docWstęp do psychologii PROCESY GRUPOWE
download 
Reklamacja Transkrypt
Wstęp do psychologii PROCESY GRUPOWE
Wstęp do psychologii PROCESY GRUPOWE dr inŜ. Paweł Baranowski Otwarta Grupa Twórcza ARTELUX Styczeń 2010 Dlaczego ludzie tworzą grupy? Podejście funkcjonalne: Poprzez uczestnictwo w grupie człowiek zaspokaja swoje indywidualne potrzeby. Zaspokojenie potrzeb związanych z przetrwaniem: • Aspekt biologiczny (przetrwanie biologiczne, obrona, opieka, prokreacja) • Aspekt psychologiczny (potrzeba przywiązania, więŜ, potrzeba afiliacji i władzy) Facylitacja społeczna Grupy niespołeczne (grupa, w której dwie lub więcej osób znajduje się w tym samym miejscu i czasie ale nie współdziała z sobą) – skutki fizycznej obecności innych: Facylitacja społeczna – mobilizacja na skutek obecności innych ; napięcie wynikające z obecności innych osób i moŜliwości działania – efekt: lepsze wykonanie łatwiejszych zadań ale gorsze wykonanie trudniejszych Zajonc (1969) – badania karaluchów Jak ludzie wybierają grupy? Wyborami społecznymi ludzi rządzi WYMIANA SPOŁECZNA •WaŜne są zyski i koszty, towarzyszące relacjom interpersonalnym i uczestnictwu w grupie •śyciem społecznym rządzi norma wzajemności Istnieje sześć rodzajów korzyści, jakie moŜemy czerpać z przynaleŜności do grupy: miłość (lubienie) pieniądze (materia) status, informacje, dobra, usługi Procesy grupowe Pobudzenie i dominująca reakcja ZAJONC tak tłumaczył zjawisko FACYLITACJI SPOŁECZNEJ: Obecność innych podwyŜsza pobudzenie psychiczne ludzi W trakcie takiego pobudzenia moŜna łatwo wykonywać czynności proste, jednak trudno poradzić sobie z zadaniami nowymi lub skomplikowanymi James Michaelis - w sali bilardowej: U dobrych zawodników pobudzenie wywołane obecnością innych poprawiło poziom gry, ale u nowicjuszy było mniej trafień Facylitacja - teorie Teorie wyjaśniające rolę pobudzenia w facylitacji społecznej Obecność innych moŜe nas oŜywiać – czasami zachowania ludzi sa trudne do przewidzenia, dlatego w obecności innych osób znajdujemy się w stanie wyŜszej gotowości (musimy być przygotowani na to, Ŝe inna osoba uczyni coś, co będzie wymagało naszej reakcji) UwraŜliwienie na fakt bycia ocenianym (co myślą o mnie inni?). Lęk prze oceną wywołuje u nas obawy i napięcie (pobudzenie), gdyŜ zdajemy sobie sprawę, Ŝe inni oceniają nasze postępowanie; Ten czynnik jest tylko jednym z wielu źródeł pobudzenia i nie tylko on tłumaczy efekty facylitacji społecznej). Wzrost pobudzenia w obecności innych łączy się z rozproszeniem naszej uwagi; w związku z zakłóceniami (obecność innych) w trakcie wykonywania zadania powstaje w nas konflikt; efekt wywołują takŜe róŜne niespołeczne źródła rozproszenia i uwagi (np. migoczące światło) PróŜniactwo społeczne PróŜniactwo społeczne – kiedy obecność innych nas uspokaja W przypadku facylitacji społecznej, obecność innych ludzi sprawia, ze czujemy się „wysunięci na pierwszy plan”; obawiamy się bycia ocenianym, a to wywołuje napięcie. Jednak bycie z innymi moŜe takŜe oznaczać wtopienie się w grupę, stanie się mniej zauwaŜanym. Gdy przebywamy w grupie, trudniej rozpoznać rezultaty naszego indywidualnego działania, a to powoduje, Ŝe czujemy się spokojniejsi PRÓśNIACTWO SPOŁECZNE – uspokojenie wywołane przekonaniem, Ŝe przebywanie w grupie utrudnia ocenę indywidualnego działania; uspokojenie osłabia wykonanie zadań prostych lecz ułatwia wykonanie zadań trudnych. ODWROTNIE, NIś PRZY FACYLITACJI!!! CO, KIEDY? Kiedy wysiłki mogą zostać ocenione, obecność innych powoduje czujność i pobudzenie. Prowadzi to do efektów społecznej facylitacji, a więc