docK. Świderski, Zmiany zawodów w Polsce w kontekście przemian
download 
Reklamacja Transkrypt
K. Świderski, Zmiany zawodów w Polsce w kontekście przemian
ACTA UNIVERSITATIS WRATISLAVIENSIS No 3096 SOCJOLOGIA XLV WROCŁAW 2009 KRZYSZTOF ŚWIDERSKI Uniwersytet Wrocławski ZMIANY ZAWODÓW W POLSCE W KONTEKŚCIE PRZEMIAN USTROJOWYCH NA PRZYKŁADZIE OFICERÓW ZAWODOWYCH WOJSKA POLSKIEGO Początek XXI w. to czas głębokich przemian, zainicjowanych upadkiem komunizmu i rewolucją ustrojową w Europie Wschodniej. Od tego okresu w krajach dawnego bloku wschodniego, w tym także w Polsce, następują zmiany systemów politycznych i gospodarczych, które wzorowane są na krajach Europy Zachodniej. Kolejnym czynnikiem, generującym znaczące przemiany obecnego świata, jest globalizacja. Anthony Giddens socjolog brytyjski, jeden z najbardziej wpływowych przedstawicieli współczesnej socjologii teoretycznej, uważa, że globalizacja nie przebiega „gdzieś tam”, lecz rozgrywa się „tu i teraz”. Przenika do naszych domów i społeczności poprzez różne źródła przekazu, jak np. internet, kultura popularna czy kontakty osobiste z mieszkańcami innych krajów lub przedstawicielami innych kultur1. Globalizacja wywołała głębokie przemiany w świecie pracy. Nowe struktury międzynarodowej wymiany handlowej oraz dynamiczny rozwój ekonomiczny wywarły znaczący wpływ na strukturę zatrudnienia. Niektóre tradycyjne gałęzie przemysłu okazały się przestarzałe wobec rozwoju nowych technologii albo straciły swoje udziały rynkowe na rzecz krajów konkurencyjnych, w których siła robocza jest tańsza (Indie, Chiny). Handel globalny i nowe technologie wpływają znacząco na wybór dróg życiowych przez obywateli XXI w. W zapomnienie idzie fakt, że przeciętny pracownik całą swoją zawodową karierę spędzał w jednym zakładzie pracy, zwykle na tym samym stanowisku. Współczesne pokolenia liczą się z częstą zmianą miejsc pracy, zdobywaniem nowych kwalifikacji i umiejętności. 1 druk_soc_XLV.indd 187 A. Giddens, Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 83. 2009-03-10 09:23:39 188 KRZYSZTOF ŚWIDERSKI W nowoczesnych społeczeństwach posiadanie pracy jest ważne dla zachowania poczucia własnej wartości. Nawet praca w stosunkowo złych warunkach albo nudna stanowi o konstrukcji psychicznej jednostki i zamyka cykl jej codziennych zajęć. Do najważniejszych aspektów pracy zawodowej można zaliczyć: pieniądze, poziom aktywności, urozmaicenie, strukturę czasu, kontakty społeczne oraz poczucie własnej tożsamości2. Ryszard Kapuściński, światowej sławy dziennikarz i podróżnik, uważał, że współczesny świat jest bardzo złożony, a procesy w nim zachodzące niesłychanie różnorodne, a nawet sprzeczne. Podkreślał, że mówiąc o świecie, należy pamiętać o 6 mld ludzi zamieszkujących naszą planetę i blisko 192 państwach. Ten fakt jest dowodem istnienia wielu kultur i interesów3. W związku z tym, przy zmianach i przeobrażeniach, jakie zachodzą na naszej planecie w wielu dziedzinach życia codziennego, należy pamiętać, że równolegle wzrasta populacja ludności, w której każda jednostka ma swoje ambicje i aspiracje do zrealizowania. Pierwsze lata XXI w. pokazały, iż przemiany ustrojowe zachodzące we współczesnym świecie stwarzają człowiekowi ogromne możliwości. Implikują do rozwoju, dostosowania się do zmieniających się warunków, które z kolei są czynnikami motywującymi człowieka do nieustannej nauki oraz pracy nad własnym rozwojem. Bardzo często jest to podstawowym argumentem w zdobyciu dobrze płatnej pracy lub utrzymaniu się na dotychczasowym stanowisku. Oczywiście czynniki te mają zasadniczy wpływ na sposób życia każdego człowieka, na jego sposób myślenia, na umiejętność radzenia sobie w tej szybko zmieniającej się rzeczywistości. Efektem tych zmian jest codzienny rat race, czyli „wyścig szczurów”, a więc walka o utrzymanie się na rynku pracy, walka z konkurencją, dążenie do nieustannego bycia lepszym, szybszym od potencjalnej