcji języka polskiego, na których ucznio‑
wie cudzoziemscy uczyli się wspólnie z polskimi
dziećmi.
Z biegiem lat wypracowaliśmy własny program
i metody uczenia uczniów cudzoziemskich.
Pojawiło się też wiele dobrych podręczników i po‑
mocy naukowych. Nieustannie szkolę się, uczest‑
niczę w warsztatach i spotkaniach z nauczycielami
z innych szkół, w których uczą się obcokrajowcy,
i z wielką radością obserwuję, jak wszystko idzie
ku lepszemu. Wydaje mi się, że pojawienie się tych
dzieci w szkole sprawiło, że my sami, nauczyciele,
a także polscy uczniowie i ich rodzice, stajemy się
mądrzejsi, bardziej wykształceni i po prostu lepsi.
Dla nauczyciela największą satysfakcją jest możli‑
wość nauczenia się czegoś od własnych uczniów,
kiedy to oni go wzbogacają. Tak stało się w moim
przypadku, za co wszystkim moim uczniom
ogromnie dziękuję. Życzę im z całego serca, żeby
zrealizowali w życiu swoje marzenia, żeby wszyst‑
ko im się udało.
Ukończyła Wydział Filologii Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1983 roku pra‑
cuje w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej jako nauczycielka języka polskiego i angielskiego.
Od 2007 roku pracuje wyłącznie z uczniami cudzoziemskimi, prowadząc zajęcia integracyj‑
no‑językowe jako nauczycielka‑opiekunka uczniów cudzoziemskich.
14
Ewa Iwanowska
Cudzoziemcy w szkolnym
projekcie gimnazjalnym
Co roku w drugim semestrze roku szkolnego
gimnazjaliści z drugich klas realizują uczniow‑
skie projekty. Praca nad projektem zaczyna się od
utworzenia zespołu projektowego i wyboru te‑
matu. Podczas rady pedagogicznej okazało się, że
uczniowie cudzoziemscy nie zgłosili się do żadnej
z grup projektowych.
Zadaliśmy sobie pytania: Jak to się stało? Dlaczego?
Może informacje zostały podane niedostatecznie
precyzyjnie i jasno, były niezrozumiałe dla dzieci,
które słabo znają język polski? A może problemem
było przyłączenie się do grupy? Może to polscy
uczniowie nie chcieli pracować z kolegami, któ‑
rzy nie najlepiej radzą sobie z językiem polskim,
przez co nie mogą być dostatecznym wsparciem
dla zespołu? Ostatecznie zdecydowaliśmy, że dwaj
chłopcy, jeden z Ukrainy, a drugi z Kirgizji, utwo‑
rzą oddzielną grupę projektową i będą pracować
pod moją opieką. Projekty należało zrealizować do
końca maja, tak żeby można je było zaprezentować
podczas święta szkoły.
możemy się zgodzić na to, żeby praca, która z za‑
łożenia ma być realizowana zespołowo, była przy‑
gotowana indywidualnie? Uznaliśmy, że w przy‑
padku Islama tak będzie najlepiej. Prace w innych
zespołach były już mocno zaawansowane, a reali‑
zowane tematy często bardzo trudne.
Islam miał jasno sprecyzowane zainteresowania.
Chciał przedstawić swoim kolegom informacje na
temat taekwondo. Ustaliliśmy, że poszukamy od‑
powiedzi na pytanie: Taekwondo – sztuka walki
czy filozofia życia?
Islam już sporo wiedział o taekwondo. Od naj‑
młodszych lat interesował się tym sportem, a jeden
z jego starszych braci jest utytułowanym zawodni‑
kiem tej dyscypliny. Zaczęliśmy szukać informacji
bardziej szczegółowych niż te powszechnie znane.
Postanowiliśmy:
• dowiedzieć się, jaka jest historia tej dyscypliny,
• zebrać informacje o jej założycielu i twórcy,
• zapoznać się z filozofią taekwondo,
• przeprowadzić wywiad z bratem Islama, który
jest zawodnikiem i trenerem taekwondo,
• odszukać miejsca w okolicach Warszawy, gdzie
działają sekcje taekwondo,
• przedstawić zebrany materiał w formie prezen‑
tacji komputerowej.
Pracy było dużo, a zadanie trudne, zwłaszcza że
prezentację należało opracować w języku polskim.
Na pierwszym spotkaniu mieliśmy wybrać temat
projektu, ale okazało się, że nasza grupa projek‑
towa się rozpadła – Sasza postanowił dołączyć do
grupy realizującej temat z historii. Co dalej? Czy
Islam wyszukiwał informacje w Internecie, głów‑
nie na stronach rosyjskich. Był bardzo zaskoczony,
kiedy okazało się, że translator Google nie tłuma‑
czy automatycznie rosyjskiego tekstu na zrozu‑
miałą i sensowną polszczyznę i że trzeba włożyć
jeszcze dużo pracy, żeby nadawał się do zaprezen‑
towania innym. Spotykaliśmy się dwa razy w ty‑
godniu, tłumaczyliśmy teksty, wybieraliśmy foto‑
grafie, opracowywaliśmy pytania do wywiadu. Bez
15
pomocy osoby, która zna chociaż podstawy języka
rosyjskiego, Islamowi byłoby bardzo trudno spro‑
stać stawianym mu wymaganiom. Ale język to nie
wszystko – autentyczne zainteresowanie Islama
tematem projektu, było źródłem jego ogromnego
zaangażowania i wytrwałości.
Prezentację przygotowali na czas i przedstawi‑
li kolegom z klasy. Wszyscy z uznaniem patrzyli
na pracę Islama i Saszy. Zdawali sobie sprawę, że
przygotowanie takiego materiału w języku polskim
było dla nich ogromnym wyzwaniem, a zaprezen‑
towanie go przed klasą wymagało sporej odwagi.
Koledzy, którzy widzieli go przy pracy, zaczęli się
interesować tym, co robi. Pytali, co to za dyscy‑
plina, chętnie oglądali wybrane filmy i zdjęcia.
Pomagali Islamowi pokonywać trudności tech‑
niczne związane z obsługą komputera – zaangażo‑
wanie okazało się zaraźliwe.
Praca nad projektem przyniosła wiele korzyści obu
chłopcom. Zapoznali się z interesującą filozofią,
która kładzie nacisk na wytrwałość, samodoskona‑
lenie, cierpliwość i szacunek dla świata. Znacznie
wzrosły ich kompetencje językowe i informatycz‑
ne. Obaj byli dumni z efektu swojej pracy.
Po dwóch tygodniach do Islama z powrotem do‑
łączył Sasza, który nie znalazł miejsca w grupie,
z którą próbował pracować. Od tego momentu
praca nad projektem znacznie przyspieszyła. Obaj
chłopcy dobrze znali język rosyjski, a Sasza, który
znacznie dłużej jest w Polsce, okazał się świetnym
tłumaczem.
Kilka miesięcy później, już w nowym roku szkol‑
nym, Islam zapisał się do najbliżej działającej sek‑
cji taekwondo i zaczął trenować.
Ewa Iwanowska
Absolwentka Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, pracuje jako psy‑
cholog w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej oraz w Szpitalu Zachodnim w Grodzisku
Mazowieckim na oddziale neurologiczo‑udarowym. Od trzech lat pracuje z małymi
uchodźcami, od których uczy się ich świata i którym stara się pokazywać i wyjaśniać naszą
rzeczywistość. – To niewątpliwie duże wyzwanie, ale też bardzo ciekawe doświadczenie –
mówi. Prywatnie mama dwóch córek, uczennic podkowiańskiego gimnazjum, co pozwala
jej patrzeć na problem wielokulturowości z różnych perspektyw.
16
Część 2
Zajęcia edukacyjne
w klasach
międzykulturowych
– dobre praktyki
Szkoła podstawowa
I etap edukacyjny
(klasy 1–3)
18
Maria Dobrogowska
Choinka symbolem świąt
Bożego Narodzenia
Scenariusz lekcji z zakresu edukacji polonistycznej w klasie drugiej
Cele kształcenia:
• zapoznanie z jedną z tradycji bożonarodzeniowych – choinką,
• kształtowanie postawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu oraz
poszanowania dla innych kultur i tradycji.
Wymagania szczegółowe:
Uczeń polski:
• wypowiada się całymi zdaniami na temat podanego tekstu,
• odpowiada na pytania dotyczące wiersza,
• cicho czyta ze zrozumieniem tekst,
• wyszukuje w tekście wyrazy określające ozdoby choinkowe,
• układa i pisze zdania z wyrazami określającymi kierunki w przestrzeni i na kartce
papieru (nad, pod, za, obok itp.),
• poznaje tradycje innych krajów związane z choinką.
Uczeń cudzoziemski:
• czyta tekst spreparowany,
• poznaje wyrazy określające kierunki w przestrzeni i na kartce papieru,
• pisze poznane wyrazy,
• nazywa ozdoby choinkowe,
• nazywa polskie tradycje związane ze świętami Bożego Narodzenia.
Metody pracy:
swobodne wypowiedzi uczniów, praca z tekstem.
Formy pracy:
praca indywidualna, praca w parach.
Środki dydaktyczne:
• podręcznik Odkrywam siebie i świat. Ja i moja szkoła. Klasa 2, wyd. MAC Edukacja,
cz. 4, str. 60–61 i str. 87 oraz tekst spreparowany na podstawie tekstu z podręcznika,
• wiersz Choinka z książki Dorota Gellner dzieciom, (wyd. Sara),
• płyta CD z piosenką Kolęda świetlista załączona do podręcznika Moje 6 lat.
Scenariusze zajęć muzyczno‑ruchowych, wyd. MAC Edukacja,
• żywa choinka w klasie lub tablica demonstracyjna przedstawiająca choinkę.
Czas:
45 minut
Szkoła podstawowa – I etap edukacyjny (klasy 1–3)
19
Przebieg lekcji
Zajęcia w kręgu
1. Prezentacja żywej choinki lub tablicy demonstracyjnej przedstawiającej choinkę. Rozmowa o choince
(symbol świąt Bożego Narodzenia), nauczyciel zadaje pytania:
•
•
•
•
•
Co symbolizuje choinka?
Kiedy w waszych domach ubiera się choinkę?
Kto ją ubiera?
Jakie są ozdoby choinkowe?
W jakiej kolejności zawieszamy ozdoby, żeby było to bezpieczne?
Odpowiedzi na pytania – swobodne wypowiedzi dzieci.
Pytania do uczniów cudzoziemskich:
• Czy w waszych krajach ubiera się choinkę? Jeżeli tak, pytamy o ozdoby choinkowe charaktery‑
styczne dla krajów pochodzenia dzieci.
2. Nauczyciel prosi dzieci cudzoziemskie, żeby narysowały na tablicy popularne w ich krajach ozdoby
choinkowe i nazwały je w swoim języku. Następnie zapisuje nazwy fonetycznie na tablicy i nazywa
ozdoby w języku polskim. Wszystkie dzieci powtarzają nazwy polskie i obce.
3. Nauczyciel czyta wiersz Doroty Gellner Choinka, wyjaśnia trudne i nieznane słowa, zadaje pytania:
•
•
•
•
•
•
•
•
O czym jest wiersz?
Kto siedzi przy choince?
Jaka atmosfera panuje przy choince?
Kto wyszedł z mroku?
Co anioł wyjął spod choinki?
Co śpiewa się, siedząc wokół choinki?
Czy wiersz wam się podobał?
U kogo w domu śpiewa się kolędy?
Dzieci odpowiadają na pytania dotyczące wiersza.
4. Wspólne słuchanie piosenki Kolęda świetlista.
5. Zabawa ruchowa: dzieci chodzą swobodnie po sali, na sygnał nauczyciela „małe choinki”, dobierają
się w pary, kucają naprzeciwko siebie, podają sobie wzniesione nad głowami ręce, tworząc w ten
sposób czubek choinki. Na sygnał „choinki rosną”, powoli, jednocześnie unoszą się i stają na palcach.
Zabawę powtarzamy 2–3 razy.
Praca indywidualna – przy stolikach
1. Samodzielne ciche czytanie tekstu przez uczniów (podręcznik Odkrywam siebie i świat, str. 60, frag‑
ment rozdziału Dobra nowinka – w szkole choinka z książki Marii Kownackiej Plastusiowy pamiętnik).
Dzieci wyszukują w tekście nazwy ozdób choinkowych i podkreślają je ołówkiem. Następnie wyci‑
nają właściwe ozdoby ze str. 87 podręcznika. Sprawdzamy, czy uczniowie wycięli prawidłowe ozdoby.
Jeżeli tak, dzieci według swojego pomysłu przyklejają je wokół wiszącego na gałązce Plastusia.
20
Uczniowie cudzoziemcy czytają tekst spreparowany (materiał pomocniczy nr 1) – jeżeli trzeba, z po‑
mocą nauczyciela. Wyszukują i wycinają ze str. 87 podręcznika ozdoby, które zostały wymienione
w tekście spreparowanym i przyklejają je na str. 60 podręcznika.
2. Uczniowie polscy czytają polecenie nr 2 ze str. 61 podręcznika (zob. praca uczennicy cudzoziemskiej),
następnie samodzielnie układają i zapisują opis rozmieszczenia ozdób choinkowych. Uczniowie cu‑
dzoziemcy przepisują wymienione na str. 61 przyimki, po czym łączą je z ozdobami, które przykleili
wcześniej na str. 60.
3. Na zakończenie chętni uczniowie polscy (3–4 osoby) odczytują ułożone i zapisane przez siebie zdania.
4. Krótkie powtórzenie poznanych wiadomości o tradycji ubierania choinki – wypowiedzi dzieci doty‑
czące tego, co zapamiętały z lekcji.
Materiał pomocniczy nr 1
Tekst spreparowany dla uczniów cudzoziemskich na podstawie tekstu z podręcznika Odkrywam siebie i świat, str. 60, fragment rozdziału Dobra nowinka – w szkole choinka z książki Marii Kownackiej
Plastusiowy pamiętnik.
Na gałązce wisi lalka Plastuś.
Nad nim świecą się lampki czerwona i żółta.
Po prawej stronie Plastusia jest niebieska bombka.
Po lewej stronie Plastusia jest samolot.
Pod Plastusiem wiszą 2 lalki z wełny.
Obok bombki jest ptak.
Za bombką wisi konik.
21
Informacja o uczniach cudzoziemskich:
Katrina z Erytrei przyjechała do Polski pół roku temu. Wiele już rozumie po polsku, ale niechętnie mówi
w naszym języku. Zna alfabet, odwzorowuje teksty z tablicy, stara się czytać zgłoskami proste zdania.
Chętnie porozumiewa się z nauczycielem w języku angielskim. Lika z Gruzji jest w Polsce od siedmiu
miesięcy. Odwzorowuje tekst z tablicy, czyta proste zdania.
Praca uczennicy cudzoziemskiej
Komentarz nauczyciela:
Dzieci cudzoziemskie mają możliwość powiedzenia podczas zajęć kilku słów związanych z tema‑
tem lekcji w swoim ojczystym języku, dzięki czemu czują się równie ważne jak pozostali uczniowie
oraz chętniej i łatwiej zapamiętują polskie słowa. Czują, że chcemy się z nimi komunikować i inte‑
resujemy się ich kulturą. Polscy z kolei uczą się tolerancji i budzi się w nich zainteresowanie kulturą
cudzoziemskich kolegów, co owocuje tym, że później chętniej zapraszają ich do wspólnych zabaw.
Uczą się również, że warto poznawać języki obce, żeby móc się porozumieć z innymi.
Maria Dobrogowska
Nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej. Od 2004 roku pracuje w Szkole Podstawowej
w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej. Wcześniej uczyła w Amerykańskiej Szkole
Niepublicznej w Warszawie, także dzieci cudzoziemskie.
22
Anna Zając
Opisywanie zimowego
krajobrazu na podstawie
planu
Scenariusz lekcji z zakresu edukacji polonistycznej w klasie trzeciej
Cele kształcenia:
• analizowanie i interpretowanie tekstów,
• tworzenie i zapisywanie wypowiedzi,
• podejmowanie działalności twórczej poprzez realizację własnych projektów.
Uczeń polski:
• uważnie słucha czytanego wiersza,
• aktywnie uczestniczy w układaniu planu i gromadzeniu słownictwa,
• pisze opis ilustracji według podanego planu,
• pisze poprawnie i estetycznie,
• wykonuje pracę plastyczną z papieru.
• słucha czytanego wiersza,
• czyta ze zrozumieniem prosty tekst o zimie,
• starannie i bezbłędnie przepisuje tekst,
• wykonuje pracę plastyczną z papieru.
Metody pracy:
praca z tekstem, rozmowa, pokaz, zajęcia praktyczne.
Formy pracy:
praca indywidualna, praca w grupie.
• fragment wiersza Stefanii Szuchowej Śnieżny poranek ze zbioru wierszy Stefanii
Szuchowej i Hanny Zdzitowieckiej Od wiosny do wiosny, wyd. Nasza Księgarnia
oraz tekst spreparowany na jego podstawie,
• zdjęcia przedstawiające różne pory roku,
• karty pracy dla uczniów cudzoziemskich,
• karty z rozsypanką zdaniową,
• karty z wyrazami „zima”, „śnieg”, „biało”, „lód”, „zimno” do przyczepienia na tablicy,
• biała kartka papieru, kawałek lodu.
Czas:
90 minut
23
Przebieg lekcji
1. Czytanie przez uczniów fragmentu wiersza Stefanii Szuchowej Śnieżny poranek, uczniowie cudzo‑
ziemscy czytają tekst spreparowany (materiał pomocniczy nr 1).
2. Analiza przeczytanego tekstu.
Nauczyciel pyta: Jaka pora roku jest przedstawiona w wierszu?
Nauczyciel przypina na tablicy wyraz „zima”.
Nauczyciel pyta: Po czym poznaliście, że to zima? Czym charakteryzuje się zima?
