ocena wpływu proponowanych zmian regulacyjnych na krajowy

OCENA WPŁYWU
PROPONOWANYCH
ZMIAN REGULACYJNYCH
NA KRAJOWY
SEKTOR POŻYCZKOWY
DOTYCZY PROJEKTU ZAŁOŻEŃ PROJEKTU
USTAWY Z DNIA 18 KWIETNIA 2014 R.,
O ZMIANIE USTAWY O NADZORZE NAD RYNKIEM
FINANSOWYM, USTAWY “PRAWO BANKOWE”
ORAZ INNYCH USTAW
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Warszawa, 2014
SPIS TREŚCI
Główne wnioski
5
I
Wprowadzenie
7
II
Rynek mikropożyczek w Polsce
9
IIA
Rynek firm pożyczkowych w Polsce
9
IIB
Mikropożyczki, chwilówki
13
IIC
Znaczenie chwilówek dla gospodarstw domowych
19
III
Ocena wpływu projektowanych regulacji na sektor firm
pożyczkowych oraz na ich klientów
21
IIIA
Przedmiot analizy i charakterystyka analizowanych zapisów
w projektowanej ustawie
21
IIIB
Ocena wpływu regulacji przeciwdziałających próbom obejścia
ustawowo określonych limitów kosztów pozaodsetkowych
na sektor firm pożyczkowych oraz klientów
23
IIIC
Wprowadzenie maksymalnej wysokości odsetek
za opóźnienie w spłacie oraz odsetek od odsetek
29
IIID
Wnioski
35
IIII
Ocena efektów makroekonomicznych
37
V
Podsumowanie i rekomendacje
43
Słowniczek
47
GŁÓWNE WNIOSKI
Wzrost bezpieczeństwa finansowego konsumenta
W opinii Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, proponowane
przez rząd zmiany w ustawie o nadzorze nad rynkiem finansowym
znacząco przyczynią się do poprawy sytuacji klientów i zwiększą ich
bezpieczeństwo finansowe. Nowe regulacje powinny przeciwdziałać
wpadaniu konsumentów w tzw. pętlę zadłużenia. Ustawodawca nie
może bowiem zezwalać na windykowanie klientów firm
pożyczkowych na kwoty nieadekwatne do wartości zaciągniętej
wcześniej pożyczki poprzez obchodzenie przepisów Kodeksu
cywilnego regulujących odsetki maksymalne. Należy pamiętać, że
klientami firm pożyczkowych są w głównej mierze osoby
charakteryzujące się niską wiedzą finansową i kredytową.
Ograniczenie „spirali zadłużenia”
Obecnie na całkowity koszt mikropożyczki, a szczególnie
chwilówki, często składają się różnego rodzaju opłaty dodatkowe,
związane z niespłaceniem jej przez dłużnika, bądź brakiem
możliwości jej spłaty w pierwotnie ustalonym terminie. Firmy
pożyczkowe oferują wtedy zwykle możliwość odpłatnego
przesunięcia terminu spłaty zadłużenia. Taka prolongata bywa
jednak bardzo kosztowna w odniesieniu do kwoty netto zaciągniętej
pożyczki. W zależności od okresu, o jaki jest przedłużany termin
spłaty (zwykle o okres 7-30 dni), całkowita kwota do zwrotu może
zwiększyć się o 10-20%. Pożyczkobiorca zwykle może korzystać
kilkakrotnie z możliwości przesunięcia terminu spłaty, jednakże za
każdym razem jego całkowite zadłużenie istotnie wzrasta.
Ograniczenie kosztów windykacyjnych
Innym rodzajem dodatkowych kosztów, które mogą towarzyszyć
chwilówce, są koszty windykacyjne. W przypadku niespłacenia
pożyczki w terminie, firmy pożyczkowe podejmują działania mające
na celu odzyskanie pożyczonych środków. W tym celu do dłużnika
wysyłane są wezwania do zapłaty – tradycyjnie drogą pocztową,
telefonicznie, za pomocą SMS-u lub też e-mailem. Każde z takich
powiadomień obciąża pożyczkobiorcę dodatkowymi kosztami,
które zwiększają się wraz z liczbą wysyłanych powiadomień.
Ponadto każde kolejne powiadomienie jest zwykle droższe od
poprzedniego, co powoduje, że każdorazowo całkowite zadłużenie
wzrasta o coraz większą kwotę. Koszt niektórych form powiadomień
bywa szczególnie wysoki i nieuzasadniony. Oczywiście koszty
5
pojedynczych powiadomień mogą wydawać się stosunkowo niskie,
gdy jednak dochodzi do ich częstej wysyłki, całkowite koszty
windykacyjne w krótkim okresie wyraźnie zwiększają zadłużenie
pożyczkobiorcy.
Marginalne ryzyko ograniczenia sektora mikropożyczek
Analizowane propozycje zmian regulacyjnych będą miały
pozytywny wpływy na rozwój rynku pożyczkowego w Polsce.
W ocenie Instytutu, ryzyko ograniczenia rynku mikropożyczek
w następstwie wprowadzonych zmian jest marginalne, można
natomiast oczekiwać pojawienia się pozytywnych efektów nowych
regulacji wzmacniających trendy wzrostowe na tym rynku. Wśród
tych pozytywnych efektów prorozwojowych wskazać należy przede
wszystkim wzrost przejrzystości rynku i wzrost zaufania klientów
do firm pożyczkowych.
Zmiana strategii biznesowej części sektora
Z przeprowadzonych przez IBnGR analiz nie wynika, jakoby nowa
regulacja, poprzez ograniczenie możliwości prolongaty spłaty
zadłużenia, odbierała firmom pożyczkowym instrument
restrukturyzacji zadłużenia. Nowe regulacje z pewnością wymuszą
natomiast zmianę strategii niektórych firm działających na rynku
mikropożyczek, które obecnie prowadzą biznes w oparciu
o założenie, że klient nie będzie w stanie spłacić udzielonej mu
pożyczki.
Brak widocznych skutków na poziomie ogólnopolskim
Z oceny IBnGR wynika, że proponowane przez rząd zmiany
przepisów nie będą miały widocznych efektów na poziomie
ogólnogospodarczym. Niewielka skala rynku mikropożyczek
w stosunku do całego krajowego rynku pożyczkowego oraz
przewidywany niewielki wpływ nowych regulacji na wartość
udzielanych pożyczek powodują, że wpływ tych zmian na poziom
spożycia indywidualnego i dalej na dynamikę wzrostu
gospodarczego w Polsce będzie pomijalny.
6
I
WPROWADZENIE
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową prezentuje raport na
temat rynku mikropożyczek w Polsce, który obecnie zmienia się
w sposób bardzo dynamiczny. Do rozwoju tego rynku przyczyniło
się między innymi zaostrzenie w ostatnim czasie, za sprawą
wytycznych nadzoru bankowego, kryteriów przyznawania
kredytów przez banki. Na rynku mikropożyczek pojawiło się wiele
nowych podmiotów oferujących szybkie pożyczki, tzw. „chwilówki”
za pośrednictwem Internetu. Sprawiło to, że z jednej strony wzrosła
dostępność tego typu pożyczek, ale jednocześnie wzrosło też
znaczenie problemów związanych z nadmiernymi kosztami
pożyczek dla klientów.
Z tego powodu rząd podjął prace nad zmianą przepisów regulujących
sektor mikropożyczek. Chodzi o projekt ustawy o zmianie ustawy
o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy – Prawo bankowe
oraz kilku innych ustaw. Projekt założeń do zmian tych przepisów
został przyjęty na posiedzeniu Komitetu Rady Ministrów w dniu 17
kwietnia 2014 roku i rekomendowany przez Komitet Rady Ministrów.
7
Najważniejszą częścią prezentowanego raportu IBnGR jest ocena
planowanych zmian regulacyjnych dotyczących krajowego rynku
mikropożyczek. Z punktu widzenia tego rynku, kluczowe są trzy
aspekty proponowanych zmian:
• Ustanowienie limitu na koszty pozaodsetkowe pożyczek
w wysokości 25% całkowitej kwoty kredytu i 30% całkowitej
kwoty kredytu w ujęciu rocznym, nie więcej jednak niż 100%
całkowitej kwoty kredytu.
• Wprowadzenie regulacji przeciwdziałających próbom obchodzenia
ustawowo określonych limitów kosztów pozaodsetkowych
(dotyczy to prolongaty spłaty kredytu na kolejne okresy spłaty
w okresie 120 dni od dnia wypłaty kredytu) – w praktyce chodzi
o zakaz „rolowania” pożyczek.
• Wprowadzenie maksymalnej wysokości odsetek za opóźnienie
w spłacie oraz odsetek od odsetek (do sześciokrotności wysokości
stopy kredytu lombardowego).
25%+30%/rok
120 dni
6 x lombard
W raporcie zaprezentowana została ocena wpływu proponowanych
zmian w drugim i trzecim z wymienionych obszarów, zarówno na
rynek mikropożyczek (sytuację podmiotów na nim działających
oraz klientów), jak i ocena efektów w skali makroekonomicznej.
Przedstawione zostały także rekomendacje IBnGR odnośnie
wprowadzenia przygotowywanych przepisów, a także rekomendacje
odnośnie innych aspektów funkcjonowania sektora mikropożyczek.
Raport zawiera podstawowe dane na temat krajowego rynku
mikropożyczek, a także omówienie najważniejszych aktualnych
zjawisk i tendencji występujące na tym rynku.
8
II / IIA
RYNEK
MIKROPOŻYCZEK
W POLSCE
RYNEK FIRM POŻYCZKOWYCH W POLSCE
Firmy pożyczkowe w Polsce działają już od ponad 15 lat, jednak
dopiero w ostatnich 2-3 latach nastąpił wyraźny rozkwit tego rynku.
Uważa się, że głównym powodem, dla którego konsumenci zaczęli
częściej korzystać z usług pozabankowych instytucji finansowych,
było zaostrzenie warunków udzielania kredytów, spowodowane
ogólnoświatowym kryzysem finansowym.
Zwiększone wymogi uniemożliwiły części potencjalnych kredytobiorców
pozyskanie kredytu bankowego, ze względu na utratę przez nich
zdolności kredytowej. Odcięcie części konsumentów od możliwości
skorzystania z takiego instrumentu finansowego jak kredyt
bankowy, spowodowało wzrost zainteresowania pożyczkami
udzielanymi przez firmy niebędące bankami.