konkurencji. Edukacja i oświata stają się więc potężnym „narzędziem” walki na współczesnym rynku pracy. Człowiek dobrze wykształcony, mający duże doświadczenie, elastyczny w zakresie swoich zainteresowań i wykształcenia jest na najlepszej drodze do odniesienia sukcesów zawodowych i realizacji swoich marzeń. Jest to kluczowy determinant wyjaśniający, dlaczego tak wielu studentów podejmuje wysiłek studiowania na dwóch kierunkach jednocześnie, a podczas wakacji szuka możliwości pracy w dużych firmach adwokackich lub innych korporacjach celem zdobycia doświadczenia. Pracownicy decydują się także na podnoszenie swoich kwalifikacji poprzez uczestniczenie w kursach zawodowych oraz podejmując wysiłek zaocznego studiowania. Oświata i edukacja na początku XXI w. są zatem „produktem” bardzo pożądanym dla ludzi chętnych do dalszego rozwoju i ewoluowania zgodnie 2 3 druk_soc_XLV.indd 188 Ibidem, s. 397. W. Bereś, K. Brunetko, Kapuściński: Nie ogarniam świata, Warszawa 2007, s. 186. 2009-03-10 09:23:39 Zawód oficera WP w kontekście przemian ustrojowych 189 ze zmieniającą się rzeczywistością i stawianym w związku z tym nowymi wyzwaniami. W Polsce, w której zostały zapoczątkowane zmiany ustrojowe obejmujące Europę Środkową i Wschodnią, wyraźnie można dostrzec zjawisko zmiany zawodów. Jest to efekt przemian gospodarczych i społecznych rozpoczętych u schyłku ubiegłego wieku. Pojawiły się zawody dotychczas w naszym kraju zupełnie nieznane, np. makler giełdowy, inne z kolei musiały ewoluować i dostosować się do nowej rzeczywistości. Jednym z takich zawodów, który musiał się dostosować do współczesnych wymagań, jest zawód oficera Wojska Polskiego. Duże znaczenie miało w tym względzie bezpieczeństwo narodowe, które po wstąpieniu polskiej armii do Paktu Północnoatlantyckiego jest rozumiane znaczne szerzej. Obecnie poprzez bezpieczeństwo narodowe rozumiemy nie tylko działanie na rzecz obrony granic, ale także działania związane z rozwojem gospodarczym, zmianami politycznymi, społecznymi, środowiskiem naturalnym oraz oczywiście sytuacją międzynarodową. Wydaje się, że właśnie ten ostatni czynnik w ostatnim okresie zaczyna mieć największy wpływ na kształtowanie zmian zawodu oficera Wojska Polskiego. Świat XXI w., który miał być światem realizacji dążeń do wolności, równości oraz wielkiego rozwoju technologicznego, po tragicznym zamachu w USA nie jest już taki sam. Pojawiło się nowe, nieznane dotychczas niebezpieczeństwo – światowy terroryzm. Obecny świat jest światem wielu niepokojów społecznych, zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych. Jest miejscem dwóch do końca niezidentyfikowanych wojen w Iraku oraz Afganistanie. Wojny te są z kolei rezultatem rozpoczętej przez Amerykanów walki ze światowym terroryzmem. Zamach na World Trade Center z 11 września 2001 r. wywołał przerażenie, na zawsze zrobił głęboką rysę w sercach i umysłach ludzi. Twierdzono, że „świat zachwiał się” w 2001 r., bo do tamtej pory wszyscy sądzili, że zmierza ku pokojowi globalnemu i ostatecznemu. Dziś to twierdzenie należy już do przeszłości”4. Podane przykłady powodują, że wymagania stawiane przed współczesnymi oficerami są bardzo wysokie i będą coraz większe. Związane jest to z miejscem i rolą oficerów polskich w strukturach polskiej armii, strukturach międzynarodowych grup zadaniowych oraz z nowoczesną technologią i techniką, która w coraz większym stopniu zostaje wdrażana przez naszą armię. Transformacja polskiej armii dotyczy nie tylko struktur wojskowych, ale również nowoczesnych metod kształcenia oficerów Wojska Polskiego5. Większą rolę będzie odgrywać umiejętność współpracy polskich oficerów z oficerami państw Paktu Północnoatlantyckiego. Znajomość języków obcych oraz umiejętność korzystania z osiągnięć naukowych i nowoczesnej techniki stają się niezbędnym warunkiem dla współczesnego polskiego oficera. Od przyszłych 4 5 druk_soc_XLV.indd 189 A. Glucksmann, Wyzwania XXI wieku, „Dziennik”, 2006, nr 157. Polityka kadrowa w SZRP, cz. 1, Ministerstwo Obrony Narodowej, luty 2002. 