Uczniowie wymieniają spostrzeżenia, nauczyciel przypina na tablicy karty z wyrazami „śnieg”, „bia‑
ło”, „lód”, „zimno”. Ponieważ uczniowie z Erytrei pierwszy raz zetkną się z zimą, by lepiej zrozumieli
używane wyrazy, nauczyciel demonstruje odpowiednio zdjęcie przedstawiające śnieżną zimę (śnieg),
białą kartkę (biało), kawałek lodu (lód, zimno).
3. Wybieranie zdjęć przedstawiających zimę.
Na stole leżą zdjęcia przedstawiające różne pory roku.
Nauczyciel prosi: Wybierzcie zdjęcia przedstawiające zimę.
4. Ćwiczenie śródlekcyjne.
5. Wspólne oglądanie zdjęcia przedstawiającego zimę i zbiorowe układanie planu jego opisu. Zapisanie
planu na tablicy.
Przykład:
• Co przedstawia zdjęcie?
• Co jest na pierwszym planie?
• Co widać w oddali?
• Jakie kolory przeważają na zdjęciu?
• Jakie wrażenie robi na tobie to zdjęcie?
7. Samodzielne układanie opisu zdjęcia przez uczniów.
W tym samym czasie nauczyciel pracuje indywidualnie z uczniami cudzoziemskimi:
• uczniowie otrzymują karty pracy (materiał pomocniczy nr 3),
• oglądanie ilustracji z karty pracy i układanie tekstu z rozsypanki zdaniowej (materiał pomocniczy
nr 2). Po odczytaniu każde zdanie zostaje wklejone pod ilustracją.
Nauczyciel pyta: Co to jest?
Uczeń: To zima.
Nauczyciel pyta: Jak jest zimą?
Uczeń: Jest zimno.
Nauczyciel pyta: Co pada zimą?
Uczeń: Pada śnieg.
24
Nauka czytania tekstu.
Staranne przepisywanie tekstu na karcie pracy.
8. Czytanie opisów zdjęcia przez chętnych uczniów. Czytanie tekstu przez uczniów cudzoziemskich.
9. Zebranie zeszytów i kart pracy – kontrola prac przez nauczyciela.
11. Podział uczniów na grupy, tworzenie kolaży pt. „Zima”. Uczniowie cudzoziemscy pracują w gru‑
pach z dziećmi polskimi.
12. Wywieszenie prac na wystawie klasowej.
Tekst spreparowany dla uczniów cudzoziemskich (na podstawie wiersza Stefanii Szuchowej Śnieżny
poranek).
Padał śnieg. Jest biało. Nic nie widać.
Rozsypanka zdaniowa
To zima.
Jest zimno.
Pada śnieg.
25
Karta pracy dla uczniów cudzoziemskich.
Imię: ……………………………………………………………
1. Przeczytaj.
2. Przepisz.
26
W klasie jest dwoje uczniów z Erytrei. W Polsce są od pół roku. Dzieci słabo znają język polski, rozu‑
mieją proste polecenia.
Mam ogromne szczęście pracować z dziećmi, które bardzo chętnie uczestniczą w proponowa‑
nych formach zajęć. Wszystko, co zaplanowałam, udało mi się osiągnąć. Myślę, że dobrym za‑
kończeniem lekcji byłaby wspólna zabawa na śniegu, którego Milena i Haney jeszcze nigdy
w życiu nie widzieli (niestety tegoroczna zima popsuła te plany).
Anna Zając
Magister edukacji wczesnoszkolnej. Od 1992 roku pracuje w Zespole Szkół w Podkowie
Leśnej, od siedmiu lat z uczniami cudzoziemskimi. Mówi, że praca ta jest trudna, ale jedno‑
cześnie daje dużo satysfakcji. Każdy uśmiech, każde nowe słówko opanowane przez małych
cudzoziemców, to najlepsza nagroda.
27
Iwona Grabowska‑Gralak
O podróży pewnego zająca
Scenariusz zajęć czytelniczych w klasie trzeciej
Cele kształcenia:
• rozwijanie u dzieci zamiłowania do czytelnictwa poprzez słuchanie pięknego
czytania,
• rozmawianie o przeczytanych utworach.
Uczeń polski:
• wskazuje przyczynę ucieczki zająca ze sklepu,
• wymienia etapy podróży zająca, uwzględniając jego stan emocjonalny,
• ocenia podróż zająca, wymienia jej pozytywy,
• opowiada o swoich marzeniach,
• wykonuje pracę plastyczną.
• układa etapy podróży zająca w porządku chronologicznym (z rozsypanki),
• pracuje w grupie,
• dopasowuje „buźkę” do stanu emocjonalnego zająca na poszczególnych etapach jego
podróży,
• w prosty sposób ocenia podróż zająca,
• w prosty sposób mówi o swoich marzeniach,
• wykonuje pracę plastyczną.
Metody pracy:
praca z tekstem, pogadanka, praktyczna, aktywizująca – burza mózgów
Formy pracy:
praca indywidualna, praca w grupach.
• książka Agaty Baranowskiej O Zającu, który szukał Swojego Miejsca, wyd.
Ilustratornia oraz tekst spreparowany na jej podstawie,
• arkusz papieru do zapisania proponowanych przez uczniów imion dla zająca,
• paski z planem wydarzeń dla uczniów cudzoziemskich (wersja polska i angielska),
• wycięte z papieru: postać zająca i różne elementy krajobrazu itp., dopasowane do
kolejnych etapów podróży zająca, klej, kredki, kartki papieru,
• „buźki” wyrażające emocje.
Czas:
28
45 minut
Przebieg lekcji
1. Nauczyciel pyta uczniów, co to jest podróż, czy lubią podróżować, jak przygotowują się do podróży.
Krótka rozmowa na temat korzyści wypływających z podróżowania.
• Let´s talk about travelling. Porozmawiajmy o podróżach.
• Do you like travelling? Czy lubicie podróżować?
• How often do you travel? Jak często podróżujecie?
2. Nauczyciel informuje, że na zajęciach poznamy pewnego zająca, który wybrał się w podróż.
Informacja dla uczniów cudzoziemskich:
• Today we are going to read a story about a rabbit. Dzisiaj przeczytamy historię o zającu.
3. W związku z tym, że imię głównego bohatera pada dopiero na końcu książki, nauczyciel przeprowa‑
dza krótki konkurs na imię dla zająca. Nauczyciel zapisuje na arkuszu papieru imiona zaproponowane
przez uczniów, następnie spośród wszystkich propozycji uczniowie wspólnie wybierają jedno imię.
Polecenie dla uczniów cudzoziemskich:
• Think of a name for the rabbit. Wymyślcie imię dla zająca.
• What are your ideas? Jakie macie pomysły?
4. Nauczyciel czyta książkę na głos. Uczniowie cudzoziemscy otrzymują tekst spreparowany w języku
polskim i angielskim (materiał pomocniczy nr 1).
5. Nauczyciel pyta uczniów, które imię zająca podobało im się bardziej – to nadane przez autorkę czy
wybrane przez nich (które bardziej do niego pasowało?).
6. Nauczyciel pyta o przyczynę ucieczki zająca ze sklepu.
7. Wspólne układanie planu wydarzeń, który ma za zadanie ukazać kolejne etapy podróży zająca.
Uczniowie cudzoziemscy otrzymują paski papieru z wypisanymi kolejnymi etapami wyprawy zająca
(materiał pomocniczy nr 2), które mają ułożyć w porządku chronologicznym.
• Make a story of the rabbit. Ułóżcie historię zająca.
8. Praca w grupach.
Poszczególne grupy wykonują ilustracje do etapów podróży zająca wskazanych przez nauczyciela
(w odniesieniu do wcześniej zapisanego planu wydarzeń). Każda grupa otrzymuje postać zająca i ele‑
menty krajobrazu odpowiednie do pracy, którą ma wykonać.
• Draw a picture. Narysujcie rysunek.
Gotowe rysunki zawieszamy na tablicy w kolejności chronologicznej. Wspólne omawianie po‑
szczególnych etapów podróży zająca, z uwzględnieniem emocji, które mu towarzyszyły podczas
kolejnych przygód. Uczniowie cudzoziemscy otrzymują „buźki” wyrażające emocje (smutną, wesołą
i neutralną) i przyczepiają je przy odpowiednich ilustracjach.
29
• When the rabbit was happy? Kiedy zając był wesoły?
• When the rabbit was sad? Kiedy zając był smutny?
9. Wnioski końcowe: próba odpowiedzi na pytanie, czy zając dobrze zrobił, uciekając ze sklepu, skoro
i tak prawdopodobnie trafiłby do Hani. Co dała mu ta cała podróż? Uczniowie opowiadają o swoich
marzeniach.
• Tell about your dreams. Opowiedzcie o swoich marzeniach.
Tekst spreparowany dla uczniów cudzoziemskich (polsko‑angielskie podpisy do kopii odpowiednich stron książki).
Zając. The Rabbit.
(podpis pod ilustracją z okładki)
Zając w sklepie. The rabbit in the shop.
(podpis pod ilustracją przedstawiającą zająca na wystawie w sklepie z zabawkami)
Zając w mieście. The Rabbit in the city.
(podpis pod ilustracją przedstawiającą zająca patrzącego na uliczne latarnie)
Zając myje okna. The Rabbit is cleaning windows.
(podpis pod ilustracją przedstawiającą zająca myjącego okna wieżowca)
Zając kierowcą autobusu. The Rabbit is a bus driver.
(podpis pod ilustracją przedstawiającą jadący ulicą miasta autobus)
Zając pracuje w elektrociepłowni. The Rabbit works in a heating plant.
(podpis pod ilustracją przedstawiającą pejzaż z kominem fabrycznym)
Zając w górach. The Rabbit at the mountains.
(podpis pod ilustracją przedstawiającą zająca patrzącego na górski pejzaż)
Zając spotyka Hanię. The Rabbit meets Hania.
(podpis pod ilustracją przedstawiającą zająca i Hanię pod parasolem)
Zając u Hani. The Rabbit and Hania.
(podpis pod ilustracją przedstawiającą zająca w pokoju Hani)
30
Kolejne etapy podróży zająca do planu wydarzeń.
Zając w sklepie.
The Rabbit in the shop.
Zając w mieście.
The Rabbit in the city.
Zając myje okna.
The Rabbit is cleaning windows.
Zając kierowcą autobusu.
The Rabbit is a bus driver.
Zając pracuje w elektrociepłowni.
The Rabbit works in a heating plant.
Zając w górach.
The Rabbit at the mountains.
Zając spotyka Hanię.
The Rabbit meets Hania.
Zając u Hani.
The Rabbit and Hania.
31
W klasie jest dwoje dzieci, które pół roku temu przyjechały do Polski z Erytrei. Język polski znają
w stopniu podstawowym, znają natomiast język angielski, dlatego tekst spreparowany, polecenia i zada‑
nia otrzymują w obu językach.
Wspólna praca uczniów polskich i cudzoziemskich
Lekcja przebiegła zgodnie ze scenariuszem, w czym bardzo pomogła znajomość języka angiel‑
skiego uczniów cudzoziemskich. Milena i Haney pracowali z dużym zaangażowaniem, chętnie
odpowiadali na pytania i wymyślali imiona dla zająca. Bardzo dobrze odnaleźli się podczas pracy
w grupie. Poprawnie ułożyli plan wydarzeń i dopasowali „buźki” z emocjami do poszczególnych
rysunków. Jestem bardzo zadowolona z ich pracy
Magister filologii polskiej, absolwentka studiów podyplomowych z bibliotekoznawstwa,
nauczyciel mianowany. Od 2002 roku pracuje w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej. Z pro‑
blematyką wielokulturowości zetknęła się bliżej jako uczestniczka projektu Crossroads – na
styku kultur (program Comenius). Obecnie jako nauczyciel bibliotekarz uwzględnia potrze‑
by czytelnicze i językowe uczniów cudzoziemskich i wzbogaca szkolny księgozbiór o po‑
zycje anglojęzyczne. Ponadto poszerzyła ofertę szkolnej biblioteki o pozycje metodyczne
skierowane do nauczycieli pracujących z uczniami cudzoziemskimi.
32
Agnieszka Kośka, Marzena Kuc
Historia pewnego rycerza
Scenariusz zajęć świetlicowych dla klas 1–3
Cele kształcenia:
• słuchanie baśni, opowiadań i legend jako inspiracja do słownego i pozasłownego
wyrażania treści i przeżyć.
Uczeń polski:
• poznaje postać Zawiszy Czarnego oraz cechy średniowiecznego rycerza,
• bierze udział w odgrywaniu scenek,
• wykonuje wielkoformatową pracę plastyczną,
• gra w grę dydaktyczną,
• wypowiada swoją opinię na temat wysłuchanego tekstu.
• poznaje postać Zawiszy Czarnego oraz cechy średniowiecznego rycerza (na podsta‑
wie tekstu spreparowanego),
• bierze udział w odgrywaniu scenek,
• wykonuje wielkoformatową pracę plastyczną,
• gra w grę dydaktyczną,
• wypowiada swoją opinię na temat wysłuchanego tekstu.
Metody pracy:
podająca, praktyczna, aktywizująca.
Formy pracy:
praca indywidualna, praca grupowa.
• fragment legendy o Zawiszy Czarnym (materiał pomocniczy nr 1) oraz tekst spre‑
parowany na jego podstawie (materiał pomocniczy nr 2),
• wiersz Wiery Badalskiej Ballada o uprzejmym rycerzu z podręcznika Wesoła szkoła
i przyjaciele. Podręcznik klasa 2, część 3, wyd. WSiP oraz tekst spreparowany na jego
podstawie (materiał pomocniczy nr 3),
• płyta CD z nagraniem wiersza (pakiet Wesoła szkoła i przyjaciele, klasa 2, wyd.
WSiP),
• portret Zawiszy Czarnego (np. fragment obrazu Jana Matejki Bitwa pod
Grunwaldem), ilustracje do kolorowania (postać rycerza, królewny, smoka), zdjęcie
zamku w Ogrodzieńcu (lub innego), ilustracje z fragmentami zamku do koloro‑
wania (jako elementy puzzli), kredki, nożyczki, klej, arkusze szarego papieru, karty
do gry memo (wykonane z ilustracji związanych tematycznie z lekcją, np. rycerze,
zbroje, zamki, królewny, broń rycerska, sceny turniejowe, bitewne i dworskie).
Czas:
2 × 45 minut
33
Przebieg lekcji
Część I
1. Nauczyciel sadza dzieci w kręgu. Pokazuje im portret Zawiszy Czarnego i w kilku słowach opowiada,
kim byli rycerze. Następnie pyta uczniów, czy widzieli rycerską zbroję, czy zwiedzali jakiś zamek itp.
Chętne dzieci zabierają głos.
2. Nauczyciel czyta fragment legendy o Zawiszy Czarnym (materiał pomocniczy nr 1). Uczniowie cu‑
dzoziemscy mają do dyspozycji spreparowany tekst legendy (materiał pomocniczy nr 2).
3. Uczniowie słuchają z płyty CD nagrania wiersza Ballada o uprzejmym rycerzu. Uczniowie cudzoziem‑
scy korzystają z tekstu spreparowanego (materiał pomocniczy nr 3).
4. Uczniowie odpowiadają na pytanie, czy podobał im się wiersz, chętni odgrywają scenkę spotkania
rycerza ze smokiem (z użyciem lub bez użycia słów – pantomima).
5. Uczniowie kolorują wybrane ilustracje (postać rycerza, królewny, smoka).
Część II
1. Nauczyciel pokazuje uczniom zdjęcie zamku w Ogrodzieńcu i zachęca do wspólnego wykonania
zamku z papierowych puzzli.
2. Uczniowie kolorują ilustracje z fragmentami zamku, wycinają je, układają z nich zamek, który przy‑
klejają na dużym arkuszu szarego papieru. Następnie dorysowują otoczenie zamku według własnego
pomysłu, np. drzewa, kwiaty, głazy (zob. praca uczniów).
3. Uczniowie grają w grę memo.
4. Podsumowanie zajęć.
Fragment legendy o Zawiszy Czarnym.
Zawisza Czarny z Garbowa
Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima był najsłynniejszym polskim
rycerzem. Zwyciężał we wszystkich turniejach i pojedynkach, był
niepokonany, nie było rycerza, który dorównałby mu w walce. Wyróżniał się
nie tylko ogromną siłą i tężyzną, ale także umiejętnością w posługiwaniu się
bronią.
34
Już jako młodzieniec postanowił wyruszyć w świat, aby poznać obce kraje.
Odwiedzał słynne zamki i poznawał sławnych rycerzy. Zasłynął w świecie
jako zwycięzca wielu turniejów rycerskich. Był człowiekiem szlachetnym,
wiernym, dotrzymującym słowa, broniącym honoru.
W czasie swej podróży spotkał słynnego rycerza Jana z Aragonii, który chciał
z nim stoczyć pojedynek. Jednak Zawisza, jako rycerz dotrzymujący słowa,
musiał wracać do kraju, ponieważ złożył obietnice swojej damie serca –
Jadwidze. Zawisza po roku znów wyruszył w podróż i stawił się w umówionym
czasie na pojedynek. Rycerze walczyli mężnie i honorowo. Jan przegrał, ale
przyznał, że z wyjątkowym rycerzem, który zawsze dotrzymywał słowa.
Zawisza, zwany później Czarnym, zyskał sławę i szacunek jako prawy
i niezwyciężony rycerz. Służył na dworze cesarza Zygmunta Luksemburskiego
i króla Władysława Jagiełły. Walczył w bitwie pod Grunwaldem.
Zawisza Czarny jest symbolem polskiego rycerza jako wzór cnót, odwagi,
męstwa, zdyscyplinowania, prawości i szlachetności. Do dziś używa się
powiedzenia „polegać jak na Zawiszy”, kiedy ma się na myśli osobę, która
zawsze dotrzymuje danego słowa.