Ponad 15 lat
firmy
pożyczkowe
działają na
polskim rynku
Dynamiczny rozwój firm pożyczkowych w ostatnich
latach był więc w dużej mierze odpowiedzią rynku na
powstałe zapotrzebowanie na pożyczki udzielane
stosunkowo szybko, bez kłopotliwych formalności
i bardzo szczegółowego sprawdzania wiarygodności
finansowej klienta.
9
Na rynku polskim funkcjonują obecnie trzy rodzaje instytucji
pożyczających środki pieniężne:
• instytucje podlegające Komisji Nadzoru Finansowego, czyli banki,
SKOK–i, banki spółdzielcze
• instytucje niepodlegające nadzorowi KNF, czyli legalnie działające
firmy pożyczkowe, lombardy oraz portale oferujące pożyczki
społecznościowe (social lending)
• instytucje działające w szarej strefie.
Raport obejmuje więc swoim zakresem wyłącznie firmy
pożyczkowe, działające w oparciu o przepisy prawa określone
w szczególności w Kodeksie cywilnym, Ustawie o kredycie
konsumenckim i Ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, ale
niepodlegające nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego.
Niepodleganie firm pożyczkowych wytycznym KNF powoduje, że
firmy te nie mają obowiązku publikować danych dotyczących
udzielonych przez nich pożyczek. Nie ma więc w pełni
wiarygodnych statystyk, które by pokazały dokładną liczbę
i wartość pożyczek udzielonych przez firmy pożyczkowe, tak jak to
ma miejsce w przypadku kredytów/pożyczek udzielonych przez
sektor bankowy. Powoduje to, że w przypadku firm pożyczkowych
możliwe jest jedynie szacowanie niektórych wskaźników
finansowych, dotyczących ich działalności.
Wykres 1. Wartość pożyczek udzielonych przez firmy należące do
Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w mln PLN (lata 2012
i 2013 szacunki PwC).
2300
1725
2250,0
1500,0
1700,0
1500,0
1580,0
1800,0
2000,0
1150
575
0
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Źródło: Rynek firm pożyczkowych w Polsce, PwC, grudzień 2013 r.
10
2013
Na podstawie danych dotyczących firm zrzeszonych w Konferencji
Przedsiębiorstw Finansowych można stwierdzić, że wartość
pożyczek udzielonych przez firmy pożyczkowe od 2010 roku
rokrocznie wzrasta1. Wzrasta także liczba udzielonych pożyczek – od
975 tysięcy w 2009 roku do około 1230 tysięcy w 2013 roku. Oznacza
to, że rynek pożyczek (mierzony liczbą udzielonych pożyczek)
zwiększył się o ponad 25% w latach 2009-2013, czyli wzrastał
w tempie około 6% rocznie.
Przeciętna wartość udzielonej pożyczki przez firmy pożyczkowe
wahała się w przedziale od 1500 do 1700 PLN. Jak szacuje PwC ponad
90% kredytów gotówkowych udzielonych przez banki stanowią
kwoty o wartości wyższej niż 3 tysiące PLN. Porównanie to
pokazuje, że firmy pożyczkowe wyspecjalizowane są głównie
w udzielaniu pożyczek na kwoty względnie niskie.
O ponad 25%
wzrosła liczba
udzielonych
pożyczek w
latach
2009-2013
Według szacunków PwC około 200 tysięcy
gospodarstw domowych (1,5% ogółu) w Polsce jest
zadłużonych w firmach pożyczkowych. Biorąc pod
uwagę, że rocznie udzielanych jest w Polsce od 1,5 do 2
milionów mikropożyczek, stosunkowo niewielka
liczba gospodarstw zadłużonych w tego typu firmach,
oznacza najprawdopodobniej, że jedno gospodarstwo
domowe korzysta z mikropożyczek kilka razy w roku.
Łączną wartość zadłużenia gospodarstw domowych
w firmach pożyczkowych oszacowano na 4 miliardy
PLN w 2013 roku.
WYSOKOŚĆ
POŻYCZKI
Pożyczka
Chwilówka
TERMIN SPŁATY
1
„Rynek firm pożyczkowych w Polsce”, PwC, grudzień 2013 r.
11
—9
IIB
MIKROPOŻYCZKI, CHWILÓWKI
Na polskim rynku działają firmy oferujące różne rodzaje pożyczek.
W ich ofercie znajdują się zarówno pożyczki długoterminowe, które
zwykle odznaczają się większą wartością kwoty i dłuższym terminem
spłaty (często w ratach tygodniowych lub miesięcznych), jak również
mikropożyczki, czyli pożyczki o niskiej wartości kwoty, płatne
jednorazowo na koniec wymaganego terminu. Szczególnym rodzajem
mikropożyczek są chwilówki, które odznaczają się dodatkowo
krótkim terminem spłaty – zwykle jest to okres nie dłuższy niż 30 dni.
Mikropożyczki
Pożyczki o niskiej wartości
kwoty (do 3-4 tys. PLN),
zwykle płatne jednorazowo
na koniec terminu.
Chwilówki
Mikropożyczki o krótkim
terminie spłaty, zwykle nie
dłuższym niż 30 dni.
Cechą charakterystyczną
chwilówek jest też to, że
bardzo często są one
przyznawane w okresie nie
dłuższym niż 15 minut, bez
szczegółowej weryfikacji
zdolności kredytowej
pożyczkobiorcy.
Jak już wspomniano, firmy pożyczkowe znajdują się w innej
sytuacji niż banki, gdyż nie są zobowiązane stosować się do,
niejednokrotnie dość restrykcyjnych, wytycznych Komisji
Nadzoru Finansowego i tym samym mają większą swobodę
w udzielaniu pożyczek. Ponoszą jednak przy tym większe
ryzyko, gdyż pożyczki udzielane są stosunkowo szybko przy
jedynie ogólnej weryfikacji zdolności klienta do późniejszej
spłaty. Ponadto firmy pożyczkowe udzielają pożyczek
zwykle ze środków własnych, w odróżnieniu od banków,
które finansują je w dużej mierze depozytami. Stąd też koszt
pozyskania
środków
finansowych
w
firmach
pożyczkowych jest często zwykle wyższy niż w instytucjach
bankowych. Firmy te oczekują bowiem większej premii za
ponoszone ryzyko ewentualnej utraty swoich środków
wskutek niespłacenia pożyczki przez pożyczkobiorcę, co
szczególnie jest zauważalne przy chwilówkach.
13
Chwilówki są instrumentem finansowym skierowanym głównie do
osób, które potrzebują szybkiego dopływu pieniędzy. Zwykle chodzi
o losowe sytuacje, jak na przykład nieplanowane wcześniej wydatki.
Z chwilówek powinny więc korzystać osoby, które posiadają stałe
źródło dochodów i są w stanie spłacić tę pożyczkę w ustalonym
wcześniej, zwykle krótkim terminie. Jest to więc produkt, który ze
względu na krótki okres spłaty i względnie wysokie koszty pożyczki
nie powinien być wykorzystywany do spłaty długów, czy
regulowania długoterminowych zobowiązań finansowych. Cechą
charakterystyczną tych pożyczek jest też to, że zwykle są spłacane
w pełnej wysokości tylko w jednej racie.
Istotną cechą chwilówki jest też łatwość jej uzyskania.
Firmy pożyczkowe często informują, że całość
procedury nie powinna zająć więcej niż 15 minut. Takie
pożyczki można otrzymać w sposób tradycyjny
(w placówce bądź u przedstawiciela firmy
pożyczkowej), telefonicznie, czy też w najbardziej
popularny sposób, czyli za pośrednictwem strony
internetowej firmy pożyczkowej. Tego rodzaju witryny są
zwykle wyposażone w uproszczone symulatory kosztów
zaciągniętych pożyczek, w zależności od wysokości
kwoty pożyczki i terminu jej późniejszej spłaty. Klient ma
więc możliwość zapoznania się z rozkładem płatności
i kosztami dla różnych kombinacji pożyczek.
30 dni
to maksymalny
okres, na jaki
udzielane są
chwilówki
Główną część kosztu zaciągnięcia chwilówki stanowi zwykle
prowizja, która automatycznie powiększa wysokość kwoty do
spłaty. Często się spotyka oferty mikropożyczek o teoretycznie
zerowym oprocentowaniu, gdzie jedyny koszt pożyczki stanowi
właśnie prowizja. Prowizja ta może być jednak na tyle wysoka, że
całkowity koszt takiej pożyczki, będzie wyższy od kosztów obsługi
niektórych pożyczek oprocentowanych. Stanowi to też pewnego
rodzaju zabieg marketingowy, który jest także praktykowany przez
inne, niż firmy pożyczkowe, instytucje finansowe. Z badania
Federacji
Konsumentów2
wynika
bowiem,
że
48,5%
pożyczkobiorców preferuje przede wszystkim niskie oprocentowanie
przy zaciąganiu kredytu/pożyczki. Z kolei tylko 22,4% klientów
instytucji finansowych zwraca uwagę na wysokość prowizji.
2
14
Raport z badania ankietowego Konsument na rynku usług pożyczkowych,
Federacja Konsumentów, Warszawa, grudzień 2013
Z badania przeprowadzonego na zlecenie Związku Firm
Pożyczkowych wynika, że przeciętna kwota mikropożyczki
internetowej (chwilówki), udzielonej klientowi po raz pierwszy,
wyniosła w 2013 roku 449 PLN. Przeciętna kwota brutto pożyczki,
czyli tzw. kwota do spłaty wyniosła 527 PLN. Oznacza to, że
w przypadku zaciągnięcia przez klienta pierwszej chwilówki,
przeciętny jej koszt wyniósł około 17% pożyczonej kwoty.
Wykres 2. Przeciętna kwota chwilówki netto i brutto w 2013 roku
1000
745
NETTO
750
500
449
NETTO
932
BRUTTO
527
BRUTTO
250
0
KLIENCI NOWI
KLIENCI POWRACAJĄCY
Źródło: Raport „Mikropożyczki w Polsce”, Związek Firm Pożyczkowych,
Warszawa 2013
Klienci, którzy spłacą pierwszą pożyczkę, mogą zwykle liczyć na
kolejne, gdyż dali się oni poznać firmom pożyczkowym, jako
wiarygodni, rzetelni pożyczkobiorcy. Osoby te uzyskują
automatycznie możliwość pożyczenia wyższych kwot niż przy
pierwszej pożyczce. Według badania ZFP średnia wartość
mikropożyczki internetowej (chwilówki), udzielonej klientom
powracającym, wyniosła 745 PLN w 2013 roku. Była więc ona o 66%
wyższa od przeciętnej wysokości pierwszej pożyczki.