2009-03-10 09:23:40 190 KRZYSZTOF ŚWIDERSKI oficerów Wojska Polskiego oczekiwać się będzie permanentnego uzupełniania wiedzy i samodzielnego doskonalenia kwalifikacji zawodowych. Doskonalenie zawodowe może przybierać dwojaką formę – kształcenia w uczelniach, szkołach i ośrodkach wojskowych lub samokształcenia. Podnoszenie kwalifikacji oficerów odbywa się poprzez ukończenie: studiów drugiego stopnia, studiów podyplomowych, kursów doskonalenia zawodowego, kursów specjalistycznych, praktyki lub stażu, a także uzyskanie klasy kwalifikacyjnej6. Kursy doskonalenia zawodowego to przede wszystkim kursy taktyczno-operacyjne oraz specjalistyczne, na które kieruje się absolwentów Akademii Obrony Narodowej oraz oficerów, którzy ukończyli studia wyższe drugiego stopnia i mają co najmniej dobrą ocenę w opinii służbowej. Z badań empirycznych przeprowadzonych przez Wojskowe Biuro Badań Socjologicznych wynika, iż bardzo dużą popularnością wśród polskich oficerów cieszą się kursy specjalne, w tym specjalistyczne przeznaczone dla oficerów zawodowych, w celu pogłębienia wiedzy w zakresie informatyki, kursy przekwalifikowania wymagane podczas zmiany stanowisk służbowych oraz kursy językowe w celu doskonalenia znajomości języków obcych7. W okresie transformacji ustrojowej zawód oficera Wojska Polskiego musiał ulec zmianie, gdyż młode pokolenie oficerów chce mieć jasną i czytelną alternatywę w stosunku do innych zawodów w Polsce. Oficerowie muszą mieć stworzoną możliwość spełnienia swoich celów życiowych, swoich ambicji i klarowne perspektywy rozwoju w strukturach Wojska Polskiego. Oczywiście, że proces ten jest długotrwały i już obecnie jesteśmy świadkami jego wdrażania, co stwarza wiele problemów, jednak Wojsko Polskie stara się zmienić sposób kształcenia młodych ludzi. Jest to wynik wymagań stawianych przed polskimi oficerami oraz konkurencji na polskim rynku pracy, która staje się coraz większa w okresie zachodzących w naszym kraju przemian. Kształcenie, jak wcześniej wspomniano, ma dla współczesnych pokoleń bardzo istotne znaczenie, jest bowiem zasadniczym narzędziem do realizacji życiowych marzeń. Dlatego reforma szkolnictwa wojskowego staje się niezbędna, a nawet priorytetowa. Jest to jedyny sposób, aby w szeregach Wojska Polskiego znaleźli się młodzi, ambitni i odpowiednio wykształceni oficerowie. Permanentne kształcenie jest cechą charakterystyczną współczesnego zawodu oficera Wojska Polskiego. Kształcenie odbywa się w znacznym stopniu w ośrodkach szkoleniowych. Odgrywają one istotną rolę w podnoszeniu, uzupełnianiu i aktualizowaniu kwalifikacji zawodowych oficerów oraz nabywaniu przez nich nowych predyspozycji i umiejętności8. Uczestnictwo w różnych formach do6 J. Maciejewski, Oficerowie Wojska Polskiego w okresie przemian społecznej struktury i wojska, Wrocław 2002, s. 139. 7 Ibidem, s. 142. 8 A. Klim-Klimaszewska, Doskonalenie nauczycieli w Polsce w dobie transformacji ustrojowych, [w:] Nauczyciel andragog na początku XXI wieku, W. Horyń, J. Maciejewski (red.), Wrocław 2004, s. 175. druk_soc_XLV.indd 190 2009-03-10 09:23:40 Zawód oficera WP w kontekście przemian ustrojowych 191 skonalenia zawodowego sprzyja umacnianiu pozycji zawodowej wśród oficerów, jest też skutecznym środkiem w przygotowaniu ich do funkcjonowania w nowych sytuacjach społecznych, będących następstwem przeobrażeń cywilizacyjnych. Początek XXI w. to szeroko zainicjowana współpraca polskich sił zbrojnych z innymi armiami. Najlepszym przykładem tej rozwijającej się współpracy są wspólne ćwiczenia wojskowe. Z każdym rokiem współpraca ma większy zakres. Współpraca ta dotyczy różnych rodzajów sił zbrojnych, takich jak lotnictwo, marynarka wojenna oraz wojska lądowe. Stanowi to kolejny dowód na to, że współpraca międzynarodowych sił zbrojnych ma tendencje rozwojowe we wszystkich obszarach i