Tekst spreparowany dla uczniów cudzoziemskich.
Zawisza Czarny z Garbowa
Zawisza Czarny z Garbowa żył dawno temu.
Był sławnym polskim rycerzem.
Był najlepszy ze wszystkich polskich rycerzy.
Wygrał dużo walk z innymi rycerzami.
Pokonał innego sławnego rycerza, Jana z Aragonii.
Zawisza służył na dworze cesarza i króla.
Zawisza zawsze robił to, co obiecał innym.
35
Tekst spreparowany dla uczniów cudzoziemskich (na podstawie wiersza Wiery Badalskiej Ballada
o uprzejmym rycerzu).
Za górami, za lasami, w pewnym kraju żył smok straszny, który porywał ludzi
i zwierzęta. Wielu rycerzy próbowało smoka pokonać, ale im się nie udało. Aż pewien
rycerz grzecznie smoka poprosił i bardzo go tym zaskoczył. Potwór uciekł. Król
przygotował dla bohatera wielką nagrodę i wszyscy żyli szczęśliwie.
Wspólna praca uczniów polskich i cudzoziemskich
36
W zajęciach uczestniczyło dwoje uczniów cudzoziemskich z dobrą znajomością języka polskiego.
Zajęcia zostały zrealizowane zgodnie ze scenariuszem. Dzieci chętnie brały udział we wszyst‑
kich proponowanych formach aktywności. Bardzo podobał im się wiersz o grzecznym rycerzu,
bezbłędnie odczytały jego przesłanie. Najwięcej entuzjazmu wzbudziła gra memo i wspólne wy‑
konanie pracy plastycznej.
Podczas kolorowania puzzli (fragmentów zamku) uczniowie cudzoziemscy wykazali się dużą po‑
mysłowością, nie bali się eksperymentować z kolorem. Podczas gry w memo współzawodniczyli
na równych prawach z polskimi uczniami. Zwycięzcą gry został uczeń cudzoziemski.
Wszystkie dzieci były bardzo dumne z efektów wspólnie wykonanej pracy plastycznej.
Agnieszka Kośka
Magister pedagogiki specjalnej, nauczyciel mianowany, od 2009 roku kierownik świetlicy
szkolnej w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej. Z uczniami cudzoziemskimi zaczęła pra‑
cować jako nauczyciel języka angielskiego w klasach 1–3. Ich potrzeby i różnice kulturowe
zmotywowały ją do doskonalenia warsztatu pracy oraz szukania nowatorskich i twórczych
rozwiązań.
Marzena Kuc
Magister pedagogiki opiekuńczej po UMCS. Od 2006 roku pracuje jako nauczyciel świe‑
tlicy szkolnej w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej. Zajmuje się uczniami cudzoziemskimi
z klas 1–3, prowadzi zajęcia z edukacji międzykulturowej z uczniami młodszymi.
37
Szkoła podstawowa
II etap edukacyjny
(klasy 4–6)
38
O pewnym dzwonniku
i magicznym kubku
Scenariusz lekcji języka polskiego w klasie czwartej
Cele kształcenia:
• analiza i interpretacja tekstów kultury,
• uczeń poznaje teksty kultury, rozpoznaje konwencje gatunkowe baśni, poznaje spe‑
cyfikę literackich sposobów artystycznej wypowiedzi, kształtuje hierarchię wartości.
Uczeń polski:
• odgrywa scenkę za pomocą gestów i mimiki,
• odczytuje na podstawie scenki przekazywane treści,
• ocenia postawę dzwonnika,
• odpowiada na pytania dotyczące zrozumienia tekstu (prawda/fałsz),
• wskazuje elementy fantastyczne i prawdopodobne w utworze,
• wyjaśnia na podstawie postępowania bohatera definicję dobra,
• tworzy definicję baśni,
• współpracuje w grupie.
• odczytuje na podstawie scenki przekazywane treści,
• ocenia postawę dzwonnika,
• odpowiada na pytania dotyczące zrozumienia tekstu (prawda/fałsz),
• wskazuje elementy fantastyczne i prawdopodobne w utworze,
• wyjaśnia na podstawie postępowania bohatera definicję dobra,
• tworzy definicję baśni, korzystając z przygotowanego słownictwa,
• współpracuje w grupie.
Metody pracy:
rozmowa kierowana, drama, kosz i walizka, burza mózgów, kula śnieżna.
Formy pracy:
praca indywidualna, praca w parach, praca w grupach.
• tekst Baśń o złotym kubku z podręcznika dla klasy 4 Między nami, wyd. GWO oraz
tekst spreparowany na jego podstawie,
• plakaty z rysunkami walizki i kosza,
• ćwiczenie sprawdzające znajomość tekstu (prawda/fałsz),
• słownictwo pomocne w tworzeniu definicji baśni dla uczniów cudzoziemskich.
Czas:
45 minut
Szkoła podstawowa – II etap edukacyjny (klasy 4–6)
39
Przebieg lekcji
1. Pantomima. Wybrany przez nauczyciela uczeń odgrywa za pomocą mimiki i gestów scenkę, w której
przechodzień znajduje coś cennego (Uwaga! Klasa nie jest poinformowana o temacie scenki). Klasa
odgaduje, co było tematem wystąpienia kolegi.
2. Nauczyciel pyta uczniów, co by było, gdyby to oni znaleźli coś cennego. Czy to by im w czymś pomo‑
gło? Co by zrobili ze znalezioną wartościową rzeczą?
3. Nauczyciel zapisuje na tablicy temat lekcji i informuje uczniów, że na zajęciach poznają historię pew‑
nego dzwonnika. Następnie odczytuje tekst Baśni o złotym kubku do słów „Dzwonnik był biednym
człowiekiem […]”. Uczniowie cudzoziemcy otrzymują tekst spreparowany (materiał pomocniczy nr 1).
4. Nauczyciel zadaje pytanie, co zdaniem uczniów dzwonnik zrobił ze złotym kubkiem. Uczniowie mają
chwilę na zastanowienie (burza mózgów) i prezentują własne pomysły.
5. Nauczyciel odczytuje dalszą część tekstu, w której pada odpowiedź na zadane pytanie, następnie czyta
baśń do słów „Zaniósł drogocenne przedmioty na komisariat”.
6. Nauczyciel wiesza na tablicy plakaty z rysunkiem kosza i walizki. Rozdaje uczniom karteczki samo‑
przylepne w dwóch kolorach. Uczniowie otrzymują polecenie, aby ocenić czyn dzwonnika. Podchodzą
po kolei do plakatów i w zależności od swojej oceny, naklejają karteczkę na plakacie z walizką (jeżeli
ocena jest pozytywna) lub koszem (jeżeli ocena jest negatywna). Liczymy głosy. Uczniowie uzasad‑
niają swój wybór.
Uwaga! To ćwiczenie ma sprawdzić opinie uczniów na temat uczciwego postępowania w przypadku
znalezienia cennej rzeczy i dlatego należy je przeprowadzić, zanim uczniowie poznają zakończenie
historii. Do zagadnienia wracamy za chwilę, podczas dalszej analizy baśni.
7. Nauczyciel odczytuje tekst baśni do końca. Następnie rozdaje kartki z ćwiczeniem sprawdzają‑
cym zrozumienie tekstu (materiał pomocniczy nr 2). Nauczyciel podaje prawidłowe odpowiedzi.
Uczniowie wymieniają się kartkami z kolegami z ławki i poprawiają ewentualne błędy.
8. Nauczyciel prosi uczniów, żeby na podstawie uczynków dzwonnika, jego postępowania, zdefiniowali
pojęcie dobra (czym jest dobro?).
9. Nauczyciel prosi uczniów, żeby wskazali w tekście elementy fantastyczne oraz prawdopodobne i za‑
pisali je na tablicy, np.:
Elementy fantastyczne:
• Cudowny kubek, który przenosi się w różne
miejsca.
• Kubek wypełniający się sam kosztownościami.
Elementy prawdopodobne:
• Dzwonnik pracujący w dzwonnicy.
• Kradzież w sklepie jubilerskim.
10. Kolejnym zadaniem uczniów jest podanie kilku przykładów elementów fantastycznych pochodzą‑
cych z innych baśni. Każdy uczeń zapisuje na kartce jeden przykład i wymienia kartkę z kolegą
z ławki (w ten sposób każde dziecko ma dwa przykłady), a następnie dzieci wymieniają się kartkami
z kolegami siedzącymi w sąsiedniej ławce (metoda kuli śnieżnej).
40
11. Uczniowie układają przepis na baśń (jakie elementy muszą się w niej pojawić). Wspólnie tworzą
definicję baśni. W tym czasie uczniowie cudzoziemscy otrzymują polecenie, żeby przy pomocy wy‑
razów w ramce ułożyli definicję baśni (materiał pomocniczy nr 3).
12. Nauczyciel pyta, jaką funkcję pełnią baśnie, czy są nam w czymś pomocne (np. mają uczyć, bawić,
wzruszać).
Praca domowa
Dla uczniów polskich:
• Na podstawie przepisu na baśń, który utworzyliśmy podczas lekcji, napisz własną baśń.
Dla uczniów cudzoziemskich:
• Narysuj komiks do wymyślonej przez Ciebie baśni. Nadaj tytuły poszczególnym rysunkom.
Tekst spreparowany dla ucznia cudzoziemskiego (na podstawie Baśni o złotym kubku z podręcznika dla
klasy 4 Między nami, wyd. GWO)
Baśń o złotym kubku
W pewnym mieście przy ulicy Mariackiej na wystawie sklepowej stał złoty kubek.
Kubkowi przyglądał się często dzwonnik z Kościoła Mariackiego. Pewnego dnia
dzwonnik po pracy wracał do domu. Zobaczył wybitą szybę, policję i jubilera
(właściciela sklepu). Jubilerowi zabrano kubek.
Rano dzwonnik znalazł kubek na wieży. Kubek był wypełniony drogimi kamieniami.
Dzwonnik był biedny, ale postanowił oddać kubek właścicielowi sklepu. Jubiler
(właściciel sklepu) ucieszył się. Powiedział, że kamienie nie są jego. Dzwonnik może
je zatrzymać albo zanieść na policję. Dzwonnik poszedł na komisariat (policję). Policja
mu nie uwierzyła. Zamknęli go w celi (areszcie).
Rano jubiler powiedział na policji, że kubek znowu zniknął. Znaleziono go w celi
dzwonnika. Kubek wypełniony był drogimi kamieniami. Policjanci uwierzyli
dzwonnikowi i wypuścili go. Jubiler dał złoty kubek dzwonnikowi. Dzwonnik
postanowił oddać kamienie biednym ludziom.
Kubek uśmiechnął się do dzwonnika. Powiedział, że dzwonnik jest uczciwy i dobry.
W nagrodę kubek codziennie napełniał się drogimi kamieniami. Dzwonnik mógł
pomagać wszystkim potrzebującym i spełniać marzenia swoje oraz innych.
41
Zaznacz krzyżykiem prawidłową odpowiedź.
Fałsz
Prawda
1. Akcja utworu rozgrywa się w mieście przy ulicy Brackiej.
2. Kiedy dzwonnik wracał z pracy, obok wystawy z kubkiem
zobaczył wybitą szybę, policję i jubilera.
3. Dzwonnik znalazł złoty kubek na parapecie w wieży.
4. Złoty kubek wypełniony był po brzegi złotymi dukatami.
5. Po raz drugi kubek znaleziono w celi dzwonnika.
6. W nagrodę za uczciwość kubek dzwonnika napełniał się
codziennie kosztownościami.
Zaznacz krzyżykiem prawidłową odpowiedź (materiał dla uczniów cudzoziemskich).
Fałsz
Prawda
1. Historia o złotym kubku wydarzyła się w mieście przy ulicy Brackiej.
2. Kiedy dzwonnik wracał z pracy, obok wystawy z kubkiem
zobaczył wybitą szybę, policję i jubilera (właściciela sklepu).
3. Dzwonnik znalazł złoty kubek w wieży.
4. Złoty kubek wypełniony był złotymi dukatami.
5. Drugi raz kubek znaleziono w celi dzwonnika.
6. W nagrodę za uczciwość kubek dzwonnika napełniał się
codziennie drogimi kamieniami.
Korzystając z wyrazów z ramki, ułóż definicję baśni.
opowieść, długa, występować, elementy, fantastyczny, prawdopodobny, zwyciężać, dobro, zło
42
W klasie jest jedna uczennica cudzoziemska, która już bardzo dobrze mówi po polsku.
Lekcja przebiegała zgodnie ze scenariuszem. Zrezygnowałam tylko z ćwiczenia „śnieżna kula”,
ponieważ uczniowie nie mieli żadnego problemu z rozróżnieniem elementów fantastycznych
i prawdopodobnych. Chciałam mieć też więcej czasu na dalszą część lekcji – układanie przepisu
na baśń, tworzenie jej definicji.
Dłużej, niż planowałam, trwała rozmowa na temat postawy dzwonnika, a także rozmowa
z uczniami o tym, co by zrobili, gdyby znaleźli drogocenną rzecz. Chciałam wysłuchać wszyst‑
kich, którzy się zgłosili, ponieważ ta część lekcji wydała mi się najbardziej istotna pod względem
nie tylko szkolnym, ale także życiowym.
Uczennica cudzoziemska pracowała sumiennie i wykonywała moje polecenia. Dobrze zrozu‑
miała tekst spreparowany. Bezbłędnie rozwiązała ćwiczenie sprawdzające zrozumienie tekstu.
Pozytywnie oceniła postawę dzwonnika. Jestem bardzo zadowolona z jej pracy.
Magister filologii polskiej, absolwentka studiów podyplomowych z bibliotekoznawstwa,
nauczyciel mianowany. Od 2002 roku pracuje w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej. Z pro‑
blematyką wielokulturowości zetknęła się bliżej jako uczestniczka projektu Crossroads – na
styku kultur (program Comenius). Obecnie jako nauczyciel bibliotekarz uwzględnia potrze‑
by czytelnicze i językowe uczniów cudzoziemskich i wzbogaca szkolny księgozbiór o po‑
zycje anglojęzyczne. Ponadto poszerzyła ofertę szkolnej biblioteki o pozycje metodyczne
skierowane do nauczycieli pracujących z uczniami cudzoziemskimi.
43
Anna Kępińska
I was at school yesterday.
The Past Simple Tense
– czas przeszły prosty
Scenariusz lekcji języka angielskiego w klasie piątej
Cele kształcenia:
• zapoznanie uczniów ze znaczeniem czasu (czynności rozpoczęte i zakończone
w określonym momencie w przeszłości),
• wprowadzenie formy przeszłej czasownika „to be”,
• zapoznanie uczniów z zasadami tworzenia zdań z czasownikiem „to be” w czasie
przeszłym (zdania oznajmujące, pytania, przeczenia).
Uczeń polski:
• buduje proste zdania oznajmujące, pytające i przeczące z użyciem form czasownika
„to be” w czasie przeszłym,
• opowiada o wydarzeniach z przeszłości (gdzie spędził wczorajszy dzień, ubiegły
tydzień, ubiegłe lato),
• przeprowadza krótką rozmowę dotyczącą przeszłości: zadaje koledze pytanie, gdzie
był on i osoby z jego otoczenia wczoraj, w ubiegłym tygodniu itp., odpowiada na
pytania twierdząco lub przecząco,
• interpretuje informacje zawarte w tekście poprzez rozpoznanie informacji zgod‑
nych i sprzecznych z tekstem.
• uzupełnia krótkie zdania oznajmujące, pytające i przeczące poprawną formą cza‑
sownika „to be” w czasie przeszłym,
• układa krótkie zdanie zawierające informację, gdzie był w określonym momencie
w przeszłości (uczeń wykorzystuje słownictwo zaprezentowane w czasie lekcji),
• identyfikuje prawdziwe i błędne zdania na podstawie informacji zaprezentowanych
w materiale pomocniczym nr 2.
44
Metody pracy:
prezentacja materiału, powtarzanie za nauczycielem, słuchanie, praca z tekstem (czyta‑
nie, wyszukiwanie błędnych informacji), krótkie dialogi (konwersacje).
Formy pracy:
praca indywidualna monitorowana przez nauczyciela, praca w parach, praca w grupach.
• podręcznik New Friends 2. Podręcznik dla szkoły podstawowej, wyd. Pearson
Longman oraz tekst spreparowany na podstawie str. 98 i 99 podręcznika (materiał
pomocniczy nr 1, 2 i 3).
Czas:
45 minut
Przebieg lekcji
1. Nauczyciel zapisuje na tablicy temat, rozdaje uczniom cudzoziemskim materiał pomocniczy nr 1.
Wyjaśnia znaczenie terminu The Simple Past Tense – czas przeszły prosty. Podaje przykłady sytuacji,
w których używamy tego czasu.
2. Nauczyciel wypowiada zdania w czasie Past Simple i zapisuje je na tablicy. Pod zdaniami zapisuje ich
polskie znaczenie:
• I was at school yesterday.
(ja) Byłem/byłam wczoraj w szkole.
• You were in the cinema yesterday.
(ty) Byłeś/byłaś wczoraj w kinie.
3. Nauczyciel zapisuje na tablicy odmianę czasownika „to be” w czasie Past Simple.
4. Grupa wspólnie opracowuje zestaw słów określających miejsca, w których uczniowie mogli przeby‑
wać w przeszłości. Nauczyciel zapisuje je na tablicy. Uczniowie ustnie tworzą zdania – mówią, gdzie
byli wczoraj (yesterday).
5. Nauczyciel wprowadza inne określenia przeszłości, np. last weekend, last Saturday. Uczniowie (ochot‑
nicy) podchodzą do tablicy i zapisują zdania (lub je uzupełniają):
• We were in the park last weekend.
• She was at home last Saturday.