Kolejne pożyczki są zwykle bardziej kosztowne dla klientów. Podczas
gdy pierwsze chwilówki można zwykle uzyskać na dość
preferencyjnych warunkach (niska prowizja lub jej całkowity brak,
niskie lub zerowe oprocentowanie), to następne są już wyraźnie mniej
atrakcyjne. Na kwotę brutto, oprócz kapitału do spłaty, składa się
nieobecna przy pierwszej pożyczce prowizja, czy też dochodzą
znacznie wyższe odsetki. Wynika to z faktu, że pierwsza chwilówka,
15
udzielana zwykle na korzystnych zasadach, ma przede wszystkim
zachęcić klienta do skorzystania z usług firmy pożyczkowej. Koszty
zaciągnięcia kolejnych pożyczek uwzględniają więc także koszty
udzielenia klientowi pierwszej pożyczki. Według badania
przeprowadzonego na zlecenie ZFP przeciętna kwota brutto chwilówki
w 2013 roku była o 25% wyższa od wartości zaciągniętej pożyczki, czyli
była o 8 punktów procentowych wyższa niż w przypadku pierwszej pożyczki.
Według raportu „Mikropożyczki w Polsce”, przeciętny
okres na jaki udzielane są chwilówki wynosi 26 dni dla
klientów, którzy zaciągają taką pożyczkę po raz pierwszy
oraz 25 dni dla klientów, którzy zadłużają się po raz kolejny
w danej firmie pożyczkowej. Okres kredytowania krótszy
od jednego miesiąca pokazuje, że chwilówki są produktem,
który przeważnie służy do zaspokajania chwilowych
potrzeb, finansowania nieplanowanych wydatków
i doraźnego pokrywania niedoboru środków pieniężnych.
17%
pożyczonej
kwoty to koszt
pierwszej
chwilówki, 25%
to koszt kolejnej
Na całkowity koszt chwilówki często składają się również różnego
rodzaju opłaty dodatkowe, związane z niespłaceniem jej przez
dłużnika, bądź brakiem możliwości jej spłaty w pierwotnie ustalonym
terminie. Firmy pożyczkowe oferują wtedy zwykle możliwość
odpłatnego przesunięcia terminu spłaty zadłużenia. Taka prolongata
bywa jednak bardzo kosztowna w odniesieniu do kwoty netto
zaciągniętej pożyczki. W zależności od okresu, o jaki jest przedłużany
termin spłaty (zwykle o okres 7-30 dni), całkowita kwota do zwrotu
może zwiększyć się o 10-20%. Pożyczkobiorca zwykle może korzystać
kilkakrotnie z możliwości przesunięcia terminu spłaty, jednakże za
każdym razem jego całkowite zadłużenie istotnie wzrasta.
Innym rodzajem dodatkowych kosztów, które mogą towarzyszyć
chwilówce, są koszty windykacyjne. W przypadku niespłacenia
pożyczki w terminie, firmy pożyczkowe podejmują działania mające
na celu odzyskanie pożyczonych środków. W tym celu do dłużnika
wysyłane są wezwania do zapłaty – tradycyjnie drogą pocztową,
telefonicznie, za pomocą SMS-u lub też e-mailem. Każde z takich
powiadomień obciąża pożyczkobiorcę dodatkowymi kosztami,
które zwiększają się wraz z liczbą wysyłanych powiadomień3.
3
16
Na rynku funkcjonują również firmy, które nie pobierają opłat z tytułu działań windykacyjnych.
Ponadto każde kolejne powiadomienie jest zwykle droższe od
poprzedniego, co powoduje, że każdorazowo całkowite zadłużenie
wzrasta o coraz większą kwotę. Koszt niektórych form
powiadomień bywa szczególnie wysoki i nieuzasadniony.
Przykładowo
za
wezwanie
wysyłane
drogą
pocztową
pożyczkobiorca może być obciążony dodatkową kwotą rzędu 30-50
PLN. Oczywiście koszty niektórych form powiadomień mogą
wydawać się stosunkowo niskie – rzędu 2-5 PLN, gdy jednak
dochodzi do ich częstej wysyłki, całkowite koszty windykacyjne
mogą w krótkim okresie wyraźnie zwiększyć zadłużenie
pożyczkobiorcy.
Koszty dodatkowe są więc często wyższe niż koszty zaciągnięcia
pożyczki (prowizja, oprocentowanie) i są nieadekwatne względem
kosztów operacyjnych i finansowych poniesionych przez firmy
pożyczkowe. Wysokość kosztów dodatkowych powoduje, że
w rzeczywistości stają się one dodatkowym wpływem dla
pożyczkodawcy, w sytuacji gdy pożyczkobiorca nie spłaca pożyczki
w terminie. Powoduje to, że strategie firm pożyczkowych
ukierunkowane są przede wszystkim na uzyskiwanie wpływów
z tego typu opłat, jakie zmuszony jest ponieść pożyczkobiorca,
spóźniający się ze spłatą pożyczki. Sprzyjają temu między innymi
krótkie terminy spłaty, a także charakterystyka klientów firm
pożyczkowych (osoby niezamożne, o obniżonej zdolności
kredytowej i często o niskiej wiedzy finansowej). Innymi słowy,
w obecnej sytuacji prawnej często mamy do czynienia z sytuacją,
w której firmy pożyczkowe udzielają pożyczek, wiedząc z góry, że
pożyczkobiorca nie będzie w stanie ich spłacić w terminie.
17
IIC
ZNACZENIE CHWILÓWEK DLA GOSPODARSTW DOMOWYCH
Z badania Federacji Konsumentów wynika, że najbardziej popularnymi
sposobami zadłużania się w Polsce są kredyty bankowe (32,2%)
i zakupy ratalne (32,1%). Z usług firmy pożyczkowej (inne pożyczki niż
chwilówki) skorzystało 8,5% osób. Pożyczki krótkoterminowe były
piątym co do popularności sposobem zadłużania się Polaków – z tego
instrumentu finansowego skorzystało 6,7% respondentów. Mniej
popularne od chwilówek były pożyczki pod zastaw w lombardach (2,1%).
Wykres 3. Z jakich instrumentów finansowych korzystał Pan/Pani
w latach 2011-2013 (w procentach ankietowanych osób)
40%
32,2%
32,1%
32,5%
30%
20%
13,0%
8,5%
10%
0%
6,7%
2,1%
KREDYT
/POŻYCZKA
W BANKU
ZAKUPY
NA RATY
POŻYCZKA
OD
ZNAJOMYCH
/RODZINY
POŻYCZKA
W FIRMIE
POŻYCZKOWEJ
POŻYCZKA
KRÓTKOTERMINOWA
POŻYCZKA
W
LOMBARDZIE
INNE
Źródło: Rynek firm pożyczkowych w Polsce, PwC, grudzień 2013 r.
19
Chwilówki są więc w Polsce jeszcze mało popularnym
instrumentem finansowym w porównaniu z najczęściej
spotykanymi sposobami zadłużania się takimi jak
kredyty bankowe czy zakupy na raty. Ich udział
zaczyna być jednak statystycznie istotny, gdyż pożyczki
krótkoterminowe pojawiają się jako jeden z pięciu
najważniejszych sposobów zadłużania się Polaków.
Mając na uwadze, że jest to instrument nowy i dający
możliwość względnie łatwego pozyskania środków,
można oczekiwać, że również w kolejnych latach będzie
on jednym z najbardziej popularnych sposobów
zadłużania się gospodarstw domowych. Jednocześnie
należy zwrócić uwagę, że ogólny rozwój rynku
mikropożyczek będzie w najbliższych latach uzależniony
od kształtowania się sytuacji makroekonomicznej
w Polsce. Problematyka ta została szczegółowo
omówiona w rozdziale IIII. Warto także odnotować
fakt, że jednak bardziej popularne są, inne niż
chwilówki, rodzaje pożyczek oferowanych przez firmy
pożyczkowe, czyli pożyczki na okres zwykle dłuższy niż
jeden miesiąc i spłacane w dwóch lub więcej ratach.
20
8,5%
Polaków to
klienci firm
pożyczkowych
III—IIIA
OCENA WPŁYWU
PROJEKTOWANYCH
REGULACJI NA SEKTOR
FIRM POŻYCZKOWYCH
ORAZ NA ICH KLIENTÓW
PRZEDMIOT ANALIZY I CHARAKTERYSTYKA
ANALIZOWANYCH ZAPISÓW W PROJEKTOWANEJ USTAWIE
Przedmiotem analizy przeprowadzonej w rozdziale trzecim niniejszego
raportu jest ocena wpływu dwóch propozycji regulacji zawartych
w projekcie założeń projektu ustawy o nadzorze nad rynkiem
finansowym, ustawy Prawo Bankowe oraz niektórych innych ustaw
(projekt z dnia 18 kwietnia 2014 roku), który został przygotowany przez
Ministerstwo Finansów (MF) oraz przyjęty przez Radę Ministrów (RM).
Ocena wpływu dotyczy regulacji:
1) przeciwdziałającej próbom obchodzenia ustawowo określonych limitów
kosztów pozaodsetkowych
2) wprowadzającej maksymalną wysokość odsetek za opóźnienie w spłacie
i odsetek od odsetek.
Analizę przeprowadzono w aspekcie wpływu na liczbę i wartość
udzielanych pożyczek, sytuację firm mikropożyczkowych oraz sytuację
klientów w wymiarze dostępności pożyczek i łącznych kosztów pożyczki.
Zapisy regulujące próby obchodzenia ustawowo określonych limitów
pozaodsetkowych mają na celu ograniczenie dwóch, powszechnie
stosowanych przez firmy pożyczkowe praktyk. Chodzi tu mianowicie
o kwestie prolongowania spłaty zadłużenia oraz rolowania pożyczek.