dziedzinach dotyczących wojskowości, nie tylko na najwyższych szczeblach dowodzenia, ale także na tych szczeblach niższych, które to w znacznym stopniu decydują o operatywności wojsk. Kolejnym znaczącym elementem współpracy polskich sił zbrojnych z armiami NATO są misje pokojowe. Chociaż tradycje polskich misji wojskowych sięgają przeszło połowy wieku, to dopiero pod koniec ubiegłego stulecia nabrały one większego znaczenia. Od 1992 r. polskie kontyngenty operacyjne w międzynarodowych operacjach pokojowych na Bałkanach zapoczątkowały inny rodzaj wykonywanych przez polskich żołnierzy zadań. Wcześniejsze zadania polskich kontyngentów wojskowych dotyczyły przede wszystkim zadań logistycznych. Sytuacja polityczno-wojskowa w Iraku w 2003 r., czy też operacje pokojowe w byłej Jugosławii u schyłku XX w. wymusiły wykonywanie zadań operacyjnych. Zadania realizowane w Iraku, a wcześniej na Bałkanach były wykonywane w bardzo trudnych warunkach zarówno pod względem politycznym, wojskowym, terenowym, jak i klimatycznym9. Oficer Wojska Polskiego został zauważony i doceniony przez armie sojusznicze Paktu Północnoatlantyckiego. Polscy oficerowie coraz częściej stają na czele międzynarodowych dowództw i sztabów, przewodzą międzynarodowym misjom lub oddziałom bojowym. W związku z tym przed współczesnymi oficerami stają nowe wyzwania. Zmiany zawodu oficera Wojska Polskiego nie dotyczą więc jedynie sposobu kształcenia młodych oficerów w szkołach oficerskich, ale także sposobu ich rozwoju oraz nabywania nowych doświadczeń. Jest to w znacznym stopniu związane z nowymi perspektywami i wyzwaniami stojącymi przed Wojskiem Polskim w okresie transformacji ustrojowej. Należy pamiętać, że podstawowe zadanie polskiej armii nie uległo i nie może ulec zmianie. Zadaniem tym jest zapewnienie polskiemu narodowi bezpiecznego rozwoju, gotowość do odparcia agresji każdego nieprzyjaciela. Pomimo członkostwa w Pakcie Północnoatlantyckim nie możemy zapomnieć o tym obowiązku. Konieczne więc wydają się działania twórcze i innowacyjne. Nie można dopuścić do sytuacji, że dobro kraju będzie się zawierzać innym krajom lub organizacji. 9 D. Kozerawski, Oficerowie Wojska Polskiego w międzynarodowych operacjach pokojowych na Bałkanach jako przykład grupy dyspozycyjnej, [w:] Bezpieczeństwo narodowe a grupy dyspozycyjne, J. Maciejewski, O. Nowaczyk (red.), Wrocław 2005, s. 235. druk_soc_XLV.indd 191 2009-03-10 09:23:40 192 KRZYSZTOF ŚWIDERSKI W tym kontekście bardzo aktualne wydają się słowa A. Fredry: „Biada człowiekowi, którego los zawisł od drugiego, ale dwakroć biada narodowi, co zawisł od interesu innego narodu. Narody sumienia nie mają”10. Nie wolno o tym zapomnieć, zwłaszcza w aspekcie naszych przykrych i bolesnych doświadczeń historycznych. Transformacja zawodu oficera Wojska Polskiego musi także wiązać się ze zmianą mentalności polskich oficerów. Oficerowie muszą być otwarci na wszelkie nowości techniczne, konkurować w zdobyciu kolejnych stanowisk służbowych, a przede wszystkim liczyć się z częstą zmianą miejsca zamieszkania. Niestety, polska armia nie zapewnia jeszcze swoim oficerom takich warunków, jak armie państw zachodnich, którym na okres służby w nowych garnizonach gwarantuje się mieszkania lub domy, opiekę nad dziećmi oraz pracę małżonkom. W polskiej rzeczywistości brak wspomnianych warunków przy jednocześnie częstych zmianach jednostek i garnizonów rodzi wiele frustracji, w efekcie czego oficerowie dla dobra rodziny muszą podejmować bardzo trudne decyzje. Reforma polskich sił zbrojnych wymusza nowe podejście w polityce kadrowej Ministerstwa Obrony Narodowej. Jest czynnikiem motywującym oficerów Wojska Polskiego do uzupełniania, pogłębiania swojej wiedzy fachowej oraz podnoszenia własnych kwalifikacji zawodowych. Proces ten nazywa się samokształceniem11. Określenia tego używają psychologowie, socjologowie, a także pedagodzy, chociaż różnie je rozumieją. Są jednak zgodni co do