6. Nauczyciel wybiera jedno z zapisanych na tablicy zdań i objaśnia zasadę tworzenia pytań (inwersja).
7. Uczniowie podają przykłady zdań w czasie Past Simple. Wybierają dwa zdania, które nauczyciel zapi‑
suje na tablicy. Uczniowie samodzielnie tworzą pytania i zapisują je na tablicy. Na przykład:
• He was at home yesterday. – Was he at home yesterday?
• They were in the park last Saturday. – Were they in the park last Saturday?
8. Uczniowie zadają nauczycielowi pytania. Nauczyciel odpowiada, używając krótkich odpowiedzi: Yes,
I was/No I wasn’t; Yes, they were/No, they weren’t. Zapisuje krótkie odpowiedzi na tablicy.
9. Nauczyciel objaśnia tworzenie zdań przeczących. Zapisuje na tablicy:
• was – wasn’t
• were – weren’t
Uczniowie tworzą zdania przeczące ze zdań oznajmujących podanych na początku lekcji.
45
10. Ćwiczenia.
Uczniowie polscy
Uczniowie cudzoziemscy
Słuchają nagrania z płyty CD dołączonej do podręcz‑
nika, a następnie czytają tekst ze str. 98 podręcznika
z podziałem na role.
Słuchają nagrania, a następnie uczniów polskich czyta‑
jących tekst. Samodzielnie czytają wybrane informacje
(materiał pomocniczy nr 2, pkt 1).
Wykonują ćwiczenie nr 3 ze str. 98 podręcznika.
Zaznaczają zdania prawdziwe i fałszywe. Ustnie popra‑
wiają zdania z nieprawdziwą informacją.
Wykonują swoją wersję ćwiczenia (materiał pomocni‑
czy nr 2, pkt 2). Dwa zdania są wspólne dla obu grup.
W przypadku tych zdań nauczyciel prosi uczniów
cudzoziemskich o ich ustne poprawienie.
(Praca samodzielna z tekstem, wspólne sprawdzanie
odpowiedzi)
Wykonują ćwiczenie nr 6 ze str. 99 podręcznika.
(Praca samodzielna, wspólne sprawdzanie odpowiedzi)
Ustnie wykonują ćwiczenie nr 7 ze str. 99 podręcznika.
Zadają pytania typu: Were you at school yesterday?
Zmieniają określenia miejsca i czasu zgodnie z wyraże‑
niami podanymi w ćwiczeniu.
(Praca w parach, a następnie w grupie)
Praca ucznia cudzoziemskiego
46
(Praca samodzielna z tekstem)
Wykonują swoją wersję ćwiczenia (materiał pomocniczy
nr 3, pkt 3).
(Praca samodzielna)
Biorą udział w ćwiczeniu, wspomagając się materiałem
pomocniczym nr 3, pkt 4.
(Praca w parach, a następnie w grupie)
Materiał lekcyjny dostosowany do potrzeb uczniów cudzoziemskich.
Lesson
Topic: I was at school yesterday. The Past Simple Tense – czas przeszły prosty.
I was at school yesterday
(ja) Byłem/byłam wczoraj w szkole.
You were in the cinema yesterday.
(ty) Byłeś/byłaś wczoraj w kinie.
1. Verb „to be”.
I was
We were
You were
You were
He was
She was
They were
It was
We …………… in the park last weekend.
She …………… at home last Saturday.
2. Questions – pytania.
We were in the park last weekend.
Were we in the park last weekend?
Napisz pytania.
Short answers:
He was at home yesterday.
………………………………………
Yes, he was./No, he wasn’t.
They were in the park last Saturday.
………………………………………
Yes, they were./No, they weren’.t
3. Negatives – przeczenia.
was – wasn’t
were – weren’t
We weren’t in the supermarket yesterday.
I wasn’t at school yesterday.
47
1. Read/przeczytaj:
Rob and Mark are doing a school project.
This is an old family photo.
Alberto
Flavia
Rob’s grandfather
He was 2 months old.
Rob’s great‑grandparents.
They were Italian.
Family – rodzina
Grandfather – dziadek
He was 2 months old – on miał 2 lata
Great‑grandparents – pradziadek
i prababcia
Italian – Włosi (ludzie z Włoch)
2. Yes – V, or No – X
Rob’s grandfather was 2 months old in 1940.
Alberto and Flavia were Rob’s grandparents.
Rob’s great‑grandparents were Italian.
48
3. Wpisz: was/were, wasn’t/weren’t.
a. How old was Rob’s grandfather?
b.He ……… 2 months old.
c. They ……… Polish.
d.Rob’s grandfather ……… Italian.
4. Zapytaj kolegę, gdzie był:
a. yesterday (wczoraj)
b.last year (rok temu)
c. last week (tydzień temu)
d.in 1999
e. on Saturday (w sobotę)
Were you at school yesterday? Yes, I was./No, I wasn’t.
Were you ………………………………………………?
at school – w szkole
at home – w domu
at the swimming‑pool – na basenie
in the cinema – w kinie
in the supermarket – w supermarkecie
in Poland – w Polsce
in the park – w parku
49
W klasie jest dwoje uczniów z Czeczenii, którzy przyjechali do Polski cztery lata temu. Dość dobrze
znają język polski. W dniu przeprowadzania lekcji w szkole obecny był tylko jeden uczeń cudzoziemski.
Lekcja przebiegła zgodnie z planem. Cele zajęć zostały osiągnięte zarówno przez uczniów pol‑
skich, jak i ucznia cudzoziemskiego.
Podczas zajęć Abubakar siedział w pierwszej ławce, dzięki czemu w razie niejasności mógł się ze
mną konsultować bez zakłócania pracy pozostałym uczniom (trudności związane z pracą w cza‑
sie lekcji były niewielkie, dotyczyły poleceń do wykonywanych zadań).
Abubakar był zaangażowany w pracę na lekcji, chętnie wykonywał polecenia (sporządził notatkę
w zeszycie, przeczytał na głos wskazane przeze mnie zdanie, pracował zarówno samodzielnie, jak
i w grupie). Wyraźną radość sprawiały mu ćwiczenia, w których mógł współpracować z innymi
uczniami. Na obecnym etapie nie był niestety w stanie skorzystać z części lekcji poświęconej
słuchaniu nagrania i odczytywanego na głos dialogu.
Materiał omawiany w czasie lekcji został później utrwalony podczas regularnych dodatkowych
zajęć z języka angielskiego.
Anna Kępińska
Ukończyła Wydział Filologii Rosyjskiej oraz Uniwersyteckie Kolegium Kształcenia
Nauczycieli Języka Angielskiego na Uniwersytecie Warszawskim. Uczy języka angielskiego
w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej, szkole podstawowej i gimnazjum. Od czterech lat
pracuje z uczniami z rodzin uchodźczych. Uwielbia wędrówki górskie.
50
Iza Jaczewska
Wodne rośliny
jednokomórkowe
Scenariusz lekcji przyrody w klasie piątej
Cele kształcenia:
• uczeń kształtuje postawę badawczą,
• rozwija zainteresowania przyrodnicze,
• aktywnie uczestniczy w zajęciach,
• wyszukuje informacje w tekście.
Uczeń polski:
• wymienia glony jednokomórkowe,
• wskazuje na rysunku poszczególne elementy budowy komórki i przyporządkowuje
im funkcje, które pełnią w komórce,
• wyjaśnia przebieg fotosyntezy.
• wskazuje na rysunku poszczególne elementy budowy komórki,
• uzupełnia rysunek przedstawiający fotosyntezę,
• wyjaśnia pojęcie glonów.
Metody pracy:
pokaz, pogadanka, praca z tekstem.
Formy pracy:
praca indywidualna.
• podręcznik Przyroda dla klasy piątej (rozdział Wodne rośliny jednokomórkowe) oraz
film Glony jednokomórkowe z dołączonej do podręcznika płyty, wyd. Nowa Era,
• karty pracy (inne dla uczniów polskich i cudzoziemskich),
• pomoce potrzebne do budowy komórki: ugotowany kisiel (najlepiej cytrynowy),
mandarynka, zielone winogrona, esencja herbaciana, tekturowe pudełko, dwie
torebki foliowe (duża i mała).
Czas:
45 minut
51
Przebieg lekcji
1. Faza wprowadzająca.
Czynności organizacyjno‑porządkowe.
Wprowadzenie do tematu – nauczyciel zadaje pytania:
• Jaki kolor ma czasami woda w jeziorze w lecie?
• Jaki kolor mają kamienie wyciągnięte z wody?
• Czy wiecie, jakie organizmy są za to odpowiedzialne?
Nauczyciel wyjaśnia, że tymi organizmami są glony.
Nauczyciel podaje temat lekcji.
2. Faza realizacyjna:
Nauczyciel wyjaśnia krótko, czym są glony: glony to organizmy jednokomórkowe, które żyją głównie
w wodzie; ich ciało zbudowane jest z jednej komórki, w której zachodzą wszystkie procesy życiowe.
Następnie zapowiada pokaz.
Pokaz – wspólne budowanie komórki roślinnej z materiałów wymienionych w środkach dydaktycznych.
Narracja nauczyciela:
Każdą komórkę otacza błona komórkowa. U nas to będzie torebka foliowa. Wnętrze komórki wy‑
pełnia cytoplazma, w której znajdują się wszystkie elementy (organella) komórki. W naszej komórce
cytoplazmą będzie kisiel (wlewamy kisiel do torebki). Szkoła potrzebuje dyrektora, klasa wychowaw‑
cy, czyli szefa, a w komórce tę rolę pełni jądro. U nas to będzie mandarynka. Zielone winogrona będą
grały rolę chloroplastów, w których znajduje się zielony barwnik niezbędny do fotosyntezy, natomiast
rolę wakuoli – mała torebka z esencją herbacianą. Komórkę otacza ściana komórkowa. U nas to będzie
tekturowe pudełko (wyjaśnienie, dlaczego ścianę komórkową budujemy z tektury – celuloza).
Uczniowie wkładają poszczególne elementy komórki do torebki foliowej.
Uczniowie polscy podpisują elementy komórki w karcie pracy (materiał pomocniczy nr 1) i łączą
nazwę poszczególnych elementów komórki z ich funkcją (w razie potrzeby korzystają z tekstu w pod‑
ręczniku). Uczniowie cudzoziemscy uzupełniają swoją kartę pracy (materiał pomocniczy nr 3), korzy‑
stając z tekstu spreparowanego, ilustracji i słownika obrazkowego (materiał pomocniczy nr 2).
Pokaz filmu o życiu glonów jednokomórkowych (okrzemki, chlorelli i skrętnicy). Uczniowie dowia‑
dują się, na czym polega fotosynteza.
3. Faza podsumowująca:
Nauczyciel sprawdza poziom wiedzy zdobytej podczas lekcji – zadaje pytania:
• Co to są glony?
• Jakie glony poznaliśmy?
• Na czym polega fotosynteza?
• Jak zbudowana jest komórka roślinna?
52
Karta pracy dla uczniów polskich.
1. Uzupełnij rysunek słowami: błona komórkowa, chloroplasty, cytoplazma, jądro
komórkowe, ściana komórkowa, wakuola.
wakuola czyli
wodniczka
ściana
komórkowa
błona
komórkowa
cytoplazma
jądro
komórkowe
chloroplasty
komórka roślinna
2. Dopasuj nazwy poszczególnych organelli do funkcji, którą pełnią w komórce
(jądro, cytoplazma, ściana komórkowa, błona komórkowa, chloroplast, wakuola).
a. Galaretowata substancja o złożonej budowie, stanowiąca zawartość każdej żywej
substancji: …………………………………………………………………………
…
b.Podstawowy składnik komórek, kieruje wszystkimi procesami życiowymi
organizmu: …………………………………………………………………………
c. Żywy składnik komórki zawierający chlorofil, który uczestniczy w fotosyntezie:
………………………………………………………………………………………
d.Otacza każdą komórkę: ………………………………………………………… …
e. Nadaje kształt i wytrzymałość komórkom, zbudowana z celulozy: ………………
………………………………………………………………………………………
f. Służy do przechowywania rzeczy w danej chwili niepotrzebnych i produktów
przemiany materii: …………………………………………………………………
53
3. Uzupełnij schemat, wpisując we właściwych miejscach:
tlen, dwutlenek węgla, cukier, energia słoneczna, woda, sole mineralne.
fotosynteza - odżywianie roślin
4. Uzupełnij schemat fotosyntezy.
światło
…………………… + woda
…………
54
…………………… + tlen
Glony to bardzo proste rośliny. Żyją w wodzie. Przedstawicielem glonów są okrzemki.
Okrzemki zbudowane są z jednej komórki. Są bardzo małe. Oglądamy je pod
mikroskopem. Glony są organizmami, bo oddychają, odżywiają się, rozmnażają się itp.
wakuola czyli
wodniczka
ściana
komórkowa
błona
komórkowa
cytoplazma
jądro
komórkowe
chloroplasty
komórka roślinna
Fotosynteza – proces wytwarzania pokarmu przez rośliny zielone.
światło
dwutlenek węgla + woda
chlorofil
cukier + tlen
Słownik
dwutlenek węglatlen
cukierwodaświatło
55
1. Patrząc na rysunek z tekstu, podpisz elementy komórki roślinnej.
komórka roślinna
2. Patrząc na rysunek z tekstu, uzupełnij schemat fotosyntezy.
fotosynteza - odżywianie roślin
56
W klasie jest jeden uczeń cudzoziemski, który mieszka w Polsce od roku. Język polski zna w stopniu
średniozaawansowanym.
Kurmanbek był szczególnie zainteresowany pokazem budowy komórki, w którym aktywnie
uczestniczył, umieszczając w komórce jadro – mandarynkę. Chętnie uzupełnił kartę pracy, korzy‑
stając z dostarczonych mu materiałów. Bardzo pomocny okazał się słownik obrazkowy umieszczo‑
ny obok schematu fotosyntezy (nowe pojęcia może wprowadzić również nauczyciel wspomagający
lub – przed lekcją – nauczyciel języka polskiego jako drugiego).
Iza Janczewska
Absolwentka Wydziału Żywienia Człowieka i Wiejskiego Gospodarstwa Domowego na
SGGW (w 1987 roku) oraz podyplomowych studiów pedagogicznych. Przez trzy lata pra‑
cowała w Zakładzie Fitopatologii na Wydziale Leśnym. Swoją przygodę ze szkołą zaczęła
pięć lat temu – nigdy nie jest za późno na zmiany. Ukończyła studia uzupełniające nauczania
przyrody i chemii i rozpoczęła pracę w dwóch szkołach – w Podkowie Leśnej i w Otrębusach.
Jest bardzo zadowolona ze zmian, które zaszły w jej życiu zawodowym. Od początku pracuje
z uczniami cudzoziemskimi – nie jest to łatwe, ale często daje wiele satysfakcji.
57
W szkole
Scenariusz lekcji języka polskiego jako drugiego
Treści kształcenia:
• Dla uczniów początkujących – podstawowe słownictwo związane ze szkołą (książka,
zeszyt, ćwiczenia, długopis, ołówek, kredki, temperówka, plecak, szafka, półka, okno,
drzwi, tablica, klasa itp.), podstawowe polecenia i zwroty używane w szkole (powtórz,
powiedz, przeczytaj, pokaż, otwórz, zamknij, napisz, narysuj, tu pracuje pani dyrektor,
szukam pielęgniarki, zawołaj panią woźną itp.).
• Dla uczniów bardziej zaawansowanych – te same treści, ale dostosowane do ich
umiejętności i potrzeb (rozwiąż zadanie, wykonaj działanie, oblicz, pokaż ilustrację,
oddaj pracę oraz słownictwo używane podczas lekcji WF: zbiórka, kolejno odlicz, na
miejsca, gotowi, start itp.).
Cele kształcenia:
• Uczeń początkujący poznaje, ćwiczy i utrwala podstawowe słownictwo (klasa, okno,
drzwi, schody, książka, zeszyt, ołówek, długopis, plecak itp.) oraz zwroty potrzebne
do uczestniczenia w lekcjach (otwórz, zamknij, przeczytaj, policz, powtórz, pokaż,
powiedz itp.). Posługuje się nimi we właściwym kontekście. Tworzy proste zdania:
To jest okno, To jest pani itp.).
• Uczeń znający podstawy języka polskiego utrwala i powtarza znane treści oraz po‑
szerza znajomość języka o treści dostosowane do jego potrzeb i możliwości. Po tej
lekcji uczeń rozpoznaje podstawowe słownictwo i zwroty potrzebne podczas lekcji
i posługuje się nimi.
Metody pracy:
dialog (improwizowane scenki), swobodne wypowiedzi, wybrane techniki dramowe.
Formy pracy:
praca w grupach, indywidualna praca z uczniem, praca w parach.
• podpisane ilustracje lub zdjęcia przedstawiające różne elementy środowiska szkol‑
nego – dla uczniów początkujących np.: szkoła, nauczyciel, jedzenie, picie, klasa,
okno, drzwi, szatnia, buty, kurtka; dla uczniów zaawansowanych (dodatkowo):
boisko, sala gimnastyczna, sekretariat, dziennik, lista obecności, skala ocen z zacho‑
wania i przedmiotów, usprawiedliwienie, zawiadomienie, zwolnienie itp.; ilustracje
podstawowych poleceń i zwrotów dla uczniów początkujących: proszę, dziękuję,
przepraszam, dzień dobry, podejdź, usiądź, powiedz, przeczytaj, napisz, policz,
otwórz książkę/drzwi, zamknij książkę/drzwi; dodatkowe przykłady (wyrazów
i zwrotów) dla uczniów zaawansowanych językowo: czy mógłbyś?, czy mogę?,
cześć, witam, pozdrawiam, żegnam, do zobaczenia, podkreśl, wybierz, opowiedz,
streść, ułóż zdanie, wskaż, możesz przeczytać, powiedzieć itp. (rysunki i zdjęcia
przygotowane samodzielnie lub ilustracje z dowolnego zestawu pomocy, np. plansze
z podręcznika Magdaleny Szelc‑Mays Nowe słowa – stare rzeczy. Podręcznik do
nauczania słownictwa polskiego, wyd. Universitas),
• rekwizyty potrzebne do inscenizacji scenek „z życia szkoły”,
• kartki papieru, kredki, flamastry.