W zakresie powyższego, zgodnie z przyjętymi przez RM założeniami:
• w przypadku prolongaty spłaty kredytu na kolejne okresy spłaty
w okresie 120 dni od wypłaty kredytu – całkowitą kwotę kredytu
stanowi pierwsza wypłata a do całkowitych kosztów pozaodsetkowych
kredytu wliczane będą wszystkie koszty, w tym opłaty wynikające
219
—
z wydłużenia okresu kredytowania, naliczane w stosunku do całkowitej
kwoty kredytu i pobrane w okresie 120 dni od dnia wypłaty kredytu
• w przypadku udzielenia klientowi w okresie 120 dni od wypłaty kredytu
kolejnych kredytów bez spłaty pierwszego zobowiązania, całkowitą
kwotę kredytu będzie stanowił pierwszy kredyt, natomiast całkowity
koszt kredytu (z wyłączeniem odsetek) będzie sumą całkowitych
kosztów wszystkich kredytów udzielonych w tym okresie.
ZAKAZ ROLOWANIA POŻYCZKI
0
30
60
90
120
Drugą analizowaną regulacją są przepisy dotyczące odsetek od pożyczek
spłacanych nieterminowo. Ministerstwo Finansów zaproponowało
doprecyzowanie zasad odnoszących się do kwestii ustalania wysokości
odsetek za opóźnienie poprzez określenie ich maksymalnego poziomu.
Nowelizacja przepisów Kodeksu cywilnego zakłada, że „wysokość odsetek
za czas opóźnienia nie może przekroczyć sześciokrotności wysokości stopy
kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego”.
Omawiając przepisy wprowadzające maksymalną wysokość odsetek za
opóźnienie należy wskazać, że w obecnych regulacjach prawnych poziom
odsetek za opóźnienie w spłacie pożyczki nie jest dokładnie sprecyzowany.
Art. 481. § 1 Kodeksu cywilnego mówi jedynie, że „jeżeli dłużnik opóźnia
się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać
odsetek za czas opóźnienia …”. Natomiast w § 2 ww. artykułu zapisano, iż
„jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się
odsetki ustawowe. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana
według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek
za opóźnienie według tej wyższej stopy”. Z kolei w kwestii odsetek od
odsetek w dotychczasowym prawodawstwie znajduje się zapis, iż „od
zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili
wytoczenia o nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony
zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy”. Nie reguluje
on jednak ich wysokości.
Ministerstwo Finansów, Projekt założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o nadzorze nad
rynkiem finansowym, ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw,
Projekt z dnia 18 kwietnia 2014 r., s. 9.
4
Art. 482, § 1. Kodeksu cywilnego
3
22
IIIB
OCENA WPŁYWU REGULACJI PRZECIWDZIAŁAJĄCYCH
PRÓBOM OBCHODZENIA USTAWOWO OKREŚLONYCH
LIMITÓW KOSZTÓW POZAODSETKOWYCH NA SEKTOR
FIRM POŻYCZKOWYCH ORAZ KLIENTÓW
Prolongowanie terminu spłaty zadłużenia na kolejne okresy jest
praktyką powszechnie stosowaną przez firmy pożyczkowe
operujące w segmencie tzw. „chwilówek”. Stosowane przy tym
opłaty są na tyle wysokie, że powodują dla pożyczkobiorcy skokowy
wzrost zadłużenia i mogą prowadzić do sytuacji, w której dany
klient nie będzie w stanie takiego zadłużenia spłacić.
Tabela 1. Opłaty za prolongatę pożyczki w kwocie 1000 zł zaciągniętej
na 30 dni w wybranych firmach oferujących „chwilówki”
FIRMA OFERUJĄCA
TZW. CHWILÓWKI
KOSZT
POŻYCZKI
(PLN)
OPŁATA ZA PROLONGATĘ:
NA 7
KOLEJNYCH
DNI
NA 14
KOLEJNYCH
DNI
NA 30
KOLEJNYCH
DNI
Expreskasa
Filarum.pl
Kredito24.pl
Kyzoo
Lendon.pl
netCredit
Pandamoney.pl
Viasms.pl
Vivus Finance
285,00
281,00
280,00
320,00
234,00
0(3
100,00
0
140,00
150,00
120,00
176,00(1
223,00
100,00
78,00
98,00
200,00
160,00
270,00(4
224,00(2
250,00
130,00
135,00
126,00
285,00
300,00
320,00
320,00
288,00
300,00
160,00
230,00
190,00
(1 dotyczy przedłużenia terminu spłaty o 10 dni; (2 dotyczy przedłużenia
terminu spłaty o 20 dni ; (3 oferta promocyjna dla pierwszej pożyczki; (4
dotyczy przedłużenia terminu spłaty o 15 dni
23
—9
Z przeprowadzonych przez IBnGR analiz nie wynika, że nowa
regulacja odbiera firmom pożyczkowym instrument restrukturyzacji
zadłużenia spowodowany ograniczeniem możliwości prolongaty
spłaty zadłużenia. Przykładowo, dla prolongaty pożyczki w kwocie
1000 zł udzielonej na 30 dni, przesunięcie terminu spłaty o kolejnych
30 dni skutkuje wzrostem zadłużenia nawet o 30%. Wydaje się, że
w sytuacji braku spłaty pożyczki, firma jej udzielająca powinna
przejść do działań restrukturyzacyjnych (rozłożenie pożyczki na
większą ilość rat) lub windykacyjnych, a nie pozwalać niesolidnemu
pożyczkobiorcy na utrzymywanie braku spłaty w zamian za wysoką
opłatę.
Jednocześnie badania IBnGR nie wskazują na
możliwość
ograniczenia
dostępności
pożyczek
krótkoterminowych oraz przechodzenia klientów do
innych firm w celu otrzymania kolejnego kredytu.
Trzeba bowiem wyraźnie podkreślić, że regulacja
odnosi się tylko do sytuacji, w której pożyczka jest
prolongowana lub w sytuacji gdy kolejna pożyczka
udzielona została przed spłatą poprzedniej.
Prolongata
Odpłatne odroczenie
terminu spłaty pożyczki.
Rolowanie pożyczki
Udzielenie kolejnej
pożyczki na spłatę
wcześniejszego
zobowiązania.
24
O 30% wzrasta
zadłużenie przy
30-dniowej
prolongacie
spłaty
Powyższa regulacja może mieć także
wpływ na sytuację firm pożyczkowych.
Wyraźnie zaznaczyć należy, że tak jak
zróżnicowany jest sektor pożyczkowy, tak
samo różny będzie wpływ powyższej
regulacji
na
poszczególne
firmy
pożyczkowe. Z przeprowadzonych analiz
(tab. 2) wynika, że nowa regulacja może
ograniczyć działalność firm operujących
w segmencie niskokwotowych pożyczek
udzielanych na bardzo krótki okres
(najczęściej do 30 dni). Siła wpływu
zależeć będzie jednak od, trudnej do
określenia, skali zjawiska „rolowania” oraz
prolongaty spłaty pożyczek oraz od
struktury przychodów osiąganych przez
ten segment podmiotów.
Tabela 2. Wpływ nowej regulacji na opłaty pobierane przez firmy
pożyczkowe za prolongatę terminu spłaty pożyczki
FIRMA OFERUJĄCA
TZW. CHWILÓWKI
KWOTA
POŻYCZKI
(PLN)
OKRES
SPŁATY
(DNI)
OKRES
SUMA OPŁAT
PROLONGATY
OBECNIE
(DNI)
OPŁ. ZA POŻYCZKĘ
I PROLONGATĘ
(PLN)
Expreskasa
Filarum.pl
Kredito24.pl
Lendon.pl
netCredit
Pandamoney.pl
Vivus Finance
Viasms.pl
1 000
1 000
1 000
1 000
1 000
1 000
1 000
1 000
30
30
30
30
30
30
30
30
30
30
30
30
30
30
30
30
570,00
581,00
600,00
522,00
300,00
260,00
330,00
230,00
MAKSYMALNY
KOSZT
ODSETKOWY 1
(PLN)
26,67
MAKSYMALNY
KOSZT POZAODSET.
PO WPROWADZENIU
REGULACJI 2
(PLN)
300,00
RÓŻNICA
(%)
-42,69%
-43,78%
-45,56%
-37,42%
8,90%
25,64%
-1,01%
42,00%
(1 w obliczeniach uwzględniono wysokość stopy lombardowej na poziomie
4,0%; (2 w obliczeniach maksymalnych kosztów pozaodsetkowych
uwzględniono początkową wartość pożyczki, natomiast całkowity okres
pożyczki uwzględnia okres prolongaty.
Źródło: IBnGR na podstawie danych firm pożyczkowych oraz obliczeń własnych.
Badania IBnGR dotyczące wpływu regulacji na opłaty pobierane
przez firmy pożyczkowe za prolongatę terminu spłaty pożyczki,
przeprowadzone w losowo wybranych firmach, wskazują, że
w przypadku pożyczki w kwocie 1000 zł udzielonej na okres 30 dni
i prolongowanej na kolejnych 30 dni opłaty pobierane przez firmy
pożyczkowe obniżyć się mogą nawet o ok. 50%. Zwrócić należy
uwagę, że skutki nowej regulacji będą szczególnie odczuwalne dla
firm pożyczkowych przy kolejnych prolongatach. Warto jednak
zwrócić uwagę, że proponowany zapis przyniesie wyraźną poprawę
sytuacji konsumenta na rynku usług pożyczkowych. Z jednej strony
można oczekiwać zmniejszenia kosztów pożyczek, a z drugiej
ograniczenia ryzyka nadmiernego zadłużenia.