tego, iż samokształcenie jest właściwe człowiekowi dorosłemu, który zakończył już właściwy proces edukacji, wyuczył się określonej profesji i obecnie zdobywa dodatkowe umiejętności bądź niezbędne do wykonywania innego zawodu12. Jest to charakterystyczne dla współczesnego świata, który wskazuje potrzebę kształtowania człowieka twórczego, zrównoważonego, wolnego, odpowiedzialnego za siebie i innych, a przede wszystkim myślącego. Oficer więc powinien być świadomy swej roli, a świadomość ta kształtuje się przez cały okres jego kariery zawodowej. Współczesny oficer musi identyfikować się z zawodem, przyjąć określoną postawę i hierarchię wartości w przyszłej pracy. Zdobycie odpowiednich kompetencji i niezbędnych kwalifikacji zawodowych stanowi podstawę objęcia obowiązków służbowych na każdym stanowisku. Po zakończeniu studiów oficer adaptuje się w zawodzie, zdobywa nową wiedzę, w sposób dojrzały podchodzi do roli, jaką ma do odegrania. Poprzez uczestnictwo w formach samokształcenia, kursach kwalifikacyjnych oraz samodzielną drogą rozwija swą osobowość13. 10 B. Szulc, Edukacja oficerów wobec zagrożeń początku XXI wieku, [w:] Nauczyciel andragog na początku XXI wieku, J. Maciejewski, W. Horyń (red.), Wrocław 2004, s. 236. 11 J. Maciejewski, Oficerowie Wojska Polskiego… 12 J. Maciejewski, I. Wolska-Zogata, Zawód oficera Wojska Polskiego w toku transformacji, Wrocław 2004, s. 29. 13 A. Klim-Klimaszewska, Kształcenie nauczycieli w Polsce a w krajach Unii Europejskiej na progu XXI wieku, A. Klim-Klimaszewska, K. Żegnał (red.), FREEiB, Warszawa 2003, s. 178–179. druk_soc_XLV.indd 192 2009-03-10 09:23:40 Zawód oficera WP w kontekście przemian ustrojowych 193 Oficerowie Wojska Polskiego XXI w. stają więc przed nowymi wyzwaniami. Oczekiwać się będzie od nich większej operatywności, odpowiedniej wiedzy i doświadczenia, samodzielności w podejmowaniu często bardzo trudnych decyzji. Dlatego wydaje się, że z zawodem oficera Wojska Polskiego bardzo ściśle należy łączyć takie pojęcia, jak kariera, profesjonalizm oraz kształcenie. Należy przyjąć, że we współczesnym postindustrialnym świecie, gdzie widoczny jest coraz bardziej proces globalizacji, bardzo trudno w sposób jednoznaczny określić, który z opisanych czynników jest dla oficerów najważniejszy. Bez dążenia zawodowego oficera do kariery, osiągnięcia wysokiego profesjonalizmu i bez permanentnego kształcenia nie można mówić o dobrym oficerze. Kariera jest to sekwencja ról zawodowych. Pojęcie to zakłada, że kolejne role wiążą się z coraz większym prestiżem i innymi nagrodami14. Kariera jest związana z procesem szybkiego wznoszenia się w jakiejś hierarchii, czyli osiąganiem coraz wyższych stanowisk w danej strukturze społecznej, zwłaszcza w odniesieniu do polityki, wojska czy też biznesu. Często określa drogę życiową człowieka, wtedy mamy na myśli awanse w życiu zawodowym lub służbie, w której przeszedł on określoną drogę w hierarchii15. W życiu zawodowym każdego profesjonalnego oficera bardzo duże znaczenie ma kariera zawodowa, czyli indywidualne sukcesy zawodowe, które to nadają zasadniczy kierunek działaniom życiowym charakterystycznym dla społeczeństwa postindustrialnego. Kariery zawodowej nie da się osiągnąć bez następujących cech: ambicji zawodowych, aspiracji zawodowych, umiejętności, awansu zawodowego, a także mistrzostwa w zawodzie16. Profesjonalista to inaczej specjalista, fachowiec w jakiejś dziedzinie, człowiek dobrze znający swój zawód, zawodowiec17. W przypadku oficerów zawodowych za profesjonalistę uważa się żołnierza o dużym zasobie wiedzy, potrafiącym wykorzystać swoją bogatą wiedzę teoretyczną w praktyce, a jednocześnie mającym umiejętność korzystania z własnego doświadczenia w życiu zawodowym. Kształcenie natomiast to ogół czynników i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształceniu, a także osiągnięcie możliwie wszechstronnego rozwoju sprawności fizycznej i umysłowej, zdolności i talentów, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw oraz zdobycia pożądanych kwalifikacji zawodowych. W ostatnich latach coraz częściej przez kształcenie rozumie się łączenie nauczania i uczenie się. Rezultatem kształcenia jest wykształcenie18. Zasadniczym celem kształcenia wojskowego, zwłaszcza oficerów Wojska Polskiego, jest rozwinięcie uzdolnień, zainteresowań oraz sprawności intelektualnych. 