lepszego wykonania prostych zadań i pogorszenia zadań złoŜonych. Kiedy wysiłki nie mogą zostać ocenione, obecność innych powoduje odpręŜenie. Prowadzi to do efektów próŜniactwa społecznego, a więc lepszego wykonania trudnych zadań i pogorszenia wykonania zadań łatwych CO, KIEDY? MoŜliwa ocena indywidualnych działań Czujność, lęk przed oceną, brak koncentracji pobudzenie Poprawa działania w zadaniach prostych Pogorszenie działania w zadaniach trudnych Obecność innych Brak moŜliwości oceny działania Brak lęku przed oceną uspokojenie Słabe działanie w zadaniach prostych Lepsze działanie w zadaniach trudnych Ograniczona odpowiedzialność Znaczenie ograniczonej odpowiedzialności W miarę wzrostu prawdopodobieństwa przyłapania nas na robieniu czegoś nieakceptowanego, tracimy na to ochotę. Poczucie anonimowości powoduje odczucie, Ŝe moŜna rozgrzeszyć się ze skutków własnych uczynków (im większy tłum, tym mniejsze poczucie odpowiedzialności). Zawsze, gdy ludzie staja się bardziej anonimowi, wzrasta prawdopodobieństwo popełnienia przez nich impulsywnych, antyspołecznych czynów. Dodd 1985: pytano ludzi, co by zrobili, gdyby stali się niewidzialni i nie było szans wykrycia ich postępowania – ponad połowa popełniłaby czyny nielegalne lub dewiacyjne (studenci tak samo często, jak więźniowie) Rehm,Steinleitner,Lille 1987: 5-osobowe druŜyny uczniów rozgrywały mecze piłki ręcznej. Zawsze jedna z druŜyn była ubrana w jednakowe, pomarańczowe stroje a druga grała we własnych ubraniach. Dzieci w jednakowych koszulkach grały agresywniej. Deindywiduacja Deindywiduacja: zagubienie w tłumie Deindywiduacja to poczucie zagubienia własnego „ja” – prowadzi do utraty normalnej kontroli nad zachowaniem a to z kolei do wzrostu impulsywności i patologicznych czynów Brian Mullen 1986: stwierdził, Ŝe im więcej osób liczy tłum, tym większe wykazuje okrucieństwo (analiza samosądów w USA w latach 1899-1946) Watson 1973: analiza danych etnograficznych – wojownicy, którzy przed walka zmieniali wygląd (np. malując twarze) cechowali się większą skłonnością do zabijania Deindywiduacja Deindywiduacja: zagubienie w tłumie Deindywiduacja to poczucie zagubienia własnego „ja” – prowadzi do utraty normalnej kontroli nad zachowaniem a to z kolei do wzrostu impulsywności i patologicznych czynów Kiedy tłum jest liczny, ludzie znajdujący się w nim czuja się bardziej anonimowi, co moŜe powodować deindywiduację. Prentice- Dunn i Rogers wskazują dwa czynniki, związane z tym zjawiskiem: 1-zmniejszenie odpowiedzialności za własne czyny, wywołane obecnością innych (lub będąca wynikiem przebrania) 2- obniŜona samoświadomość i utrata koncentracji na normach moralnych Ograniczona samoświadomość Samoświadomość: skupienie uwagi na własnych uczuciach, przekonaniach i wartościach W sytuacji skłaniania nas do zachowania dewiacyjnego albo antyspołecznego, kontrola naszego zachowania przez zasady moralne i wartości będzie tym większa, im bardziej będziemy świadomi siebie samych. Gdy mamy ograniczoną samoświadomość – w mniejszym stopniu myślimy o akceptowanych zasadach, a wówczas wzrasta prawdopodobieństwo niezgodnego z nimi działania. Stan ograniczonej świadomości Kiedy moŜna go osiągnąć? - Gdy nie odczuwamy, Ŝe inni zwracają na nas uwagę (sam siebie uniewaŜniam) - W warunkach duŜej stymulacji ze strony otoczenia, która będzie rozpraszała naszą uwagę i uwaga będzie skierowana na zewnątrz, a nie na siebie. - Pod wpływem alkoholu lub narkotyków Deindywiduacja - Sprzyja nietypowym, dewiacyjnym czynom. Nie wszystkie impulsywne czyny musza mieć charakter przemocy lub agresji. Mogą