25
Tabela 3. Wpływ nowej regulacji na opłaty pobierane przez firmy
pożyczkowe w przypadku „rolowania” pożyczek(1
FIRMA
POŻYCZKOWA
[1]
Expreskasa
Filarum.pl
Kredito24.pl
Kyzoo
Lendon.pl
Pandamoney.pl
Vivus Finance
MAKS. KOSZT
ODSETKOWY (2
(PLN)
KOSZT
POŻYCZEK
OBECNIE
(PLN)
MAKS. KOSZT
RAZEM PO
WPROWADZENIU
REGULACJI
(PLN)
MAKS. KOSZT
POZAODSETKOWY
PO WPROWADZENIU
REGULACJI*
(PLN)
RÓŻNICA
(%)
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
4X OPŁATA ZA
POŻYCZKĘ 30
DNIOWĄ
W KWOCIE
1000 PLN
4X STOPA LOMBARDOWA
X OKRES KREDYTOWANIA
W UJĘCIU ROCZNYM X
KWOTA POŻYCZKI
(4X0,04X4/12X1000 PLN)
25% X KWOTA POZYCZKI
+30% X OKRES
KREDYTOWANIA
W UJĘCIU ROCZNYM X
KWOTA POŻYCZKI
(0,25X1000 PLN +
0,3X4/12X1000 PLN)
[3]+[4]
[5]/[2]-1
1 140,00
1 181,00
1 240,00
1 280,00
1 098,00
580,00
710,00
53,33
350,00
(1 założenie: pożyczka na kwotę 1000 zł na okres 30 dni; rolowana przez
kolejnych 90 dni (3x 30 dni); (2 maksymalny koszt odsetkowy równy
czterokrotności stopy lombardowej; w obliczeniach uwzględniono wysokość
stopy lombardowej na poziomie 4,0%.
Źródło: IBnGR na podstawie danych firm pożyczkowych oraz obliczeń własnych.
Podobnie wygląda sytuacja w przypadku tzw. rolowania pożyczek, tj.
udzielania kolejnej pożyczki na spłatę wcześniejszego zobowiązania.
Mechanizm działania polega w tym przypadku na następującej
procedurze:
• Klient firmy pożyczkowej zaciąga zobowiązanie nr 1
• W momencie konieczności spłaty pożyczki (chwilówki) nr 1 klient
nie posiada środków umożliwiających wywiązanie się ze zobowiązania
• Firma pożyczkowa proponuje klientowi kolejną pożyczkę (pożyczka
nr 2), która przeznaczona zostanie na spłatę zobowiązania nr 1.
26
-64,62%
-65,85%
-67,47%
403,33 -68,49%
-63,27%
-30,46%
-43,19%
W przypadku firm pożyczkowych funkcjonujących w segmencie
kredytów o dłuższych terminach wymagalności, analizowana
regulacja będzie miała zdecydowanie mniejszy bezpośredni wpływ.
Podsumowując, w opinii IBnGR analizowana regulacja jest
potrzebna jako uszczelnienie przepisów odnoszących się do
maksymalnych kosztów pozaodsetkowych. W przypadku bowiem
limitu kosztów pozaodsetkowych odnoszącego się (częściowo) do
kwoty kredytu (bez uwzględnienia czasu trwania umowy
kredytowej), brak takiego zapisu mógłby prowadzić do arbitrażu
produktowego. Innymi słowy można oczekiwać, że w wyniku
wprowadzenia regulacji, działania firm pożyczkowych będą,
zgodnie z intencjami ustawodawcy, szły w kierunku ograniczania
kosztów, a nie w kierunku obejścia przepisu.
Ponad 3
miesiące
Polacy
potrzebują na
spłatę 1200 zł
pożyczki
Projektowana zmiana przepisów w największym
stopniu dotknie firmy udzielające niskokwotowych
kredytów na krótki okres czasu, tzw. „chwilówek”.
Zdaniem IBnGR może to oznaczać wyraźne
ograniczenie podaży tego produktu, przy czym należy
to postrzegać w kategorii „cywilizowania” rynku, na
którym pożyczki będą udzielane tylko tym osobom,
które są zdolne do spłaty zadłużenia, a nie
konsumentom, którzy poprzez zaciągnięcie pożyczki
wpadają w jeszcze gorsze problemy finansowe, niż
przed jej wzięciem.
Z punktu widzenia ochrony konsumentów rozwiązanie to jest
korzystne przede wszystkim w odniesieniu do ograniczania
nadmiernego zadłużenia. Zdaniem IBnGR, koncepcja produktu,
który z góry zakłada możliwość prolongaty zadłużenia jest
dyskusyjna. Oznacza to bowiem, że pożyczkodawca z góry wie, że
pożyczkobiorca prawdopodobnie nie spłaci zadłużenia6. Rodzi się
przy tym pytanie, czy pożyczkodawcy właściwie dokonują oceny
ryzyka kredytowego konsumenta, zgodnie z art. 9 ustawy o kredycie
konsumenckim.
6
Jak pokazują przywołane już badania Federacji Konsumentów, ponad 70% klientów potrzebuje
więcej niż 3 miesiące na spłatę pożyczki w wysokości 1 tys. zł.
27
Tabela 4. Podsumowanie oceny wpływ analizowanej regulacji na rynek
pożyczkowy i konsumentów
SKUTKI
KONSUMENCI
SEKTOR POŻYCZKOWY, SEGMENT
TZW. “CHWILÓWEK”
SEKTOR POŻYCZKOWY
POZYTYWNE
• WZROST OCHRONY KONSUMENTA
• OCHRONA PRZED NADMIERNYM
ZADŁUŻENIEM, WPADNIĘCIEM W SPIRALĘ
ZADŁUŻENIA
• WZROST PRZEJRZYSTOŚCI RYNKU
• WZROST ZAUFANIA DO INSTYTUCJI
FINANSOWYCH
• WZROST PRZEJRZYSTOŚCI RYNKU
• WZROST ZAUFANIA KLIENTÓW
DO FIRM POŻYCZKOWYCH"
• WZROST ZAUFANIA KLIENTÓW
DO FIRM POŻYCZKOWYCH
NEGATYWNE
• MOŻLIWOŚĆ OGRANICZENIA DOSTĘPU
DO POŻYCZEK DLA KONSUMENTÓW
O NAJNIŻSZEJ WIARYGODNOŚCI
POŻYCZKOWEJ
• OGRANICZENIE PRZYCHODÓW
Z TYTUŁU PROLONGATY LUB
ROLOWANIA KREDYTU
• KONIECZNOŚĆ REORGANIZACJI
STRUKTURY KOSZTOWEJ FIRM
POŻYCZKOWYCH
• BRAK WYRAŹNEGO WPŁYWU
NA DZIAŁALNOŚĆ FIRM
POŻYCZKOWYCH
Źródło: Opracowanie własne IBnGR.
28
IIIC
WPROWADZENIE MAKSYMALNEJ WYSOKOŚCI ODSETEK
ZA OPÓŹNIENIE W SPŁACIE ORAZ ODSETEK OD ODSETEK
Podstawowym celem analizy nie jest ocena zasadności wprowadzenia
proponowanego przez Ministerstwo Finansów przepisu, ale jego
wpływ – w obecnej konstrukcji – na liczbę i wartość udzielanych
mikropożyczek, strategie i wyniki firm pożyczkowych oraz dostępność
i łączne koszty pożyczek z punktu widzenia klientów. Niemniej jednak
należałoby przed przystąpieniem do oceny zadać pytanie, czy w ogóle
(lub w jakim zakresie) istnieje konieczność uregulowania kwestii
dotyczącej poziomu odsetek wynikających z opóźnienia w spłacie?
Odpowiedź na to pytanie powinna być twierdząca, gdyż na rynku
pożyczek krótkoterminowych zauważalne są praktyki, które skłaniają
do wprowadzenia rozwiązań ograniczających wysokość pobieranych
odsetek. W szczególności na rynku można zaobserwować: zbyt
wysokie koszty pożyczek, wpadanie części klientów w spiralę
nadmiernego zadłużenia oraz nadużywanie pozycji dominującej przez
firmy pożyczkowe.
Zanim szczegółowo przedstawimy ocenę wpływu wprowadzenia
maksymalnej wysokości odsetek w spłacie oraz odsetek od odsetek
należy odnieść się do samej konstrukcji przepisu, który jest w opinii
IBnGR niewłaściwy. Ponowne uzależnienie kosztów pożyczek od
poziomu stopy lombardowej stanowi powielenie błędu z obecnego
zapisu art. 359 § 21 Kodeksu cywilnego. Stopa lombardowa jest
instrumentem polityki pieniężnej prowadzonej przez NBP i nie
powinna stanowić punktu odniesienia dla regulacji dotyczących
29
kosztów pożyczek. Rada Polityki Pieniężnej (RPP) kształtując poziom
stóp procentowych ma na celu stabilizację cen w gospodarce
i całkowicie abstrahuje od cen pożyczek oferowanych przez sektor
parabankowy. W tym zakresie słuszną uwagę przedstawiła
Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych, która w stanowisku wobec
nowych regulacji z 17 września 2013 roku zauważyła, że „celem RPP jest
walka z inflacją, a zatem zazwyczaj podnosi ona stopy procentowe
w okresie dobrej koniunktury, kiedy zagrożenie inflacją popytową
wzrasta, a obniża je w okresie dekoniunktury, kiedy presja inflacyjna
maleje. Portfel należności jednak w okresie dekoniunktury zazwyczaj
się pogarsza i z perspektywy instytucji pożyczkowych wymagana
stopa procentowa powinna wzrastać7”. Podobne działania w okresie
osłabienia koniunktury gospodarczej podejmowane są w sektorze
bankowym. Spada wówczas wolumen nowo udzielanych kredytów,
który banki częściowo rekompensują za pomocą podwyższonych
marż.
Odniesienie maksymalnego poziomu odsetek za opóźnienie w spłacie
nie bierze również pod uwagę co się stanie, gdyby stopa lombardowa
wynosiła w jednym przypadku np. 1%, zaś w drugim 8% (limit
sześciokrotności wyniósłby wówczas aż 48%). Powoduje to bardzo dużą
niestabilność sytuacji zarówno konsumenta, jak i firm pożyczkowych.
Analizując zachowania biznesowe firm z sektora pożyczkowego można
zauważyć, że udzielając krótkoterminowej pożyczki, często
przedsiębiorstwa pożyczkowe niejako z góry zakładają, że ich klient nie
będzie posiadał wystarczających środków do jej spłaty w dniu
zapadalności pożyczki, co w konsekwencji najczęściej skutkuje
przedłużeniem pożyczki przez konsumenta i obciążania go kosztami
prolongaty.
Należy podkreślić, że niektóre rodzaje pożyczek, na przykład
chwilówki udzielane na jeden tydzień, są w dużej mierze nieadekwatne
do polskich realiów, choćby dlatego, że wynagrodzenia zazwyczaj
wypłacane są w cyklu miesięcznym, w przeciwieństwie do krajów
anglosaskich, gdzie wynagrodzenia wypłacane są z reguły co tydzień8.
Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce, Stanowisko do projektu założeń projektu
ustawy o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy – Prawo bankowe oraz
niektórych innych ustaw, Gdańsk, 17 września 2013 roku, s. 9.
8
W państwach takich jak Wielka Brytania, czy USA udzielanie pożyczek np. z siedmiodniowym
terminem spłaty ma uzasadnienie, gdyż przed terminem zapadalności pożyczki jest dzień
wypłaty wynagrodzenia.
7
30
Firmy pożyczkowe muszą zdawać sobie sprawę, że szanse na spłatę
chwilówki przez konsumentów z segmentu klientów o podwyższonym
ryzyku i słabej kondycji finansowej są niskie w sytuacji, kiedy jedynym
źródłem spłaty pożyczki może być kolejna, miesięczna pensja lub inne
świadczenie także wypłacane z reguły w cyklu miesięcznym. Z drugiej
jednak strony należy tez pamiętać, że duża część osób, korzystających
z chwilówek ma dochody bardzo nieregularne i miesięczny cykl
wynagrodzeń w związku z tym ich nie dotyczy. Dla osób takich
tygodniowy cykl spłaty, na przykład części pożyczki, może okazać się
wygodniejszy, gdyż łatwiejsze może okazać się uzbieranie co tydzień
mniejszej kwoty niż jednorazowo większej.
W części przypadków jednak krótki termin spłaty zadłużenia umożliwia
firmom pożyczkowym rozpoczęcie procesu windykacji już po tygodniu
od udzielenia pożyczki. Po wprowadzeniu do cennika opłat za prolongatę
daje to firmom pożyczkowym możliwość uzyskiwania dodatkowych
przychodów z tytułu prolongaty terminu spłaty. Przeprowadzona
krytyka produktu tygodniowego nie oznacza oczywiście, że tego typu
pożyczki nie powinny być dostępne. Ich udzielanie powinno jednak być
poprzedzone wnikliwą analizą możliwości jej spłaty w tak krótkim
terminie. Nie oceniamy bowiem negatywnie samej idei nisko
kwotowych pożyczek oferowanych na krótkie terminy, ale ich
niedopasowanie do sytuacji i możliwości finansowych konsumentów.
Produkt tygodniowy jest w swej istocie bardzo niekorzystny dla
konsumentów i może w skrajnych przypadkach przyczyniać się do
powstawania zjawiska spirali zadłużenia. Do głównych wad
technicznych chwilówek należy zatem zaliczyć:
• zbyt krótki termin spłaty (krótszy niż jeden miesiąc)
• tzw. spłaty balonowe (jednorazowo kapitał i odsetki w dniu
zapadalności pożyczki).
W tym kontekście ograniczenie praktyki pożyczkodawców polegającej
na udzielaniu konsumentom zbyt krótkich pożyczek powinno być
korzystne z punktu widzenia klientów firm pożyczkowych, choćby
z uwagi na obniżenie łącznych kosztów pożyczek.
31
Nowe regulacje spowodują, że pożyczki mogą być bardziej dostosowane
do rzeczywistych potrzeb klientów, którzy chcą terminowo regulować
swoje zobowiązania. Paradoksalnie więc, ograniczenie skali pożyczek
krótkoterminowych i ich substytucja przez pożyczki o dłuższych
terminach powinna być korzystna dla konsumentów. Ograniczenie skali
pożyczek na najkrótsze terminy jest w interesie konsumentów.
Z analiz IBnGR wynika, że ograniczeniu ulegnie nie tyle skala i liczba
pożyczek, a raczej zmieni się ich struktura. Więcej będzie pożyczek na
dłuższe terminy, bardziej dostosowanych do potrzeb konsumentów.
W propozycji MF widzimy zatem szansę na wymuszenie zmiany
strategii biznesowych firm pożyczkowych, prowadzącej do
ograniczenia roli produktów o bardzo krótkich terminach, co byłoby
korzystne nie tylko dla konsumentów, ale i dla całego rynku.
Jednym z głównych argumentów mówiących o tym, że zbyt
rygorystyczne przepisy mogą przynieść więcej szkód niż potencjalnych
korzyści jest fakt, że część dotychczasowych klientów firm
pożyczkowych – w razie potrzeby – będzie zmuszona skorzystać
z oferty lombardów, bądź zapożyczyć się na „czarnym” rynku, jeśli
regulacja zostanie wprowadzona w obecnej formie. Relatywnie duża
grupa społeczna zostanie wówczas wykluczona z legalnego rynku
pożyczkowego. W kontekście wcześniejszych rozważań tego typu
ryzyko oceniamy jednak jako niewielkie. Nie spodziewamy się bowiem,
że tzw. „chwilówki” znikną z rynku po wprowadzeniu nowych
regulacji.
Sytuacja firm pożyczkowych w warunkach działania nowych
przepisów będzie zależała od struktury dotychczasowej działalności
pożyczkowej oraz od ich zdolności adaptacyjnych do nowych regulacji.
Niewątpliwie w kłopotach mogą znaleźć się te przedsiębiorstwa, które
obecnie pobierają bardzo wysokie opłaty związane z czynnościami
windykacyjnymi (których model biznesowy opiera się na tym, że klient
nie spłaca pożyczki). Jednak w opinii IBnGR problemy te będą miały
charakter krótkoterminowy. Firmy pożyczkowe ze względu na swój
charakter9 i skalę działalności są w stanie elastycznie dopasowywać
model biznesowy do otaczających warunków regulacyjnych.
9
32
M.in. brak długoterminowych umów kredytowych oraz niepozyskiwanie środków z depozytów.
W obecnie proponowanych zapisach limit sześciokrotności stopy
lombardowej NBP ma obejmować również wszelkie opłaty związane
z opóźnieniem w spłacie i późniejszą obsługą pożyczki, czyli m.in. koszty
windykacji. Sytuacja ta powoduje, że udzielanie tzw. „chwilówek”, może
stać się nieopłacalne, gdyż w ujęciu jednostkowym koszt np. kontaktu
telefonicznego z dłużnikiem, wystawienia monitu papierowego, czy
wpisania konsumenta do rejestru dłużników jest taki sam zarówno dla
pożyczek nisko kwotowych (np. 200-300 zł), jak i dla relatywnie wysokich
bankowych kredytów gotówkowych (np. 10 000 zł). Co więcej, porównując
specyfikę klientów firm pożyczkowych (np. brak stałych dochodów)
i banków można stwierdzić, że w przypadku firm pożyczkowych
występuje wyższy udział pożyczek spłacanych nieterminowo. Zatem,
w ujęciu globalnym, ponoszą one wyższe koszty związane z zarządzaniem
należnościami. Ponadto – w porównaniu do banków – charakteryzują się
one wyższym kosztem pozyskania kapitału (kapitał własny vs. depozyty).
Zdaniem takich organizacji jak m.in.: Konferencja Przedsiębiorstw
Finansowych, Związek Firm Pożyczkowych, Konfederacja Lewiatan
oraz Związek Banków Polskich nie można łączyć w jednym limicie
odsetek naliczanych w związku z opóźnieniem w spłacie oraz opłat
wynikających z windykacji należności. Argumentacja ww. organizacji
opiera się na rozróżnieniu ich funkcji: odsetki za opóźnienie są bowiem
odszkodowaniem za brak możliwości dalszego inwestowania kapitału,
zaś opłaty pełnią rolę motywującą dłużnika do spłaty, a także
rekompensaty za rzeczywiście poniesione koszty windykacyjne. Ponadto
w ich opinii, ustalenie maksymalnej wysokości odsetek wynikających
z opóźnienia w spłacie i obejmujących opłaty windykacyjne może
skutkować: zaprzestaniem stosowania tzw. windykacji miękkiej
i kierowaniem spraw od razu do sądów i komorników, aby ewentualne
koszty egzekucji należności przerzucić na klientów. Nie ulega
wątpliwości, że firmy działające na rynku mikropożyczek będą musiały
także większy nacisk położyć na kwestie związane z zarządzaniem
ryzykiem kredytowym, w celu ograniczenia udziału trudnych pożyczek.
W opinii IBnGR, zmianę tę należy jednak ocenić pozytywnie, gdyż
w ramach aktualnych regulacji niektóre firmy pożyczkowe koszty złych
decyzji odnośnie oceny zdolności kredytowej przenoszą na
konsumentów, osiągając dzięki temu dodatkowe przychody wynikające
np. z prolongaty terminu spłaty pożyczki.
33
Dostosowanie się firm pożyczkowych do nowych regulacji może
spowodować, że pożyczki udzielane w obecnej formule przestaną być
dla nich opłacalne. Z uwagi na fakt, że część kosztów jest stała,
niezależnie od wysokości pożyczki, powoduje to, że są one relatywnie
wyższe w przypadku chwilówek, niż kredytów gotówkowych. Zmiany
regulacji wpłyną zatem na obniżenie rentowności w branży
pożyczkowej. Jednak zdaniem IBnGR jest to – mimo wszystko – na tyle
dochodowy biznes, że nie spowoduje sytuacji, w której czołowe firmy
wycofają się z tego rynku. Ryzyko to wydaje się być marginalne.
Ponadto nowe przepisy przełożą się w największym stopniu na spadek
liczby udzielanych mikropożyczek. Jednak w wyniku wzrostu
poziomu średniej wartości udzielanej pożyczki rynek ten nie ulegnie
gwałtownemu załamaniu. W opinii IBnGR, w ujęciu wartościowym,
wolumen sprzedawanych pożyczek może obniżyć się jedynie
nieznacznie. Sytuacja ta powinna mieć jednak pozytywny wpływ,
ponieważ przyczyni się do zrównoważonego rozwoju rynku
pożyczkowego, którego dynamiczna ekspansja w obecnym kształcie
może stanowić zagrożenie dla kondycji finansowej relatywnie dużej
grupy konsumentów.
W analizie tego typu nie można pominąć wątku odnoszącego się do
całego rynku i jego postrzegania w społeczeństwie. Nowe regulacje
mogą usprawnić funkcjonowanie tego rynku w dwojaki sposób –
poprzez poprawienie reputacji pożyczkodawców (zwiększenie
wiarygodności oraz zaufania do firm pożyczkowych) oraz poprzez
zwiększenie bezpieczeństwa konsumentów.