14 Słownik socjologii i nauk społecznych, Warszawa 2005, s. 142. J. Maciejewski, Oficerowie Wojska Polskiego a kariera. Wybrane aspekty socjologiczne, [w:] Socjologiczne aspekty bezpieczeństwa narodowego, J. Maciejewski (red.), Wrocław 2001, s. 133. 16 Ibidem, s.133. 17 Słownik języka polskiego, Warszawa 2007. 18 W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 2002, s. 19. 15 druk_soc_XLV.indd 193 2009-03-10 09:23:40 194 KRZYSZTOF ŚWIDERSKI Od oficerów będzie się wymagać nie tylko tego, aby sprawnie i rzetelnie przekazywali swoją wiedzę fachową podległym żołnierzom, ale w coraz większym stopniu uczyli ich, jak żyć, jak powinni wykorzystać swoje zdolności, własne atuty w złożonej rzeczywistości współczesnego świata. Oficerowie Wojska Polskiego stają zatem przed nowymi wyzwaniami, do których Ministerstwo Obrony Narodowej stara się ich przygotować. Przedstawionej reformie wojskowego szkolnictwa wyższego ma przyświecać jeden zasadniczy cel – stworzenie z polskich oficerów profesjonalistów, gotowych stawić czoła każdej sytuacji, potrafiących być równorzędnym partnerem dla zachodnich sojuszników oraz efektywnie wykorzystywać wszystkie nowoczesne rozwiązania techniczne. Od przyszłych oficerów oczekiwać się będzie większej operatywności, odpowiedniej wiedzy i doświadczenia oraz samodzielności w podejmowaniu często bardzo trudnych decyzji. Oficerowie muszą być do nowych zagrożeń odpowiednio przygotowani, a osiągnąć to mogą tylko poprzez właściwie rozumianą edukację. Edukacja ta z kolei musi być procesem permanentnym, trwającym przez cały okres służby. Przewidywane kierunki rozwoju armii oraz powstające źródła zagrożeń jednoznacznie wskazują, że „we współczesnych armiach kończy się era wojowników i nadchodzi czas wysokiej klasy intelektualistów”19. Efektywna współpraca międzynarodowa wymaga odpowiedniego przygotowania oficerów Wojska Polskiego. Jedną z kluczowych składowych, gwarantującą efektywne wykonywanie zadań w strukturach międzynarodowych, jest umiejętność komunikowania się. Podczas realizacji zadań bojowych (Afganistan, Irak) kwestia sprawnego i niezakłóconego przepływu informacji nabiera szczególnego znaczenia. Wojsko Polskie w związku z koniecznością dostosowania się do wymagań NATO bardzo mocno zintensyfikowało szkolenie językowe swoich oficerów zawodowych. Dowodem niech będzie fakt, że podczas pięciu lat członkostwa Polski w NATO trzykrotnie wzrosła liczba żołnierzy posługujących się językiem angielskim20. Współczesność wraz z nowymi zagrożeniami generuje nową sytuację, w której znacznym przemianom uległy funkcje samej armii. Armia odgrywa rolę zapobiegania konfliktom związanym z nacjonalizmem oraz fundamentalizmem religijnym poprzez operacje pokojowe. Operacje te, nazywane także operacjami wsparcia pokoju, obejmują w swym zakresie następujące typy działań: zapobieganie konfliktom, utrzymanie pokoju, wymuszanie pokoju, budowane pokoju, operacje humanitarne21. Można zauważyć, że wyzwania i zagrożenia współczesnego świata, takie jak konkurencyjność, wzrost bezrobocia oraz przyspieszający proces globaliza19 B. Szulc, Edukacja oficerów wobec zagrożeń początku XXI wieku, [w:] Nauczyciel andragog na początku XXI wieku, J. Maciejewski, W. Horyń (red.), Wrocław 2004, s. 236. 