Czas:
58
45 minut
Przebieg lekcji
1. Wprowadzenie (5 minut) – inscenizacja lekcji w szkole. Najbardziej zaawansowany językowo uczeń
odgrywa rolę nauczyciela. Wydaje polecenia: podejdź do mnie, otwórz książkę, przeczytaj, narysuj
mamę itp. Uczniowie znający język polski wykonują polecenia, a pozostali włączają się na zasadzie
zabawy i obserwacji.
2. Prezentacja (10 minut). Nauczyciel włącza się do zabawy. Teraz on wydaje polecenia: otwórz ćwicze‑
nia, przeczytaj tekst, usiądź, zamknij okno itp. Uczniowie zaawansowani językowo wykonują polece‑
nia, co stanowi rodzaj prezentacji dla dzieci mniej zaawansowanych językowo, które uczą się rozumieć
używane zwroty i zapamiętują je.
3. Ćwiczenia utrwalające (10 minut). Uczniowie w parach wykonują ćwiczenia sprawdzające i utrwa‑
lające metodą dramy (odgrywanie ról). Używają wielu rekwizytów (książka, zeszyt ćwiczeń, krzesło
itp.). Nauczyciel cały czas kontroluje przebieg ćwiczenia, powtarza polecenia i zwroty, dostosowując
je do poziomu i możliwości poszczególnych uczniów. Uczniowie bardziej zaawansowani językowo
zapisują na tablicy najważniejsze polecenia.
4. Prezentacja (5 minut). Nauczyciel prezentuje podpisane ilustracje przedstawiające szkolne sprzęty
i przedmioty oraz polecenia i zwroty przydatne w szkole. Odczytuje podpisy, a uczniowie powtarzają.
Uczniowie bardziej zaawansowani językowo zapisują odczytane słowa na tablicy.
5. Ćwiczenia utrwalające (10 minut). Początkujący uczniowie doskonalą umiejętności językowe poprzez
powtarzanie i wskazywanie nazywanych przedmiotów. Nauczyciel pyta uczniów, jaką głoską zaczy‑
nają się poszczególne słowa. Uczniowie zaawansowani powtarzają poszczególne wyrazy i próbują je
zapisywać ze słuchu na tablicy. Zakres i ilość słownictwa zależy od poziomu językowego i możliwości
uczniów.
Nauczyciel prowadzi dialog z poszczególnymi uczniami.
Propozycja dialogu z zastosowaniem poznanego słownictwa i struktur zdaniowych:
• Nauczyciel: Dzień dobry. Wyjmij książkę.
• Uczeń: Dzień dobry. Dobrze. Książka i ćwiczenia.
• Nauczyciel: Otwórz książkę na stronie 10 (pokazuje na palcach) i pokoloruj obrazek.
• Uczeń: Nie mam kredek.
• Nauczyciel: Są w szafce, weź je.
6. Kontynuacja (jeśli jest czas na przedłużenie zajęć) lub praca domowa:
• Dla uczniów mniej zaawansowanych językowo: nauczyciel prosi o wykonanie rysunku przedsta‑
wiającego ucznia w szkole i umieszczenie na ilustracji jak najwięcej poznanych podczas lekcji
przedmiotów i podpisanie rysunku.
• Dla uczniów bardziej zaawansowanych językowo (i umiejących pisać): nauczyciel prosi dodatko‑
wo o podpisanie narysowanych przedmiotów lub przedstawienie w formie komiksu wybranych
sytuacji z życia szkoły.
59
Dziesięcioro uczniów z I i II etapu edukacyjnego, pochodzących z Czeczenii, Gruzji, Kirgistanu i Erytrei.
Prawie połowa z nich (klasy 4–6) już od jakiegoś czasu jest w Polsce i uczy się w polskiej szkole. Czytają
ze zrozumieniem, mówią i piszą po polsku, oczywiście na bardzo zróżnicowanym poziomie. Uczniowie
z klas 1–3 (cztery osoby) nie mieli wcześniej styczności z językiem polskim.
Scenariusz zrealizowałam podczas jednej z lekcji języka polskiego jako drugiego, które prowadzę
podczas zajęć integracyjno‑językowych. Uczniowie bardzo chętnie i żywiołowo angażowali się
w inscenizację scenek i prowadzenie dialogów. Ci lepiej znający polski bardzo sprawnie zapisy‑
wali słowa i zwroty na tablicy. Wszyscy radośnie i szybko wykonali rysunki i komiksy.
Jak zwykle w przypadku moich zajęć problemy stwarzał mocno zróżnicowany poziom znajomo‑
ści języka polskiego i duża rozpiętość wieku uczniów.
Ukończyła Wydział Filologii Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1983 roku pra‑
cuje w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej jako nauczycielka języka polskiego i angielskiego.
Od 2007 roku pracuje wyłącznie z uczniami cudzoziemskimi, prowadząc zajęcia integracyj‑
no‑językowe jako nauczycielka‑opiekunka uczniów cudzoziemskich.
60
Prace uczniów cudzoziemskich
61
Gimnazjum
III etap edukacyjny
(klasy 1–3)
62
Agnieszka Rebzda
Rzecz o rzeczowniku!
Scenariusz lekcji w klasie pierwszej
Cele kształcenia:
• tworzenie własnego tekstu, rozpoznawanie i nazywanie kategorii rzeczowników,
• uczeń zyskuje świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu
wypowiedzi.
Uczeń polski:
• zna terminologię związaną z podziałem rzeczowników na kategorie,
• potrafi podać właściwe przykłady różnych kategorii rzeczowników,
• świadomie stosuje je we własnym tekście,
• tworzy tekst ogłoszenia i zaproszenia,
• utrwala pojęcie kategorii znaczeniowych wyrazów (ubrania, meble).
• poznaje nowe słownictwo z kategorii: meble, urządzenia domowe, ubranie,
• utrwala poznane wyrazy w ćwiczeniu pisemnym,
• opisuje ustnie elementy swojego ubioru,
• odpowiada jednym wyrazem, wskazując na elementy stroju innych uczniów,
• w domu wykonuje pracę plastyczną i utrwala słownictwo z kategorii meble.
Metody pracy:
praca z tekstem, swobodne wypowiedzi.
Formy pracy:
indywidualna, grupowa, w parach.
• płyta z piosenką Czesława Niemena Sen o Warszawie oraz wydrukowany tekst piosenki,
• słownik rysunkowy dla uczniów cudzoziemskich (materiały pomocnicze nr 1 i 2),
• materiały do wykonania pracy domowej przez uczniów cudzoziemskich (gazety ze zdję‑
ciami prezentującymi wnętrza mieszkań – ważne w wypadku uczniów z rodzin uchodź‑
czych, którzy mogą nie mieć dostępu do tego rodzaju materiałów).
Czas:
45 minut
Gimnazjum – III etap edukacyjny (klasy 1–3)
63
Przebieg lekcji
1. Uczniowie cudzoziemscy otrzymują kartki z podpisanymi rysunkami tematycznymi. Kategoria: urzą‑
dzenia domowe, meble (materiał pomocniczy nr 1). Nauczyciel prosi, żeby zapoznali się z wybranymi
wyrazami (nie ma konieczności zapamiętywania wszystkich pojęć).
Pozostali uczniowie wykonują zadanie wg polecenia nauczyciela:
• Zapiszcie w zeszycie nazwy dziesięciu rzeczy, które znajdują się w sali lekcyjnej, np. tablica, ławka,
okno, kwiat, piórnik itp.
• Wypisz na tablicy wyrazy z kategorii:
• meble (stół, krzesło, szafka, łóżko itp.)
• urządzenia domowe (czajnik, grzejnik, mikser, telefon itp.)
• Na jakie pytania odpowiadają wypisane części mowy?
2. Uczniowie cudzoziemscy otrzymują kolejne kartki z podpisanymi rysunkami – kategoria: ubranie
(materiał pomocniczy nr 2). Czas na zapoznanie się z wyrazami ok. 5–8 minut.
Nauczyciel prosi ucznia cudzoziemskiego, żeby stanął przed klasą. Inny uczeń zamyka oczy i wy‑
mienia z pamięci elementy ubrania kolegi, np. fioletowa bluza, niebieskie spodnie, sportowe buty itp.
Można poprosić, żeby uczeń cudzoziemski powtórzył to, co usłyszał.
Polecenia: Stań przed klasą. Wysłuchaj kolegi. Powtórz to, co powiedział.
Ćwiczenie powtarzamy ze wszystkimi uczniami cudzoziemskimi.
Inna forma tego ćwiczenia – uczniowie cudzoziemscy zgadują kolejno, kim jest opisywana przez klasę
osoba (opis według schematu: ta osoba ma czerwone buty, czarną koszulkę, jasne dżinsy itp.).
Pozostali uczniowie wykonują kolejno polecenia nauczyciela:
• Połącz strzałkami podane wyrazy z kategoriami, do których należą:
Wartamiasto
Kasiarzeka
Gdańskregion
Pomorzeimię
• Co łączy wyrazy zapisane z lewej strony? (Wszystkie są pisane wielką literą i są nazwami własnymi).
• Wymień pięć innych rzeczowników własnych.
3. Nauczyciel zapoznaje uczniów z podziałem rzeczowników na kategorie. Wyjaśnia pojęcia i podaje przy‑
kłady rzeczowników pospolitych, własnych, żywotnych, nieżywotnych, osobowych i nieosobowych.
64
Zadanie dla uczniów:
• Uczniowie rysują tabelę, wpisują do niej pięć rzeczowników i uzupełniają tabelę według wzoru.
rzeczowniki
pospolite
własne
żywotne
nieżywotne
osobowe
nieosobowe
rękawiczki
+
−
−
+
−
+
Wisła
samochód
Ula
Honda
4. Nauczyciel dzieli uczniów na dwie grupy.
• W pierwszej grupie uczniowie dobierają się w pary i w parach piszą treść zaproszenia na otwarcie
wystawy kolekcjonerów mebli. W tekście podkreślają rzeczowniki.
• Uczniowie z drugiej grupy również dobierają się w pary i w parach przygotowują tekst ogłoszenia
o szkolnym pokazie mody na sezon wiosna–lato 2012. W tekście podkreślają rzeczowniki.
• Uczniowie cudzoziemscy wykonują ćwiczenie zawarte w materiale pomocniczym nr 3 i 4 (przy‑
porządkowują nazwy odpowiednim rysunkom).
5. Uczniowie prezentują przygotowane przez siebie teksty.
6. Nauczyciel puszcza uczniom piosenkę Sen o Warszawie i rozdaje jej tekst.
Polecenie dla uczniów: Wpiszcie do tabeli dziesięć rzeczowników z tekstu piosenki. Zadbajcie o ich
różnorodność ze względu na kategorie. Pamiętajcie, że nazwy roślin w nauce o języku traktuje się jako
rzeczowniki nieżywotne.
Praca domowa
• Uzupełnij tabelę dziesięcioma rzeczownikami tak, aby należały do wszystkich poznanych dziś
kategorii.
• Zaprojektuj swój pokój lub mieszkanie. Co w nim będzie? Wytnij z gazet zdjęcia mebli, urządzeń
domowych oraz ubrań. Naklej je na kartce A4. Podpisz każdą rzecz.
65
Słownik obrazkowy – kategoria urządzenia domowe, meble.
sofa
łóżko
fotel
lampa
stół
krzesło
szafa
wieszak
lodówka
telefon
żelazko
odkurzacz
zlew
66
szczoteczka do zębów
wanna
Słownik obrazkowy – kategoria ubrania.
koszulka
spodnie
kurtka
kapelusz
czapka
koszula
szalik
rękawiczki
skarpety
67
Podpisz rysunki słowami: zlew, wieszak, szczoteczka do zębów, sofa, łóżko, lampa, fotel, telefon, stół, krzesło,
szafa, lodówka, odkurzacz, wanna, żelazko.
s…………
łóżko
f…………
l…………
s…………
k…………
…………
…………
…………
…………
…………
…………
…………
…………
…………
68
Podpisz rysunki słowami: czapka, kapelusz, koszula, koszulka, kurtka, rękawiczki, skarpety, spodnie, szalik.
k…………spodniek…………
………………………………
………………………………
69
Prace domowe uczniów cudzoziemskich
70
W klasie jest dwoje uczniów cudzoziemskich: Abiel, który pochodzi z Erytrei i od trzech miesięcy uczy
się języka polskiego, i Tanzila, Gruzinka, która mieszka w Polsce od dwóch lat i nie ma problemu z po‑
rozumiewaniem się i rozumieniem prostych poleceń nauczyciela.
Przeprowadzenie lekcji na temat podziału rzeczownika w klasie, w której uczą się jednocześnie
Polacy i cudzoziemcy słabo znający język polski, nie było najłatwiejszym zadaniem.
Żeby zajęcia były maksymalnie efektywne dla wszystkich uczniów, należało bardzo precyzyjnie
zaplanować czas pracy i zakres materiału i starać się włączać uczniów cudzoziemskich w jak naj‑
większą część zadań (najlepsze rezultaty dają metody aktywizujące).
Abiel i Tanzila pracowali na materiałach dostosowanych do swoich umiejętności językowych,
dzięki czemu łatwiej im było zaangażować się w zajęcia. W czasie lekcji przyswoili większość
rzeczowników z listy, którą otrzymali na początku zajęć. Zgodzili się także na to, żeby przed
klasą nazywać elementy ubrań, które mieli na sobie. Połączenie ćwiczeń pisemnych (podpisy‑
wanie rysunków) z ćwiczeniem wymowy zdecydowanie ułatwiło zapamiętywanie nowych treści.
Dodatkowym ćwiczeniem utrwalającym materiał była praca domowa.
Polscy uczniowie przypomnieli sobie informacje dotyczące rzeczowników i ich prawidłowe‑
go użycia, a dzięki temu, że poszczególne kategorie rzeczowników zostały zapisane na tablicy,
uczniowie cudzoziemscy dodatkowo utrwalali sposób zapisu poszczególnych wyrazów.
Uczniowie polscy chętnie wysłuchali znanej piosenki Czesława Niemena i z łatwością określili,
do jakich kategorii należą rzeczowniki wybrane z tekstu piosenki.
Byli też bardzo zadowoleni z tego, że ich wiedza z języka polskiego może być przydatna dla in‑
nych – jako użytkownicy języka polskiego udzielali wskazówek Abielowi i Tanzili.
Agnieszka Rebzda
Polonistka, absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego. Uczy języka polskiego w Zespole
Szkół w Podkowie Leśnej od 2002 roku – w szkole podstawowej oraz w gimnazjum.
Ukończyła także studia podyplomowe w zakresie wiedzy o kulturze (Wydział Polonistyki,
Instytut Kultury Polskiej). Od 2004 roku jest lektorką języka polskiego jako obcego.
71
Robert Jarząbek
Polska i jej najważniejsze
miasta
Scenariusz lekcji języka angielskiego w klasie pierwszej
Cele kształcenia:
• pytanie i odpowiadanie na pytania o miejsce pochodzenia (kraj, miasto).
Uczeń polski:
• zna mapę Polski i jej największe miasta,
• czyta ze zrozumieniem podstawowy tekst umieszczony w karcie pracy,
• rozumie treść przykładów podanych w karcie pracy (pytanie i odpowiedzi),
• bierze udział w konwersacji (dialogu) z innym uczniem.
• zna mapę Polski i jej największe miasta (czyta nazwy miast),
• zna odmianę czasownika „to be” w liczbie pojedynczej czasu Simple Present,
• czyta ze zrozumieniem pytania: „Are you from Poland?”, „Whereabout in Poland?”
i udziela odpowiedzi na nie, używając odpowiednich form czasownika „to be”: „Yes,
I am”, „I am from Warsaw”,
• zadaje pytania innym uczniom i słucha odpowiedzi,
• zapisuje dialog, stosując poznane struktury i słownictwo, np.:
•
•
•
•
•
•
•
•
Mum, are you from Poland?
Yes, I am.
Whereabout in Poland?
I am from Warsaw.
Is Dad from Poland?
Yes, he is.
He is from Warsaw.
Metody pracy:
praca z tekstem, prowadzenie dialogów, metody ćwiczeniowe.
Formy pracy:
praca indywidualna, praca w parach, praca w grupach.
• tablica,
• slajd z kartą pracy i karty pracy dla uczniów,
• projektor i ekran.
Czas:
72
45 minut
Przebieg lekcji
1. Nauczyciel wyświetla na ekranie elektroniczną wersję karty pracy (materiał pomocniczy nr 1) i roz‑
daje karty pracy uczniom. Objaśnia układ mapki, odczytuje nazwy polskich miast i prosi uczniów cu‑
dzoziemskich o ich głośne powtórzenie. Opowiada o poszczególnych miastach, zwracając szczególną
uwagę na Warszawę, stolicę Polski (The Capital of Poland).
2. Nauczyciel zadaje pytanie: „Are you form Poland?” i odpowiada na nie: „I am from Cracow” itp.,
wskazując jednocześnie odpowiednie miasta.
3. Wybrani uczniowie zadają na głos pytanie: „Are you from Poland?”i odpowiadają na nie: „I am from
Cracow” itp.
4. Uczniowie w parach zadają sobie nawzajem pytanie: „Whereabout in Poland?” i udzielają odpowiedzi:
„I am from Warsaw” itp.
5. Kilka par wychodzi na środek klasy i prezentuje dialog przed klasą.
6. Nauczyciel zapisuje na tablicy odmianę czasownika „to be” (użytego w zdaniu) w liczbie pojedynczej
czasu Simple Present i odpowiednie skróty:
• I am from Warsaw. – I’m from Warsaw.