Nowe regulacje powinny przeciwdziałać „wpadaniu” konsumentów
w tzw. pętlę nadmiernego zadłużenia. Ustawodawca nie może bowiem
zezwalać na windykowanie klientów firm pożyczkowych na kwoty
nieadekwatne do wartości zaciągniętej wcześniej pożyczki poprzez
obchodzenie przepisów Kodeksu cywilnego regulujących odsetki
maksymalne. Należy pamiętać, że klientami firm pożyczkowych są
w głównej mierze osoby charakteryzujące się niską wiedzą finansową
i kredytową.
34
IIID
WNIOSKI
Z analizy przeprowadzonej przez IBnGR wynika, że projektowane
zmiany otoczenia regulacyjnego, a w szczególności dotyczące
wprowadzenia: zapisów przeciwdziałających próbom obchodzenia
limitów kosztów pozaodsetkowych oraz maksymalnej wysokości
odsetek za opóźnienie w spłacie oraz odsetek od odsetek będą miały
istotny, choć nie taki sam dla wszystkich firm, wpływ na sytuację
przedsiębiorstw z branży pożyczkowej. Z punktu widzenia
konsumentów nowe przepisy należy ocenić pozytywnie, gdyż pozwolą
one ukrócić proceder, w ramach którego firmy pożyczkowe
wielokrotnie rolują dług klienta, dzięki czemu osiągają bardzo wysokie
przychody pozaodsetkowe wynikające głównie z opłat za prolongatę
terminu spłaty pożyczki. Wprowadzane zmiany zwiększą zatem
poziom ochrony konsumentów korzystających z usług podmiotów
finansowych, niepodlegających tak rygorystycznym regulacjom jak
w sektorze bankowym. Jednakże, nowe przepisy mogą się przyczynić
również do ograniczenia dostępu do pożyczek krótkoterminowych
i nisko kwotowych.
35
Dokonując oceny nowych regulacji z perspektywy firm działających
w branży pożyczkowej należy wskazać, że część z nich będzie musiała
zmienić swoje dotychczasowe strategie biznesowe, oparte wyłącznie na
sprzedaży tzw. „chwilówek”. W krótkim terminie niewątpliwie obniżą
się wyniki finansowe pożyczkodawców, w wyniku ograniczenia
przychodów pozaodsetkowych. W branży pożyczkowej opinie na
temat nowych regulacji są jednak mocno podzielone. Warto podkreślić,
że część firm pozytywnie ocenia wprowadzane zmiany i uważa, że
mogą one negatywnie się odbić głównie na pożyczkodawcach, którzy
niewłaściwie oceniają ryzyko kredytowe związane z danym klientem,
a także stosują model oparty na ciągłym prolongowaniu terminów spłat
pożyczek. W przypadku firm pożyczkowych, które przykładają
należytą uwagę do procesów dotyczących oceny zdolności kredytowej
konsumentów, nowe limity kosztów pozaodsetkowych oraz limity dla
odsetek wynikających z opóźnienia w spłacie okażą się
prawdopodobnie wystarczające do prowadzenia dochodowego biznesu.
Zaproponowane przez Ministerstwo Finansów zmiany w krótkim
okresie wpłyną na zahamowanie dynamicznej ekspansji sektora
pożyczkowego w Polsce, obserwowanej na przestrzeni ostatnich kilku
lat. Jednak kluczowe znaczenie ma ocena nowych regulacji w długim
horyzoncie czasowym, które – w opinii IBnGR – powinny przyczynić
się do zrównoważonego rozwoju rynku pożyczkowego, opartego na
odpowiedniej ochronie konsumentów oraz wyższej wiarygodności
firm pożyczkowych.
10
36
K. Maciejewski, Rynek firm pożyczkowych można wybielić, http://www.obserwatorfinansowy.pl/
/tematyka/bankowosc/rynek-firm-pozyczkowych-mozna-wybielic/ [dostęp: 19 maja 2014 roku].
IIII
OCENA EFEKTÓW
MAKROEKONOMICZNYCH
Ocena makroekonomicznych efektów omawianych zmian
regulacyjnych na rynku pożyczek wymaga w pierwszej kolejności
odniesienia
skali
tego
rynku
do
całego
rynku
pożyczkowo-kredytowego w Polsce. Zmiany prawne w segmencie
mikropożyczek mogą bowiem mieć określone oddziaływanie na
liczbę i wartość udzielanych w Polsce kredytów/pożyczek
(i w dalszej kolejności na inne agregaty makroekonomiczne), ale
oddziaływanie to będzie proporcjonalne do udziału mikropożyczek
w ogólnym wolumenie kredytów udzielanych ludności.
Na 4 mld PLN
Polacy są
zadłużeni
w firmach
pożyczkowych
11
Według danych Narodowego Banku Polskiego,
w marcu 2014 całkowite zadłużenie sektora
gospodarstw domowych w bankach wynosiło 559
miliardów złotych, z czego 114 miliardów stanowiły
kredyty konsumpcyjne. Według szacunków firmy
doradczej PwC przeprowadzonych na podstawie
Diagnozy Społecznej 2013 oraz informacji Komisji
Nadzoru Finansowego, zadłużenie gospodarstw
domowych w firmach pożyczkowych wynosi około 4
miliardów złotych11. Zadłużenie w firmach pożyczkowych
ma charakter kredytów konsumpcyjnych – oznacza to,
że łączne zadłużenie na cele konsumpcyjne sektora
gospodarstw domowych wynosi około 118 miliardów
złotych (114+4), z czego zadłużenie w firmach
pożyczkowych stanowi 3,4%.
Rynek firm pożyczkowych w Polsce, PwC, grudzień 2013
37
W ocenie Instytutu, tak niewielki udział mikropożyczek w całości
zadłużenia gospodarstw domowych oznacza, że zmiany na rynku
mikropożyczek spowodowane wprowadzaniem nowych regulacji nie
wpłyną w zauważalny sposób na poziom zadłużenia gospodarstw
domowych ogółem. Ponadto, jak zostało wskazane w rozdziale trzecim
niniejszego raportu, wprowadzenie nowych regulacji wpłynie przede
wszystkim na zmianę struktury rynku pożyczkowego, a nie na jego
skalę. Prawdopodobnie, z korzyścią dla klientów, zmniejszy się liczba
pożyczek o bardzo krótkim terminie spłaty (tygodniowym), ale
zostanie to zrekompensowane większą liczbą pożyczek dłuższych (od
30 dni). Mniejsza liczba udzielonych pożyczek zostanie także
zrekompensowana wzrostem średniej wartości pożyczki.
Należy także dodać, że nawet ewentualne ograniczenie wielkości
rynku pożyczek krótkookresowych nie oznacza, że w takiej samej skali
zmniejszy się ilość środków do dyspozycji gospodarstw domowych,
gdyż część z tych pieniędzy zostanie pożyczona gdzie indziej – także
w bankach, gdyż nie wszystkie osoby biorące tzw. chwilówki, nie
spełniają wymogów kredytowych stawianych przez banki komercyjne
czy spółdzielcze. Część klientów firm pożyczkowych wybiera bowiem
ich ofertę na przykład ze względu na prostsze i szybsze procedury
w stosunku do obowiązujących w trakcie procesu kredytowego w bankach.
Można zatem przyjąć, że spadek wartości udzielonych pożyczek dla
ludności w wyniku zmian przepisów w sektorze mikropożyczek będzie
nieistotny
w
odniesieniu
do
wartości
całego
rynku
kredytowo-pożyczkowego. Efekt nominalny będzie pomijalny, szczególnie
w odniesieniu do wartości spożycia, jako składowej PKB, które w roku 2013
wyniosło w Polsce ponad 980 miliardów złotych. Należy więc postawić
tezę o braku zauważalnego wpływu ograniczenia skali mikropożyczek na
poziom spożycia indywidualnego w polskiej gospodarce.
Mikropożyczki, a w szczególności chwilówki, mają często, choć, jak zostało
już wspomniane, nie zawsze, charakter socjalny, a zaciągające je osoby nie
spełniają wymagań koniecznych do pozyskania kredytu bankowego.
Wiąże się to z faktem, że klienci firm pożyczkowych to często osoby
niezamożne, uzyskujące niskie dochody z prac dorywczych lub osoby
pozostające bez pracy. Oznacza to, że rozwój rynku pożyczek i jego
znaczenie dla rynku kredytowego ogółem jest odwrotnie proporcjonalne
do
tempa
rozwoju
gospodarczego
i
stanu
koniunktury
38
makroekonomicznej. Innymi słowy, w okresach dobrej koniunktury, gdy
sytuacja na rynku pracy poprawia się, spada bezrobocie i rosną dochody
ludności, relatywna rola mikropożyczek jest mniejsza niż w sytuacji
przeciwnej, to jest w okresach dekoniunktury skutkującej wzrostem
bezrobocia i spadkiem dochodów ludności.
Dlatego też elementem oceny makroekonomicznych efektów zmian
regulacyjnych w sektorze mikropożyczek powinien być, w opinii
Instytutu, średniookresowy scenariusz rozwoju gospodarczego, który
warunkował będzie udział mikropożyczek w rynku kredytów i pożyczek
dla ludności ogółem.
Wykres 4. Prognozowane tempo wzrostu PKB oraz spożycia
indywidualnego w latach 2014-2019 (w proc.)
4,4
3,8
3,8
3,2
3,5
3,1
4,0
4,2
4,0
4,4
4,4
4,2
4,2
2018
2019
3,7
2,6
2,6
2,0
2014
PKB
2015
2016
Spożycie indywidualne
2017
Źródło: IBnGR
Według
opracowanej
przez
IBnGR
prognozy
rozwoju
makroekonomicznego do roku 2019, tempo wzrostu PKB w Polsce będzie
rosło od 3,1% w 2014 roku do 4,4% w roku 2019. Średnioroczne tempo
wzrostu gospodarczego w okresie pięciu najbliższych lat wyniesie około
4%. Oznacza to, że w tym czasie utrzymywać się będzie stabilne,
średniowysokie tempo wzrostu PKB w Polsce. Wzrostowi PKB towarzyszył
będzie wzrost spożycia indywidualnego – według prognozy IBnGR
dynamika spożycia, podobnie jak w latach poprzednich, będzie nieco
niższa od dynamiki PKB. W roku 2014 spożycie indywidulane wzrośnie
o 2,6%, a w 2019 roku jego wzrost będzie wynosił 4,2%. Średniorocznie,
w latach 2014-2019 spożycie indywidualne wzrośnie o 3,7%.