20 Departament Kadr i Szkolnictwa Wojskowego, stan na 31.03.2003 r. 21 Podręcznik dowódcy batalionu, J. Kręcikij, J. Wołejszo (red.), Warszawa 2006, s. 172. druk_soc_XLV.indd 194 2009-03-10 09:23:40 Zawód oficera WP w kontekście przemian ustrojowych 195 cji, implikują społeczeństwo do aktywniejszej polityki pracy, a przede wszystkim wzrostu inwestowania w rozwijanie niezbędnych zdolności, wykorzystywanych w późniejszym okresie w pracy. Efektem tych potrzeb jest proces dokształcania zawodowego, jakże popularny sposób uzupełnienia wykształcenia w każdym rodzaju pracy, włącznie z grupami dyspozycyjnymi. Proces ten, jak opisuje Zofia Szarota, polega na modernizacji, aktualizacji, optymalizacji wiedzy i umiejętności profesjonalnych22. Polski rynek pracy po transformacji ustrojowej zmienił się bardzo, od współczesnych pracowników wymaga się coraz większej wiedzy, operatywności i poświęcenia dla pracy zawodowej. Wszystko to odbywa się w atmosferze wielkiej konkurencji i zmniejszającego się rynku pracy. Restrukturyzacja polskiej armii oraz wprowadzenie nowej pragmatyki wojskowej w dużym stopniu wpłynęły na zmianę zawodu oficera Wojska Polskiego. Sprecyzowanie wymagań niezbędnych do objęcia kolejnych stanowisk służbowych jest czynnikiem motywującym oficerów do dalszego i permanentnego kształcenia, osiągnięcia profesjonalizmu w swoich dziedzinach. Nie można jednak pominąć faktu, iż równocześnie czynniki te implikują wiele zagrożeń. Przykładem tego jest fakt, że zdolni, młodzi oficerowie bardzo poważnie zastanawiają się nad swoim dalszym rozwojem i kontynuacją nauki w Akademii Obrony Narodowej. Jest to związane z dużym ryzykiem, które spowodowane jest otrzymaniem przydziałów służbowych do innych jednostek wojskowych, niezgodnych z wcześniejszą prognozą, którą oficer otrzymał przed podjęciem studiów. Tak więc ukończenie Akademii związane z olbrzymim wysiłkiem, rozłąką z rodziną i całkowitym poświęceniem się dalszemu doskonaleniu może spowodować jedynie rozczarowanie. Niestety, jest to efekt złej polityki kadrowej oraz niewłaściwej interpretacji nowej pragmatyki wojskowej, według której każdy żołnierz zawodowy, decydując się na naukę powyżej trzech miesięcy, jest zobowiązany do rozliczenia się z macierzystą jednostką wojskową. Przed podjęciem studiów każdy oficer powinien być poinformowany, jakie ma objąć stanowisko po ukończeniu nauki. Niestety, w czasie trwania studiów oferowane wcześniej oficerom stanowiska bardzo często z różnych przyczyn są już nieosiągalne. Tak więc współczesny oficer w warunkach niepewności jutra, likwidacji kolejnych etatów czy też jednostek wojskowych musi stanąć przed dylematem wyboru kariery zawodowej czy życia rodzinnego. Należy przypuszczać, że jeszcze długo oficerom nie zostaną stworzone warunki gwarantujące stabilizację zawodową, pewność, co mogą osiągnąć poprzez podniesienie swoich kwalifikacji zawodowych po ukończeniu studiów podyplomowych na Akademii Obrony Narodowej, doktoranckich oraz kursów specjalistycznych i zawodowych. Powinna zostać określona jasno i czytelnie „ścieżka” kariery zawodowej oficera. Bez spełnienia tych kryteriów nie można 22 Z. Szarota, Wyzwania i możliwości polskiej edukacji dorosłych, [w:] Nauczyciel andragog na początku XXI wieku, J. Maciejewski, W. Horyń (red.), Wrocław 2004, s. 64. druk_soc_XLV.indd 195 2009-03-10 09:23:40 196 KRZYSZTOF ŚWIDERSKI mówić o pełnym profesjonalizmie naszej armii we współczesnym świecie. Z kolei postrzeganie polskiej armii na arenie międzynarodowej w bardzo dużym stopniu jest uzależnione od polskich oficerów, od ich wykształcenia, profesjonalizmu zaangażowania w wykonywanie swoich obowiązków służbowych. Jest to bardzo ważny czynnik, którego nie można lekceważyć, gdyż jego zaniedbanie może mieć katastrofalne skutki dla wizerunku polskiej armii. Jacques Delors uważa, że Polska ma bardzo duże możliwości: „Potencjał tkwiący w zasobach ludzkich jest ogromny. Należy go tylko wyzwolić, uaktywnić w Polakach wolę poddania się transformacji kulturowej i obyczajowej. Droga wiedzie poprzez uznanie edukacji za skarb narodowy i ludzki”23. Należy wierzyć, że Polacy szybko to zrozumieją i już wkrótce zaczną wyciągać stosowne wnioski, czyniąc