• You are from Warsaw. – You’re from Warsaw.
• He is from Cracow. – He’s from Cracow.
• She is from Toruń. – She’s from Toruń.
• It is from Poznań. – It’s from Poznań.
7. Uczniowie piszą dialogi z użyciem struktur i nazw podanych w karcie pracy.
73
74
She ……… from Białystok.
It ……… from Poznań
Wstaw:
AM
ARE
IS
You ……… from Kraków.
Whereabout in Poland? Whereabout in Poland?
He ……… from Wrocław.It ……… from Warszawa.
The Capital of Poland.
He ……… from Toruń.
I ……… from Szczecin.
You ……… from Gdańsk.
Hi! I am Robert. I am from Poland. Whereabout? Warsaw.
W klasie uczy się dwóch chłopców pochodzących z Kirgistanu, którzy porozumiewają się w języku pol‑
skim na poziomie komunikatywnym. Chętnie biorą udział w zajęciach, angielski znają na poziomie
początkującym.
Asat brał aktywny udział w lekcji. Na początku zapoznał się z mapką Polski i nauczył się wy‑
powiadać nazwy polskich miast, a następnie zdanie: „I am Asat.” Po wskazaniu innego ucznia
sprawnie wymawiał: „He is Janek” itp. Bez problemu napisał kilka krótkich dialogów typu:
• Janek is from Poland.
• Whereabout in Poland?
• He is from Cracow.
Nawet przy tak prostym materiale gramatycznym i leksykalnym uczniowie (zarówno polscy, jak
i cudzoziemscy) ćwiczyli cztery umiejętności: mówienie, pisanie, czytanie i rozumienie ze słuchu,
jak również poszerzali swoją znajomość gramatyki (odmiana czasownika „to be”). Dodatkowym
atutem lekcji było poszerzenie wiedzy na temat Polski przez ucznia cudzoziemskiego.
Robert Jarząbek
Absolwent Wydziału Politologii (specjalizacja Opieka i wychowanie), Kolegium
Lingwistycznego Teacher’s College of English Uniwersytetu Warszawskiego oraz wydzia‑
łu Management and Commerce (specjalizacja European Business and Commerce) na
University of Hull (filia w Londynie). W szkolnictwie publicznym pracował jako nauczy‑
ciel i pełnił funkcję przewodniczącego komisji maturalnych w Zespole Szkół nr 1 oraz
nr 2 w Milanówku. Uczestniczył w wielu szkoleniach z zakresu metodyki i metodologii
nauczania języka angielskiego oraz pozytywnie zdał egzaminy FCE, AEC oraz CPE orga‑
nizowane przez British Council w Warszawie.
75
Sławomir Sowiński
Początki państwa polskiego
Scenariusz lekcji historii w klasie pierwszej
Cele kształcenia:
• uczeń sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie oraz porządkuje
je i ustala związki poprzedzania, równoczesności i następstwa,
• wyszukuje oraz porównuje informacje z różnych źródeł i formułuje wnioski,
• wyjaśnia związki przyczynowo‑skutkowe analizowanych wydarzeń.
Uczeń polski:
• sytuuje w czasie i przestrzeni państwo pierwszych Piastów,
• wskazuje, na przykładzie państwa pierwszych Piastów, charakterystyczne cechy
monarchii patrymonialnej,
• wyjaśnia okoliczności przyjęcia chrztu przez Piastów oraz następstwa kulturowe,
społeczne i polityczne chrystianizacji w Polsce,
• poprawnie posługuje się terminami: chrystianizacja, książę, danina, trybut, biskup‑
stwo, kronika, drużyna książęca, gród,
• omawia znaczenie dokumentu Dagome iudex dla państwa polskiego,
• określa czas wydarzeń związanych z początkami państwa polskiego: 966 r. – chrzest
Mieszka I, 972 r. – bitwa pod Cedynią,
• przedstawia dokonania Mieszka I, Jordana,
• wymienia nazwy plemion polskich i ich siedzib,
• podaje przyczyny przyjęcia chrztu przez Mieszka I,
• określa znaczenie chrystianizacji dla sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej Polski,
• omawia sposób organizacji państwa polskiego,
• charakteryzuje grupy społeczne w państwie pierwszych Piastów,
• lokalizuje na mapie terytoria zajmowane przez plemiona polskie oraz obszar pań‑
stwa polskiego za panowania Mieszka I,
• wymienia nazwy państw sąsiadujących z ziemiami polskimi w X w.,
• opisuje na podstawie infografiki uzbrojenie wojownika drużyny Mieszka I.
• zna daty związane z początkami państwa polskiego – 960 r., 965 r., 966 r.,
• zna postaci – Mieszko I, Dobrawa,
• zna pojęcie Polanie,
• zna pochodzenie nazwy państwa polskiego,
• wskazuje na mapie tereny połączone przez Mieszka I – Wielkopolskę, Mazowsze,
Małopolskę, Pomorze,
• rozumie, jakie było znaczenie decyzji Mieszka I o przyjęciu chrztu,
• opisuje uzbrojenie wojownika Mieszka I.
Metody pracy:
76
elementy wykładu, praca z tekstem podręcznika, praca z materiałem ilustracyjnym,
praca z infografiką, praca z mapą, praca z tekstem źródłowym.
Formy pracy:
praca indywidualna.
• podręcznik Śladami przeszłości 1 (str. 180, 196–200), zeszyt ćwiczeń Śladami przeszłości 1 (str. 102–103), wyd. Nowa Era,
• dla uczniów cudzoziemskich: tekst spreparowany (materiał pomocniczy nr 1), karta
pracy (materiał pomocniczy nr 2).
Czas:
45 minut
Przebieg lekcji
1. Wprowadzenie
• Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu i celów lekcji.
• Wykonanie ćwiczeń nr 1 i 2 Zanim poznasz nowy temat ze str. 196 podręcznika. Uczniowie cudzo‑
ziemscy: nauczyciel wyjaśnia temat lekcji i rozdaje karty pracy.
2. Część właściwa
• Na podstawie mapy Ziemie polskie w X w. (str. 196 podręcznika) uczniowie wskazują obszary za‑
mieszkane przez plemiona polskie oraz określają położenie państw Wiślan i Polan. Charakterystyka
obydwu państw, porównanie ich rozwoju terytorialnego. Zapisanie wniosków na tablicy w formie
tabeli. Uczniowie cudzoziemscy: nauczyciel pokazuje im mapę Polski z podręcznika.
• Odczytanie tekstu Narodziny państwa Piastów (str. 198 podręcznika) przez wyznaczonego ucznia.
Uczniowie zapisują w zeszytach informacje dotyczące przodków Mieszka I oraz daty panowania
pierwszego władcy. Uczniowie cudzoziemscy: zapisują w karcie pracy (materiał pomocniczy nr 2)
imię pierwszego władcy Polski (zadanie nr 1).
• Na podstawie mapy (str. 196 podręcznika) uczniowie wymieniają nazwy ziem wchodzących
w skład państwa Mieszka I. Nauczyciel wyjaśnia, że najważniejszymi grodami państwa Piastów
były Giecz, Poznań i Gniezno, a ostatni z nich uznaje się za pierwszą stolicę państwa polskiego.
Uczniowie cudzoziemscy: zaznaczają na mapie w karcie pracy (materiał pomocniczy nr 2) najważ‑
niejsze grody państwa Mieszka I (zadanie nr 4).
• Odczytanie tekstu Chrzest Polski (str. 199 podręcznika) przez wyznaczonego ucznia. Uczniowie
cudzoziemscy otrzymują tekst spreparowany (materiał pomocniczy nr 1).
• Uczniowie odpowiadają na pytania:
• Dlaczego Mieszko I przyjął chrzest?
• Dlaczego przyjął chrzest od Czechów, a nie od Niemców?
• Dlaczego pojął za żonę Czeszkę Dobrawę?
• Uczniowie cudzoziemscy uzupełniają kartę pracy (materiał pomocniczy nr 2).
• Podczas krótkiego wykładu nauczyciel omawia sposób funkcjonowania państwa Mieszka I.
Wprowadza terminy danina oraz militarne podstawy władzy książęcej. W dalszej kolejności na
77
podstawie ilustracji i tekstu Społeczeństwo w czasach Mieszka I (str. 200 podręcznika) uczniowie
charakteryzują organizację społeczeństwa w państwie Piastów pod koniec X w.
• Uczniowie zapoznają się z tekstem źródłowym pod tytułem Drużyna Mieszka I (str. 198 podręcz‑
nika), a następnie wykonują ćwiczenia nr 1 i 2 Praca z tekstem źródłowym z tej samej strony.
• Opis uzbrojenia wojownika drużyny Mieszka I. Uczniowie wykonują ćwiczenia nr 1 i 2 Praca z infografiką ze str. 197 podręcznika. Uczniowie cudzoziemscy: na podstawie rysunku z podręcznika
(str. 197) wypisują w karcie pracy (materiał pomocniczy nr 2) elementy uzbrojenia wojownika
z drużyny Mieszka I (zadanie nr 3).
• Omówienie treści i znaczenia dokumentu Dagome iudex oraz wyjaśnienie, co oznacza jego na‑
zwa. Odczytanie tekstu Dagome iudex ze str. 200 podręcznika. Na podstawie mapy Ziemie polskie
w X w. (str. 196 podręcznika) uczniowie wymieniają nazwy państw i ludów sąsiadujących z pań‑
stwem Polan, następnie ustalają, które kraje u schyłku panowania Mieszka I były chrześcijańskie,
a które pozostawały pogańskie.
3. Podsumowanie.
• Powtórzenie najważniejszych: dat, postaci, pojęć i zagadnień.
Praca domowa
1. Na podstawie biogramu Mieszka I (str. 199 podręcznika) zapisz w zeszycie najważniejsze dokonania
władcy.
2. Opisz w zeszycie, jak zmieniło się państwo piastowskie pod rządami Mieszka I.
3. Uzupełnij Notatki z lekcji ze str. 102 zeszytu ćwiczeń oraz wykonaj ćwiczenia ze str. 102–103.
1. Napisz w zeszycie, kim był i czego dokonał Mieszko I.
78
Na tereny dzisiejszej Polski nasi przodkowie przybyli w VI w. n.e. (naszej ery). Słowianie
(tak się nazywali) żyli w plemionach (grupach). Rządził nimi książę. Najważniejsze
plemiona to: Polanie, Wiślanie, Pomorzanie, Mazowszanie i Ślężanie. Od nazwy
Polanie pochodzi nazwa Polska.
Pierwszym historycznym władcą Polski był Mieszko I. W 965 r. ożenił się z Dobrawą
z Czech. W 966 r. Mieszko I przyjął chrzest z Czech, a nie z Niemiec. Chciał niezależności
dla Polski.
Nasz władca (Mieszko I) przyjął religię chrześcijańską. Chciał być uważany za równego
innym władcom europejskim.
Zadanie 1
Uzupełnij zdania:
Imię pierwszego historycznego władcy Polski to ……………………………………
Żona Mieszka I miała na imię ……………………………………………………………
Data chrztu Polski to ……………………………………………………………………
Nazwa Polska pochodzi od ……………………………………………………………
Zadanie 2
Podkreśl zdanie prawdziwe.
Pierwszy władca Polski przyjął chrzest, ponieważ:
chciał otrzymać pieniądze od innych władców.
chciał być władcą równym innym.
zakochał się w Dobrawie.
był świętym człowiekiem.
79
Zadanie 3
Wypisz elementy uzbrojenia wojownika z drużyny Mieszka I (na podstawie ilustracji ze
str. 197 podręcznika).
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
Zadanie 4
Wypisz nazwy dwóch najważniejszych grodów Mieszka I: ……………………………
…………………………………………………………………………………………
Zaznacz je na mapie.
Zadanie 5
Z tekstu i mapy wypisz pięć najważniejszych plemion zamieszkujących ziemie Polski
zjednoczone (połączone) przez Mieszka I.
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
80
Informacje o uczniach cudzoziemskich: W klasie uczą się dwie uczennice cudzoziemskie. Krystyna,
Białorusinka, jest w naszej szkole od dwóch tygodni i bardzo szybko robi duże postępy w nauce. Tanzila,
Gruzinka, mieszka w Polsce od 2009 roku. Robi coraz większe postępy w nauce języka polskiego, ma
jednak duże zaległości w nauce historii.
Zajęcia udało się przeprowadzić zgodnie z planem. Tanzila ma większy problem z językiem pol‑
skim, więc potrzebowała mojego wsparcia. Krystyna bardzo szybko poradziła sobie z zadaniami.
Zajęcia zaplanowałem w taki sposób, żeby podczas lekcji wszyscy uczniowie byli zaangażowani
i pracowali stosownie do swoich możliwości. Jestem bardzo zadowolony z pracy klasy.
Sławomir Sowiński
Absolwent Wydziału Historii oraz studiów podyplomowych na Wydziale Politologii UW.
Nauczyciel historii w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej. Opiekun Samorządu Gimnazjum.
Wraz z żoną, która również jest historykiem (absolwentką UJ w Krakowie), interesuje się
epoką średniowiecza oraz architekturą gotycką, której zabytki od lat z pasją zwiedzają.
Pasjonuje się fantastyką naukową, a w szczególności światem Star Trek.
81
Beata Onyszko
Pole powierzchni i objętość
graniastosłupów
Scenariusz lekcji matematyki w klasie pierwszej
Cele kształcenia:
• uczeń interpretuje pojęcia matematyczne i operuje obiektami matematycznymi oraz
używa języka matematycznego do opisu rozumowania i uzyskanych wyników.
Uczeń polski:
• rysuje siatkę i rzut opisanego graniastosłupa,
• opisuje wzorami pola powierzchni i objętości graniastosłupów,
• oblicza pola i objętości graniastosłupów.
• rysuje siatkę i rzut opisanego graniastosłupa,
• opisuje wzorami pola powierzchni prostopadłościanu i sześcianu,
• oblicza pole powierzchni całkowitej prostopadłościanu i sześcianu,
• oblicza pole powierzchni bocznej graniastosłupów.
Metody pracy:
dyskusja, ćwiczenia praktyczne, rozwiązywanie zadań z podręcznika.
Formy pracy:
praca indywidualna, praca w parach.
• podręcznik dla I klasy gimnazjum z serii Matematyka 2001, wyd. WSiP,
• zeszyt ćwiczeń dla I klasy gimnazjum z serii Matematyka 2001, część 1, wyd. WSiP,
• tekst spreparowany z teorią i zadaniami dla uczniów cudzoziemskich (materiał
pomocniczy nr 1),
• modele graniastosłupów.
Czas:
82
90 minut
Przebieg lekcji
1. Część nawiązująca:
• Przypomnienie wiadomości. Odpowiedź na pytania:
• Jakie znamy wzory na obliczanie pól figur płaskich?
• Jakimi figurami mogą być ściany boczne graniastosłupa prostego, a jakimi graniastosłupa
pochyłego?
• Jak mierzymy wysokość graniastosłupa prostego, a jak graniastosłupa pochyłego?
• Uczniowie cudzoziemscy zapoznają się z materiałem pomocniczym numer 1 i wykonują zadania
numer 1 i 2 z karty pracy.
2. Część właściwa:
• Sformułowanie tematu lekcji.
• Praca indywidualna przy tablicy i w ławce. Uczniowie polscy rozwiązują zadanie nr 3 ze str. 129
(Matematyka 2001), zadania nr 4 i 5 ze str. 130 oraz zadania nr 8–16 ze str. 132 i 133 (gdyby te‑
matowi trzeba było poświęcić kolejną godzinę lekcyjną, uczniowie będą rozwiązywać zadania nr
22–31 ze str. 146 i 147).
• Dyskusja nad sposobem obliczania pola powierzchni bocznej – omówienie różnych możliwości.
• Uczniowie cudzoziemscy pracują indywidualnie (w ławce) i przy wsparciu nauczyciela rozwiązują
zadania nr 3–7 (materiał pomocniczy nr 1).
3. Część podsumowująca – przypomnienie wzorów na pole powierzchni całkowitej oraz objętość
graniastosłupów.
Praca domowa
• Wykonaj zadania ze str. 111–117 (Matematyka 2001).
• Wykonaj zadania 1, 2, 3 (materiał pomocniczy nr 2).
83
Materiał pomocniczy nr 1A
wierzchołek
rzuty
krawędź
84
Materiał pomocniczy nr 1B
1.
2.
3.
podstawa
podstawa
4.
siatki graniastosłupów
5.
6.
ściany boczne
85
Materiał pomocniczy nr 1C
obwód prostokąta
pole powierzchni prostokąta
ob = 3 cm + 2 cm + 3 cm + 2 cm = 10 cm
p = 3 cm × 2 cm = 6 cm2
3 cm
3 cm
2 cm
2 cm
pole powierzchni graniastosłupa
pole podstawy
pp
pole powierzchni bocznej pb = pi+ pii + piii+ piv
pb
pole powierzchni całkowitej pc
pc = 2 × pp + pb
86
Materiał pomocniczy nr 1D
Zadanie 1
Wskaż graniastosłupy w materiale pomocniczym nr 1A:
wskaż – show strona – page
Zadanie 2
Nazwij graniastosłupy pokazane w materiale pomocniczym nr 1B.
nazwij – name
1. –
2. –
3. –
4. –
5. –
6. –
Zadanie 3
Oblicz pole powierzchni całkowitej sześcianu (Pc).
sześcian
5 cm
87
Zadanie 4
Oblicz pole powierzchni całkowitej prostopadłościanu (Pc).
prostopadłościan
2 cm
3 cm
4 cm
Zadanie 5
Oblicz pole powierzchni bocznej (Pb) sześcianu o krawędzi o długości 5 cm.
sześcian
5 cm
88
Zadanie 6
Oblicz pole powierzchni całkowitej prostopadłościanu (Pc):
prostopadłościan
6 cm
4 cm
4 cm
Zadanie 7
Oblicz pole powierzchni bocznej (Pb) narysowanego graniastosłupa trójkątnego.
graniastosłup trójkątny
5 cm
3 cm
4 cm
2 cm
89
Praca domowa
Zadanie 1
Oblicz pole powierzchni sześcianu, którego krawędź jest równa 8 cm.