to być na przykład nadmierne objadanie się, zwariowany taniec podczas zabawy itp. - Czynnikiem determinującym ujawnianie pozytywnych albo negatywnych zachowań w stanie deindywiduacji jest uzaleŜnienie od kontekstu sytuacyjnego, zachęcającego do negatywnego albo pozytywnego postępowania Dlaczego nie moŜna polegać… …na decyzji grupy? Dlaczego nie moŜna polegać… Od czego to zaleŜy? … od typu zadania – grupy mają przewagę nad jednostkami w zadaniach dysjunktywnych Dlaczego nie moŜna polegać… Od czego to zaleŜy? … od typu zadania – grupy mają przewagę nad jednostkami w zadaniach dysjunktywnych Zadania addytywne – wykonanie jest zaleŜne od wysiłku wszystkich osób – są efektywne wtedy, gdy kaŜdy wnosi odpowiedni wkład pracy; łatwo tu o próŜniactwo społeczne Zadania koniunktywne: wynik zaleŜy od tego, jak pracuje najsłabszy członek grupy (np. zespół alpinistów, wspinający się na szczyt) Zadanie dysjunktywne: poziom rozwiązywania zaleŜy od pracy najsprawniejszego członka grupy (np. Wspólne rozwiązywanie zadań matematycznych, turnieje wiedzy itp.) ich efektywność zaleŜy od zdolności przekonywania najzdolniejszego członka do swoich racji. Dlaczego nie moŜna polegać… Od czego to zaleŜy? … od strat ponoszonych w toku procesu - Strata to kaŜdy rodzaj współoddziaływania w grupie, która utrudnia rozwiązanie problemu. Na przykład – kiedy najbardziej kompetentny członek ma niski status w grupie, nie jest pewny siebie, kiedy występują problemy z porozumiewaniem wewnątrzgrupowym, kiedy nie ma jednoznacznego rozwiązania itp.. Dlaczego nie moŜna polegać… Od czego to zaleŜy? … od niepowodzeń w dzieleniu się unikatową informacją W grupach występuje tendencja do poświęcania duŜej ilości czasu na dyskusję o informacji, która wszyscy posiadają, a nie poświęca się dostatecznej uwagi informacjom posiadanym przez poszczególnych członków. NADAJEMY W OBSZARZE ZNANYM Dlaczego nie moŜna polegać… Od czego to zaleŜy? … od skuteczności burzy mózgów Zasady: 1. Im więcej pomysłów i im odwaŜniejsze, tym lepiej 2. Mów o wszystkich pomysłach, nie zastanawiając się nad oceną i czy są dobre 3. Nie oceniaj pomysłów innych, dopóki trwa poszukiwanie rozwiązań 4. Udoskonalaj i rozwijaj pomysły sformułowane wcześniej, ale ich nie krytykuj – technika udoskonalenia procesów grupowych poprzez zachęcanie do swobodnej wymiany poglądów oraz eliminowanie krytycyzmu Dlaczego nie moŜna polegać… Od czego to zaleŜy? … od skuteczności burzy mózgów Pojedyncze osoby uzyskują lepsze wyniki niŜ te uzyskane podczas burzy mózgów, ze wzgledu na stratę poniesioną podczas procesu W grupie moŜe mówić tylko jedna osoba w danym momencie, podczas, gdy inni siedzą i słuchają. Zapominają oni, co chcieliby dodać a przy tym pod wpływem tego, co słyszą, zmieniają kierunki własnego myślenia o problemie. Kiedy jedni mówią, inni czują się poza uwagą – dekoncentrują się i zaczynają myśleć o czymś innym (podobnie jak w próŜniactwie społecznym) Jak sobie radzić z burzą mózgów?… Wytrenować się w tym zakresie Dać czas na poszukiwanie pomysłów przed spotkaniem UmoŜliwić robienie notatek o własnych i cudzych pomysłach Wiele głów- jeden umysł Badania dotyczą zwykle ludzi, którzy wcześniej się nie znali i nie są ze sobą związani. W rzeczywistych sytuacjach, gdy członkowie grupy znają się a zadania są waŜne – mogą zachodzić inne zjawiska MYSLENIE GRUPOWE (Irving Janis): rodzaj myślenia, w którym bardziej liczy się dąŜenie do zachowania spójności i solidarności grupy, niŜ realistyczne uwzględnienie faktów. Występuje gdy: • Grupa nie jest zwarta • Jest oddzielona od pogladów przeciwnych własnym