z Polski kraj nowoczesny, zamieszkany przez ambitne, nowoczesne i otwarte społeczeństwo, bo tylko właściwa edukacja może dać solidne podstawy do rozwoju naszego kraju i każdego jej obywatela. Pilne staje się stworzenie odpowiednich warunków rozwoju dla zdolnych i młodych polskich oficerów, którzy na pewno nie są mniej zdolni i ambitni od swych rówieśników z najlepszych i najnowocześniejszych armii świata. Nie można pozwolić na to, aby w okresie tak dużych możliwości rozwoju we współczesnym świecie, problemy związane z przemianami i transformacją w naszej armii spowodowały, że najbardziej doświadczeni polscy oficerowie oraz ci najmłodsi, pragnący realizować swoje ambicje zawodowe w strukturach Wojska Polskiego, będą odchodzili do innych zawodów. Niestety, będzie to dla nich jedyne wyjście, gdyż tylko tam będą mieli zagwarantowane niezbędne warunki do realizacji swoich życiowych marzeń. Nie wolno nam do tego dopuścić, bo naszego państwa, naszej armii oraz naszego społeczeństwa na to po prostu nie stać. Nie możemy dopuścić do sytuacji, że cytowane wcześniej słowa A. Fredry ponownie staną się aktualne. LITERATURA Bereś W., Brunetko K., 2007, Kapuściński: Nie ogarniam świata, Wyd. Świat Książki, Warszawa. Delors J., 1998, Edukacja. Jest w niej ukryty skarb, Raport dla UNESCO Międzynarodowej Komisji do spraw Edukacji dla XXI wieku, Warszawa. Departament Kadr i Szkolnictwa Wojskowego, stan na 31.03.2003 r., Warszawa 2003. Giddens A., 2005, Socjologia, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. Glucksmann A., 2006, Wyzwania XXI wieku, „Dziennik”, nr 157, Warszawa. Klim-Klimaszewska A., 2004, Doskonalenie nauczycieli w Polsce w dobie transformacji ustrojowych, [w:] Nauczyciel andragog na początku XXI wieku, J. Maciejewski, W. Horyń (red.), Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław. 23 J. Delors, Edukacja. Jest w niej ukryty skarb, Raport dla UNESCO Międzynarodowej Komisji do spraw Edukacji dla XXI wieku, Warszawa 1998. druk_soc_XLV.indd 196 2009-03-10 09:23:40 Zawód oficera WP w kontekście przemian ustrojowych 197 Klim-Klimaszewska A., 2003, Kształcenie nauczycieli w Polsce a w krajach Unii Europejskiej na progu XXI wieku, A. Klim-Klimaszewska, K. Żegnałek (red.), Wydawnictwo FREEiB, Warszawa. Kozerawski D., 2005, Oficerowie Wojska Polskiego w międzynarodowych operacjach pokojowych na Bałkanach jako przykład grupy dyspozycyjnej, [w:] Bezpieczeństwo narodowe a grupy dyspozycyjne, J. Maciejewski, O. Nowaczyk (red.), Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław. Maciejewski J., 2001, Oficerowie Wojska Polskiego a kariera. Wybrane aspekty socjologiczne, [w:] Socjologiczne aspekty bezpieczeństwa narodowego, J. Maciejewski (red.), Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław. Maciejewski J., 2002, Oficerowie Wojska Polskiego w okresie przemian społecznej struktury i wojska, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław. Maciejewski J., Wolska-Zogata I., 2004, Zawód oficera Wojska Polskiego w toku transformacji, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław. Okoń W., 2002, Słownik pedagogiczny, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. Podręcznik dowódcy batalionu, J. Kręcikij, J. Wołejszo (red.), Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2006. Polityka kadrowa w SZRP, cz. 1, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 2002. Słownik języka polskiego, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2007. Szarota Z., 2004, Wyzwania i możliwości polskiej edukacji dorosłych, [w:] Nauczyciel andragog na początku XXI wieku, J. Maciejewski, W. Horyń (red.), Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław. Szulc B., 2004, Edukacja oficerów wobec zagrożeń początku XXI wieku, [w:] Nauczyciel andragog na początku XXI wieku, J. Maciejewski, W. Horyń (red.), Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław. druk_soc_XLV.indd 197 2009-03-10 09:23:41