Zadanie 2
Oblicz pole powierzchni prostopadłościanu o krawędziach 10 cm, 5 cm, 3 cm.
Zadanie 3
Oblicz pole powierzchni bocznej graniastosłupa trójkątnego, wiedząc, że w podstawie
jest trójkąt o bokach 6 cm, 7 cm, 8 cm, a wysokość graniastosłupa jest równa 5 cm.
90
W klasie uczy się dwoje uczniów obcokrajowców: Tanzila z Gruzji, która zna język polski na poziomie
komunikatywnym, ale nie zna słownictwa matematycznego, i Abiel z Erytrei, który prawie wcale nie zna
polskiego, ale jest bardzo ambitny i bardzo chętnie uczy się nowych słów. Abielowi tłumaczyłam materiał
w języku angielskim, wplatając w mój wywód znane mu polskie pojęcia.
Praca z uczniami cudzoziemskimi wymaga stałej kontroli i wsparcia nauczyciela, ale przede
wszystkim poradzenia sobie z barierą językową. W przypadku Abiela udało się tę barierę prze‑
zwyciężyć dzięki temu, że oboje znamy język angielski. Po angielsku Abiel przyswajał materiał
znacznie szybciej, dzięki czemu miał czas na rozwiązanie większej liczby zadań i lepsze utrwa‑
lenie materiału.
Pracując z Abielem i Tanzilą, odczuwam wiele satysfakcji, ponieważ oboje bardzo chętnie an‑
gażują się w naukę. Nie mają problemu ze zrozumieniem przekazywanych im treści, o ile są one
podawane w sposób dostosowany do ich znajomości języka polskiego.
Beata Onyszko
Absolwentka matematyki na Uniwersytecie w Białymstoku. Jako nauczyciel pracuje od
2004 roku. Jest nauczycielem mianowanym.
91
Katarzyna Pierczyk
Skład i budowa atmosfery
Scenariusz lekcji geografii w klasie pierwszej
Cele kształcenia:
• uczeń wykorzystuje wiedzę i umiejętności geograficzne w celu lepszego rozumienia
współczesnego świata,
• ma świadomość roli, jaką odgrywa atmosfera (ze szczególnym uwzględnieniem
ozonosfery) w życiu i działalności gospodarczej człowieka.
Uczeń polski:
• zna definicję atmosfery,
• wymienia składniki atmosfery z podziałem na stałe i zmienne,
• rozumie, jaki wpływ na życie na Ziemi ma atmosfera,
• rozumie, jakie znaczenie dla życia organizmów żywych ma ozonosfera,
• opisuje budowę atmosfery,
• charakteryzuje poszczególne warstwy budujące atmosferę.
• zna definicję atmosfery,
• wymienia najważniejsze składniki atmosfery,
• wybiera spośród podanych funkcji te, które spełnia atmosfera,
• zna warstwy atmosfery i ich kolejność,
• dobiera opisy poszczególnych warstw atmosfery do ich nazw.
Metody pracy:
pogadanka, dyskusja, praca z tekstem, quiz.
Formy pracy:
praca indywidualna.
• podręcznik oraz tekst spreparowany na podstawie tekstu z podręcznika (materiał
pomocniczy nr 1),
• karty pracy dla uczniów polskich i cudzoziemskich (materiał pomocniczy nr 2).
Czas:
92
45 minut
Przebieg lekcji
1. Wprowadzenie definicji atmosfery.
2. Zdefiniowanie pionowego zasięgu atmosfery.
3. Wspólne określenie, na podstawie podręcznika, składników budujących atmosferę. Wprowadzenie
pojęcia składników stałych i zmiennych.
4. Dyskusja na temat znaczenia atmosfery dla życia i działalności człowieka. Podsumowanie dyskusji na
temat znaczenia atmosfery dla życia na Ziemi. Zapisanie odpowiedzi w punktach.
5. Przedstawienie wiadomości dotyczących ozonosfery: co to jest ozon, czym jest ozonosfera, na jakiej
znajduje się wysokości, jakie ma znaczenie dla życia na Ziemi, co powoduje degradację ozonosfery, co
to jest dziura ozonowa, jaki wpływ na życie organizmów żywych ma dziura ozonowa.
6. Praca z tekstem podręcznika – charakterystyka poszczególnych warstw budujących atmosferę.
7. Podsumowanie lekcji – krótki quiz dotyczący składu, znaczenia i budowy atmosfery.
Po zakończeniu poszczególnych części lekcji uczniowie wykonują zadania umieszczone w kartach
pracy (dla uczniów cudzoziemskich – materiał pomocniczy nr 2, dla uczniów polskich – materiał
pomocniczy nr 3).
93
Atmosfera jest to warstwa gazów otaczająca kulę ziemską. Przy powierzchni Ziemi
utrzymuje atmosferę siła grawitacji. Atmosfera razem z Ziemią wykonuje ruch wirowy.
Główne składniki atmosfery to:
• azot – 78%
• tlen (O2) – 21%
• dwutlenek węgla (CO2) – 0,02–0,4%
• ozon (O3)
• argon mniej niż 1%
• inne = gazy szlachetne
• para wodna
Znaczenie atmosfery dla życia i gospodarki człowieka:
• Człowiek i zwierzęta mogą oddychać.
• Nie odczuwa się ruchu wirowego Ziemi.
• Utrzymywanie średniej temperatury Ziemi, która wynosi +15oC.
• Ochrona przed meteorytami.
• Ochrona przed szkodliwym promieniowaniem UV.
• Ochrona przed wiatrem słonecznym.
Warstwy atmosfery:
Troposfera jest na wysokości od 0 do 11 km nad Ziemią. W tej warstwie jest najwięcej
pary wodnej. Powstają w niej chmury. W troposferze temperatura spada do −60oC na
górnej granicy warstwy. Ta warstwa jest najważniejsza dla człowieka. W tej warstwie
żyjemy.
Stratosfera jest na wysokości od 11 do 50 km. Temperatura w tej warstwie rośnie
wraz ze wzrostem wysokości i na górnej granicy warstwy wynosi 0oC. W stratosferze
na wysokości 20–30 km znajduje się ozonosfera, która chroni Ziemię przed
promieniowaniem UV.
Mezosfera jest na wysokości od 50 do 85 km nad Ziemią. W tej warstwie temperatura
spada do −85oC na jej górnej granicy.
Termosfera jest od 85 do 800 km nad Ziemią. W termosferze znajduje się warstwa
nazywana jonosferą, występują zorze polarne. W tej warstwie temperatura rośnie do
1000oC na jej górnej granicy.
Egzosfera jest najdalej od Ziemi. Zaczyna się na wysokości 800 km i nie wiadomo,
gdzie się kończy. Temperatura w tej warstwie spada do −273oC.
94
1. Ułóż wyrazy w takiej kolejności, żeby utworzyły definicję atmosfery.
warstwa, jest, to, atmosfera, gazów, kulę, otaczająca, ziemską
…………………………………………………………………………………………
2. Podpisz na wykresie składniki atmosfery ziemskiej.
mniej niż 1 % …………………
0,4 % …………………
21 % …………………
78 % …………………
3. Jaka jest rola atmosfery ziemskiej? Podkreśl prawidłowe odpowiedzi.
• Człowiek i zwierzęta mogą oddychać.
• Rośliny utrzymują zielony kolor w lecie.
• Możliwe jest wydobywanie węgla kamiennego.
• Ochrona przed wiatrem słonecznym.
• Ochrona przed wiatrem spowodowanym pędem Ziemi w czasie ruchu wirowego.
• Ochrona przed kometami i planetoidami.
• Utrzymywanie Księżyca w takiej samej odległości od Ziemi przez cały rok.
• Utrzymywanie temperatury Ziemi na poziomie −15oC.
• Ochrona przed meteorytami.
• Powstawanie zaćmień Słońca.
• Ochrona przed szkodliwym promieniowaniem UV.
95
4. Wybierz poprawną odpowiedź:
Atmosfera składa się w 21% z ……………………
• azotu
• pary wodnej
• tlenu
• dwutlenku węgla (CO2)
5. Najważniejszą dla człowieka warstwą atmosfery jest:
•
•
•
•
mezosfera
egzosfera
stratosfera
troposfera
6. Uzupełnij tabelę. Wybierz cechy warstw atmosfery z podanych poniżej.
wysokość nad powierzchnią Ziemi większa niż 800 km, spadek temperatury,
temperatura na górnej granicy −60oC, wysokość nad powierzchnią Ziemi od 0 do
11 km, warstwa ozonowa, zachodzi w niej działalność człowieka, wysokość nad
powierzchnią Ziemi od 11 do 50 km, jonosfera, temperatura na górnej granicy −85oC,
wysokość nad powierzchnią Ziemi od 50 do 85 km, wzrost temperatury, wzrost
temperatury, temperatura spada do −273oC, wysokość nad powierzchnią Ziemi
od 85 do 800 km, spadek temperatury, nie wiadomo, gdzie jest jej górna granica,
temperatura na górnej granicy 0oC, spadek temperatury, temperatura na górnej
granicy 1000oC
warstwa
atmosfery
wysokość nad
Ziemią
egzosfera
termosfera
mezosfera
stratosfera
troposfera
96
temperatura
zmiany
temperatury
cechy
dodatkowe
7. Zrób rysunek. Przedstaw budowę i cechy atmosfery. Wykorzystaj informacje
z tabeli w zadaniu 6.
km
800
85
50
11
97
Karta pracy dla uczniówpolskich.
1. Wykonaj wykres kołowy prezentujący skład atmosfery.
2. Pogrupuj składniki atmosfery na stałe i zmienne: tlen, para wodna, dwutlenek węgla,
azot, ozon, argon.
Składniki stałe:
Składniki zmienne:
3. Napisz, dlaczego atmosfera jest bardzo ważną powłoką ziemską.
4. Z poniższych zdań stwórz ciąg przyczynowo‑skutkowy obrazujący problemy
dotyczące ozonosfery.
a. Emisja zanieczyszczeń gazowych do atmosfery (zwłaszcza freonów) w niższych
szerokościach geograficznych.
98
b.Przemieszczanie się ozonu wraz z globalną cyrkulacją w stronę biegunów.
c. Zwiększona ilość promieniowania UV docierająca do powierzchni Ziemi.
d.Powstawanie ozonu w niskich szerokościach geograficznych.
e. Zwiększona liczba zachorowań na choroby skóry.
f. Niszczenie cząsteczek ozonu przez chlor zawarty we freonach.
g.Przemieszczanie się zanieczyszczeń
geograficznych w okolice biegunów.
gazowych
z
niższych
szerokości
h.Zmniejszanie ilości ozonu w warstwie ozonowej.
5. Dokończ zdania:
Warstwa atmosfery, w której pojawiają się chmury, latają samoloty i żyją ludzie, to:
…………………………………………………………………………………………
Warstwa atmosfery, w której temperatura rośnie do 1000oC ze względu na obecność
jonosfery, to ……………………………………………………………………………
6. Wykorzystując informacje z podręcznika, uzupełnij tabelę.
warstwa
atmosfery
wysokość nad
Ziemią
temperatura
zmiany
temperatury
cechy
dodatkowe
egzosfera
termosfera
mezosfera
stratosfera
troposfera
99
7. Zrób rysunek przedstawiający budowę i cechy atmosfery zgodnie z danymi
zawartymi w tabeli w zadaniu 6.
km
800
85
50
11
Prace uczniów cudzoziemskich
100
W klasie jest dwóch uczniów cudzoziemskich, którzy już potrafią mówić i pisać po polsku.
Przed rozpoczęciem lekcji uczniowie cudzoziemscy otrzymali tekst spreparowany dotyczący oma‑
wianego tematu, dostosowany do ich umiejętności językowych, jednak w trakcie zajęć nie korzystali
z niego, tylko przysłuchiwali się lekcji i starali się, tak jak pozostali uczniowie, robić na bieżąco
notatki.
Lekcja przebiegła bardzo sprawnie i zgodnie z zaplanowanym scenariuszem. Polscy uczniowie
chętnie i aktywnie brali udział we wspólnej pracy. Często zgłaszali się do odpowiedzi, uczestni‑
czyli w dyskusji, analizowali materiał zawarty w podręczniku, a także zadawali pytania dotyczące
interesujących ich zagadnień. W tym czasie uczniowie cudzoziemscy jedynie przysłuchiwali się
dyskusjom, nie biorąc w nich czynnego udziału. Najprawdopodobniej było to związane z proble‑
mami w szybkim formułowaniu myśli w języku polskim oraz z koniecznością nieco dłuższego
analizowania materiału w podręczniku. Poza tym uczniowie cudzoziemscy robili notatki, co przy
słabszej znajomości polskiego wymaga dużego skupienia i zajmuje dosyć dużo czasu, więc trudno
jest podzielić uwagę między pisanie i udział w dyskusji.
Po zakończeniu części lekcji, w której wprowadzono nowe treści dotyczące realizowanego tematu,
wszyscy uczniowie otrzymali karty pracy.
Polskie dzieci miały więcej problemów z rozwiązaniem przygotowanych dla nich zadań, często
prosiły nauczyciela o dodatkowe wskazówki i wyjaśnienia. Po sprawdzeniu kart pracy okazało się,
że część z nich zawiera błędy.
Zadanie nr 1, które polegało na narysowaniu wykresu kołowego prezentującego skład atmosfery,
nie sprawiło uczniom większych problemów. Jedyne zastrzeżenie, które można mieć do jego wyko‑
nania, to dokładność i estetyka rysunków.
W zadaniu nr 2, w którym trzeba było podzielić składniki atmosfery na stałe i zmienne, wiele osób
miało trudność z zaklasyfikowaniem argonu do dobrej grupy.
W zadaniu nr 3, w którym uczniowie mieli wypisać przyczyny powodujące, że atmosfera jest bar‑
dzo ważna dla życia i działalności człowieka, w wielu pracach podano małą liczbę argumentów.
Jednak w części prac udzielono bardzo wyczerpujących odpowiedzi.
Najwięcej problemów sprawiło zadanie nr 4, w którym uczniowie musieli utworzyć ciąg przyczy‑
nowo‑skutkowy obrazujący problemy z warstwą ozonową, najmniej zaś zadanie nr 5, w którym
trzeba było do opisów warstw atmosfery dopisać ich nazwy – wszyscy zrobili to poprawnie.
Również tabela dotycząca budowy atmosfery w zadaniu nr 6, poza paroma wyjątkami, została uzu‑
pełniona poprawnie. W kilku pracach zdarzyło się, że uczniowie, zamiast podać zakres temperatury
w danej warstwie atmosfery, ograniczali się jedynie do jednej wartości (najczęściej temperatury na
górnej granicy warstwy).
101
Wiele trudności przysporzyło uczniom zadanie 7, w którym na podstawie tabeli z zadania 6 mieli
narysować schemat budowy atmosfery. Większość rysunków zawierała tylko zasięg pionowy i na‑
zwy kolejnych warstw, bez uwzględnienia informacji dotyczących temperatury i cech dodatkowych.
Uczniowie cudzoziemscy bardzo dobrze poradzili sobie z rozwiązaniem kart pracy dostosowanych
do ich umiejętności językowych. Skończyli pracę jako jedni z pierwszych. Przy wykonywaniu zadań
posiłkowali się tekstem spreparowanym, notatkami wykonanymi w czasie lekcji i podręcznikiem,
nie potrzebowali dodatkowej pomocy nauczyciela.
W zadaniu nr 1, które polegało na ułożeniu słów w definicję atmosfery, jeden z uczniów pominął
jeden z wyrazów, ale najprawdopodobniej był to błąd wynikający z nieuwagi, ponieważ reszta defi‑
nicji została uporządkowana poprawnie.
Obaj uczniowie bezbłędnie wykonali zadanie nr 2, w którym musieli podpisać składniki atmosfery
na wykresie kołowym.
W zadaniu nr 3, polegającym na podkreślaniu prawidłowych odpowiedzi, obaj uczniowie popeł‑
nili niewielkie błędy (np. nie zaznaczyli jednego z poprawnych stwierdzeń, ale było ono najmniej
oczywiste i najtrudniejsze do samodzielnego wydedukowania, chociaż na lekcji była o tym mowa).
Również zadania nr 4 i 5 (test wyboru) zostały wykonane poprawnie.
W zadaniu nr 6, polegającym na uzupełnieniu tabeli, obaj uczniowie nie skorzystali z podanych
w karcie pracy określeń, tylko skrócili je tak, żeby ułatwić sobie (od strony technicznej) wypełnianie
tabeli, co może świadczyć o pełnym zrozumieniu terminów i kreatywnym podejściu do rozwiązy‑
wanych zadań. Jeden z uczniów błędnie wypełnił dwie kolumny w tabeli, co najprawdopodobniej
wynikało z mylnego zinterpretowania nagłówków tych kolumn.
Dzięki przygotowaniu tekstów spreparowanych oraz kart pracy uczniowie cudzoziemscy w peł‑
ni skorzystali z lekcji. Zakres treści programowych przyswojonych przez nich był porównywalny
z tym, który przyswoili uczniowie polscy. Taki przebieg lekcji był możliwy, ponieważ obaj chłopcy
posługują się językiem polskim w sposób komunikatywny. Mogli korzystać z podręczników, ro‑
zumieli treści przekazywane przez nauczyciela i mogli przysłuchiwać się dyskusji w trakcie lekcji.
Wydaje się więc konieczne uczenie dzieci przybywających do Polski podstaw naszego języka, za‑
nim zaczną brać udział w lekcjach przedmiotowych. Inaczej nie sposób wymagać od nich, żeby
realizowały materiał polskiego gimnazjum.