opiniom • Kieruje nia jeden dominujący przywódca, silnie forsujący własne poglądy • Nie ma eksperta Warunki sprzyjające Symptomy myślenia grupowego DuŜa spójność grupy: grupa zapewnia prestiŜ i jest atrakcyjna – dlatego ludzie chcą do niej naleŜeć Złudzenie odporności na ataki – grupa odczuwa nieomylność i siłę Niepełna analiza alternatywnych poglądów Izolacja grupy: grupa jest chroniona przed alternatywnymi poglądami Przekonanie o moralnych racjach (Bóg z nami) LekcewaŜenie określania poziomu ryzyka dla proponowanych rozwiązań Autorytarny przywódca – kontroluje dyskusje w grupie i wyraźnie przedstawia swoje Ŝyczenia Autocenzura – ludzie dobrowolnie odrzucają przeciwstawne poglądy, aby nie torpedować samych siebie Opieranie się na niepełnej informacji Silny stres: członkowie grupy odczuwają silne zagroŜenie dla grupy Stereotypowe postrzeganie przeciwników Brak planu działania na wypadek niepowodzenia Słabo wypracowane metody podejmowania decyzji: brak standardowych metod rozpatrywania alternatyw Nacisk na decydentów, aby podporządkowali się większości Złudzenie jednomyślności – złudzenie, ze wszyscy są zgodni, wynikające z pomijania oponentów StraŜnicy jednomyślności – członkowie grupy chronią przywódcę Podejmowanie błędnych decyzji Jak uniknąć? Jak uniknąć grupowego myślenia?: • • • • Przywódca powinien być bezstronny Otwarty na opinie spoza grupy Grupa podzielona na małe zespoły, które najpierw spotkałyby się oddzielnie a później dyskutowały na forum MoŜna zarządzić tajne głosowanie lub Ŝebrać anonimowe opinie na piśmie Polaryzacja grupy DąŜenie do skrajności Polaryzacja – tendencja do podejmowania decyzji, które sa bardziej skrajne niŜ początkowe inklinacje członków (bardziej odwaŜne lub bardziej ostroŜne) Polaryzacja grupy DąŜenie do skrajności Polaryzacja – tendencja do podejmowania decyzji, które są bardziej skrajne niŜ początkowe inklinacje członków (bardziej odwaŜne lub bardziej ostroŜne) ZJAWISKO PRZESUNIECIA RYZYKA Kogan i Wallach 1964 Procesy grupowe DąŜenie do skrajności Grupy umacniają początkowe skłonności swoich członków na skutek: •Czynników poznawczych: wszyscy członkowie grupy podają własne argumenty, przemawiające za ich stanowiskiem – dochodzi do gromadzenia informacji •Czynników motywacyjnych: gdy ludzie dyskutują w grupie, określają najpierw stanowisko innych na dany temat, w celu zdobycia sympatii wiele osób przyjmuje stanowiska ogólnie podzielane, lecz bardziej skrajne (dzięki czemu szanuje wartości grupy, a jednocześnie prezentuje się w pozytywnym świetle) Interakcje w grupie Konflikt i współpraca •Nie zawsze członkowie grupy maja wspólny cel. •MoŜliwość konfliktu interpersonalnego pojawia się wtedy, gdy dwie lub więcej osób wchodzi z sobą w interakcję •Cele i potrzebny jednostek są często sprzeczne z celami i potrzebami współobywateli Konflikt •Konflikt intrapersonalny: napięcie jednostki wywołane dąŜeniem do dwóch lub więcej sprzecznych celów •Konflikt interpersonalny: napięcie między dwiema lub więcej osobami albo grupami, które mają sprzeczne cele •Konflikt o sumie zerowej: konflikt, w którym wygrana jednaj strony jest zawsze równa przegranej drugiej strony (jak w zawodach lekkoatrletycznych). W zyciu konflikty o sumie zerowej są rzadklie •Konflikt motywów mieszanych: konflikt w którym obie strony mogą zystkac dzięki współdziałaniu, a jednostka moŜe zyskac jeszcze więcej, dzięki rywalizowaniu ze swoim partnerem (ludzie mogą współpracowac, maksymalizując zyski dla obu stron, lub konkurować, osiągając zysk dla siebie). Tego typu konflikty sa najczęstsze. Ciąg dalszy nastąpi