39
Wspomniany powyżej wzrost spożycia będzie możliwy między innymi
dzięki poprawiającej się sytuacji na rynku pracy, która stopniowo
wzmacniać będzie popytowe czynniki wzrostu polskiej gospodarki.
Spadek bezrobocia i rosnąca liczba miejsc pracy w gospodarce wpływały
będą bowiem pozytywnie na siłę nabywczą ludności. Według prognozy
IBnGR, do roku 2019, choć bezrobocie będzie systematycznie się
zmniejszać, to jednak nie uda się osiągnąć jednocyfrowego poziomu stopy
bezrobocia. W roku 2019 bez pracy pozostawać będzie nieco ponad 10%
aktywnych zawodowo Polaków. Spadek bezrobocia poniżej 10%
wymagałby, w ocenie Instytutu, wejścia polskiej gospodarki na ścieżkę
szybkiego wzrostu – rzędu 5-6% – co w prezentowanym scenariuszu nie
będzie mieć miejsca.
Wykres 5. Prognoza stopy bezrobocia w latach 2014-2019 (na koniec
roku; w proc.)
13
12,4
11,6
11,3
10,9
10
10,3
10,1
2018
2019
7
3
0
2014
2015
2016
2017
Źródło: IBnGR
Z przedstawionej powyżej prognozy wynika, że w perspektywie
średniookresowej spodziewać się należy w Polsce poprawy koniunktury
gospodarczej. Tempo wzrostu PKB będzie coraz wyższe, a sam wzrost
utrzymywał się będzie na średniowysokim poziomie. Podobne tendencje
dotyczyły będą w tym czasie zmian spożycia indywidualnego. W latach
2014-2019 poprawiać się będzie także stopniowo sytuacja na rynku pracy.
40
Taki scenariusz oznacza, że do roku 2019 realnie zwiększały się będą także
dochody gospodarstw domowych w Polsce, a zatem zmniejszać się będzie
liczba osób, których sytuacja dochodowa wymuszać będzie konieczność
zaciągania mikropożyczek przy jednoczesnym braku wypełniania przez
te osoby kryteriów mających zastosowanie w procesie weryfikacji
kredytowej w sektorze bankowym.
Powyższe nie oznacza oczywiście, że rynek mikropożyczek w Polsce nie
będzie się w nadchodzących latach rozwijał. Ten stosunkowo nowy rynek
znajduje się bowiem obecnie w początkowej fazie rozwoju, a zatem
spodziewać się można w przyszłości jego wzrostu. Jak zostało wskazane w
rozdziale trzecim, ważnymi czynnikami wzmacniającymi rozwój rynku
pożyczkowego w najbliższych latach będzie zmiana jego struktury
(odejście od pożyczek tygodniowych), większe niż obecnie uporządkowanie
i przejrzystość oraz związany z tym wzrost zaufania klientów.
Jednak biorąc pod uwagę perspektywy makroekonomiczne, wydaje się, że
relatywne znaczenie sektora mikropożyczek w całości rynku
kredytowego będzie w nadchodzącym czasie się zmniejszać, a co za tym
idzie zmniejszał się będzie także, i tak stosunkowo nieduży, wpływ
mikropożyczek na polską gospodarkę.
Podsumowując ocenę wpływu planowanych zmian regulacyjnych
w sektorze mikropożyczek na całą gospodarkę wskazać należy raz jeszcze
na dwa najważniejsze elementy tej oceny:
• mały udział mikropożyczek w ogólnej wartości pożyczek i kredytów
udzielanych ludności w Polsce implikuje niewielki wpływ omawianych
zmian regulacyjnych w wymiarze makroekonomicznym
• korzystne perspektywy rozwoju makroekonomicznego polskiej
gospodarki w ciągu najbliższych pięciu lat sprawiają, że relatywne
znacznie mikropożyczek w kredytach ogółem będzie się zmniejszało, co
dodatkowo redukować będzie znaczenie zmian w tym sektorze dla całej
gospodarki.
41
V
PODSUMOWANIE
I REKOMENDACJE
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową pozytywnie ocenia
rządowe propozycje zmian w ustawie o nadzorze nad rynkiem
finansowym i rekomenduje ich wprowadzenie. W opinii Instytutu,
proponowane zmiany przyczynią się do poprawy sytuacji klientów
na rynku finansowym, zwiększą ich bezpieczeństwo oraz
przeciwdziałać
będą
negatywnemu
zjawisku
popadania
pożyczkobiorców w pętlę zadłużenia.
Powyższe propozycje zmian regulacyjnych będą także miały
pozytywny wpływy na rozwój rynku pożyczkowego w Polsce.
W ocenie Instytutu, ryzyko ograniczenia rynku mikropożyczek
w następstwie wprowadzonych zmian jest marginalne, można
natomiast oczekiwać pojawienia się pozytywnych efektów nowych
regulacji wzmacniających trendy wzrostowe na tym rynku. Wśród
tych pozytywnych efektów prorozwojowych wskazać należy przede
wszystkim wzrost przejrzystości rynku i wzrost zaufania klientów
do firm pożyczkowych. W dłuższej perspektywie czynniki te będą
miały istotny pozytywny wpływy na rozwój rynku pożyczkowego,
w tym rynku mikropożyczek.
43
—11
Nowe regulacje z pewnością wymuszą zmianę strategii niektórych
firm działających na rynku pożyczkowym, które obecnie prowadzą
biznes w oparciu o założenie, że klient nie będzie w stanie spłacić
udzielonej mu pożyczki. Ukrócenie praktyk polegających na
kosztownym dla pożyczkobiorców wielokrotnym prolongowaniu
pożyczek w znaczący sposób poprawi sytuację klientów na rynku
mikropożyczek, a szczególnie chwilówek. Podobnie na sytuację
klientów wpłynie wymuszone zmianą przepisów odchodzenie firm
pożyczkowych od pożyczek na bardzo krótki, najczęściej
tygodniowy, okres. Pożyczki takie, w polskich warunkach, nie są
z reguły spłacane w terminie z uwagi na obowiązujący w Polsce
miesięczny (a nie tygodniowy) cykl wypłat wynagrodzeń oraz
innych świadczeń finansowych.
Analizie poddany został także wpływ proponowanych zmian
regulacyjnych w skali makroekonomicznej. Z oceny IBnGR wynika,
że proponowane przez rząd zmiany przepisów nie będą miały
widocznych efektów na poziomie ogólnogospodarczym. Niewielka
skala rynku mikropożyczek w stosunku do całego krajowego rynku
pożyczkowego oraz przewidywany niewielki wpływ nowych
regulacji na wartość udzielanych pożyczek powodują, że wpływ
tych zmian na poziom spożycia indywidualnego i dalej na dynamikę
wzrostu gospodarczego w Polsce będzie pomijalny.
Elementem oceny makroekonomicznej była także średniookresowa
prognoza rozwoju gospodarczego Polski, która w dużym stopniu
determinuje rolę i znaczenie sektora mikropożyczek w Polsce
w najbliższych w latach. W ocenie Instytutu, w ciągu najbliższych
pięciu lat w polskiej gospodarce utrzymywał się będzie stabilny
wzrost PKB na poziomie 3-4 procent rocznie, przy czym dynamika
wzrostu PKB będzie rosnąca. Taki scenariusz implikuje także
stabilny wzrost spożycia indywidualnego oraz poprawę sytuacji na
rynku pracy przejawiającą się między innymi spadkiem stopy
bezrobocia do około 10 procent w 2019 roku.
44
Efektem stopniowej poprawy koniunktury gospodarczej w Polsce
będzie poprawa sytuacji dochodowej ludności, a to z kolei oznacza,
że znaczenie mikropożyczek dla budżetów gospodarstw domowych
w Polsce będzie malało. Nie wynika z tego, że rynek mikropożyczek
będzie się kurczył – biorąc pod uwagę stosunkowo krótką historię
jego rozwoju i znaczące wydatki na promocję, można przyjąć, że
liczba i wartość mikropożyczek udzielanych w Polsce powinna się
w najbliższych latach zwiększać. Spadek znaczenia mikropożyczek
odnosi się natomiast do ich udziału w ogólnej wartości udzielanych
kredytów i pożyczek. W okresie dobrej koniunktury malał będzie
bowiem odsetek gospodarstw domowych, które nie spełniają
kryteriów kredytowych w bankach i zmuszone są korzystać z firm,
gdzie weryfikacja zdolności kredytowej nie jest tak skrupulatna.
Poza przyjęciem proponowanych przez rząd regulacji, Instytut
Badań nad Gospodarką Rynkową rekomenduje także wprowadzenie
na rynku mikropożyczek innych rozwiązań mających na celu
uporządkowanie tego rynku i uczynienie go bardziej przejrzystym.
Wymienić tu należy przede wszystkim wprowadzenie rejestru firm
pożyczkowych oraz objęcie ich nadzorem odpowiednich instytucji
państwowych. Takie rozwiązanie zwiększyłoby zaufanie klientów
do firm pożyczkowych i poprawiło bezpieczeństwo pożyczkobiorców.
45
VI
SŁOWNICZEK
Mikropożyczki
Rolowanie pożyczki
Pożyczki o niskiej wartości
kwoty (do 3-4 tys. PLN),
zwykle płatne jednorazowo
na koniec terminu.
Udzielenie kolejnej pożyczki na
spłatę wcześniejszego zobowiązania.
Chwilówki
Mikropożyczki o krótkim
terminie spłaty, zwykle nie
dłuższym niż 30 dni.
Cechą charakterystyczną
chwilówek jest też to, że
bardzo często są one
przyznawane w okresie nie
dłuższym niż 15 minut, bez
szczegółowej weryfikacji
zdolności kredytowej
pożyczkobiorcy.
Prolongata
Odpłatne odroczenie terminu
spłaty pożyczki.
Koszty windykacyjne
koszty związane z działaniami
(wysyłanie listów, smsów, telefony),
mającymi na celu odzyskanie
pożyczonej kwoty w sytuacji, gdy
pożyczkobiorca nie zwrócił jej
w ustalonym terminie. Powiększają
one całkowite zadłużenie
pożyczkobiorcy.
47