Katarzyna Pierczyk
Ukończyła Wydział Geografii i Studiów Regionalnych na Uniwersytecie Warszawskim,
gdzie następnie uzyskała stopień doktora nauk o Ziemi w zakresie geografii. Ma wieloletnie
doświadczenie w pracy dydaktycznej zarówno z dziećmi i młodzieżą, jak i z osobami doro‑
słymi. Z uczniami cudzoziemskimi pracuje od trzech lat.
102
Małgorzata Dzięcielska
Wyznaczanie gęstości ciał
stałych i cieczy
Scenariusz lekcji fizyki w klasie pierwszej
Cele kształcenia:
• wykorzystanie wielkości fizycznych (gęstość, masa, objętość) do rozwiązywania
prostych zadań obliczeniowych,
• przeprowadzanie doświadczeń i wyciąganie wniosków z otrzymanych wyników.
Uczeń polski:
• posługuje się pojęciem gęstości,
• planuje doświadczenie związane z wyznaczeniem gęstości ciał stałych i cieczy,
• opisuje przebieg i wynik przeprowadzonego doświadczenia,
• przelicza jednostki długości, objętości, masy i gęstości,
• posługuje się pojęciem niepewności pomiarowej,
• rozpoznaje zależność proporcjonalną na podstawie wyników obserwacji,
• stosuje do obliczeń związek między masą, gęstością i objętością,
• na podstawie wyników pomiarów wyznacza gęstość ciał stałych i cieczy.
• posługuje się pojęciem gęstości,
• przelicza jednostki długości, objętości, masy i gęstości,
• stosuje do obliczeń związek między masą, gęstością i objętością,
• na podstawie wyników pomiarów wyznacza gęstość ciał stałych i cieczy.
Metody pracy:
doświadczenia przeprowadzane w grupach (ćwiczenia w stosowaniu związku między
masą, gęstością i objętością ciał stałych i cieczy).
Formy pracy:
praca w grupach.
• podręcznik i zeszyt ćwiczeń Spotkania z fizyką cz. 1, wyd. Nowa Era (temat: Gęstość ciał),
• tekst spreparowany na podstawie tekstu z podręcznika,
• waga laboratoryjna,
• prostopadłościenne klocki wykonane z różnych substancji,
• przedmioty o nieregularnym kształcie,
• ciecze o różnej gęstości,
• cylindry miarowe, zlewki, linijki.
Czas:
45 minut
103
Przebieg lekcji
1. Wprowadzenie.
• Zapoznanie uczniów z celem lekcji. Przypomnienie wielkości fizycznych: masa, objętość i gęstość
oraz ich jednostek. Powtórzenie sposobu zamiany jednostek.
2. Praca w grupach.
• Przypomnienie zasad pracy w grupach.
• Nauczyciel dzieli uczniów na pięcioosobowe zespoły, rozdaje im środki dydaktyczne i przydziela
zadania (materiał pomocniczy nr 1). Uczniowie cudzoziemscy pracują w grupie, otrzymują tekst
spreparowany na podstawie podręcznika (materiał pomocniczy nr 2) oraz instrukcję do doświad‑
czenia (materiał pomocniczy nr 3).
3. Podsumowanie lekcji.
• Przedstawiciele grup prezentują wyniki pomiarów i wyznaczonych wartości gęstości. Porównanie
otrzymanych wyników z danymi tablicowymi.
104
Instrukcja:
• Zważcie dostarczone przez nauczyciela ciała stałe o regularnych kształtach,
a następnie zmierzcie ich wymiary i obliczcie ich objętość.
• Zważcie dostarczone przez nauczyciela ciała stałe o nieregularnych kształtach,
a następnie wyznaczcie ich objętość metodą wyporu cieczy.
• Zważcie dostarczone przez nauczyciela cylindry miarowe, a następnie zważcie te
same naczynia z nalaną do nich cieczą oraz odczytajcie objętość cieczy.
• Wyniki pomiarów wraz z niepewnością pomiarową zapiszcie w jednostkach układu
SI w tabeli, a następnie wyznaczcie gęstość każdego ciała na podstawie wzoru.
• Opiszcie przeprowadzone przez zespół doświadczenie, wyciągnijcie wnioski
i zapiszcie je w formie notatki.
Tabela wyników pomiarów.
m [kg]
V [m3]
ρ
ciało stałe 1
ciało stałe 2
ciało stałe 3
ciecz 1
ciecz 2
105
gęstość, wzór:
np. żelazo 7800
106
np. woda 998
np. tlen 1,429
Instrukcja dla uczniów cudzoziemskich.
ciało stałe
1. Zważ ciało stałe
m = …… kg
2. Odczytaj objętości
objętość cieczy: V1 = …… m3
objętość cieczy z zanurzonym ciałem: V2 = …… m3
3. Oblicz objętość ciała: V = V2 − V1 = ……
4. Oblicz gęstość ze wzoru:
ρ=—
m [kg]
V [m3]
ρ
ciało stałe 1
ciało stałe 2
107
ciecz
1. Zważ
puste naczynie: m1 = …… kg
naczynie z cieczą: m2 = …… kg
2. Oblicz masę cieczy
m = m1 − m2 = ……
3. Odczytaj objętość cieczy
V1 = …… m3
4. Oblicz gęstość ze wzoru:
ρ=—
m [kg]
ciecz 1
ciecz 2
108
V [m3]
ρ
W klasie uczy się dwóch uczniów cudzoziemskich. Jeden z nich jest w Polsce od pół roku, drugi od
dwóch lat. Znajomość języka polskiego obu uczniów – średniozaawansowana.
Lekcja została przeprowadzona zgodnie ze scenariuszem, uczniowie pracowali w grupach. W kla‑
sie są dwaj uczniowie cudzoziemscy, których znajomość języka polskiego oceniam na średnioza‑
awansowaną. Są to uczniowie ambitni, zdolni i chętni do nauki. Lekcja nie wymagała znajomo‑
ści dużej ilości skomplikowanego słownictwa, opierała się na dokonywaniu pomiarów i obliczeń.
Uczniowie cudzoziemscy pracowali w jednym z pięcioosobowych zespołów na osobnych kartach
pracy. Pracowali chętnie i sprawnie. Nie mieli problemów ze zrozumieniem wyznaczonego zadania.
Praca z cudzoziemcami bywa różna. Czasem jest łatwa, przyjemna i daje ogromną satysfakcję,
zwłaszcza kiedy widać zaangażowanie dziecka i chęć do nauki oraz współpracy. Ciekawym do‑
świadczeniem, przynoszącym wiele radości zarówno nauczycielowi, jak i uczniowi, jest wówczas
odnajdywanie „wspólnego języka”, tak żeby uczeń mógł poszerzać swoją wiedzę i wykazywać się
umiejętnościami. Największą satysfakcją dla nauczyciela jest wówczas uśmiech dziecka, dumnego
ze swoich osiągnięć.
Czasem jednak praca z uczniami cudzoziemskimi bywa trudna i mozolna i wydaje się przynosić
niewielkie efekty. Dzieje się tak, kiedy dzieci nie czują potrzeby uczenia się, trudno je zachęcić do
nauki, nie współpracują i dodatkowo często opuszają lekcje.
Największym i podstawowym problemem nauczycieli uczących dzieci cudzoziemskie jest kom‑
pletny brak znajomości języka polskiego przez niektóre z nich, zwłaszcza kiedy trafiają one do gim‑
nazjum, gdzie poziom wiedzy jest zaawansowany i nauka wymaga znajomości ogromnego zasobu,
często skomplikowanego, naukowego słownictwa.
Małgorzata Dzięcielska
Nauczycielka fizyki i matematyki. Absolwentka Wydziału Fizyki Politechniki Warszawskiej
i Studiów Podyplomowych Matematyka dla nauczycieli na Uniwersytecie Warszawskim.
Z uchodźcami pracuje od 2006 roku, od kiedy zaczęła pracować w Zespole Szkół
w Podkowie Leśnej. Pasjonuje się podróżami, kinem i astronomią.
109
Grzegorz Turek
Masy i rozmiary atomów
Scenariusz lekcji chemii w klasie pierwszej
Cele kształcenia:
• uczeń wyjaśnia, dlaczego masy atomów i cząsteczek podaje się w jednostkach masy
atomowej,
• definiuje pojęcie jednostki masy atomowej, oblicza masy cząsteczkowe prostych
związków chemicznych.
Uczeń polski:
• potrafi sam, na przykładzie wziętym z otoczenia, stworzyć wizualizację rozmiaru
atomu,
• zna definicję masy atomowej i masy cząsteczkowej oraz atomowej jednostki masy (u),
• potrafi określić masę atomową dowolnego pierwiastka, korzystając z układu okreso‑
wego pierwiastków,
• potrafi obliczyć masę cząsteczkową związku chemicznego o podanym wzorze
sumarycznym,
• rozwiązuje, wykorzystując proste równania, zadania, w których przy pomocy poda‑
nej masy cząsteczkowej określa symbol lub liczbę atomów „ukrytego” pierwiastka.
• potrafi odtworzyć, na przykładzie, sposób wizualnego opisu rozmiaru atomu,
• rozumie pojęcie masy atomowej i masy cząsteczkowej,
• zna jednostkę masy stosowaną w chemii,
• potrafi określić masę atomową dowolnego pierwiastka, korzystając z układu okre‑
sowego pierwiastków, oraz odnaleźć pierwiastek w układzie okresowym, znając jego
przybliżoną masę atomową,
• potrafi obliczyć masę cząsteczkową prostego związku chemicznego o podanym
wzorze sumarycznym,
• rozwiązuje, wykorzystując proste równania, zadania, w których przy pomocy poda‑
nej masy cząsteczkowej określa symbol „ukrytego” pierwiastka w prostych związ‑
kach chemicznych.
Metody pracy:
wykład, dyskusja, rozwiązywanie ćwiczeń w zeszycie ćwiczeń oraz na tablicy,
wizualizacja.
Formy pracy:
praca w grupach, praca indywidualna.
• podręcznik i zeszyt ćwiczeń do klasy I gimnazjum Chemia Nowej Ery, wyd. Nowa Era,
• tekst spreparowany z ćwiczeniami dla uczniów cudzoziemskich (materiał pomocni‑
czy nr 1 i 2),
• układ okresowy pierwiastków.
Czas:
110
45 minut lub 90 minut, jeśli nauczyciel uzna pracę w grupach nad wizualizacją za
ciekawą i ważną.
Przebieg lekcji
1. Część nawiązująca:
• Przypomnienie potrzebnych wiadomości:
• Najważniejsze założenia teorii atomistyczno‑cząsteczkowej budowy materii,
• Pojęcie pierwiastka chemicznego, związku chemicznego, atomu i cząsteczki.
2. Część właściwa:
• Sformułowanie tematu lekcji.
• Część teoretyczna:
• Określenie rozmiaru atomu w metrach, centymetrach i angstremach.
• Wizualizacja rozmiaru atomu za pomocą przykładu, w którym atom zostaje powiększony do
rozmiaru przedmiotu znalezionego np. w klasie.
• Wprowadzenie definicji jednostki masy używanej w chemii – atomowej jednostki masy u (unit)
i wyrażenie 1 u w gramach.
• Obliczanie ile, unitów mieści się w 1 gramie.
• Wprowadzenie definicji masy atomowej i masy cząsteczkowej.
• Opis sposobu określania masy atomowej dowolnego pierwiastka w układzie okresowym.
W czasie trwania części teoretycznej uczniowie cudzoziemscy pracują, w miarę możliwości, z całą
klasą, słuchają, starają się notować, brać czynny udział w lekcji.
• Część praktyczna:
• Praca w grupach 6‑osobowych: każda grupa wymyśla własny przykład wizualizacji rozmiaru
atomu, poparty obliczeniami i przedstawia wynik w postaci rysunku sporządzonego na arkuszu
papieru A3. Klasa ocenia wszystkie prace i wybiera najlepszą, najbardziej zapadającą w pamięć.
W czasie trwania tej części lekcji uczniowie cudzoziemscy pracują samodzielnie lub w zespole z ma‑
teriałem pomocniczym nr 1, wykorzystując również układ okresowy.
• Praca indywidualna przy tablicy i w ławce: uczniowie obliczają masy cząsteczkowe substancji
(podręcznik, zadanie 3, str. 91), ustalają symbol jednego z pierwiastków w związku o znanej
masie cząsteczkowej (ćwiczenia, zadanie 13, str. 50), ustalają liczbę atomów jednego z pier‑
wiastków występujących w związku o znanej masie cząsteczkowej (ćwiczenia, zadanie 15, str.
50). W zadaniu 13 i 15 nauczyciel pierwszy przykład wykonuje we współpracy z uczniami jako
przykład pokazowy. Praca z układem okresowym.
Uczniowie cudzoziemscy wykonują ćwiczenia zawarte w materiale pomocniczym nr 2, korzystając
z układu okresowego.
111
3. Część podsumowująca
• Przypomnienie najlepszego rysunku wykonanego przez uczniów.
Praca domowa
• Zadania 10–12, strona 49.
• Zadania 1–2, materiał pomocniczy nr 2.
Prace uczeniów cudzoziemskich
112
(najwyższa
góra
świata)
113
jednostka masy w chemii = 1 unit = 1 u
1
1 u = — masy 12
c
= 0,00000000000000000000000166 grama !!!
atom węgla23 zera !!!
w takim razie
1 gram = 602.200.000.000.000.000.000.000 u !!!
20 zer !!!
jak to zapamiętać ??? to wielka liczba !!!
masz 602.200.000.000.000.000.000.000 gramów
co 1 sekundę zjadasz 1 tonę = 1.000 kilogramów
możesz jeść przez 19.000.000.000 lat
hurra !!!
114
Masa 1 atomu każdego pierwiastka jest zapisana w układzie
okresowym. W przypadku bromu wynosi ona 79,9.
symbol
pierwiastka
Brom
79,9
zaokrąglamy do całości
80 u
Masa atomu bromu wynosi więc 80 u.
Masę 1 cząsteczki h2o (wody) liczymy tak:
h
2
× masa h
h
=2×1u=2u
o
1 × masa=
1 × 16 u = 16 u
o
2 u + 16 u = 18 u
masa cząsteczkowa h2o wynosi w takim razie 18 u.
115
Ćwiczenia dla uczniów cudzoziemskich:
1. Podaj masę atomową:
C (węgiel) =
Pb (ołów) =
Ca (wapń) =
Cu (miedź) =
S (siarka) =
Fe (żelazo) =
Au (złoto) =
2. Podaj nazwę i symbol pierwiastka o masie:
19 u =
9u=
40 u =
52 u =
35 u =
137 u =
3. Oblicz masę cząsteczki:
Br2 =
CO2 =
NH3 =
SO3 =
116
H2S =
C3H8 =
H2SO4 =
4. Podaj symbol pierwiastka oznaczonego „X”:
SX2 masa = 64 u
XO
masa = 40 u
X2O5
masa = 108 u
Praca domowa
1. Oblicz masę cząsteczki:
H3PO4 =
Ag2O =
CH3OH =
K2CO3 =
Fe2S3 =
Mg(OH)2 =
2. Podaj symbol pierwiastka oznaczonego „X”:
HXO3
masa = 63 u
X2O7
masa = 182 u
H4X2O7
masa = 178 u
3. (Dodatkowo, jeśli nauczyciel uzna, że uczniowie sprostają wyzwaniu) Oblicz „x”:
NaxO
masa = 62 u
SiOx
masa = 60 u
117
W klasie jest dwóch cudzoziemców. Ich poziom znajomości języka polskiego można określić jako
komunikatywny.
Po zapoznaniu się z tekstem spreparowanym Giorgi i Kuban wykonali swoje prace całkowicie sa‑
modzielnie i, co warto podkreślić, prawidłowo. Poziom ćwiczeń był bardzo bliski poziomowi zadań
wykonywanych przez polskich uczniów, brakowało w nich tylko obliczeń mas związków bardziej
złożonych np. soli Zn(NO3)2. Biorąc pod uwagę czas i poprawność wykonanych przez chłopców
zadań, przypuszczam, że i takie przykłady nie sprawiłyby im problemów. Z ćwiczeniami wyko‑
nywanymi podczas lekcji poradzili sobie tak szybko, że zdążyli jeszcze w czasie zajęć rozwiązać
zadanie nr 1 z pracy domowej. Wprawdzie obaj popełnili w tym zadaniu błędy, ale wynikały one
raczej z pośpiechu i chęci zrobienia jak największej liczby ćwiczeń. Pozostałe dwa zadania wykonali
już w domu, przy czym jeden z nich nie zrozumiał polecenia w zadaniu 3 (dodatkowym), ale warto
zaznaczyć, że ten rodzaj ćwiczeń nie był wykonywany podczas lekcji, również z dziećmi polskimi.
Giorgi i Kuban to bardzo ambitni i zdolni uczniowie, którzy często chcą zrobić więcej, niż się od
nich wymaga. Jestem przekonany, że przy jeszcze lepszej znajomości języka polskiego ich umie‑
jętności i wyniki z przedmiotów ścisłych wykraczałyby ponad przeciętną wyników dzieci polskich.
Warto też zaznaczyć, że rodzice obu chłopców są bardzo zaangażowani w ich szkolne życie i prze‑
bieg edukacji. Życzyłbym każdemu nauczycielowi pracującemu z uczniami cudzoziemskimi takich
uczniów, również polskich.
Grzegorz Turek
Nauczyciel chemii i matematyki, absolwent Wydziału Technologii Chemicznej Politechniki
Warszawskiej. W szkole pracuje od 14 lat, początkowo w liceum, teraz również w gimnazjum.
118
Notatki
119
Notatki
120

Wielokulturowość na co dzień

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wielokulturowość w opiece zdrowotnej

pobierz - Szkoła Medialna

sposób działania tak nie

interfejs